برنامه جامع اقدام مشترک

توافق برجام
توافق برجام
ایجاد	سوم آذرماه ۱۳۹۲
تصویب	۲۳ تیرماه ۱۳۹۴
محل	وین-اتریش
امضا کنندگان	ایران و کشورهای ۵+۱
هدف	مهار کردن فعالیت‌های هسته‌ای ایران

برنامه جامع اقدام مشترک ، (Joint Comprehensive Plan of Action) یا به اختصار برجام، نام یک توافق بر سر مسأله‌ی فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی است که در روز سه‌شنبه ۲۳ تیر ۱۳۹۴ (۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵) در وین اتریش بین ایران، اتحادیه اروپا و گروه ۱+۵ (چین، فرانسه، روسیه، بریتانیا و ایالات متحده آمریکا به علاوه آلمان) منعقد شد. مذاکرات برجام هنگامی آغاز شد که ایران توافق موقت ژنو بر برنامه‌ی هسته‌ای خود را پذیرفت. نزدیک به ۲۰ ماه کشورهای مختلف درگیر این مذاکرات بودند و سرانجام در سال ۲۰۱۵ توافق لوزان شکل گرفت. بر طبق این قرارداد ایران پذیرفت که ذخایر اورانیم خود را پاکسازی کرده و حتی ذخیره‌سازی اورانیم با غنای پایین را تا ۹۸ درصد متوقف می‌کند. همچنین ایران پذیرفت که سانتریفیوژ‌های خود را به میزان دو سوم برای ۱۵ سال کاهش دهد. بر اساس این توافق، ایران همچنین پذیرفت که اورانیوم را بیش از ۳٫۶۷درصد غنی‌ نکرده و تأسیسات غنی‌سازی جدید یا رآکتور آب‌سنگین دیگری نسازد و فعالیت‌های غنی‌سازی‌اش را به یک ساختمان که از سانتریفیوژهای نسل اول استفاده می‌کند محدود کند. ایران بر طبق توافق برجام پذیرفت که دیگر تأسیسات خود را نیز تبدیل خواهد کرد. برجام همچنین تصریح می‌کند که آژآنس بین المللی اتمی به تمامی تأسیسات اتمی ایران دسترسی خواهد داشت. برجام بر اساس همین شروط ایران را از تحریم‌هایی که شورای امنیت ملل متحد، اتحادیه اروپا و تحریم‌های ثانویه ایالات متحده آمریکا بیرون خواهد آمد. مذاکرات برجام با گروه ۱+۵ روز شنبه ۲۷ ژوئن ۲۰۱۵، در وین با حضور جان کری، وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران انجام شد و به نتیجه رسید. این توافق به صورت رسمی کمتر از سه سال دوام آورد به دلیل نقض‌های مکرر جمهوری اسلامی در روز ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷( ۸ می ۲۰۱۸) توسط دونالد ترامپ رئیس‌جمهور ایالات متحدهٔ آمریکا ملغی اعلام شد. دونالد ترامپ طی کنفرانسی رسماً از برجام خارج و بازگشت تحریم‌ها به صورت گذشته را اعلام‌ نمود. پس از آن ایران نیز در پاسخ در روز ۱۵ دی‌ماه ۱۳۹۸ گام پنجم کاهش تعهدات ایران را نسبت به برجام اعلام نمود. حسن روحانی پیش از آن در چهار مرحله کاهش تعهدات ایران را اعلام کرده بود. مطابق با این اعلان ایران تمامی محدودیت‌های خود را شامل غنی‌سازی اورانیم لغو شده دانست.آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گزارش می‌دهد که طی این سال‌ها تا ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۱ یعنی ۱۵ می ۲۰۲۲ ذخایر اورانیم ایران از ۲۰۲ کیلوگرم به ۳۸۰۹ کیلوگرم رسیده است .همچنین ذخایر اورانیم غنی شده‌ی شصت درصدی در از ۹.۹ کیلوگرم به ۴۳.۱ کیلوگرم افزایش پیدا کرده است. پس از پایان دوران ریاست جمهوری ترامپ و روی کار آمدن جو بایدن دور جدیدی از مذاکرات با میان آمریکا و ایران و کشورهای ۵+۱ آغاز شده اما تا کنون به نتیجه‌ای نرسیده است.

مذاکرات توافق برجام در ژنو

تیم مذاکره کننده توافق برجام

نظام جمهوری اسلامی ایران و کشورهای عضو گروه ۱+۵ برای سومین دور از مذاکرات خود از زمان روی کار آمدن دولت حسن روحانی در ژنو سویس گرد هم آمدند. این مذاکرات پس از ۵ روز گفت‌وگو سرانجام در روز یک‌شنبه ۳ آذرماه ۱۳۹۲، بر سر پرونده‌ی هسته‌ای رژیم ایران به توافق رسیدند.

