بسیج
بسیج یک ارگان سراسری در ایران است که توسط روح‌الله خمینی، پس از تشکیل میلیشیا که تشکیلات جوان مجاهدین خلق بود، تشکیل شد. این ارگان زیرمجموعه‌ای از سپاه پاسداران است. هرچند وظایف دقیق و تعداد اعضای بسیج مشخص نیست، اما می‌توان آن را به سه گروه تقسیم کرد: بسیجیان عادی، بسیجیان فعال و بسیجیان ویژه. بسیجیان ویژه نیروهای نظامی هستند و تحت فرماندهی رهبری قرار دارند. بسیجیان فعال در پایگاه‌های بسیج حضور دارند و در برخی موارد مسلح می‌شوند. همچنین، بسیجیان عادی افراد گسترده‌ای هستند که ممکن است به بسیج و حتی جمهوری اسلامی اعتقاد چندانی نداشته باشند ولی به دلایل مختلف در بسیج ثبت‌نام کرده‌اند.
بسیجیان ویژه نیروهای نظامی هستند و در کنار سپاه پاسداران فعالیت می‌کنند. این ارگان قدرت نظامی دارد و برخی اعضای برجسته سپاه پاسداران در آن عضو هستند. اما استفاده از کودکان در بسیج و نیروهای شبه نظامی بر خلاف کنوانسیون حقوق کودک جریان دارد. استفاده از بسیجیان زیر ۱۸ سال و شرکت آنها در تظاهرات و سرکوب خیابانی نیز مغایر با کنوانسیون حقوق کودکان است.
بسیج در ایران در طول حکومت جمهوری اسلامی مستمرا توسعه یافته و در تمامی اعتراضات در سرکوب مردم مشارکت فعال داشته است. این نیروها با آموزش‌های مختلف برای سرکوب آماده می‌شوند آنها با استفاده از گازهای مختلف و تجهیزات دیگر مردم را سرکوب می‌کنند.
چگونگی شکل‌گیری بسیج
بسیج پس از تصویب قانونی در سال ۱۳۵۹ به طور رسمی به ثبت رسید. سازمان بسیج مستضعفین، که به عنوان یکی از سازمان‌های تابعه سپاه پاسداران شناخته می‌شود، نقش به‌سزایی در سرکوب مردم ایران داشته است. این سازمان به عنوان پنجمین نیروی سپاه به شمار می‌رود و در تمامی ابعاد جامعه ایرانی، از جمله بخش‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، حضور دارد
این سازمان در جنگ ایران و عراق نقش مهمی در قتل و کشتار بسیاری از دانش‌آموزان را بازی کرد. طبق آمار رسمی، تعدادی بالغ بر ۳۶ هزار نفر از دانش‌آموزان توسط بسیج در جنگ با عراق به قتل رسیدند. این آمار نشان می‌دهد که تعداد کشته‌های بسیج در جنگ با عراق نزدیک به تعداد کشته‌های ارتش است.
بعد از پایان جنگ، بسیج فعالیت‌های خود را با نام "امر به معروف و نهی از منکر" آغاز کرد. در برخی اعتراضات اجتماعی مانند اعتراضات در مشهد و اسلامشهر در اوایل دهه ۸۰، فرماندهان سپاه از بسیج برای سرکوب اعتراضات استفاده کردند. همچنین، بسیج نقشی مهم در سرکوب اعتراضات دانشجویان در تیرماه سال ۱۳۷۸ ایفا کرد. در آن زمان، بسیج در دانشگاه تهران و خوابگاه دانشجویان به جنایات متعددی، از جمله پرتاب دانشجویان از بالای ساختمان، اقدام کرد.
