کاربر:Hossein/صفحه تمرین10
| محسن فخری زاده | |
|---|---|
 محسن فخری زاده | |
| زادروز | به روایتی ۱۳۳۶ و به روایتی دیگر اول فروردین ۱۳۴۰ شهر قم |
| درگذشت | ۷ آذر ۱۳۹۹ آبسرد دماوند |
| علت مرگ | شلیک گلوله |
| نامهای دیگر | دکتر حسن محسنی |
| تبار | ایرانی |
| تابعیت | ایران |
| سال‌های فعالیت | از ۱۳۶۲ تا ۱۳۹۹ |
| نهاد | وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح - سپاه پاسداران انقلاب اسلامی |
| شناخته‌شده برای | مردم ایران - آژانس بین‌المللی انرژی اتمی- سازمان‌های امنیتی کشورهای غربی |
| نقش‌های برجسته | معاون وزیر دفاع - رئیس سازمان پژوهش‌های نوین دفاعی (سپند) - رئیس دانشگاه مالک اشتر - عضو هیات علمی دانشکده فیزیک دانشگاه امام حسین |
| شهر خانگی | تهران |
| دارایی خالص | نامعلوم |
| لقب | اوپنهایمر ایران |
| دین | اسلام |
| شریک زندگی | صدیقه قاسمی |
| فرزندان | حامد - مهدی - هانی |
محسن فخری‌زاده مهابادی، از سرداران سپاه پاسداران و معاون وزیر دفاع ایران و رئیس پیشین مرکز تحقیقات فیزیک جمهوری اسلامی بود. وی به گفته‌ی بعضی منابع غربی و داخلی «دانشمند اتمی ارشد وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح» و به گفته‌ی مخالفین جمهوری اسلامی مهره‌ی شماره یک بمب‌سازی اتمی جمهوری اسلامی بود. او همچنین رئیس سازمان پژوهش و نوآوری وزارت دفاع ایران بود که در ۷ آذر ۱۳۹۹ در منطقه آبسرد دماوند در استان تهران ترور شد. اگرچه طبق گفته‌ی خبرگزاری‌های جمهوری اسلامی با بالگرد به بیمارستان انتقال یافت اما به دلیل شدت جراحات جان باخت.
او در رسانه‌های خارج از ایران با القابی هم‌چون «پدر بمب اتمی ایران» یا یکی از ۵۰۰ چهره قدرتمند جهان (نوشته فارین پالیسی)، اوپنهایمر ایران خوانده شد. بر اساس قطعنامه ۱۷۴۷ شورای امنیت که در تاریخ ۲۴ مارس ۲۰۰۷، علیه فعالیت‌های هسته‌ای ایران تصویب شده، نام وی جزو افراد تحریم شده قرار گرفت. طبق نوشته‌ی سایت تابناک، آمریکایی‌ها وی را صندوقچه اسرار برنامه هسته‌ای ایران قلمداد می‌کردند که همواره در تعیین موضع ایرانی‌ها در مذاکرات، نقشی مخفیانه ولی مؤثر داشته است. بر طبق نظر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تا زمانیکه با فخری‌زاده گفتگوی مستقیم انجام نشود، نمی‌توان در میزان ورود ایران به دانش هسته‌ای، اظهار نظر کرد. او به همراه سیدعباس شاه‌مرادی زواره استاد دانشگاه صنعتی شریف، مهم‌ترین نامهای مطرح از افرادی هستند که غربی‌ها به دنبال مصاحبه با آنها بودند.[۱]
زندگی و فعالیت‌های محسن فخری‌زاده
سایت عصر همدان او را اینگونه معرفی کرده است:
«محسن فخری زاده مهابادی، نام پدر: حسن، متولد: ۱۳۳۶ از شهر: قم. شماره شناسنامه: ۱۹۵۷ صادره از قم، متأهل و دارای سه فرزند است. نام همسر: صدیقه قاسمی و نام فرزندان: حامد، مهدی و هانی فخری زاده مهابادی است.»[۲]
سایت بی بی سی هم به نقل از احسان مهرابی (روزنامه‌نگار بی بی سی) او را متولد ۱۳۳۶ شهر قم می‌داند.[۳] به گفته معتمدان محلی، خانواده فخری‌زاده در دهه ۳۰ خورشیدی از شهر مهاباد اردستان در استان اصفهان به قم مهاجرت کردند. اما طبق روایات برخی خبرگزاری‌ها و رسانه‌ها محسن فخری‌زاده متولد ۱ فروردین ۱۳۴۰ است و معتقدند که اشتباه گرفتن بعضی منابع در تطبیق تاریخ میلادی با تولد وی موجب این شده است که تاریخ تولد او را ۱۳۳۶ بنویسند. طبق این نظریه او در سال ۱۳۵۸ دیپلم گرفته است و بعد هم که به دانشگاه راه یافته است به دلیل بسته‌شدن دانشگاه تحت نام انقلاب فرهنگی در ۱۳۵۹ او به دسته‌های حکومتی سرکوب‌گر پیوست. فخری‌زاده برای سرکوب مردم کردستان به سنندج اعزام شد. سایت طرفدار خامنه‌ای به نام «ایثار پرس» با درج عکسی دسته‌جمعی که آنها را دانشجو معرفی می‌کند محسن فخری‌زاده را در میان آن عده در اول آذر ۵۹ در سنندج کردستان نشان می‌دهد.[۴] طبق این گزارش فخری‌زاده مدارج ترقی در جمهوری اسلامی را با نشان دادن وفاداری عملی سریعا طی کرده به نحوی که پیش از بازگشایی دانشگاه‌ها، در سال ۶۲ با راه اندازی واحد تحقیقات ویژه‌ی اتمی سپاه، با همان مدرک دیپلم دبیرستان عضو این واحد می‌شود.[۵]
تحصیلات
برخی منابع حکومتی مدرک تحصیلی محسن فخری‌زاده را «کارشناسی ارشد هسته‌ای» معرفی می‌کنند، اما برخی منابع دیگر فخری‌زاده را «دکتر» معرفی می‌کنند. با این حال ناظران بسیاری این قول‌ها را فاقد اعتبار می‌دانند و استدلال می‌کنند که نامی از وی در فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌هایی که در آن روزگار این رشته را داشتند دیده نمی‌شود؛ همچنان که هیچ مقاله و پایان نامهای هم از وی وجود ندارد. آنچه مسلم است این است که او برای دستیابی جمهوری اسلامی به بمب اتمی از دست‌اندرکاران اصلی بود.
نام مستعار وی در نامه‌نگاری‌های اداری «دکتر حسن محسنی» است. به نوشته سایت عصر همدان وی دارای تحصیلات کارشناسی ارشد مهندسی هسته‌ای است. از ابتدای روی کار آمدن جمهوری اسلامی و تشکیل سپاه به عضویت آن در آمد و در زمان کشته شدن درجه نظامی سرتیپ پاسدار را داشت. با تشکیل واحد تحقیقات ویژه اتمی (تیم ۳۲) در سال ۱۹۸۳ در مرکز تحقیقات سپاه پاسداران، فخری‌زاده از همان ابتدای تشکیل، در این مرکز فعالیت خود را شروع کرد. فخری‌زاده از سال ۱۹۹۲ بعنوان عضو هیئت علمی دانشکده فیزیک دانشگاه امام‌حسین سپاه، امکانات این دانشگاه را در جهت تحقیقات هسته‌ای به‌کار گرفت و تا زمان مرگ همچنان این سمت را داشت. او سپس رییس دانشگاه صنعتی مالک اشتر شد. او در آخرین مقامش رییس سازمان پژوهش و نوآوری دفاعی (سپند) بود.[۲]
عباسی رئیس سابق آژانس اتمی ایران می‌گوید، فخری‌زاده ۶ سال کار مداوم علمی در آزمایشگاه داشت. وی فوق لیسانس خود را در دانشگاه صنعتی اصفهان گذراند و به عنوان مدیر بخش علمی تحقیقاتی مشغول به کار شد. او سابقه مدیریت دانشگاه امام‌حسین را نیز در کارنامه داشت.[۶]
فخری‌زاده پیش از ورود به فعالیت اتمی ایران، از جمله نیروهای سپاه پاسداران بود که در برنامه‌ی موشکی ایران فعالیت داشت. بر اساس روایت برخی از افراد نزدیک به سپاه پاسداران او نیز جزو نیروهای سپاه پاسداران بود که برنامه موشک‌سازی ایران را با همکاری کره شمالی و لیبی راه‌اندازی کردند. بر اساس این گزارش‌ها او از جمله این نیروها بود که همراه حسن تهرانی‌مقدم به کره شمالی سفر کرده بود.[۷] بر اساس برخی گزارش‌ها شهرام امیری، کارشناس فیزیک هسته‌ای ایران نیز از جمله همکاران محسن فخری‌زاده بوده است.
