جنگ آلان

جنگ آلان جنگی است که از ۲۵ مهر تا ۲ آبان ۱۳۶۲ خورشیدی بین نیروهای مجاهدین خلق و گروه‌های کردی از جمله حزب دموکرات کردستان ایران و کومله از یک‌طرف با نیروهای ارتش و سپاه جمهوری اسلامی در منطقه آلان و سردشت در کردستان ایران در گرفت. سرانجام این نبرد که ۷ شبانه روز مقاومت مجاهدین خلق و حزب دموکرات و کومله در برابر تهاجم نیروهای نظامی جمهوری اسلامی را در پی داشت به تصرف منطقه آزاد شده آلان توسط جمهوری اسلامی انجامید.

جنگ آلان
زمان ۱۳۶۰ تا مهرماه ۱۳۶۲ مکان منطقه آلان-کردستان ایران نتیجه علت جنگ نبرد بر اشغال منطقه‌ی آزاد شده‌ی آلان توسط جمهوری اسلامی
جنگندگان
جمهوری اسلامی ایران	مجاهدین خلق- حزب دموکرات کردستان- کومله
نیروها
نیروهای رزمی کرد- مجاهدین	سپاه پاسداران و ارتش جمهوری اسلامی

منطقه آلان در نزدیکی سردشت در کردستان ایران آخرین منطقه آزادشده‌ای بود که نیروهای مخالف جمهوری اسلامی در دست داشتند.مجاهدین از سال ۱۳۶۰ و آغاز مبارزه مسلحانه با جمهوری اسلامی که امکان هر گونه فعالیت سیاسی از آنان سلب شد و جمهوری اسلامی روزانه هواداران آنان را در زندان اعدام می‌کرد همزمان در مناطق آزاد شده‌ی کردستان مستقر شدند. این منطقه در واقع به عنوان پشت جبهه و پشتیبان نیروها رزمی در شهرها استفاده می‌شد. مجاهدین با تمرکز نیرو در کردستان می‌توانستند تدارکات خود را به تیم‌های عملیاتی در شهرها برسانند. هم‌زمان نیروهای معروف به پیشمرگه مجاهدین در مناطق کردی علیه پادگان‌ها و پایگاه‌‌های نظامی جمهوری اسلامی عملیات نظامی انجام می‌دادند. رادیو صدای مجاهد نیز از مرداد ۱۳۶۰ در منطقه کردستان مسقر شد.

تمرکز نظامی جمهوری اسلامی در منطقه جنوب و خوزستان برای جنگ با عراق و کم شدن بار نظامی در کردستان این امکان را برای نیروهای مخالف کردی و مجاهدین فراهم کرد که مناطقی از آن‌را آزاد کنند. مقاومت مجاهدین و نیروهای کردی تا سال ۱۳۶۲ در کردستان ادامه داشت. در سال ۱۳۶۲ با به بن بست خوردن عملیات نظامی جمهوری اسلامی در جبهه‌های جنوب در برابر ارتش عراق، جمهوری اسلامی در صدد باز کردن جبهه‌ی شمال برای کم کردن تمرکز نظامی عراق از جنوب بر‌آمد. در این مسیر نیروهای مخالف در کردستان مانع بودند. سرانجام نیروهای نظامی جمهوری اسلامی در ۲۶ مهر ۱۳۶۲ با وارد کردن ۵۰۰۰۰ نیرو عملیات گسترده‌‌ای را برای اشغال مناطق کردستان به اجرا درآوردند. مناطق آزاد شده‌ی کردستان در ۲ آبان ۱۳۶۲ به دست جمهوری اسلامی افتاد و نیروهای مجاهدین و کومله از مرز ایران و عراق(منطقه کردی) عبور کرده و وارد خاک کردستان عراق شدند.