این راه حل جامع، روندی متقابل و گام به گام را در بر خواهد گرفت؛ و به دنبال آن تمامی تحریم‌های فراگیر شورای امنیت سازمان ملل متحد و هم‌چنین تحریم‌های چندجانبه و ملی مرتبط با برنامه هسته‌ای رژیم ایران لغو خواهد شد.

اعلام توافق برجام

پس از بیش از یک دهه مذاکره و تنش، رژیم ایران و نمایندگان جامعه‌ی جهانی در روز ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵، برابر با ۲۳ تیرماه ۱۳۹۴، در وین پایتخت اتریش اعلام کردند که به یک توافق جامع و نهایی بر سر آینده برنامه هسته‌ای ایران رسیدند.

با اجرای این توافق که تحت عنوان برنامه جامع اقدام مشترک، با نام اختصاری "برجام" معرفی شده است، ایران در قبال رفع تحریم‌های ایالات متحده آمریکا، اتحادیه اروپا و سازمان ملل متحد در ارتباط با برنامه هسته‌ای‌اش، محدودیت‌های درازمدتی را در رابطه با برنامه‌ی اتمی خود خواهد پذیرفت. این محدودیت‌ها شامل تعداد سانتریوفیوژها، سطح غنی‌سازی، عملکرد رآکتور آب سنگین اراک و پذیرش پروتکل الحاقی برای بازرسی‌های گسترده‌تر آژانس بین‌المللی اتمی خواهد بود.

فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در یک کنفرانس رسمی در برابر رسانه‌ها در وین با خواندن بیانیه‌ای به زبان انگلیسی و فارسی اعلام کردند که توافق نهایی در برنامه هسته‌ای ایران به دست آمده است.

باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا از توافق هسته‌ای با ایران حمایت کرد؛ و هشدار داد که هر اقدام کنگره آمریکا که بخواهد جلوی اجرای موفقیت‌آمیز این توافق را بگیرد وتو خواهد کرد. شماری از سناتورهای جمهوری‌خواه با این توافق مخالفت کردند. نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل هم هشدار داد که اسرائیل به این توافق متعهد نیست؛ و برای دفاع از خود هر کاری خواهد کرد.

اقدامات ایران

در گام اول براساس این توافق رژیم ایران اقدامات داوطلبانه‌ی زیر را انجام خواهد داد:

• ـ نیمی از اورانیوم موجود غنی شده تا ۲۰ درصد را به صورت اکسید ۲۰ درصد، جهت تولید سوخت راکتور تحقیقاتی تهران ذخیره نماید. بقیه را با غنای ۲۰ درصد، به مواد کمتر از ۵ درصد رقیق کند؛ و خط برگشت‌پذیر نیز وجود نداشته باشد.
• ـ رژیم ایران اعلام خواهد کرد که برای این دوره ۶ ماهه، اورانیوم را به سطح بالاتر از پنج درصد، غنی‌سازی نمی‌کند.
• ـ ایران فعالیت‌های خود در تاسیسات غنی‌سازی سوخت نطنز، فُردو و یا راکتور اراک را گسترش نخواهد داد.
• ـ ایران مکان‌های جدید برای غنی‌سازی ایجاد نمی‌کند.
• ـ ایران فعالیت‌های صلح‌آمیز خود را تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی انجام خواهد داد.
• ـ ایران بازفرآوری یا ساخت تأسیسات با توانایی بازفرآوری نخواهد داشت.
• ـ ایران اطلاعات مشخص فعالیت‌های اتمی خود را به آژانس ارائه می‌دهد؛ موارد دیگر...

اقدامات دولت‌های غربی

در برابر این اقدامات رژیم ایران، ۳ کشور اروپایی +۳، اقدامات داوطلبانه‌ی زیر خود را انجام خواهند داد:

• ـ مشتریان فعلی نفت خام ایران می‌توانند میانگین میزان کنونی خرید نفت خود را از ایران ادامه دهند؛ و تحریم‌های اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا، بر بیمه و خدمات حمل و نقل مرتبط، به تعلیق در خواهند آمد.
• ـ تحریم‌های آمریکا بر صنعت خودروسازی رژیم ایران و تحریم‌های خدمات مرتبط تعلیق می‌شوند.
• ـ صدور گواهی عرضه و هم‌چنین نصب قطعات یدکی جهت ایمنی پرواز هواپیماهای غیرنظامی ایران و صدور گواهی بازرسی‌های مرتبط با ایمنی و تعمیرات در ایران و خدمات مربوط به آن.
• ـ تحریم‌های جدید بربوط به موضوع هسته‌ای توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد، اعمال نمی‌شود.
• ـ تحریم‌های جدید مربوط به موضوع هسته‌ای از طرف اتحادیه اروپا اعمال نمی‌شود.
• ـ دولت آمریکا در چارچوب اختیارات قانونی رئیس جمهوری و کنگره آمریکا، تحریم‌های جدید هسته‌ای اعمال نخواهد کرد.