آقای ابریشمچی یک مسئول در شورای ملی مقاومت ایران گفته است که اداره یک مرکز هسته‌ای به عهده یک نهاد سری است که مسئولیت بخش تسلیحاتی برنامه هسته‌ای ایران را به عهده دارد و مدیریت آن به عهده محسن فخری‌زاده، از دانشمندان ارشد هسته‌ای ایران است.[۸]
تا قبل از ترور محسن فخری‌زاده، او به عنوان یک شخصیت اتمی پشت پرده با کمترین اطلاعات علنی شده مطرح بود. بنا به گفته شورای ملی مقاومت ایران نام او اولین‌بار در سلسله افشاگری‌های این شورا علنی شد. سایت عصر ایران در این رابطه نوشت، شورای امنیت سازمان ملل متحد با تصویب قطعنامه ۱۷۴۷، نام محسن فخری‌زاده را تحت عنوان یکی از دانشمندان ارشد وزارت دفاع مطرح و اعلام کرد که خواهان مصاحبه با این دانشمند بود، اما ایران از پذیرش این درخواست خودداری کرد…
شورای امنیت سازمان ملل متحد نام فخری‌زاده را در لیست نفرات موشکی جمهوری اسلامی آورده است و او را در لیست «اطلاع رسانی سفر» و «مسدود شدن دارایی» قرار داد. این شورا علت را رد درخواست مصاحبه‌ی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ذکر کرد.[۹]
بررسی سوابق اخبار حول برنامه هسته‌ای ایران نشان می‌دهد حتی فهرست سازمان ملل هم اولین مورد اشاره به نام فخری‌زاده نبوده است، بلکه در سال‌های پیش از آن هم این نام از سوی مجاهدین و اندیشکده‌های غربی مطرح شده است. به عنوان نمونه، در سال ۲۰۰۴، مجاهدین در جریان یک نشست خبری ضمن انتشار برخی ادعاها در مورد فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی، از محسن فخری‌زاده به عنوان یکی از مقام‌های ارشد وزارت دفاع و برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی یاد کرد.[۱۰]
خامنه‌ای روز شنبه درپیامی وی را «دانشمند برجسته و ممتاز هسته‌ای و دفاعی» و «عنصر علمی کم‌نظیر» توصیف کرد.
فاکس نیوز او را اصلی‌ترین نفر اتمی رژیم ایران خواند و نوشت:
«روز جمعه محسن فخری‌زاده اصلی‌ترین نفر اتمی رژیم ایران در حمله‌یی در شرق تهران کشته شد. او یک دانشمند معمولی نبود. رئیس برنامه اتمی رژیم ایران و معروف به پدر بمب اتمی این رژیم بود. این یک شکست عظیم برای برنامه اتمی ایران بود. فخری‌زاده درست در حومه تهران کشته شد بعد از آن که افراد مسلح به او حمله کردند.»[۱۱]
نیویورک‌تایمز نوشت پس از کشته شدن فخری‌زاده نوشت، آمریکا و اسرائیل مدتهاست می‌گویند فخری‌زاده پشت برنامه‌های مخفی طراحی کلاهک اتمی است. او موتور محرکه برنامه اتمی تسلیحاتی رژیم ایران برای ۲ دهه تلقی می‌شد. یک متخصص امور ایران در صندوق مارشال آلمان آمریکا گفت، “سلیمانی و فخری‌زاده آرشیتکت‌های دو ستون سیاست امنیتی رژیم ایران بودند: برنامه‌های نیروهای نیابتی و اتمی. هر دو به ایجاد زیرساخت‌ها و توسعه این برنامه‌ها کمک کردند.[۱۲]
وال استریت ژورنال نوشت، روزجمعه فخری‌زاده که پدر برنامه اتمی رژیم ایران محسوب می‌شد در یک حمله هدف گلوله قرار گرفت و کشته شد. [۱۳]
واشینگتن پست نوشت، محسن فخری‌زاده که موتور محرک تلاشهای رژیم تهران برای ساخت بمب اتمی در تقریباً دو دهه پیش بود، روز جمعه در خارج تهران در یک کمین هدفدار کشته شد.
ترور محسن فخری‌زاده
خبرگزاری فرانسه در گزارشی نوشت: حسن روحانی اسرائیل را به‌عنوان قاتل فخری‌زاده از جانب آمریکا متهم کرد. مجلس ایران روز یکشنبه جلسه‌ای غیرعلنی با حضور محمود علوی وزیر اطلاعات برگزار کرد و خواستار «تحقیق درباره ترور» فخری‌زاده شد. سرلشکر موسوی فرمانده ارتش جمهوری اسلامی اعلام کرد دست آمریکا و اسرائیل و مجاهدین به وضوح در این کار دیده می‌شود.
محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران در واکنش به ترور و کشته شدن محسن فخری‌زاده رییس سازمان پژوهش و نوآوری وزارت دفاع به نقش اسرائیل در این عملیات اشاره کرد. به نقل از ایرنا ظریف با انتشار پیامی در صفحه توئیتر خود نوشت:
«تروریست‌ها یک دانشمند برجسته ایرانی را ترور کردند. این عمل بزدلانه (با نشانه‌های جدی نقش اسرائیلی‌ها) نشان‌دهنده جنگ افروزی جنایتکاران است.»[۱۴]
سرتیپ حاتمی وزیر دفاع جمهوری اسلامی نیزدر تلویزیون گفت، اسرائیل و آمریکا و علی‌الخصوص مجاهدین همواره از ابزار ترور علیه چمهوری اسلامی استفاده کرده‌اند.
ابراهیم رئیسی، رئیس قوه قضاییه جمهوری اسلامی نیز با اشاره به کنفرانس مطبوعاتی نمایندگی شورای ملی مقاومت درماه گذشته در واشینگتن و افشای مجدد نقش فخری‌زاده مدعی رد پای مجاهدین در این ترور گردید و صحبت از انتقام کرد.
اسماعیل قاآنی فرمانده نیروی قدس یک روز بعد از کشته شدن فخری‌زاده در یک پیام ادعا کرد بار دیگر دست‌های استکبار جهانی با گلوله‌های آمریکایی از آستین مجاهدین بیرون آمده است.
رضازاده عضو هیأت رئیسه کمیسیون امنیت مجلس گفت، این اقدام توسط عوامل مجاهدین و ضد انقلاب که در حمایت آمریکا و اسرائیل هستند انجام شده است. آنان قصد ایجاد رعب و وحشت دارند.
شهریار حیدری یک عضو دیگر این کمیسیون نیز گفت، ترور دانشمندان هسته‌ای با همکاری مجاهدین صورت می‌گیرد. جمعی دیگر از اعضای مجلس نیر تهدید کردند که، منافقین و دشمنان کوردل چشم به راه انتقام سخت باشند.
خبرگزاری سپاه پاسداران نوشت:
«ترور دانشمندان هسته‌ای هر چند با عاملیت موساد اتفاق افتاده است اما تقریبا یک ماه قبل بود که مجاهدین ساکن آلبانی در یک کنفرانس خبری مدعی شدند یک سایت هسته‌ای جدید در سرخه‌حصار کشف کرده‌اند. مجاهدین این سایت تازه کشف شده را محلی برای انجام پروژه‌های مخفیانه ایران در زمینه هسته‌ای نامیدند و از محسن فخری‌زاده به عنوان کلیدی‌ترین فرد این تأسیسات نام‌برده و تلاش کردند توضیحاتی درباره شخصیت پنهان این دانشمند ارائه کنند.»
سایت عصر ایران در این باره نوشت، در سال ۲۰۰۴، مجاهدین در جریان یک نشست خبری ضمن انتشار برخی ادعاها در مورد فعالیت‌های هسته‌ای ایران، از محسن فخری‌زاده به عنوان یکی از مقام‌های ارشد وزارت دفاع و برنامه هسته‌ای ایران یاد کردند.
حسام‌الدین آشنا در پیام توییتری خود با نام بردن از پنج اصل راهبردی برای آینده نبرد تلویحا مجاهدین را عامل این ترور معرفی کرد. او این ۵ اصل را اینگونه توضیح داد
- تمرکز بیش از پیش بر شبکه‌های پیچیده نفاق و نفوذ
- فرماندهی یکپارچه اطلاعاتی و امنیتی
- هم‌افزایی توانایی‌ها به جای رقابت‌های کم حاصل
- بازسازی توان نفوذگری علیه دشمن صهیونیستی
- به‌روز رسانی شیوه‌ها و فناوری‌های مواجهه با نسل جدید منافقین
اعتماد آنلاین نیز با درج عکسی از کنفرانس افشاگرانه شورای ملی مقاومت ایران در اکتبر گذشته و تحت عنوان «ردپای منافقین در ترور محسن فخری‌زاده» نوشت، ارائه یک ماه پیش یکی از سران مجاهدین که در آن از فخری‌زاده نام برده شده است را می‌بینید.
فریدون عباسی عضو مجلس و رئیس سابق سازمان انرژی اتمی رژیم ۸ آذر ۹۹ گفت:
«کشورهایی که در آژانس کارمند دارند یا این بازرسان ما نمی‌گوییم همه جاسوس هستند. ممکنه کار حرفه‌ای دارن انجام میدن ولی داده‌هایی که جمع میکنن این‌ها رو جمع می‌کنند می‌برند در آژانس و آژانس تحت کنترل سازمان ملل و تحت کنترل آمریکایی‌ها است بیشتر، چون هم کارمندهای آژانس و سازمان ملل رو آمریکایی‌ها تامین می‌کنند قسمت عمده‌ای را هم بودجه می‌دهند به آژانس و دسترسی دارند چون کل این دیتا‌بیس‌ها کلا در اختیار چند کشور غربی است یعنی همین آمریکا، انگلستان بیشتر و شاید تا حدی آلمانی‌ها و فرانسوی‌ها به هر حال آنها داده‌های لازم را دارند ولی فقط مربوط به بازرسی آژانس نیست. منافقین از سال‌ها پیش کار کردند و اسم این شهدای گران‌قدر ما را دادند.»[۱۵]
پرویز سروری عضو سابق مجلس در یک موضع‌گیری ترور فخری‌زاده را یک اقدام کور توصیف کرد و گفت، باید نسبت به نقاط ضعف حفاظت از چنین شخصیتهای برجسته، بررسی دقیق صورت بگیرد تا متوجه شویم چه مشکلی در فرآیند حفاظت وجود داشت که عده‌ای از منافقین توانستند این اقدام کور را انجام دهند.[۱۶]
سناریوها و روایت‌های مختلف در مورد ترور فخری‌زاده
روزنامه اعتماد نوشت جزییات مختلفی تاکنون (از ترور فخری‌زاده) روایت شده است. در روزهای ابتدایی برخی منابع سخن از حضور ۶ تروریست یا ۱۲ تروریست را به میان آوردند اما کم‌کم این روایت کنار گذاشته شد و بسیاری بر این تاکید کردند که هیچ عامل انسانی در صحنه ترور حضور نداشته است. جزییات ترور فخری‌زاده هنوز در هاله‌ای از ابهام است.