در سال ۱۳۸۷، سپاه پاسداران ایران سازماندهی خود را تغییر داد و سازمان بسیج مستضعفین را تشکیل داد. این تغییرات به منظور مقابله با اعتراضات مردمی بود. در این سازمان، برای هر استان یک فرماندهی مستقل ایجاد شد تا قادر به سرکوب اعتراضات باشد. نقش بسیج در سرکوب اعتراضات در این دوره بسیار برجسته بود
در این دوره، محمدعلی جعفری، فرمانده وقت سپاه، با الگوبرداری از تئوری جوزف نای(قدرت نرم)، تهدیدات را به سه دسته تهدیدات نرم، نیمه‌سخت و سخت تقسیم بندی کرد. بر اساس این دسته‌بندی، مبارزه با تهدید نرم به بسیج غیرنظامی، تهدید نیمه‌سخت به بسیج نظامی و سخت به نیروی زمینی سپاه و بسیج نظامی واگذار شد
پس از تظاهرات خرداد ۱۳۸۸، به دستور شورای عالی امنیت ملی، وظیفه کنترل پایتخت به قرارگاه ثارالله و زیرمجموعه‌اش سپاه موسوم به محمدرسول‌الله و بسیج سپرده شد
در سال ۱۳۸۹، خامنه‌ای سازمان بسیج را از نیروی مقاومت بسیج به سازمان بسیج مستضعفین ارتقاء داد. همچنین، گردان‌های جدیدی با نام‌های امام علی، امام حسین و بیت‌المقدس تشکیل شدند و اقشار ۲۲ گانه بسیج تشکیل شد
در این دوره، بسیج نقش گسترده‌ای در سرکوب اعتراضات داشت. سازمان عفو بین‌الملل درخواست انحلال نیروهای مقاومت بسیج را مطرح کرد و کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل نیز از نظام خواست تا نیروهای بسیج را در استفاده از خشونت علیه معترضان بازدارد
علاوه بر این، بسیج وارد حوزه مجازی شد و ده‌هزار وبلاگ در ده‌هزار پایگاه بسیج راه‌اندازی شد. افراد بسیج برای رصد فضای مجازی و گزارش اطلاعات به نهادهای امنیتی و قضایی فعالیت می‌کردند
در اعتراضات دی ۱۳۹۶ نیز بسیج نقش مهمی در سرکوب معترضان داشت. شدت خشونت از سوی بسیج به معترضان باعث شد که بسیاری از مردم ایران و جامعه بین‌المللی نسبت به روش‌های سرکوب و خشونت بسیج انتقاد کنند
از آن زمان به بعد، بسیج همچنان به عنوان سازمانی با نفوذ و تأثیر بالا در ایران فعالیت می‌کند. نقش بسیج در امور امنیتی و نظامی، ترویج ایدئولوژی دینی و حمایت از حکومت جمهوری اسلامی برجسته است. همچنین، بسیج در فعالیت‌های مربوط به امور اجتماعی، فرهنگی و آموزشی نیز دخالت دارد
میزان تأثیر و نفوذ بسیج در جامعه ایران مورد بحث است و نظرات متفاوتی در این زمینه وجود دارد. برخی از افراد معتقدند که بسیج نقش مثبتی در ترویج ارزش‌های دینی و ایدئولوژی جمهوری اسلامی دارد و به‌عنوان نیروی پشتیبانی از حکومت عمل می‌کند. اما برخی دیگر از افراد معتقدند که بسیج برای سرکوب اعتراضات و محدود کردن آزادی بیان استفاده می‌شود و نقش منفی‌ای در جامعه دارد
بسیج در اعتراضات آبان ۱۳۹۸ در سرکوب معترضان نقش به‌سزایی داشت. بعد از اتمام این اعتراضات، رهبر ایران، علی خامنه‌ای، از بسیج تشکر کرد. او تأکید کرد که نام "مستضعفین" در نام بسیج به ولایت فقیه اشاره دارد و بسیج نیرویی است که به عنوان مقاومت وارثان همه موجودیت‌های زمین خواهند بود. رئیس بسیج نیز به صراحت اعلام کرد که بسیج در سرکوب و کشتار معترضان در این اعتراضات نقش فعالی داشت و به درخواست نیروی انتظامی کمک کرده است.[۱]
بسیج به‌عنوان یک ارگان سراسری در ایران تشکیل شد. در سال ۱۳۵۸روح‌الله خمینی فرمان تشکیل این نیرو را صادر نمود؛ سازمان بسیج زیرمجموعه‌ای از سپاه پاسداران شد
اما به علت مشخص نبودن وظایف و در دست نبودن آمار دقیقی از تعداد اعضای بسیج، هنوز برای اعضا و مسئولان آن هویت مشخصی تعریف نشده‌است.