• ـ یک کانال مالی جهت تسهیل تجارت مرتبط به امور انسان‌دوستانه برای تأمین نیازهای داخلی ایران با استفاده از درآمدهای نفتی ایران که در خارج از کشور مانده ایجاد خواهد شد.

گام نهایی در برجام نیز کمتر از یک سال پس از تصویب این سند آغاز خواهد شد که بازه زمانی آن بلند مدت است. در صورت مقید بودن رژیم ایران به تمام اجرائیات و اطمینان حاصل شدن از برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران با تأیید آژانس بین‌المملی اتمی، به‌طور همه‌جانبه تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد و تحریم‌های چندجانبه و تحریم‌های ملی علیه ایران برداشته خواهد شد.

آزاد شدن پولهای بلوکه شده ایران

آزاد شدن پول‌های بلوکه شده ایران

دونالد ترامپ نسبت به فاجعه‌ی توافق برجام با رژیم ایران، به باراک اوباما رئیس جمهور پیشین آمریکا انتقاد کرد؛ و گفت که اوباما به رژیم ایران ۱۵۰ میلیارد دلار پرداخت کرد و در مقابل هیچ چیز نگرفت.

بر اساس برآورد خبرگزاری رویترز در سال ۱۳۹۵، ایران با رفع تحریم‌ها احتمالاً به ۱۰۰ میلیارد دلار از دارایی‌های بلوکه‌شده‌ی خود دسترسی پیدا می‌کند.

دولت باراک اوباما در بهمن‌ماه سال ۱۳۹۴، مبلغ یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار را به صورت نقد و با ارزهای غیرآمریکایی با هواپیما به ایران فرستاد. رئیس جمهور پیشین آمریکا مدعی شد که این پول بابت حل‌وفصل یک دعوای حقوقی میان تهران و واشینگتن بر سر یک معامله تسلیحاتی در دوران حکومت محمدرضا شاه پرداخت شده است.

افشاگری شورای ملی مقاومت

افشاگری شورای ملی مقاومت

پس از گذشت چند سال از توافق برجام که رژیم ایران امتیازات کلانی دریافت کرد. دفتر شورای ملی مقاومت ایران در آمریکا در اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۶، دست به یک افشاگری جدید زد. این افشاگری که در واشنگتن در یک کنفرانس مطبوعاتی صورت گرفت، بر اساس اسناد و عکس‌های هوایی نشان داد که رژیم ایران حتی با وجود توافق هسته‌ای، فعالیت‌های خود را جهت تولید سلاح هسته‌ای ادامه می‌دهد. »

واکنش آمریکا

پس از این افشاگری دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا گفت که ایران در حال اقدامات نامناسبی است؛ و تخلفاتی داشته و به روح توافق برجام وفادار نبوده است. رکس تیلرسون وزیر خارجه آمریکا نیز در یک موضع‌گیری، هشدار شدیدالحنی به نظام جمهوری اسلامی ایران داد؛ و گفت آمریکا در حال بازنگری جامع سایست‌های آمریکا در برابر ایران است. جیم متیس وزیر دفاع آمریکا نیز گفت که در خاورمیانه هرجا مشکلی وجود دارد، رد پای رژیم ایران دیده می‌شود.

هشدار مریم رجوی

خانم مریم رجوی، رئیس جمهوری برگزیده‌ی شوراى ملى مقاومت ایران، درباره این افشاگری گفت که اگر قدرت‌های جهانی بدون ملاحظات اقتصادی و سیاسی، با قاطعیت عمل می‌کردند، می‌توانستند در همین دور از مذاکرات، پروژه ساختن سلاح هسته‌ای رژیم ایران را به طور کلی از کار بیندازند. مریم رجوی هشدار داد:

«اجرای کامل قطعنامه‌های شورای امنیت، به ویژه توقف کامل غنی‌سازی، پذیرش پروتکل الحاقی و دسترسی آزادانه بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به مراکز و تأسیسات مشکوک این رژیم، لازمه دست کشیدن آن از بمب اتمی است.»

مخالفت ترامپ با توافق برجام

دونالد ترامپ، از زمان آغاز به کار خود به عنوان رئیس جمهور آمریکا، از توافق برجام به عنوان توافقی بد یاد کرد و گفت که باید این توافق با اعمال نظر آمریکا اصلاح شود؛ و اگر نظر آمریکا اعمال نشود، آمریکا از این توافق خارج خواهد شد.

امضای ترامپ، خروج از برجام

ترامپ در طی دو هفته دو نفر از اعضاء تیم سیاست خارجی خود که خواهان ادامه توافق هسته‌ای با ایران بودند را برکنار کرد؛ و به ترتیب مایک پمپئو مدیر سازمان سیا و جان بولتن سفیر پیشین آمریکا را که موافق خروج آمریکا از برجام بودند، جایگزین نمود.