روایت اول جواد موگویی
روایت جنجالی از این ماجرا توسط جواد موگویی، مستندساز ساکن ایران، منتشر شد که به نقل از برخی منابع نوشت «۱۲ نفر در این حمله حضور داشته‌اند» که چهار نفر از آنها موتورسوار بوده‌اند و فخری‌زاده دو ماشین اسکورت داشته ولی ماشین خودش ضدگلوله نبوده است. بر اساس این روایت، پس از شلیک‌های اولیه، وانت نیسان منفجر می‌شود و سپس دوباره به فخری‌زاده و محافظانش شلیک می‌شود و فخری‌زاده در بیمارستان جان خود را از دست می‌دهد. در روایتی شبیه روایت آقای موگویی‌زاده نیز خبرگزاری فارس نوشت «افرادی کمین کرده بودند» و تاکید کرد که در این درگیری سه یا چهار نفر دیگر که احتمالا از مهاجمان بوده‌اند، کشته شده‌اند.[۱۷]
روایت دوم فریدون عباسی
فریدون عباسی، رئیس کمیسیون انرژی مجلس در گفت‌وگو با تلویزیون حکومتی ایران به نقل از محافظان آقای فخری‌زاده گفت پس از شلیک‌های اولیه برای متوقف کردن ماشین فخری‌زاده و محافظان او، مهاجمان اقدام به انفجار نیسان می‌کنند و بعد از انفجار، تک‌تیراندازها به سمت فخری‌زاده شلیک می‌کنند.[۱۷]
عباسی می‌گوید از محافظان شنیدم یک خودروی نیسان آبی را که چوب حمل می‌کرده، آنجا پارک کرده و در آن مواد منفجره کار گذاشته بودند. گویا می‌خواستند با تیراندازی طوری عمل کنند که خودروی شهید فخری‌زاده کنار نیسان متوقف شود تا بعد از آن بتوانند با انفجار خودروی نیسان آبی، ایشان را ترور کنند. تیراندازی که می‌کنند، آقای فخری‌زاده دور از نیسان متوقف و از خودرو پیاده می‌شود. شاید احتمال می‌داده تیراندازی هست و ممکن است همسرشان آسیب ببیند. همین باعث می‌شود که تیر به کتف ایشان برخورد کند و محافظان ایشان را پوشش می‌دهند و ضاربان هم محافظان را می‌زنند و گویا محافظ ۳ یا ۴ تیر می‌خورد و بعد، خود شهید فخری‌زاده را هدف قرار می‌دهند و در همین فاصله نیسان را منفجر می‌کنند و این باعث می‌شود ذهن محافظان به این سمت برود که تله انفجاری و نه انتحاری در کار بوده؛ چون کسی آن را نمی‌رانده است. اینکه کسی آمده باشد، توی جاده هنوز مشخص نیست.[۱۸]
این نماینده مجلس افزوده است که مهاجمان «چون مسلط بودند به صورت تک‌تیرانداز یا با اسلحه خاصی که دوربین داشته از راه دور می توانستند شلیک بکنند. این که کسی آمده و در جاده شلیک کرده هنوز مشخص نیست.»[۱۹]
روایت سوم
خبرگزاری فارس در گزارشی که بخشی از جزئیات آن توسط علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی تایید شد، نوشت که هیچ «عامل انسانی» در محل نبوده و شلیک با تیربار کنترل راه دوری که روی وانت نیسان بوده، انجام شده است و راننده نیسان هم روز ۸ آبان از کشور خارج شده است. به نوشته فارس، در این حمله به جز محافظ فخری‌زاده فرد دیگری مجروح نشده و کل عملیات سه دقیقه طول کشیده است. فارس در گزارش جدیدش نوشت که ماشین فخری‌زاده ضد گلوله بوده و سه خودروی محافظ داشته است.
روایت چهارم
خبرگزاری فارس در روایتی از کشته شدن فخری‌زاده نوشت، خودروی ضدگلوله حامل محسن فخری‌زاده و همسرش، صبح جمعه به همراه ۳ خودروی تیم حفاظت از شهر رستمکلای مازندران به سمت آبسرد دماوند حرکت می‌کند. خودروی پیشروی تیم حفاظت چند کیلومتر مانده به محل حادثه، اسکورت را برای چک و خنثی محل مقصد ترک می‌کند. در همین لحظات، صدای ناشی از اصابت چند گلوله به خودرو، موجب جلب توجه فخری‌زاده شده و او به تصور اینکه صدای ناشی از برخورد با مانع خارجی یا اشکال در موتور خودرو بوده، پیاده می‌شود. در همین لحظه از خودرو نیسانی که در فاصله ۱۵۰ متری ماشین فخری‌زاده متوقف بوده، از یک دستگاه تیربار اتوماتیک کنترل از راه دور، شلیک‌های متعددی به سمت او صورت می‌گیرد. ۲ گلوله به پهلو و یک گلوله به پشت فخری‌زاده برخورد می‌کند که منجر به قطع نخاع او می‌شود. در این اثنا سرتیم حفاظت بدن خود را حائل پیکر فخری‌زاده می‌کند و چند تیر نیز به بدن او اصابت می‌کند. لحظاتی بعد همان نیسان متوقف شده نیز منفجر می‌شود. پیکر مجروح فخری‌زاده به درمانگاه و از آنجا با بالگرد به بیمارستانی در تهران منتقل می‌شود که پس از مدتی جان می‌بازد.[۱۸]
روایت پنجم
شهره پیرانی که ارتباط خانوادگی با خانواده محسن فخری‌زاده دارد، به نقل از همسر وی گفته است که پس از شنیدن صدای برخورد و لرزه و شنیدن صدای دو گلوله که به شیشه ماشین خورده است، محسن فخری‌زاده در را باز می‌کند و از ماشین بیرون می‌رود تا خودش را به ماشین محافظانش برساند ولی دو گلوله به کتف او اصابت می‌کند. بر اساس این روایت، فخری‌زاده خودش رانندگی می‌کرده و همسرش پس از این ماجرا از ماشین بیرون می‌آید و نزدیک فخری‌زاده بوده است. خانم پیرانی می‌گوید پس از زخمی‌شدن فخری‌زاده، سرتیم محافظان او به صحنه می‌رسد و خودش را روی فخری‌زاده می‌اندازد ولی چهار گلوله می‌خورد که یکی از گلوله‌ها به پای او می‌خورد و کنار می‌رود و بقیه گلوله‌ها به بدن فخری‌زاده اصابت می‌کند و او کشته می‌شود. خانم پیرانی بخشی از این روایت را به نقل از عروس محسن فخری‌زاده می‌گوید و تاکید دارد که فخری‌زاده در جریان درگیری، مراقب محافظان بوده و به سرتیم محافظان می‌گوید که به محافظان بگوید که از ماشین بیرون نیایند. او درباره چگونگی شنیده شدن جزئیات گفت‌وگوهای دو فرد زخمی که زیر رگبار گلوله بوده‌اند، توضیحی نداده است ولی به نقل از همسر فخری‌زاده گفته که بعد از پایان رگبار گلوله‌ها، وانت نیسان حامل الوار منفجر می‌شود. بر اساس این روایت، خرده چوب‌های ناشی از انفجار به صورت همسر فخری‌زاده برخورد کرده است ولی به‌رغم اینکه او بیرون و نزدیک همسرش بوده، گلوله‌هایی که «از چپ و راست» شلیک شده‌اند، به او برخورد نکرده است. در این روایت مشخص نیست آیا همسر فخری‌زاده کسانی را در صحنه شلیک دیده است یا نه.[۱۷]
روایت شمخانی
علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت جمهوری اسلامی ۱۰ آذر ۹۹ گفت متأسفانه عملیات، عملیات بسیار پیچیده‌ای بود با تجهیزات الکترونیکی رخ داد. هیچ فردی در صحنه حضور نداشت. اما سرنخ‌هایی وجود داره، ضمن اینکه، آن کسی که این طراحی را کرده برای ما مکشوف است که کیست و سابقه آن چیست. حتما منافقین نقش داشتند و عنصر جنایتکار رژیم صهیونیستی و موساد است. ۲۰ سال است که دشمن به دنبال به شهادت رساندن ایشان است، ۲۰ سال است اما تا به حال دشمن ناکام بود. این بار هم سیستم‌های اطلاعاتی کشور با دقت احتمال وقوع حادثه علیه ایشان، محل بروز احتمالی حادثه را پیش‌بینی کرده بودند. به دلیل تواتر اخبار در طول این ۲۰ سال متاسفانه جدیت مورد نیاز اعمال نشد و این بار آنها موفق شدند و گرنه عملیات‌های ناکام فراوانی داشتند که موفق نشد. دستگاه‌ها و سیستم‌های اطلاعاتی به این اطلاعات رسیدند که ایشان هدف است و در همین نقطه‌ای که به شهادت رسید، قرار است اقدامی علیه ایشان صورت بگیرد. تقویت لازم هم در رابطه با حفاظت ایشان صورت گرفت، اما این بار دشمن از سبک و شیوه کاملا جدید و حرفه‌ای و تخصصی استفاده کرد و متاسفانه موفق شد که بعد از ۲۰ سال به هدف خودش برسد.[۲۰]
روایت فدوی جانشین فرمانده سپاه پاسداران
فخری‌زاده با استفاده از هوش مصنوعی ترور شد، تیربار به صورت ماهواره‌ای و آنلاین کنترل می‌شد. فدوی جانشین سلامی فرمانده سپاه پاسداران گفت، در جریان ترور فخری زاده، تیربار روی نیسان مجهز به یک سیستم هوشمند ماهواره ای بوده که روی فخری‌زاده زوم کرده و از هوش مصنوعی بهره می‌برده است.