به اعتقاد حسین باستانی - یکی از کارگزاران حکومتی آمار دقیقی از اعضای بسیج در دست نیست، به گفته وی ارگان بسیج شامل ۳ گروه بسیجیان عادی، بسیجیان فعال و بسیجیان ویژه هستند.
وی بسیجیان ویژه را نیروهای مسلح بسیج عنوان می‌کند. فرماندهی بسیج توسط علی خامنه‌ای تعیین می‌شود. این ارگان در حال حاضر توسط محمدرضا نقدی فرماندهی می‌شود. باستانی بر این باور است که بسیج‌های عادی از طیف گسترده‌ای از افراد تشکیل شده که ممکن است به بسیج یا حتی جمهوری اسلامی اعتقاد چندانی نداشته باشند و فقط با هدف کسب اعتبار در بسیج نام‌نویسی کرده‌اند.
بسیجی‌های فعال شاخهٔ دوم را تشکیل می‌دهند. حضور آنها در پایگاه‌های بسیج الزامی است و در برخی موارد به آنها اسلحه داده می‌شود. این گروه از دی‌ماه ۱۳۷۰ فعالیت خودش را به صورت رسمی شروع کرد و با حمایت و کمک مستقیم سپاه شکل گرفت. محمد باقر ذوالقدر معروف‌ترین عضو این ارگان نفر شماره ۲ سپاه پاسداران است.
افراد دیگری نیز در محافظت اطلاعات نیروهای انتظامی نقش داشتند. آنها نیروهای تندرو را شناسایی، آموزش می‌دادند و جلسات توجیهی برگزار می‌کردند تا به تدریج به انجام عملیات خشونت‌آمیز در خیابان‌ها بپردازند. اما گروه سوم، بسیجیان ویژه، نیروهای نظامی یا به‌عبارتی شبه نظامی هستند. آنها در کنار سپاه پاسداران، درجات نظامی دارند. به عنوان مثال، حسن فیروزآبادی، رئیس ستاد نیروهای مسلح ایران، سرلشکر بسیجی است.
مردم با جسارت اعتراض و تظاهرات می‌کنند، اگر چه نیروهای سرکوبگر بسیار خشن عمل کرده و مردم را ترسانده و شکنجه کرده‌اند، اما هنوز تلاش می‌کنند تا به وقوع اتفاقاتی مانند حادثه ۱۷ شهریور سال ۱۳۵۷ که نیروی نظامی بسیاری از مردم را در خیابان‌ها کُشت، نیفتند.[۲]
کنوانسیون بین‌المللی حقوق کودک ممنوعیت عضویت افراد زیر ۱۸ سال در نهادهای نظامی و شبه‌نظامی را تصریح کرده‌است. با این حال، در ایران بیش از چهار و نیم میلیون دانش‌آموز عضو بسیج هستند. علی طایفی، جامعه‌شناس، این امر را به عنوان سوءاستفاده از کودکان می‌بیند.
در سال ۱۳۵۸، خمینی دستور تشکیل نهادی به نام «بسیج مستضعفین» را صادر کرد. این نهاد در مساجد، ادارات، دانشگاه‌ها و مدارس پایگاه‌هایی تشکیل داد. در طول جنگ ایران و عراق، بسیج مستضعفین زیرنظارت سپاه پاسداران قرار گرفت و به یک واحد شبه نظامی تبدیل شد.
بیش از ۵۵۰ هزار دانش‌آموز از طریق این نهاد به جبهه‌های جنگ اعزام شدند، و بیش از ۳۶ هزار نفر از آنها کشته یا مفقود شدند و بیش از ۲۸۵۳ نفر معلول و ۲۴۳۳ نفر نیز اسیر شدند.
استفاده از کودکان در جنگ و شرکت آنها در بسیج، با کنوانسیون حقوق کودک در تضاد است و به‌عنوان یک شکل از خشونت علیه کودکان محسوب می‌شود.