شکل‌گیری مقاومت مسلحانه در کردستان

از همان روزهای اولیه پیروزی انقلاب ضد سلطنتی، مردم کردستان که در نظام گذشته همواره تحت سرکوب بودند به دنبال احقاق حقوق خود بودند. در این راستا گروه‌های کردی به ویژه حزب دموکرات کردستان و کومله بسیار فعال بودند و طیف وسیعی از مردم کردستان را نمایندگی می‌کردند. شوراهای مردمی درکردستان اداره امور جاری را در دست گرفتند. جمهوری اسلامی از همان ابتدا در صدد اعمال سلطه‌ی کامل خود بر این منطقه بود. سرانجام خمینی در اواخر مرداد ۱۳۵۸ فرمان سرکوب تمام عیار کردستان را صادر کرد و طی آن نیروهای نظامی جمهوری اسلامی با یورش به استان‌های کردنشین کشتار وسیعی را در این مناطق به راه انداختند. پس از شروع جنگ ایران و عراق تمرکز جمهوری اسلامی بر کردستان تخفیف پیدا کرد. این پیشامد فرصتی برای گروه‌های مخالف جمهوری اسلامی پدید آورد که مناطقی را در کردستان آزاد کنند و مقاومت مسلحانه خود علیه حاکمیت ولایت فقیه را شکل دهند.

مجاهدین در منطقه کردستان

عزیمت مجاهدین به کردستان ایران

مجاهدین خلق پس از ۳۰ خرداد ۱۳۶۰ و بسته شدن تمام راه‌های فعالیت مسالمت آمیز سیاسی، وارد فاز مبارزه مسلحانه با جمهوری اسلامی شدند. نیروهای مجاهدین در شهرها به نیروهای امنیتی و نظامی و انتظامی جمهوری اسلامی ضربه می‌زدند. استراتژی مجاهدین در این مرحله جنگ چریک شهری بود. جمهوری اسلامی نیز با تمام توان نظامی و پلیسی خود به مقابله با آنان پرداخت. نیروهای نظامی به ویژه نیروهای سپاه پاسداران برای سرکوب مجاهدین در شهرها از سلاح‌ها و اداوات سنگین نظامی استفاده می‌کردند و عملا با حاکم کردن جو نظامی امکان هر گونه تحرک و گسترش را از آنان سلب کردند. در این مرحله فرماندهی مجاهدین تصمیم به خارج کردن نیروهای خود از زیر چتر خفقان نظامی حاکم در شهرها گرفت. منطقه کردستان که مناطقی از آن از سیطره جمهوری اسلامی آزاد بود برای این کار در نظر گرفته شد. اعضای مجاهدین به تدریج از اواخر ۱۳۶۰ از شهر‌های سراسر کشور به این منطقه اعزام می‌شدند و یک فرماندهی و سازماندهی متمرکز از نیروهای نظامی مجاهدین خلق در منطقه کردستان شکل گرفت.

استقرار مجاهدین در منطقه آلان

منطقه آلان در جنوب سردشت در سال‌های بین ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۲ یک منطقه آزاد شده از حاکمیت جمهوری اسلامی بود. این منطقه تحت کنترل گروه‌های مخالف کردی بود. مجاهدین نیز از اواخر سال ۱۳۶۰ به تدریج به این منطقه رفتند و در آن مستقر شدند. این منطقه در واقع نقطه مرکزی تجمع مجاهدین در کردستان بود. آلان توسط کوه‌های بلند و صعب العبور هومل، آلوت و گاکر احاطه شده است و منطقه امنی برای تجمع نیرو بود. مجاهدین از آنجا به داخل ایران برای عملیات تردد می‌کردند و این منطقه نقش پشتیبانی و تدارکات برای عملیات در شهرها را نیز به عهده داشت. مجاهدین در تعدادی از روستاهای این منطقه از جمله سنجوه، بیژوه، بناوه، دیناران و... پایگاه داشتند.

به لحاظ استراتژیکی و با توجه به ویژگی‌های رژیم ولایت فقیه مجاهدین می‌دانستند که سرنگون کردن جمهوری اسلامی از طریق منطقه آزاد شده در خاک ایران در آن مقطع امکان پذیر نیست. به همین جهت مجاهدین به منطقه کردستان به عنوان منطقه‌ای که بخواهند با تمرکز نیرو از آنجا برای سرنگونی استبداد مذهبی اقدام کنند، نمی‌نگریستند. این منطقه در واقع برای پشتیبانی عملیات و پشت جبهه عملیات در داخل ایران مورد استفاده قرار می‌گرفت. همچنین به جهت اینکه به طور نسبی از حاکمیت جمهوری اسلامی آزاد بود می‌توانست برای تجمع نیروهای رزمنده‌ای که در داخل شهرهای ایران تحت فشار نیروهای امنیتی جمهوری اسلامی بودند مورد استفاده قرار گیرد.