خبرگزاری نیروی قدس گزارش داد: فدوی درباره کشته شدن فخری‌زاده گفت: ۱۱ پاسدار همراه فخری‌زاده بودند و انفجار نیسان هم به خاطر از بین بردن پاسداران بود. آدمی در صحنه ترور نبود و ۱۳ تیر کلا شلیک شده و همه از تیربار داخل نیسان بوده است و بقیه تیرها توسط محافظان شلیک شده است. تیربار داخل نیسان هم مجهز به یک سیستم هوشمند ماهواره‌ای بوده که روی فخری‌زاده زوم کرده بود و از هوش مصنوعی بهره می‌برده است. سرتیم حفاظت هم که تیر خورده به‌دلیل آن است که خودش را روی او انداخته است. کشته شدن فخری‌زاده هم به دلیل تیری بوده که به کمر او اصابت کرده و موجب قطع نخاع وی شده است.[۲۱]
علیرغم گفته فدوی که ۱۱ محافظ وجود داشته تاکنون تنها از یک محافظ به نام حامد اصغری شنیده می‌شود که او هم بعد از جراحت بر اثر اصابت چندین گلوله، تحت عمل جراحی قرار گرفته و آن‌گونه که برادرش گفته، رو به بهبودی است.[۱۸]
روایت فرزندان محسن فخری‌زاده
مهدی و حامد، فرزندان فخری‌زاده اخیرا میهمان برنامه بدون تعارف بخش خبری ۲۰:۳۰ بودند که هر کدام از نکاتی در این عملیات پرده برداشتند. مهدی فخری‌زاده در بخشی از توضیحاتش گفت، براساس آنچه شنیده‌ام احتمالا ۴ تا ۵ گلوله از فاصله بسیار نزدیک به سوی فخری‌زاده شلیک شده و به او خورده است. سرنشینان خودرو از لحظه‌ای که خودرو متوقف شده بود متوجه اقدام تروریستی شده‌اند. ایشان (فخری‌زاده) احساس کردند، خودرو آسیب دیده و بعد پیاده می‌شوند و متوجه می‌شوند جریان اینگونه است. بعد هم که در عکس‌ها مشخص است ابتدا ماشین را گلوله‌باران کرده‌اند. حاج خانم هم کنار ایشان نشسته بودند و می‌گوید صحنه درگیری صحرای کربلا بوده و توضیح می‌دهد که فاصله خودرویی که منفجر شده بوده، با خودروی فخری‌زاده بسیار کم و احتمالا ۱۰ متر بوده و به همین خاطر ترکش‌های انفجار به بدن مادر هم اصابت کرده است. حاج‌خانم می‌گوید که هیچ فردی را در صحنه ترور ندیده است.
حامد فخری نیز در بخش دیگر این برنامه درباره حال و هوای حاکم بر صحنه ترور توضیح داد، این حادثه نه تنها یک ترور، بلکه جنگ تمام‌عیار بود. تا آنجا که اطلاع داریم یکی از محافظان در زمان وقوع حادثه خود را جلوی حاج آقا انداخت و به او هم تیراندازی شد، اما به لطف خدا در صحت و سلامت کامل به سر می‌برد، جزییات دیگر را جویا نشده‌ایم.[۱۸]
سناریوها در مورد ترور فخری‌زاده
سناریوی نقش‌آفرینی اسرائیل با هدف تاثیرگذاری بر دوره‌ی پس از ترامپ
یکی از سناریوها همان روایتی است که در ساعات اولیه پس از ترور محسن فخری‌زاده مطرح شد و مقامات ایران از جمله محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران نیز آن را مطرح کردند. در این حالت دولت اسرائیل با توجه به نقش محسن فخری‌زاده در برنامه هسته‌ای و موشکی ایران و همانطور که بنیامین نتانیاهو نیز پیش از این با بردن نام او به طور ضمنی به آن اشاره کرده بود تصمیم به حذف این مهره کلیدی در ساختار حکومت ایران گرفته است. زمان این ترور که تنها چند هفته پس از شکست دونالد ترامپ در انتخابات روی داد این احتمال را تقویت می‌کند. از سوی دیگر حوادث دیگری مانند انفجار در تاسیسات هسته‌ای نطنز که طی چند ماه اخیر روی داده است و تشابه واکنش مقام‌های ایران به آن حوادث با واکنش آنها به ترور محسن فخری‌زاده می‌تواند یکی دیگر از عواملی باشد که احتمال نقش‌آفرینی اسرائیل در ترور روز جمعه را تقویت کند.
از آنجا که اسرائیل نقش خود در حادثه روز جمعه را تائید و تکذیب نکرده و احتمال هم نمی‌رود که چنین کاری بکند اظهارنظر قطعی درباره نقش تل‌آویو در حادثه روز جمعه ممکن نیست. بر طبق این سناریو چندان دور از ذهن به نظر نمی‌رسد که اسرائیل در مقطع زمانی کنونی تلاش کند تا هم یکی از مهره‌های کلیدی برنامه هسته‌ای و موشکی ایران را حذف کند و هم با این کار راه بازگشت دولت آینده آمریکا را به توافق هسته‌ای با ایران دشوارتر کند. هرگونه واکنش ایران به ترور محسن فخری‌زاده می‌تواند همان مقصود اصلی اسرائیل از عملیات روز جمعه باشد. در محاسبات اسرائیل این واکنش ایران با مداخله آمریکا در هفته‌های آخر ریاست جمهوری دونالد ترامپ همراه خواهد شد.[۱۹]
محسن سازگارا در اظهار نظری گفت اسرائیل در جنگ اطلاعاتی با ایران دست بالا را دارد.
سناریوی «تبانی امنیتی» یا سرنخ داخلی
ابعاد گسترده عملیات ترور محسن فخری‌زاده که تحت حفاظت نیروهای اطلاعاتی ایران قرار داشت این شک و شبهه را به وجود می‌آورد که چنین رویدادی بدون همکاری و نفوذ در دستگاه‌های اطلاعاتی ایران ممکن نیست. برخی از تحلیل‌گران حتی پا را فراتر نهاده‌اند و از «تبانی امنیتی» در حادثه روز جمعه گذشته سخن گفتند. محمد جواد اکبرین، روزنامه‌نگار به نقل از یک پژوهشگر سوری در صفحه توئیتر خود نوشت: «آنچه ایران می‌خواهد پنهانش کند این است که تصفیه اخیر حاصل یک تبانی امنیتی در بالا و داخل است.»
او در ادامه عدم اشاره علی خامنه‌ای، رهبر ایران به مسئولیت آمریکا یا اسرائیل در ترور محسن فخری‌زاده را نشانه‌ای از «تبانی امنیتی» تفسیر می‌کند. گزارش خبرگزاری فارس مبنی بر «عدم حضور عامل انسانی» در محل حادثه ترور محسن فخری‌زاده یا «قطع برق منطقه» هنگام ترور از جمله عواملی است که احتمال نفوذ عاملان در دستگاه‌های امنیتی و اطلاعاتی ایران را تقویت می‌کند.[۱۹]
سناریوی تسویه حساب داخلی
سناریو دیگری این احتمال را مطرح می‌کند که محسن فخری‌زاده قربانی «تسویه حسابی داخلی» در حکومت ایران شده باشد. در این صورت حادثه روز جمعه در آبسرد دماوند سرنخی داخلی خواهد داشت. چشم‌انداز بازگشت آمریکا به برجام و همراهی دولت حسن روحانی در آخرین ماه‌های ریاست جمهوری او با دولت جو بایدن برای رفع تحریم‌ها احتمالا خوشایند بخشی از نیروهای داخل حکومت ایران نیست.[۱۹]
ترور فخری‌زاده شکاف امنیتی در جمهوری اسلامی
حسین دهقان، مشاور ارشد نظامی خامنه‌ای، در تلویزیون دولتی گفت، یک شکاف اطلاعاتی وجود دارد. کسانی در درون سیستم هستند که به دشمنان ما اطلاعات می‌دهند و دشمن بر اساس این اطلاعات درز رفته طراحی و اجرای طرح می‌کند.[۲۲]
محسن رضائی در نامهای خطاب به حسن روحانی ترور فخری‌زاده را ناشی از ضعف سازمان‌های اطلاعاتی رژیم دانست.[۲۳]
روزنامه جوان وابسته به سپاه پاسداران نیز نوشت، این تروز نتیجه حفره اطلاعاتی و امنیتی در جمهوری اسلامی است.[۲۴]
علی ربیعی، سخنگوی دولت روحانی گفت، برخلاف آنچه گاهی در رسانه‌های خارجی می‌شنویم؛ در این مورد خاص سازمان‌های جاسوسی و تروریستی به رغم همه‌ی ادعاهای زیاد خود، زیر پوشش ما قرار داشتند و محل وقوع و هدف ترور پیش‌بینی شده بود و با کمی دقت و رعایت پروتکل‌های حفاظتی می‌توانستیم این جنایت را ناکام بگذاریم. در همین حال دستگاه‌های امنیتی مثل همیشه برای بهبود هر چه بیشتر رویه‌های خود و اطمینان از عدم تکرار این اتفاقات ناگوار تمام تلاش خود ر ابه کار خواهند گرفت.