خروج دونالد ترامپ از برجام

ایالات متحده آمریکا در روز ۱۸ اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۷، برابر با ۸ می ۲۰۱۸، رسماً از توافق برجام خارج شد. دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا در یک سخنرانی خروج آمریکا از توافق هسته‌ای با ایران را اعلام کرد. ترامپ در بخشی از این سخنرانی گفت:

«توافق ایران یکی از بدترین و یک‌طرفه‌ترین تراکنش‌هایی است که ایالات متحده تاکنون درگیر آن شده است. ما مشارکت آمریکا در برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) با ایران را پایان می‌بخشیم؛ و تحریم‌هایی که در نتیجه‌ی این توافق به تعلیق درآمده بودند را بار دیگر برقرار می‌کنیم. چرا که این توافق در محافظت از منافع امنیت ملی آمریکا ناکام بوده است. برجام رژیم ایران را غنی کرده و آن را قادر ساخته است تا به رفتارهای شرارت‌آمیز خود بپردازد،‌ در حالی که در بهترین حالت ممکن فقط توانایی این رژیم در دستیابی به جنگ‌افزارهای هسته‌ای را به تأخیر انداخته و در عین حال به آن اجازه داده است تا روند پژوهش و توسعه‌ی هسته‌ای خود را حفظ کند. تحریم‌های دوباره برقرار‌شده، بخش‌های حساس اقتصادی از جمله بخش‌های انرژی، پتروشیمی، و مالی ایران را هدف قرار خواهند داد. به کسانی که در ایران مشغول کسب‌و‌کار هستند فرصتی داده خواهد شد تا بتوانند اقدامات‌شان در ایران و کسب‌وکارهای‌شان در ارتباط با ایران را کاهش و پایان دهند. آن‌ها که نتوانند تا پایان مدت زمان تعیین شده این‌گونه فعالیت‌های‌شان را کاهش و پایان دهند، با خطر پیامدهای بسیار شدید رو‌به‌رو خواهند بود. خروج ایالات متحده از برجام، رژیم ایران را تحت فشار قرار خواهد داد تا روند فعالیت‌های شرارت‌آمیز خود را تغییر دهد تا از این موضوع اطمینان حاصل شود که اقدامات نامناسب ایران دیگر با پاداش رو‌به‌رو نخواهد شد. به این ترتیب، هم به ایران و هم به نیروهای نیابتی آن در منطقه هشدار داده خواهد شد. نتیجه‌ی مهم دیگر این اقدام این است که این گام هم‌چنین کمک خواهد کرد تا اطمینان حاصل شود که از جریان یافتن منابع مالی جهانی به سوی فعالیت‌های تروریستی و هسته‌ای غیرقانونی جلوگیری خواهد شد. ایران با سوء‌نیت درباره‌ی برجام مذاکره کرد؛ و این توافق در ازای دستاوردی ناچیز، مزایای بسیار زیادی را در اختیار رژیم ایران قرار داد. برجام به شکل احمقانه‌ای مقدار هنگفتی پول نقد را به رژیم ایران داده و دسترسی به نظام مالی بین‌المللی برای بازرگانی و سرمایه‌گذاری را برای ایران ممکن ساخته است. رژیم ایران به جای به کار بردن پول حاصل از توافق برجام برای حمایت از ایرانیان در داخل این کشور، اقدام به تأمین هزینه‌های نظامی خود کرده است و همچنین به تامین مالی تروریست‌های نیابتی‌اش، مانند حزب‌الله و حماس، ادامه داده است. کشورها باید به‌همراه هم برای متوقف ساختن حرکت بی‌ثبات‌کننده‌ی این رژیم جهت دست یافتن به یک سلطه‌ی منطقه‌ای، مشارکت کنند. رژیم ایران در سوریه از رژیم اسد پشتیبانی می‌کند و همدست جنایات اسد بر علیه مردم سوریه بوده است. این رژیم به شعله‌ورتر کردن آتش جنگ در یمن پرداخته است و از حوثی‌ها به عنوان یک نیروی نیابتی جهت یورش بردن به کشورهای دیگر بهره برده است. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران در عراق از گروه‌های پیکارجوی شیعه و تروریست‌ها پشتیبانی می‌کند. رژیم ایران در لبنان حزب‌الله را قادر ساخته‌است تا نقشی بسیار بی‌ثبات‌کننده را ایفا کند؛ و زرادخانه‌ای را از جنگ‌افزارهایی که منطقه را تهدید می‌کنند، ایجاد کند. اقدامات دولت آمریکا در تقابل با رفتار شرارت‌آمیز رژیم ایران است، نه بر ضد مردم ایران، مردمی که مدت‌ زمانی بسیار طولانی و بیشتر از هرکس دیگر، قربانیان اصلی این رژیم بوده‌اند. رژیم ایران هرگز نباید یک جنگ‌افزار هسته‌ای را تولید کند. هم‌چنین هرگز نباید دارای یک موشک قاره‌پیمای بالستیک باشد. باید تولید همه‌ی موشک‌های با قابلیت هسته‌ای را متوقف کند؛ و باید از فرستادن و گسترش موشک‌های بالستیک به دیگران دست بردارد. باید پشتیبانی خود از تروریست‌ها، افراط گرایان، و نیروهای نیابتی منطقه‌ای‌اش از جمله حزب‌الله، حماس، طالبان، و القاعده را پایان بخشد. باید به پویش خود برای نابودی اسرائیل پایان بخشد؛ و این هدفی است که این رژیم علناً آن را اعلام کرده است. باید تهدید آزادی دریانوردی را، به ویژه در خلیج فارس و دریای سرخ، متوقف کند. باید تشدید جنگ یمن و ایجاد بی‌ثباتی در منطقه از طریق گسترش جنگ‌افزارها توسط حوثی‌ها را پایان بخشد. باید حملات سایبری خود علیه ایالات متحده و هم‌پیمانان‌ آن، از جمله اسرائیل، را پایان دهد. باید فعالیت‌های ضد حقوق بشری‌اش را  که تازه‌ترین مورد آن سرکوب تظاهرات گسترده‌ی شهروندان ایران به دست این رژیم بوده است، متوقف کند. باید بازداشت ناعادلانه‌ی شهروندان خارجی، از جمله شهروندان ایالات متحده را متوقف کند...»