جامعه‌شناس مقیم سوئد
جامعه‌شناس علی طایفی نیز استفاده از افراد زیر ۱۸ سال در بسیج و استفاده از آنها برای سرکوب تظاهرات خیابانی را نیز مغایر با کنوانسیون حقوق کودک و یک شکل دیگر از خشونت علیه کودکان می‌داند.[۳]
در طول سال‌های حکومت جمهوری اسلامی در ایران، نهاد بسیج توسعه یافته‌است و در برخی موارد افراد زیر ۱۸ سال نیز در آن شرکت می‌کنند. این امر با توجیه‌های ایدئولوژیک و سیاسی انجام می‌شود. اگرچه در بسیج و نیروهای داوطلب نظامی در برخی کشورهای دیگر نیز از نیروهای زیر ۱۸ سال برای کمک به مناطق جنگ‌زده استفاده می‌شود، اما براساس کنوانسیون حقوق کودک، سوءاستفاده از کودکان در جنگ و خشونت علیه آنها ممنوع است. ایران نیز عضو این کنوانسیون است و باید اجرای آن را رعایت کند. این کنوانسیون اجازه استفاده و مشارکت کودکان در فعالیت‌های خشونت‌آمیز را نمی‌دهد و دولت‌ها ملزم به رعایت این مفاد هستند. اما در حالی که در دولت جمهوری اسلامی ایران، از بسیج دانش‌آموزی و بسیج داوطلبانه استفاده می‌شود، این امر با کنوانسیون حقوق کودک در تناقض است و خشونت علیه کودکان را نشان می‌دهد.
به‌طور کلی بسیج دانش‌آموزی می‌تواند در تضاد با کنوانسیون‌های بین‌المللی باشد. این نهاد در ایران در حوزهٔ آموزش و فرهنگ‌سازی فعالیت می‌کند و برنامه‌های آموزشی نظامی را برای دانش‌آموزان اجرا می‌کند. این شامل آموزش‌هایی است که کودکان و نوجوانان را با استفاده از اسلحه، تیراندازی و فعالیت‌های نظامی آشنا می‌کند. این مسئله می‌تواند با کنوانسیون‌های حقوق کودک و دیگر توافقات بین‌المللی در زمینهٔ حقوق کودک در تضاد باشد.
بیش از ۴٫۶ میلیون دانش‌آموز عضو بسیج دانش‌آموزی هستند و این نهاد به صورت گسترده در مدارس و مقاطع تحصیلی مختلف وجود دارد. این آموزش‌ها می‌توانند خشونت‌ورزی و ارعاب را تقویت کنند و سوءاستفاده سیاسی از جوانان به حساب بیایند.[۳]
شاخص‌های بسیج از نظر علم الهدی
احمد علم‌الهدی، امام جمعه مشهد، اظهار کرد که بسیاری از جوانانی که به دلیل فقر و محرومیت به عمل‌های شرورانه می‌پرداختند، از طریق فعالیت‌های فرهنگی به سازمان بسیج پیوستند و از وقوع اغتشاشات جلوگیری کردند. این اظهارات نشان می‌دهد که برخی از نیروهای بسیج و لباس شخصی در ایران در سال‌های اخیر به شدت با معترضان درگیر شده‌اند.[۴]
ساز و کارهای بسیج برای سرکوب
قرارگاه ثارالله به‌عنوان یک قرارگاه قدرتمند، برای سرکوب مردم از نیروهای بسیج استفاده می‌کند. نیروهای بسیجی با آموزش‌های مختلفی برای سرکوب آماده شده‌اند، این آموزش‌ها عمدتاً در پایگاه‌های کوچک بسیج انجام می‌شود و افراد آموزش‌دیده در این پایگاه‌ها، بیشتر جوانانی هستند که تعطیلات تابستان را در بسیج محله می‌گذرانند. این نیروها اغلب از مناطق پایین شهر تهران، بخصوص جنوب غربی آن، تشکیل شده‌اند. سرکوب مردم با استفاده از گاز فلفل، گاز اشک‌آور و تجهیزات دیگر به‌نسبت آسان است، اما وقتی مردم به سنگ‌زنی مشغول شوند، بسیجی‌ها دچار مشکل می‌شوند.
نیروهای سرکوبگر بسیجی در نواحی، حوزه‌ها و پایگاه‌های بسیج تجهیز می‌شوند. بسیج تحت نظارت سپاه موسوم به محمد رسول‌الله در تهران بزرگ فعالیت می‌کند و فرمانده آن عبدالله عراقی است. سپس فعالیت بسیج در نواحی، حوزه‌ها و پایگاه‌ها انجام می‌شود.[۵]