علی ربیعی، سخنگوی دولت روحانی در جریان مصاحبه هفتگی خود درباره کشته شدن فخری‌زاده، تلویحاٌ عادی‌انگاری سپاه پاسداران که از سال ۹۲ حظاظت از نفرات اتمی و موشکی جمهوری اسلامی را برعهده داشته، مقصر دانست و گفت، در جریان حادثه شهادت شهید گرانقدرمون فخری‌زاده، وزارت اطلاعات با اشرافی که داشته از چند ماه قبل و حتی چند روز قبل از حادثه اطلاعات لازم را در قالب هشدار عملیات تروریستی به صورت دقیق با ذکر مکان‌های احتمالی و اهداف عملیات در اختیار سازمان‌ها و نهادهای حفاظتی مربوطه قرار داده بود. آقای شمخانی تعبیر درستی به کار بردند چون در بیست سال اخیر به صورت دائمی خبر ترور می‌آمده شاید عادی‌انگاری شده نسبت به این خبر هم. البته بحثی که در دولت شد رئیس‌جمهور محترم دستور بررسی و پیگیری این موضوع را دادند و با دلسوزی و دقت همه‌ی نهادهای اطلاعاتی در کشور رو موظف کردند که هم یک آسیب‌شناسی انجام بدهند که ما بتونیم قدرت تدافعی بیشتر در مقابله با این جریان مذبوحانه رو داشته باشیم.[۲۵]
خبرگزاری رویترز گفت، کشته شدن فخری‌زاده نشانه شکاف امنیتی در رژیم ایران است. به نیروهای امنیتی رژیم نفوذ شده و در برابر حملات بعدی آسیب‌پذیر است. کشته شدن محسن فخری‌زاده در روز جمعه به دنبال دو شکست امنیتی بزرگ دیگر رخ داد. سرقت بایگانی هسته‌ای رژیم ایران و آتش سوزی در تأسیسات هسته‌ای (نطنز) در سال جاری که برخی از مقامات رژیم ایران آن را یک عملیات خرابکارانه سایبری اعلام کردند. کارشناسان امنیتی اعلام کردند، دشمنان رژیم ایران پاشنه آشیل این کشور را پیدا کرده‌اند. حسین دهقان وزیر دفاع پیشین، به تلویزیون دولتی گفت، فخری‌زاده به دلیل «نفوذ به ساختار امنیتی ایران» به قتل رسیده است. یک مقام امنیتی رژیم ایران پس از کشته شدن فخری‌زاده در (اثر) حمله به اتوموبیلش در بزرگراهی در نزدیکی تهران در روز روشن به رویترز گفت، قاتلان او به طرز آشکاری بر اساس اطلاعات دقیق مربوط به ترددات فخری‌زاده عمل کرده‌اند. این مقام که نخواست به دلیل حساسیت موضوع نامش فاش شود گفت، این به روشنی یک ضعف امنیتی است و باید به بسیاری از پرسش‌ها پاسخ داده شود. ما باید بدانیم که آیا جاسوسی در میان پرسنل امنیتی‌مان وجود دارد یا خیر و محل درز اطلاعات را پیدا کنیم. این برای ما حیاتی است.[۲۶]
افشای اولین ترور هسته‌ای در ایران پس از ۱۴ سال
مصطفی معین وزیر علوم و تحقیقات فناوری دولت هشتم که ریاست آن بر عهده محمد خاتمی بود، رازی مهم را افشا کرد. او در صفحه اینستاگرام خود پرده از ترور دانشمند هسته‌ای خبر داد که ۱۴ سال پیش ترور شده بود. او در صفحه اینستاگرام خود نوشت:
در تاریخ ۲۶ دی ۱۳۸۵ دکتر اردشیر حسین‌پور استاد فیزیک هسته‌ای دانشگاه شیراز و سرپرست آزمایشگاه تحقیقاتی مالک اشتر، در خوابگاه صدرای دانشگاه با گاز رادیو اکتیو توسط عوامل موساد ترور شد. در آن زمان ترور این دانشمند برجسته هسته‌ای از سوی مقامات تکذیب شد و دلیل آن این بود که سیستم اطلاعاتی زیر سوال نرود و او به عنوان گارگرفتگی معمولی غریبانه به خاک سپرده شد.[۲۷]
واکنش‌های جمهوری اسلامی در پی ترور محسن فخری‌زاده
خامنه‌ای شنبه ۸ آذر ۹۹
دو موضوع مهم را همه‌ی دست اندرکاران باید به جدّ در دستور کار قرار دهند، نخست پیگیری این جنایت و مجازات قطعی عاملان و آمران آن، و دیگر پیگیری تلاش علمی و فنی (او) در همه‌ی بخشهائی که وی بدان‌ها اشتغال داشت.
روحانی در سخنان خود درجلسه ستاد کرونا در روز شنبه ۸ آذر ۹۹ درباره واکنش جمهوری اسلامی به این ترور گفت، به موقع مناسب مسئولان مربوطه پاسخ این جنایت را خواهند داد ولی اضافه کرد مسئولین رژیم هوشمندتر و حکیم‌تر از آنند که در دام توطئه صهیونیست‌ها بیفتند آنها در فکر ایجاد یک آشوب و بلوا هستند بدانند ما دست آنها را از پیش خواندیم و آنها موفق نخواهند شد به اهداف خبیثانه خودشون دست پیدا کنند.
سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی ۱۱آذر۹۹
فخری‌زاده سال‌های میانی دهه ۸۰ در برخی ادعاهای مجاهدین اسمش برده شد و همراه با بسیاری از شخصیتهای ما تحریم شد.
صادق لاریجانی رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام
کشته‌شدن فخری‌زاده ضایعه‌ای سخت برای نظام است. عجیب است کشورهای دیگر در زمینه محکوم کردن این ترور سکوت کرده‌اند.
در این شرایط هر نوع ذوق‌زدگی، نشان ذوق‌زدگی برای مذاکره با آمریکا یا نشست و سخن گفتن با آمریکایی‌ها امری سخت نادرست و خطا است، بدون هیچ‌گونه تردیدی و بزک کردن آمریکا بعنوان آمریکای خوب، آمریکای بد، مثل پلیس خوب و بد این هم امر خطایی است. این خوی استکباری همواره هست، هم در کارنامه دمکرات‌ها هم در کارنامه جمهوریخواه‌ها ظلم‌ها، ستم‌ها، ترور، تحریم، تخریب و تضییع حقوق ملت‌ها نهفته است. پالس ضعف پالس ملت ایران نیست، آنچه که پالس ملت ایران هست، همین موضعی که شهید فخری‌زاده‌ها داشتند، شهید سلیمانی‌ها داشتند و شهدای عالیقدر ما داشتند. آدم اگر بخواهد زندگی آقای فخری‌زاده را خوب ترجمه بکند باید بگوید چهره و نماد خنثی‌سازی تهدیدها و تحریم‌ها.[۲۸]
کاظم غریب‌آبادی سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین با ارسال نامهای به مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، خواستار محکومیت شفاف و بی‌قید و شرط ترور محسن فخری‌زاده شد. در این نامه تصریح شده است، امروز، آن دسته از کشورها و سازمان های بین‌المللی که مدعی حمایت از حقوق بشر و مبارزه با تروریسم هستند، در برابر یک آزمون جدی تاریخی قرار گرفته‌اند. آنها باید در قبال ملت ایران، که ۱۷۰۰۰ نفر از آنها به دلیل تروریسم جان خود را از دست داده‌اند، پاسخگو باشند که چرا در برابر چنین اقداماتی سکوت اختیار کرده‌اند.[۲۹]
خطیب‌زاده
ببینید واقعاً برخی ادعاها ربطشان هر چقدر هم گفته می‌شود انگاری قرار نیست که کسی بشنود شهید فخری‌زاده سال‌های میانی دهه۸۰ در برخی ادعاهای گروهک منحط منافقین و بعد هم اطلاعاتی که اسراییل به سازمان ملل و آژانس داد اسم‌شان برده شد. در قطعنامه ۱۷۴۷سال ۲۰۰۷ یعنی ۱۳۸۶ اسم ایشان در لیست تحریم رفت و شهید فخری‌زاده از اون موقع اسم‌شان در اینجا بود همراه با اسم بسیاری دیگه‌ای از افراد و شخصیتهای ما که تحریم شدند، هر کدامشان به دلیلی که اتفاقاً همه این‌ها بعد از برجام به‌واسطه برجام از لیست تحریم در آمدند هر چند دولت ترامپ مجدداً برخی از این مفاخر ما را در این لیست گذاشت. شهید فخری‌زاده‌ای که در همین مباحث برجام جزء کمک‌کنندگان اصلی پشت صحنه بودند و تمام عزیزانی که در وزارت دفاع و در نهادهای دیگه هستند در ساختارهای حاکمیتی هستند نقش بی‌بدیل ایشان را در این فضا می‌دانند.[۳۰]
واکنش مجلس شورا به کشته شدن فخری‌زاده
در واکنش به کشته شدن محسن فخری‌زاده مجلس شورای اسلامی طرحی دو فوریتی را به نام اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌های به تصویب رساند که در آن دولت را موظف به متوقف کردن دسترسی‌های نظارتی آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای مورد توافق در برجام می‌کند. در جلسه تصویب این طرح در مجلس نمایندگان مجلس موضع‌گیری‌های مختلفی کردند.
قالیباف رئیس مجلس ۹ آذر ۹۹
برخی گفتگوها و اظهار نظرها چه قبل و چه بعد از ترور، حاکی از درک نکردن این نکته بدیهی است که از نظر دشمن بالا بردن دست نیاز به مذاکره حاوی این پیام اشتباه است که ایران عزیز خدای ناکرده ضعیف است و تصور اشتباه دشمن از ایران ضعیف نتیجه‌ای جز فشار اقتصادی بیشتر و امنیت کمتر نخواهد داشت.
نبویان، مجلس ۹ آذر ۹۹
یک سؤال جدی ما از آقای ظریف و آقای روحانی داشته باشیم شهید فخری‌زاده را هم در اختیار آنها قرار دادید یا ندادید؟ سروران عزیز پذیرش پروتکل همه این لوازم را دارد البته تا قبل از آقای روحانی و آقای ظریف سال ۸۲ هیچکس نپذیرفت بعد از آن‌هم قطع شد دوباره سال ۹۲ که آمدند دوباره پذیرفتند این یکی از خطرات جدی برای تمام ابعاد هسته‌یی و نظامی کشور است لذا با طرح دوفوریتی باید جدی این بند بیایید این بند هست الحمدالله با رأی بالا مصوب کنیم که اجرای پروتکل الحاقی باید متوقف شود اصلا مجلس کلیات طرح دو فوریتی تعلیق پروتکل الحاقی افزایش میزان غنی‌سازی و محدودیت بازرسی را تصویب کرد.