مخالفین خروج آمریکا از برجام

چند دقیقه پس از تصمیم دونالد ترامپ برای خروج از توافق برجام، اتحادیه اروپا طی یک بیانیه‌ای به تعهد خود نسبت به برجام تأکید کرد. در بخشی از این بیانیه آمده است که برجام یک توافق چندجانبه است؛ و نمی‌توان آن را به‌صورت یک‌طرفه ترک یا منسوخ کرد. ما از تصمیم آمریکا جهت خروج از برجام متأسفیم و اگر آمریکا از نظرش را درباره این تصمیم تغییر دهد، از آن استقبال خواهیم کرد.

طرفداران مماشات

شماری از مقامات پیشین امنیت ملی آمریکا (طرفدار سیاسیت مماشات با ایران) طی یک بیانیه‌ای از ترامپ رئیس جمهور آمریکا خواستند که توافق برجام را حفظ کنند. امضاءکنندگان این بیانیه نوشته‌اند:

«پرزیدنت ترامپ باید حافظ تعهد ایالات متحده به توافق هسته‌ای ایران باشد. چنین امری مزایای بسیاری به همراه خواهد آورد و دست آمریکا را در برخورد با کره شمالی و هم‌چنین ایران تقویت کرده و به قابل اتکا بودن کلام آمریکا و نفوذ آن به عنوان یک رهبر جهان کمک می‌کند. ابطال آن هیچ هدف امنیت ملی را تامین نمی‌کند.»

کشورهای اروپایی نیز اعلام کردند که به هر بهایی به توافق برجام متعهد خواهند ماند.

واکنش حسن روحانی

حسن روحانی رئیس جمهور رژیم ایران در واکنش به سخنان و تصمیم دونالد ترامپ مبنی بر خروج آمریکا از برجام، گفت که من به سازمان انرژی اتمی، فرمان دادم تا آمادگی لازم در صورت نیاز، غنی‌سازی صنعتی را بدون محدودیت آغاز کنیم. تا اجرایی شدن تصمیم آمریکا، چند هفته صبر می‌کنیم. با متحدان و دوستان که توافق برجام را امضا کرده و به آن وفادار باقی می‌مانند، به مشورت می‌پردازیم؛ و همه چیز وابسته به منافع ماست. چنان‌چه توافق برجام بخواهد کاغذی باشد؛ و منافع ما را تضمین نکند، آن‌وقت راه روشنی در پیش‌روی خود داریم.

روسیه نیز واکنش تندی به تصمیم ترامپ برای خروج از برجام نشان داد و گفت که خروج آمریکا از توافق برجام، بی‌اعتنایی توهین‌آمیزی به قوانین بین‌المللی است.

موافقان خروج از برجام

عربستان سعودی و بحرین از خروج ترامپ از توافق هسته‌ای ایران استقبال کردند. بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسرائیل نیزاز خروج آمریکا استقبال کرد؛ و اقدام ترامپ را اقدامی شجاعانه خواند. جان بولتون مشاور امنیت ملی ترامپ نیز گفت که تصمیم ترامپ در خروج از برجام پیامی روشن به دیگران می‌فرستد که آمریکا توافقات ناقص را قبول ندارد. مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا هم از تصمیم ترامپ مبنی بر لغو توافق برجام حمایت کرد.