تدارک جمهوری اسلامی برای تصرف آلان

مجاهدین در کردستان در چند جبهه از جمله سردشت و بانه با نیروهای جمهوری اسلامی درگیر بودند. در سال ۱۳۶۲ جمهوری اسلامی تهاجماتی را به این مناطق آغاز کرد. این حملات نشان می‌داد که مقامات جمهوری اسلامی تصمیم گرفته‌اند که کردستان را از دست نیروهای مخالف بیرون بیاورند. اهداف جمهوری اسلامی یکی ضربه زدن به نیروهای مخالف از جمله مجاهدین خلق و گروه‌های کردی و بیرون راندن آنان از منطقه بود و دیگری با توجه به اینکه جنگ با عراق در جنوب به بن بست رسیده بود، جمهوری اسلامی می‌خواست با تصرف کردستان جبهه جدیدی را در جنگ با عراق باز کند و از تمرکز ارتش عراق در جبهه جنوب بکاهد.

در اردیبهشت ۶۲، ارتش با تهاجم به منطقه بانه ارتفاعات کاگر را تصرف کرد. مجاهدین برای جلوگیری از پیشروی ارتش پل نزدیک به «کیورود» بر روی رودخانه زاب را منفجر کردند. با انفجار این پل نیروهای نظامی جمهوری اسلامی امکان دسترسی مکانیزه به منطقه‌ی آلان را از دست دادند. مجاهدین مناطق اطراف روستای «گرویس» را به عنوان مرکز فرماندهی خود در منطقه بانه انتخاب کردند. ارتش برای پیشروی به سوی منطقه آلان از سوی بانه باید از رودخانه زاب عبور می‌کرد. مجاهدین شرق این رودخانه در منطقه آلوت معبرها و مناطق احتمالی نفوذ را تله گذاری و مین گذاری کردند. مجاهدین همچنین با عملیات تهاجم به پایگاه‌های ارتش و کمین‌گذاری در مسیر تردد و گشتی‌های نظامیان جمهوری اسلامی تحرکات ارتش را در این منطقه به حداقل رساندند. در منطقه سردشت نیز ارتش جمهوری اسلامی در خرداد ماه تهاجمی را برای تصرف منطقه آلان تدارک دید که از طرف مجاهدین پس زده شد. پس از آن جاده سردشت تا بالای ارتفاعات «هومل» که بلندترین ارتفاع منطقه است به طور گسترده توسط مجاهدین مین‌گذاری و تله گذاری شد. اگر ارتش می‌خواست از این منطقه برای تصرف منطقه آلان اقدام کند باید تلفات سنگینی را متحمل می‌شد. در منطقه سردشت نیز مجاهدین با تهاجم و کمین گذاری منطقه را برای ارتش ناامن کردند. منطقه اطراف روستای «دوله گرم» به عنوان مقر فرماندهی عملیات مجاهدین در منطقه سردشت انتخاب شد.

از نیمه دوم مهرماه ۱۳۶۲ تحرکات نیروهای نظامی جمهوری اسلامی در دو جبهه بانه و سردشت افزایش یافته و حالت غیر عادی داشت. مجاهدین برای اطلاع از تحرکات ارتش و سپاه و جلوگیری از هرگونه غافلگیری پست‌های شبانه روزی متعددی را در این منطقه دایر کردند. مجاهدین هم‌چنین سایر کانال‌های اطلاعاتی خود را فعال کردند. بر طبق گزارشات کانال‌های اطلاعاتی مجاهدین جمهوری اسلامی در هر دوجبهه بانه و سردشت نیروهای خود را تقویت و آماده کرده بودند و همه شواهد حاکی از یک حمله گسترده بود. فرماندهی مجاهدین در منطقه آلان آماده باش درجه ۱ اعلام کرد و حزب دموکرات نیز در تاریخ ۲۴ مهر ماه نیروهای خود را به حالت آماده باش در آورد. هماهنگی‌ها برای طرح دفاعی بین مجاهدین و حزب دموکرات کردستان انجام شد و نیروهای خط مقدم تقویت شدند. همجنین کمین‌‌های شبانه در مناطق نفوذ احتمالی تقویت شدند.