کریمی قدوسی
رأی به طرح خروج از پروتکل الحاقی کوبیدن آخرین میخ بر تابوت برجام است.[۳۱]
درحقیقت مجلس این پیغام را داد به دشمنان ایران اسلامی که بازی یک طرفه پایان پیدا کرده است.
تلویزیون جمهوری اسلامی در گزارش خود از جلسه مجلس گفت، نمایندگان پس از تصویب کلیات طرح بررسی جزئیات طرح اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ایران را آغاز کردند بر اساس مصوبه مجلس دولت موظف است بر اساس بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام ظرف مدت یک ماه از تصویب این قانون دسترسی‌های نظارتی فراتر از پروتکل الحاقی بر اساس برجام را متوقف کند. مجلس همچنین وظایفی برای سازمان انرژی اتمی تصویب کرد تولید سالانه حداقل ۱۲۰ کیلو گرم اورانیوم با غنای ۲۰ درصد در تأسیسات شهید علی محمدی فردو و تأمین نیازمندی‌های صلح‌آمیز صنایع کشور به اورانیوم با غنای بالای بیست درصد.[۳۲]
کریمی قدوسی، در جلسه ۱۱ آذر ۹۹ مجلس گفت، با این رأی انقلابی برای کوبیدن آخرین میخ بر تابوت برجام پیشنهاد بنده این هست که بعد از جمله اورانیوم با غنای ۲۰ درصد در سایت شهید علی محمدی یا همان فردو اضافه بشود.[۳۳]
واکنش امامان جمعه جمهوری اسلامی
علم‌الهدی امام جمعه و نماینده خامنه‌ای در مشهد۱۴آذر ۹۹
مقام معظم رهبری فرمودند «عاملان و آمران ترور این شهید باید مجازات بشوند»، خب این موضع صریح رهبری بود، هم موضع را بیان کردند و هم دستورالعملی بود به تمام دستگاه‌های امنیتی، اطلاعاتی و نظامی که در کشور تحت فرماندهی کل قوا و رهبری این نظام دارند کارگزاری می‌کنند، در مقابل عده‌ای این ترور و این شهادت را تله تنش نامیدند یعنی هیچ وقت ما نباید درصدد مجازات و انتقام بربیاییم چون این تله تنش است! شما به آقایی چشم دارید که بعد از این می‌خواهد رئیس‌جمهور آمریکا بشود در حالی‌که در پرونده او، صدها جنایت و موضع منفی و معاندانه علیه ملت ما در پرونده کاری جریان عقیده و افکار و اندیشه او وجود دارد؟ یعنی به او امیدوار هستید؟! یعنی شما توقع دارید آقای بایدن بیاید تحریم‌ها را از بین ببرد؟ به او خوش‌بین هستید؟ در حالی‌که تروری که انجام گرفت، روی دیگر سکه تحریم هست که او آن را ادامه خواهد داد، یعنی ما بگوییم کاری نداریم، بیایید بقیه دانشمندان و علما را هم بزنید! معنای اینکه می‌گویند «تله تنش» یا اینکه بگویند «خویشتنداری» این است.[۳۴]
دژکام امام جمعه شیراز گفت پاسخ جهان به دعوت خمینی و خامنه‌ای به انقلاب اسلامی کشتن فخری‌زاده بود.[۳۵]
شاهرخی امام جمعه خرم‌آباد
درباره کشته شدن فخری‌زاده نباید به گونه‌ای سخن گفته شود که دستگاه‌های امنیتی نظام را تضعیف کند.[۳۶]
ابوترابی امام جمعه تهران
هنوز کشورهای بزرگ اروپایی کشتن فخری‌زاده را محکوم نکرده‌اند.
تلویزیون جمهوری اسلامی ۸ آذر ۹۹
منافقین و ایادی مزدور سرویس‌های جاسوسی برگ دیگری بر اوراق سیاه پرونده تبهکاری و خیانت خود افزودند این ترور هدفمند درماندگی دشمنان ایران اسلامی را مقابل پیشرفت‌های علمی دانشمندان این مرز و بوم نمایان کرد.[۳۷]
واکنش‌های جهانی ترور محسن فخری‌زاده
دونالد ترامپ خبر ترور فخری‌زاده را ری‌توییت کرد.
تلویزیون فرانسه ۲۴ ترامپ طی ریتوئیتی کشته شدن فخری‌زاده را به عنوان یک ضربه روانی و حرفه‌یی سنگین و عمده به رژیم ایران توصیف کرد.
مایک پمپئو در سخنرانی خود در کنفرانس منامه در روز ۱۴ آذر ضمن اشاره به مواضع آمریکا نسبت به جمهوری اسلامی از جمله گفت: «و ما همچنین تروریست ارشد رژیم قاسم سلیمانی را از صحنة نبرد حذف کردیم. این اقدام نشان داد که خط قرمز واقعی به چه ترتیب است». عده‌ای از آگاهان این موضع را تاییدی بر حذف محسن فخری‌زاده می‌دانند.
نورمن رول مقام پیشین اطلاعاتی آمریکا در مورد کشنه شدن فخری‌زاده گفت کشته‌شدن فخری‌زاده بزرگ‌ترین حافظه نهادی ایران را بر سر برنامه تسلیحاتی‌اش از بین می‌برد. برای ایران بسیار دشوار خواهد بود که آن‌را جایگزین سازد و این توانمندی آنها را برای برقراری مجدد برنامه تسلیحاتی اتمی‌شان تضعیف می‌کند. این وقایع و نیز کشتن قاسم سلیمانی این پیام را به ایران می‌دهد که حساس‌ترین افراد و پرسنل و موضوعاتشان خارج از دسترس سرویس‌های امنیتی غربی نیستند. این می‌تواند به مقام‌های ایران نشان بدهد که نباید برنامه مخفی اتمی و فعالیت‌های تروریستی خود را پیش ببرند یا رابطه گسترده‌یی را با القاعده حفظ کنند؛ چون این اعمال به‌سرعت در معرض توجه نهادهای غربی و سازمان‌های اطلاعاتی قرار می‌گیرد و دولت‌های غربی دست به‌اقدامات فوری‌یی می‌زنند که ایران نمی‌تواند از آن جلوگیری کند. کشتن فخری‌زاده این پیام را به ایران می‌دهد که بازیگران منطقه‌یی، در صورتی که آمریکا نتواند یا نخواهد، خودشان مسآله امنیت‌شان را به‌دست می‌گیرند. انگیزة اصلی ایران برای بازگشت به برجام، نیاز آن به تسکین مالی است. به‌نظر من برای دولت بایدن که این توافق را مد نظر قرار می‌دهد، بایستی نگرانی‌های امنیتی بازیگران منطقه‌یی را به طور گسترده‌تر در نظر بگیرد.[۳۸]
ایرون دیوید میلر محقق ارشد بنیاد کارنگی پس از کشته شدن فخری‌زاده گفت، خط قرمز کشته‌شدن آمریکایی‌هاست. حتی اگر ایران تصمیم به‌پاسخ‌دادن قبل از ۲۰ژانویه بگیرد، فکر می‌کنم قویاً با این چشم‌انداز مواجهند که دولت ترامپ به‌عنوان اقدام نهایی خود در حمایت از کارزار فشار حداکثری رئیس‌جمهور می‌تواند دست به‌یک حمله یک‌جانبه بزند.
اقدام آمریکا
فاکس نیوز پس از تهدید خامنه‌ای به تلافی‌جویی به‌خاطر کشته شدن فخری‌زاده، به ناو یو.اس. اس نیمیتز فرمان بازگشت به خلیج‌فارس داده شد. این حمله کنار جاده‌یی همه نشانه‌های یک کمین به‌دقت طراحی شده نظامی را با خود داشت. پنتاگون روز یکشنبه اعلام کرد که ناو هواپیمابر یو.اس. اس نیمیتز را به خاورمیانه بازگردانده است. قدرت این ناو به‌عنوان نشانه‌ای از قدرت ارتش آمریکا همچنین باعث بازدارندگی در برابر هر گونه تهاجم رژیم ایران می‌شود. پنتاگون چند ساعت پس از کشته شدن فخری‌زاده، بازگرداندن نیمیتز به خاورمیانه را اعلام کرد، این اقدامی غیرمعمول است زیرا این ناو پیش از این، ماه‌ها در منطقه بوده است.[۳۹]
ترور فخری‌زاده در رسانه‌های جهان
نیویورک تایمز ۱۲/۹/۹۹: مقام‌های رژیم ایران که به‌خاطر کشته شدن فخری‌زاده تحقیر شده بودند، این هفته تلاش کردند تا این حمله را بعنوان نوعی رویداد علمی تخیلی بازنویسی کنند. آنها می‌گویند فخری‌زاده توسط اسرائیل با کنترل از راه دور کشته شد. شکست جمهوری اسلامی در دستگیری قاتلین فخری‌زاده، رسوایی شکست در جلوگیری از ترور او را مضاعف کرده است. روز سه‌شنبه، سخنگوی دولت روحانی سپاه پاسداران را به خاطر این که نتوانسته این عملیات را متوقف کند سرزنش کرد و گفت که وزارت اطلاعات به تیم امنیتی فخری‌زاده از قبل در مورد جزئیات مشخص و دقیق تلاش احتمالی برای ترور در محل‌های احتمالی، هشدار داده بود. علی ربیعی در یک کنفرانس مطبوعاتی گفت، اگر پروتکل‌های امنیتی اجرا شده بود و آنها کمی بیشتر محتاط بودند، این جنایت رخ نمی‌داد. در میان سر و صدای ادعاهای متناقض، روایت یک ترور کاملاً اتوماتیک، به‌نظر می‌رسید که افراد زیادی را متقاعد نکرده چرا که با روایت‌های قبلی شهود در رسانه‌های دولتی و همچنین اظهارات اعضای خانواده‌ی فخری‌زاده متفاوت بود. شنبه شب، حامد، پسر فخری‌زاده، در مصاحبه‌ای با تلویزیون دولتی گفت، این یک ترور نبود بلکه یک صحنة جنگ بود. حسین دهقان، مشاور ارشد نظامی خامنه‌ای، در تلویزیون دولتی گفت، یک شکاف اطلاعاتی وجود دارد. کسانی در درون سیستم هستند که به دشمنان ما اطلاعات می‌دهند و دشمن بر اساس این اطلاعات درز رفته طراحی و اجرای طرح می‌کند.[۴۰]
تلویزیون پی.بی.اس. آمریکا: بالاترین دانشمند اتمی ایران که از سوی اطلاعات آمریکا و اسراییل، آرشیتکت برنامه مخفی اتمی نام گرفته بود، کشته شد. تحلیل‌گران می‌گویند که او اوپنهایمر برنامه اتمی ایران و دانشمند ارشد، هماهنگ‌کننده و مدیر آن بود.