تحریم‌های آمریکا علیه ایران

به دنبال خروج آمریکا از توافق برنامه‌ی هسته‌ای رژیم ایران، ایالات متحده آمریکا طبق فرمان اجرایی ۱۳۸۷۱، تحریم‌هایی را علیه ایران اعمال کرد که عبارتند از: نفت و گاز، پتروشیمی، کشتیرانی، صنایع، بیمه، بانک و نهادهای مالی، تحریم‌ صدها نفر از مقامات نظام جمهوری اسلامی، از سید علی خامنه‌ای تا وزیر امور خارجه و بسیاری از فعالان اقتصادی، زیرمجموعه‌های شرکت کشتیرانی چینی و افرادی که نقش در انتقال نفت از ایران دارند، شرکت‌های مختلفی در امارات متحده عربی، چین و هنگ‌کنگ که فروش نفت و سایر محصولات پتروشیمی رژیم ایران را تسهیل می‌کنند، نهادهای مرتبط با فولاد مبارکه، چندین شرکت مرتبط با صنایع فلزی مانند شرکت استیل صبا، شرکت استیل خراسان، شرکت آلومینیوم ایران و صنایع ملی مس ایران، تأمین‌کنندگان الکترودهای گرافیتی و تولیدکنندگان ایرانی آن،

افزوده ‌شدن نام افرادی مانند محمد مخبر رئیس ستاد اجرایی فرمان امام و احمد مروی رئیس آستان قدس رضوی، و هم‌چنین آستان قدس رضوی و بسیاری از شرکت‌های زیرمجموعه آن به فهرست تحریم‌ها نیز بر اساس همین فرمان اجرایی ۱۳۸۷۱، صورت گرفت. ستاد اجرایی فرمان امام و آستان قدس رضوی و هم‌چنین بنیاد مستضعفان، قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا، نهاد تحت مالکیت سپاه پاسداران که از پیش تحریم شده بودند، بیش از ۶۰ درصد از اقتصاد ایران را در دست دارند.

در زمستان سال ۲۰۲۰، دوباره این فرمان اجرایی مورد استفاده قرار گرفت؛ و بر اساس آن نام‌هایی دیگری که مانع مسیر برگزاری یک انتخابات عادلانه و آزاد در ایران خوانده شدند، به فهرست تحریم‌های ایالات متحده آمریکا افزوده شد. مقامات رژیم ایران که تحریم شدند، عبارتند از: احمد جنتی، محمد یزدی، ابراهیم رئیسی علی شمخانی، مجتبی خامنه‌ای، حسین دهقان

در اکتبر سال ۲۰۲۰، نیز وزارت نفت ایران، شرکت ملی نفت و شرکت ملی نفتکش ایران به لیست تحریم‌های آمریکا افزوده شدند. چند ماه بعد دونالد ترامپ سپاه پاسداران را در فهرست سازمان‌های تروریستی خارجی قرار داد.

یکی از خبرسازترین و مهم‌ترین تحریم‌هایی که ترامپ علیه رژیم ایران اِعمال کرد، در سپتامبر سال ۲۰۱۹، بود که بانک مرکزی ایران را بار دیگر تحریم کرد. بانک مرکزی شریان اصلی دسترسی رژیم ایران به نظام بانکی بین‌المللی است. در بیانیه‌ی وزارت خزانه‌داری آمریکا آمده بود که بانک مرکزی همراه با صندوق توسعه ملی و شرکت اعتماد تجارت پارس، به دلیل در اختیار گذاشتن میلیاردها دلار به سپاه پاسداران، نیرو قدس و حزب‌الله لبنان مورد تحریم قرار گرفت.

برجام در دوران بایدن

با روی کار آمدین جو بایدن به عنوان رئیس جمهور جدید آمریکا، توافق برجام دوباره دست‌خوش تحولات تازه‌ای شد. بایدن خواهان بازگشت به برجام شد؛ و گفت:

«راهی معتبر برای بازگشت به دیپلماسی توسط تهران پیشنهاد می‌کنم؛ اگر ایران به اجرای کامل تعهداتش در قبال برجام بازگردد، آمریکا نیز به‌عنوان نقطه شروع مذاکرات بعدی دوباره به این توافق خواهد پیوست. ما به اقدامات خود برای مقابله با فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده ایران که تهدیدی برای دوستان و هم متحدان‌مان در منطقه است ادامه خواهیم داد.»

جو بایدن در زمان شرکت در رقابت‌های انتخاباتی ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا، بازگشت آمریکا به توافق برجام را جزو اولویت‌های خود اعلام و پس از روی کار آمدن، دولت او نیز همین هدف را دنبال کرد.