سی. ان. ان ۱۰آذر۹۹: به‌نظر می‌رسد ترور فخری‌زاده مایه‌ی شرم‌ساری برای سرویس‌هایی امنیتی ایران باشد. او یک متخصص حفاظت شده و مهم بود.[۴۱]
تلویزیون سی.ان. ان: فخری‌زاده فقط نفر ارشد برنامة اتمی ایران نبود، بلکه آرشیتکت و پدر برنامه‌ی اتمی نظامی از شروع آن، به‌شمار می‌رفت. پیام به ایران روشن است، می‌توان دانشمند ارشد اتمی آنها را پیدا کرد و او را در روز روشن به قتل رساند. در همین سال جاری میلادی دو فرد بسیار ارشد ایران کشته شده‌اند. یکی فرمانده نیروی قدس قاسم سلیمانی که در حمله‌ی آمریکا در ژانویه و اکنون فخری‌زاده که فقط ۱۰ماه بعد از آن کشته شده است. حال سؤال این است که ایران چگونه پاسخ خواهد داد؟ طبعاً آنها تحت فشارند که پاسخی بدهند و این برایشان مایه آبروریزی بسیار است؛ ولی هم‌زمان می‌دانند که جو بایدن دارد به قدرت می‌رسد و خواهان بازگشت به‌توافق اتمی است، لذا این وضعیت بسیار دشواری برای ایران است و وضعیت برای رئیس‌جمهور آتی جو بایدن بسیار پیچیده می‌شود.[۴۲]
تلویزیون فرانس۲۴: رئیس‌جمهور منتخب آمریکا جو بایدن تمایل خود را به‌بازگشت به‌آن توافق ابراز کرده، اما ترور فخری‌زاده مخالفت ایران را تجدید کرده و به‌طور بالقوه گزینه بایدن را برای احیای این توافق از بین برده است.[۴۳]
تلویزیون ای.بی.سی. نیوز آمریکا: حمله به‌فخری‌زاده در حالی رخ داد که (رژیم) ایران برنامه غنی‌سازی خود را بعد از خروج ایالات متحده از توافق اتمی توسط پرزیدنت ترامپ تشدید کرده است. این امر منجر به افزایش تنش‌ها قبل از روی کار آمدن دولت جدید شده است.
تلویزیون سی.بی.اس. نیوز آمریکا: ولی فقیه ایران به‌خاطر ترور دانشمند ارشد اتمی وعده انتقام داد. این ترور تهدید آن‌را در بر دارد که تنش‌ها میان ایالات متحده و ایران را دوباره فعال کند.
خبرنگار سی.بی. اس از بغداد: روحانی رئیس‌جمهور ایران، اسراییل را مقصر کشتن فخری‌زاده دانست. این نگرانی وجود دارد که ایران علیه اسراییل یا حتی آمریکا انتقام‌جویی کند. ناو هواپیمابر آمریکا به‌خاورمیانه بازگردانده شده است. هر چند پنتاگون می‌گوید، این اقدام به‌خاطر کاهش نیروهاست. این واقعه کمتر از یک سال بعد از آن صورت می‌گیرد که پرزیدنت ترامپ فرمان کشتن قاسم سلیمانی را در بغداد صادر کرد.[۴۴]
تلویزیون دویچه‌وله آلمان: رسانه‌های حکومتی، (فخری‌زاده) را یک دانشمند برجسته اتمی معرفی می‌کنند. او همچنین عضو سپاه پاسداران بود. این یکی از معدود تصاویر او در کنار دیگر مقام‌های ارشد (ایران) است که با ولی فقیه دیدار کرده بودند. این نشان‌دهنده نقش بالای او در (حکومت) ایران است.[۴۵]
کانال۴ انگلستان: ماه گذشته گروه اپوزیسیون ایران در آمریکا گفت که فخری‌زاده مسئول یک سایت اتمی جدید در شرق پایتخت و برنامه موسوم به سپند است. اکنون برای جو بایدن، مأموریت بازگرداندن (رژیم) ایران به میز مذاکره برای یک توافق اصلاح‌شده اتمی، دشوارتر خواهد بود.[۴۶]
آی. تی.وی. نیوز انگلستان: کشتن (فخری‌زاده) فراتر از قیمت حذف یک فرد، عواقبی بر روی توافق با ایران خواهد داشت. نجات‌دادن این توافق اکنون بسیار دشوارتر شده است که نه برای رئیس‌جمهور کنونی آمریکا بلکه برای رئیس‌جمهور بعدی مشکل‌ساز است.[۴۷]
پیامدهای ترور محسن فخری‌زاده
تعلیق پروتکل الحاقی
پروتکل الحاقی در واکنش به ترور محسن فخری‌زاده توسط مجلس شورای اسلامی ایران به حالت تعلیق در آمد و شورای نگهبان نیز آن را تایید کرد.
تهدید به تلافی از سوی جمهوری اسلامی
رویترز درگزارشی از دوبی نوشت، ولی فقیه رژیم ایران روز شنبه قول داد که در قبال قتل دانشمند ارشد هسته‌یی جمهوری اسلامی، تلاقی کند. این ترور باعث افزایش تهدید رویارویی با غرب و اسرائیل در هفته‌های باقیمانده از ریاست جمهوری دونالد ترامپ شد. قتل فخری‌زاده که رئیس جمهور رژیم ایران بلافاصله آن را به اسرائیل نسبت داد، می‌تواند تلاشهای رئیس جمهور منتخب، جو بایدن را برای احیای نوعی مسالمت جویی با رژیم تهران پیچیده کند.[۴۸]
در مراسم دفن فخری زاده سرتیپ حاتمی، وزیر دفاع جمهوری اسلامی گفت:
«هیچ تروری بی‌پاسخ نخواهد ماند و حتماٌ آنها را تا انتها تعقیب خواهیم کرد و امر خامنه‌ای اجرا خواهد شد.»[۴۹]
روز یکشنبه حسین سلامی، فرمانده سپاه پاسداران، در یک پیام توئیتری تهدید به انتقام کرد و نوشت:
«انتقام و مجازات سخت طراحان و عاملان و حامیان این جنایت در دستور کار قرار گرفته است.»[۵۰]
پس‌گیری تهدید
ساعاتی پس از پخش پیام سلامی فرمانده سپاه پاسداران، خبرگزاری تسنیم نوشت، رمضان شریف سخنگوی سپاه پاسداران اخبار منتسب به فرمانده کل سپاه پاسداران در فضای مجازی پیرامون چگونگی انتقام از عوامل ترور فخری‌زاده را تکذیب کرد.[۵۱]
اختلاف سران جمهوری اسلامی بر سر موضوع
محسن رفسنجانی رئیس شورای شهر تهران گفت:
«در دوران گذشته سال ۱۳۶۰ بود که خوب کشور دچار بحران شده بود یک هماهنگی و همراهی خیلی جدی در کشور پیدا شد به صورتی که دیگر ما در مهر ماه همه منسجم وارد کارزار تثبیت انقلاب شدیم ولی احساس می کنم متاسفانه الان فضا این‌چنین نیست. درست بعد از این ترور شهید بزرگوار دچار این گفتگوهای مقام‌های ارشد کشور سران قوا شدیم که یک مقدار احساس بدی به مردم دست داد، از تریبون آزاد به این سبک با هم صحبت کنند؛ مثلاً او بگوید هول نکنید؛ این بگوید ما هفت سال منتظر این کار بودیم خلاصه من به عنوان نماینده مردم چون این را به من گفتند که خوب است یک تذکری به همه مسئولین داده بشود که بعد از ترور معمولاً همه منتظر انسجام هستند و هماهنگی. حداقل در این موقعیت کوتاه بیایند و به فکر مسائل کشور باشند و با هم علنی این طور درگیر نشوند.»[۵۲]
روزنامه همدلی نوشت، قالیباف مصوبه مجلس در مورد تعلیق لایحه الحاقی را برای اجرا به دولت ابلاغ کرده ولی به نظر می‌رسد رئیس جمهور قصدی برای ابلاغ آن ندارد.[۵۳]
هشدارهای بین‌المللی
خبرگزاری فرانسه در گزارشی دربارة ترور فخری‌زاده و واکنش‌های جمهوری اسلامی، خبر داد، دبیرکل آژانس اتمی سازمان ملل نسبت به درخواست مجلس ایران برای توقف بازرسی‌ها از تأسیسات اتمی که می‌تواند به‌توافق جمهوری اسلامی با قدرت‌های جهان در سال ۲۰۱۵ پایان بدهد، هشدار داد.[۵۴]
تلویزیون فرانسه ۲۴ درباره ترور محسن فخری‌زاده گزارش داد قتل فخری‌زاده در هفته‌های پایانی ریاست جمهوری ترامپ می‌تواند درگیری بین رژیم و امریکا را تشدید کند و در عین حال تلاشهای احتمالی بایدن برای احیای روابط با رژیم را دچار مشکل کند.
فرانسه، انگلستان و آلمان به جمهوری اسلامی نسبت به گسترش غنی‌سازی اورانیوم در نطنز و تصویب مصوبه مجلس برای افزایش فعالیت‌های اتمی و محدود کردن بازرسی‌های آژانس هشدار دادند. در بیانیه‌ی مشترک به تاریخ ۱۷ آذر۹۹ که در سایت‌های وزارت خارجه‌ی هر سه کشور تحت عنوان «واکنش به‌طرح‌های ایران برای گسترش برنامه اتمی خود و محدود کردن دسترسی بازرسان آژانس» منتشر شده، آمده است:
«اعلام اخیر ایران نسبت به قصد خود برای نصب ۳ آبشار جدید سانتریفیوژهای پیشرفته در تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم نطنز، برخلاف برجام و عمیقاً نگران‌کننده است. از سوی دیگر ما با نگرانی شدید از قانونی که به‌تازگی توسط مجلس ایران تصویب شد مطلع شدیم؛ اگر (این قانون) اجرا شود، معنی آن توسعه جدی برنامه غنی‌سازی ایران و محدودیت توانایی دسترسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواهد بود. چنین اقداماتی، با برجام و سایر تعهدات اتمی ایران ناسازگار خواهد بود».
در بیانیة مشترک فرانسه، انگلستان و آلمان، تأکید شده است:
«اگر ایران به‌طور جد خواهان حفظ فضایی برای دیپلماسی است، نباید این اقدامات را اجرا کند. چنین اقداماتی تلاشهای مشترک ما را برای حفظ برجام در معرض خطر قرار می‌دهد و این تهدید را در بردارد که فرصت مهم بازگشت به‌دیپلماسی را که با آمدن دولت جدید آمریکا فراهم می‌شود، به‌خطر بیندازد. ما قصد داریم به نقض‌های برجام توسط ایران در چارچوب این توافق بپردازیم.»[۵۵]
دریادار ویلیام مک‌راون فرمانده پیشین ستاد فرماندهی عملیات ویژة آمریکا گفت، با حمله به دانشمند اتمی آنها و افزایش تنش، فکر می‌کنم ایران مجبور می‌شود تلاش کند زودتر از قبل به بمب دست یابد. این، تلاشهای دیپلماتیک جو بایدن را به عنوان رئیس‌جمهور دشوارتر خواهد ساخت.[۵۶]
افزایش بودجه بخش‌های اتمی و نظامی توسط جمهوری اسلامی
دولت روحانی در لایحه بودجه سال آینده میزان بودجه سازمان سپند تحت کنترل فخری‌زاده که مأموریت آن بنا بر گفته ناظران ساخت بمب اتمی است و بودجه یک ارگان تحت کنترل دختر قاسم سلیمانی را چند برابر افزایش داده است. خبرگزاری تسنیم گزارش داد بودجه سازمان سپند در سال آینده افزایش خواهد داشت و بودجه آن از ۴۰ میلیارد تومان در سال ۱۳۹۹به ۲۴۵میلیارد تومان برای سال ۱۴۰۰ افزایش یافته است. دولت روحانی همچنین ۸٫۵ میلیارد تومان برای بنیاد دختر قاسم سلیمانی بودجه تعریف کرد.
علاوه بر این، روحانی میزان بودجه نظامی را از ۱۰۹ هزار میلیارد تومان مصوب در سال ۹۹، به ۱۲۰ هزار و ۹۹۴ میلیارد تومان در لایحه بودجه ۱۴۰۰ افزایش داده است که نسبت به سال گذشته ۱۲ هزار میلیارد تومان افزایش را نشان می‌دهد.[۵۷]
تحریم آمریکا
وزارت خزانه‌داری آمریکا روز پنجشنبه تحریم‌های جدیدی را علیه جمهوری اسلامی اعلام کرد. تحریم‌های جدید مجموعه تحقیقاتی میثمی زیر مجموعه سازمان سپند که مسئولیت آن برعهده محسن فخری‌زاده که نفر شماره یک بمب سازی اتمی جمهوری اسلامی شمرده می‌شد و مدیر عامل آن مهران ببری را دربرمی‌گیرد. مجموعه تحقیقاتی میثمی و مدیرعامل به دلیل مشارکت در تحقیقات مرتبط با تولید سلاح شیمیایی مورد هدف قرار گرفته‌اند. گروه میثمی مسئولیت بسیاری از پروژه های مربوط به سازمان سپند را بر عهده دارد و هزینه آن بالغ بر میلیون ها دلار آمریکا می‌شود. این پروژه‌ها شامل تست و تولید مواد شیمیایی و بهینه سازی آنها برای اثربخشی آن در افزایش میزان مسمومیت می‌شود. استیون منوچین، وزیر خزانه‌داری آمریکا گفت، توسعه سلاح‌های کشتار جمعی توسط رژیم ایران تهدیدی برای کشورهای همسایه ایران و برای جهان است. ایالات متحده به تلاش های خود برای جلوگیری از تولید سلاح‌های شیمیای توسط رژیم ایران ادامه خواهد داد.[۵۸]
منابع
- ↑ تابناک- در مورد محسن فخری‌زاده
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ سایت عصر همدان
- ↑ محسن فخری‌زاده از همراهی با تهرانی مقدم تا ترور
- ↑ ایثار پرس - ۱۲ آذر ۱۳۹۹
- ↑ خبرگزاری پانا ۱۸ آذر۱۳۹۹
- ↑ شبکه خبر
- ↑ بی بی سی محسن فخری‌زاده
- ↑ بی بی سی ایران یک مرکز هسته‌ای می‌سازد
- ↑ کمیسیون شورای امنیت قطعنامه ۱۷۳۷[۱]
- ↑ سایت عصر ایران ۹/۹/۹۹
- ↑ تلویزیون فاکس نیوز:۷/۹/۹۹
- ↑ نیویورک تایمز ۷/۹/۹۹
- ↑ وال استریت ژورنال ۷/۹/۹۹
- ↑ خبرگزاری جمهوری اسلامی
- ↑ تلویزیون شبکه خبر ۸/۹/۹۹
- ↑ خبرگزاری مهر ۹/۹/۹۹
- ↑ ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ ۱۷٫۲ رادیو فردا
- ↑ ۱۸٫۰ ۱۸٫۱ ۱۸٫۲ ۱۸٫۳ سایت دنیای اقتصاد چند روایت از ترور فخری‌زاده
- ↑ ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ ۱۹٫۲ ۱۹٫۳ یورو نیوز پس لرزه‌های ترور فخری‌زاده
- ↑ تلویزیون شبکه فارس ۱۰/۹/۹۹
- ↑ خبرگزاری تسنیم ۱۶/۹/۹۹
- ↑ نیویورک تایمز:۱۲/۹/۹۹
- ↑ توئیتر محسن رضایی ۸/۹/۹۹
- ↑ روزنامه جوان ۸/۹/۹۹
- ↑ خبرگزاری ایران‌پرس. نشست خبری ربیعی ۱۱/۹/۹۹
- ↑ خبرگزاری رویترز:۱۱آذر ۹۹
- ↑ سایت تابناک (وابسته به محسن رضایی) ۱۲/۹/۹۹
- ↑ تلویزیون شبکه خبر ۱۶/۹/۹۹
- ↑ خبرگزاری ایرنا ۱۳/۹/۹۹
- ↑ تلویزیون شبکه خبر جمهوری اسلامی ۱۱آذر۹۹
- ↑ تلویزیون جمهوری اسلامی ۱۱ آذر ۹۹
- ↑ تلویزیون شبکه خبر ۱۱/۹/۹۹
- ↑ رادیو فرهنگ ۱۱/۹/۹۹
- ↑ تلویزیون آستان رضوی ۱۴/۹/۹۹
- ↑ تلویزیون شبکه فارس ۱۴/۹/۹۹
- ↑ تلویزیون شبکه افلاک۱۴/۹/۹۹
- ↑ تلویزیون شبکه خبر ۸/۹/۹۹
- ↑ یوتیوب پی.بی. اس ۷|۹|۹۹
- ↑ فاکس نیوز:۸/۹/۹۹
- ↑ نیویورک تایمز:۱۲/۹/۹۹
- ↑ یوتیوب سی.ان. ان ۱۰|۹|۹۹
- ↑ یوتیوب سی.ان. ان
- ↑ یوتیوب فرانس۲۴–۱۰|۹|۹۹
- ↑ یوتیوب سی.بی.اس. نیوز
- ↑ یوتیوب دویچه وله انگلیسی - ۸|۹|۹۹
- ↑ یوتیوب کانال۴ انگلیس - ۷|۹|۹۹
- ↑ یوتیوب آی.تی.وی. نیوز انگلیس- ۷|۹|۹۹
- ↑ خبرگزاری رویترز - ۹|۹|۹۹
- ↑ خبرگزاری فارس - ۱۰ /۹ / ۹۹
- ↑ تویتر سلامی ۹/۹/ ۹۹
- ↑ خبرگزاری تسنیم ۱۰/۹/ ۹۹
- ↑ تلویزیون شبکه پنج ۱۵ آذر ۹۹
- ↑ روزنامه همدلی۱۷ آذر۹۹
- ↑ توئیتر خبرگزاری فرانسه - ۱۰ /۹ /۹۹
- ↑ سایت وزارت خارجة فرانسه: ۹۹/۰۹/۱۷
- ↑ یوتیوب ای.بی.سی. نیوز آمریکا - ۹ /۹ /۹۹
- ↑ خبرگزاری تسنیم ۱۲/۹/۹۹
- ↑ سایت وزارت خزانه‌داری آمریکا - ۱۳ /۹ /۹۹