به دنبال تغییر سیاست آمریکا توسط بایدن، برخی از معافیت‌های تحریمی رژیم ایران را که در زمان دونالد ترامپ لغو شده بود، بازگرداند. هدف از این معافیت‌ها، تشویق رژیم ایران به بازگشتن به توافق برجام سال ۲۰۱۵، و پیشبرد مذاکرات وین بود. رژیم ایران پس از خروج ترامپ از توافق هسته‌ای، به‌طور مرحله‌ای تعهدات توافق برجامی خود را کاهش داده بود. در دوران ریاست جمهوری جو بایدن، ایران خواهان بازگرداندن همه‌ی معافیت‌های تحریمی شد که در توافق سال ۲۰۱۵، به آن وعده داده شده بود تا به مقید بودن خود به توافق برجام برگردد؛ اما با گذشت یک سال از روی کار آمدن دولت بایدن، هنوز پشرفت آن‌چنانی حاصل نشده و توافقی هم صورت نگرفته است.

تغییر سیاست آمریکا به سود ایران

تغییر سیاست‌های مهم آمریکا که بخشی از امتیاز دادن جو بایدن به رژیم ایران است، عبارتند از:

• برداشتن فشار حداکثری دنالد ترامپ با پشتیبانی از ضرورت احیای توافق برجام و احتمال کاهش فشار تحریم
• لغو تصمیم جهت اجرایی شدن مکانیسم ماشه
• واکنش نداشتن به حملات راکتی شبه‌نظامیان وابسته به رژیم ایران در عراق
• حذف نام گروه انصارالله یمن از فهرست سازمان‌های تروریستی آمریکا
• معلق کردن فروش جنگنده‌های اف-۳۵ به امارات متحده عربی
• توقف پشتیبانی آمریکا از جنگ عربستان سعودی در یمن
• توقف فروش تسلیحات آمریکایی به عربستان سعودی
• واکنش نشان ندادن عملی آمریکا به موارد گوناگون نقض حقوق بشر توسط نظام جمهوری اسلامی در ایران
• انتخاب رابرت مالی به‌عنوان نماینده ویژه‌ی ایالات متحده آمریکا در امور ایران
• انتصاب اشخاصی با پیشینه‌ی حمایت از مواضع و سیاست‌های نظام جمهوری اسلامی به‌عنوان عضو دستگاه سیاست خارجی تیم جو بایدن
• برداشتن محدودیت تردد دیپلمات‌های رژیم ایران در نیویورک و مقر سازمان ملل متحد

موضع آژانس بین‌المللی انرژی اتمی

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی

رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، بر این باور است که احیای توافق برجام با رژیم ایران در دوران جو بایدن نیازمند توافقی جدید است که مشخص کند، چه‌گونه کاهش تعهدات برجامی ایران باید به حالت پیش برگردد.

گروسی در رابطه با کاهش تعهدات برجامی ایران و فعالیت‌های هسته‌ایش گفت:

«مواد هسته‌ای بیشتر شده اند، فعالیت‌های هسته‌ای بیشتر شده اند، سانتریفیوژها بیشتر شده‌اند و اقدامات بیشتری هم اعلام می‌شود. خب، این ها چه می شود؟ این سوالی برای آن‌ها در سطح سیاسی است که باید درباره آن تصمیم بگیرند... چیزی که من می‌بینم این است که کاملاً دور زده‌ایم و داریم به دسامبر سال ۲۰۱۵، برمی‌گردیم. ایران دارد برنامه هسته‌ایش را پیش می‌برد. همان‌طور که می‌دانید، این اتفاق در خلأ رخ نداده، بلکه در چارچوب توافقی انجام می‌شود که در سال ۲۰۱۵، به امضای گروه ۱+۵ رسیده است. نقض تعهدات آن‌قدر بوده که نمی‌توان به سادگی توافق را به نقطه اول بازگرداند.»

نیاز رژیم ایران به احیای برجام

مهم‌ترین انگیزه و دلیل برای رژیم ایران در احیای توافق برجام، دسترسی به پول‌های بلوکه شده ایران در خارج است. این پول‌های بلوکه شده، ۵۰ تا ۸۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود. علی خامنه‌ای که اساس سیاست‌های ایران را تعیین می‌کند، قصد تغییر سیاست‌ها و راهبردهای اصلی سیاست داخلی و خارجی رژیم ایران را ندارد. رژیم ایران با احیای برجام به دنبال دست‌یابی به منبع مالی مهم و ضروری است که از آن برای کاستن از نارضایتی‌های داخلی‌، تقویت ساختار نیروهای امنیتی داخلی و ادامه دادن به حمایت مالی و تسلیحاتی از گروه‌های نیابتی ایران در خاورمیانه بهره بگیرد. رژیم ایران علاوه بر برگرداندن پول‌های بلوکه شده، می‌خواهد که تحریم‌های نفتی نیز برداشته شود تا بتواند نفت بفروشد، دست‌رسی به نظام بانکی و مالی بین‌المللی پیدا کند؛ و صادرات و واردات کشور عادی شود. سید علی خامنه‌ای در سخنرانی خود، در جمع اعضای مجلس خبرگان، اعلام کرد که نظام جمهوری اسلامی ۳ خط قرمز خود را رها نمی‌کند. اول این‌که برنامه‌ی هسته‌ای مایه قدرت نظام جمهوری اسلامی است؛ و از آن کوتاه نمی‌آییم، دوم این‌که در رویارویی با آمریکا کوتاه نمی‌آییم، سوم این‌که از حضور و نفوذ جمهوری اسلامی در کشورهای منطقه که عنصر قدرت جمهوری اسلامی است‌، دست برنمی‌داریم. سپاه پاسداران نیز به‌دنبال صحبت‌های خامنه‌ای، اعلام کرد که برنامه موشکی و حضور و نفوذ منطقه‌ای در خاورمیانه، خط قرمز سپاه پاسداران است و از آن کوتاه نخواهیم آمد.

برجام در دوران ابراهیم رئیسی

پس از روی کار آمدن ابراهیم رئیسی در سال ۱۴۰۰، و پس از سفری که جوزپ بورل در اوایل تیرماه ۱۴۰۱، به تهران داشت، توافق شد که مذاکرات توافق برجام از سر گرفته شود؛ و بر همین اساس روز‌های ۷ و ۸ تیرماه ۱۴۰۱، ادامه‌ی مذاکرات در دوحه پایتخت کشور قطر به صورت غیرمستقیم بین آمریکا و ایران و به واسطه انریکه مورا برگزار شد.

برجام در سال ۱۴۰۱

براساس قانون بررسی توافق اتمی با ایران، که قانونگذاران ایالات متحده آمریکا در سال ۲۰۱۵ میلادی، تصویب کردند، دولت جو بایدن باید توافق را به کنگره تسلیم کند؛ و مطابق همین قانون، کنگره آمریکا شصت روز وقت دارد تا در این‌باره تصمیم‌گیری کند.

ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، در روز ۲۵ مردادماه ۱۴۰۱، نیز اعلام کرد که وارد مرحله‌ای شده‌ایم که امیدواریم آخرین مرحله باشد.

ناصر کنعانی سخنگوی وزارت خارجه رژیم ایران در روز ۳۱ مرداد، گفت که برای احیای توافق برجام، موضوعات کمی اما مهمی باقی مانده است. کنعانی آمریکا را مسئول اجرا نشدن برجام دانست.

یک مقام ارشد آمریکایی می‌گوید که ایران از اصرار بر خارج کردن نام سپاه پاسداران از لیست سازمان‌های تروریستی خارجی دولت آمریکا کوتاه آمده و در دور آخر از مذاکرات وین، اصرار بر برداشتن تحریم برخی از شرکت‌های وابسته به سپاه پاسداران داشت که آمریکا در پاسخ گفت: تحت هیچ شرایطی این کار انجام نمی‌شود.

بی‌نتیجه ماندن مذاکرات

انریکه مورا، درباره‌ی بی‌نتیجه بودن مذاکرات دو روزه در دوحه، در حساب توئیتری خود نوشت:

«متاسفانه، هنوز پیشرفتی که تیم اتحادیه اروپا، به‌عنوان هماهنگ کننده این مذاکرات به آن امیدوار بود، بدست نیامده است.»

سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز گفت که هیچ پیشرفتی در این مذاکرات به دست نیامده است.

در روز دوم شهریورماه ۱۴۰۱، سخنگوی وزارت امور خارجه رژیم ایران پس از دریافت پاسخ ایالات متحده آمریکا گفت که حل و فصل موضوعاتی در مذاکرات باقی‌مانده است؛ و ایران پس از تکمیل بررسی‌ها، نظرات خود را اعلام خواهد کرد.

بن‌بست احیای برجام

پس از یک سال گفت‌وگو و کش و قوس، با آن‌که رؤسای دو کشور، یعنی علی خامنه‌ای به‌عنوان رهبر جمهوری اسلامی و جو بایدن رئیس جمهوری آمریکا خواستار احیای توافق برجام بودند، مذاکرات احیای برجام به بن‌بست رسیده است. آمریکا نیز اعلام کرد که دیگر واشنگتن پشنهاد جدیدی به رژیم ایران ارائه نخواهد داد.

در روز ۱۱شهریورماه ۱۴۰۱، آمریکا در گزارشی اعلام کرده است که آخرین جواب رژیم ایران به توافق هسته‌ای، دلگرم‌کننده نیست؛ و یک گام رو به عقب است. موضع جو بایدن و هم‌چنین کشورهای غربی بیانگر آن است که احیای توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۵، با وجود یک‌سال و نیم گفت‌وگو قریب‌الوقوع نیست. پاسخ ایران نشان می‌دهد که ما در حال حرکت به عقب هستیم. یک دیپلمات اروپایی هم گفت که پاسخ ایران منفی و غیرمنطقی است. با نزدیک شدن انتخابات میان‌دوره‌ای در ایالات متحده آمریکا، ممکن است که مذاکرات تا پایان برگزاری رقابت‌های انتخاباتی، متوفق شود.