نقشه عملیاتی آلان

سرانجام نیروهای نظامی جمهوری اسلامی در ۲۵ مهرماه ۱۳۶۲ تهاجم گسترده و سنگین خود را با نیرویی نزدیک به ۵۰ هزار نفر از دو جبهه‌ی سردشت و بانه به طور هم‌زمان آغاز کردند.

۷شبانه روز جنگ و درگیری

جنگ آلان از روز دوشنبه ۲۵ مهر ۱۳۶۲ با تهاجم نیروهای نظامی جمهوری اسلامی به مواضع مجاهدین و گروه‌های کردی آغاز شد. فرماندهی مجاهدین در کردستان به عهده ابراهیم ذاکری بود که در آن مقطع برای شرکت در جلسه شورای ملی مقاومت ایران پیرامون بحث‌های تصویب طرح خود مختاری کردستان در فرانسه بود. در نبود او مسعود عدل فرماندهی نیروهای مجاهدین را در منطقه کردستان به عهده داشت که بعد‌‌ها در سال ۱۳۶۷ در عملیات فروغ جاویدان جان باخت. مسعود عدل گزارش روزانه نبردهای ۷ روزه را در گزارشی به ابراهیم ذاکری گزارش کرده است. این گزارش در نشریه مجاهد شماره ۱۷۶ به تاریخ ۱۲ آبان ۱۳۶۲ منتشر شده است. در نبردهای آلان مجاهدین و دو نیروی کردی یعنی حزب دموکرات کردستان ایران که در آن زمان متحد مجاهدین خلق در شورای ملی مقاومت ایران بود و هم‌چنین کومله حضور داشتند. بنا به گفته شاهدان بیشترین مقاومت از طرف مجاهدین خلق صورت گرفت. عبدالرحمان مهابادی در صفحه فیس بوک خود در قسمتی از نقل قولی از حامد گوهری با عنوان «چگونه جمهوری اسلامی منطقه آلان سردشت را به اشغال خود درآورد» نوشته است:

«...مقاومت نیروهای سیاسی به ویژه مجاهدین خلق چشمگیر بود. پارتیزان‌های مجاهد در جبهه‌های دفاعی و به ویژه در حین حملات زمینی دشمن به کوههای «هومل» و «زرکی» پاهای خود را بسته بودند! که نتوانند عقب‌نشینی کنند و محکم و استوار در سنگرهای رویارویی با دشمن می‌جنگیدند...».

دو شنبه ۲۵ مهر

روز ۲۵ مهر حمله از دو سو یعنی از بانه و سردشت و در سه محور از حوالی نیمه شب آغاز شد. در این تهاجم نیرو‌های جمهوری اسلامی از سلاح‌های سنگین مانند خمپاره، توپ و کاتیوشا استفاده کردند. در جبهه سردشت هدف نیروهای حمله کننده تصرف ارتفاعات هومل بود که سنگرها و مواضع دفاعی مجاهدین در بالای آن مستقر بود.

جنگ‌های کردستان بین نیروهای سپاه و پیشمرگه‌ها

سه شنبه ۲۶ مهر

در جبهه بانه صبح زود روستای گرویس توسط مهاجمین تصرف شد. مجاهدین و سایر نیروهای مقاومت در ارتفاعات کرکس موضع گرفتند. همزمان روستای بیژوه توپ باران شد و در مقطعی از روز شلیک ۷۰ گلوله توپ به این روستا گزارش شده است. تهاجم پاسداران به ارتفاعات کرکس توسط مجاهدین و نیروهای مبارز کردی دفع شد. تعدادی سلاح و مهمات به دست مجاهدین افتاد. یک مجاهد خلق با نام مستعار کاک طالب در این تهاجم جان باخت. مهاجمین با ۱۵۰ کشته عقب نشینی کردند. در جبهه‌ی سردشت، روستای شلماش به دست مهاجمین افتاد. در منطقه سردشت در ارتفاعات هاینامال نیروهای حزب دموکرات و در لانگی نیروهای کومله و در ارتفاعات پانگی نیروهای مجاهدین مستقر بودند. تهاجم پاسداران از ساعت ۴ بامداد أغاز شد. پس از نیم ساعت درگیری نیروهای کومله عقب نشینی کردند و ارتفاعات لانگی به دست مهاجمین افتاد. نیروهای حزب دموکرات تا ساعت ۳ بعدازظهر مقاومت کردند. پس از تصرف ارتفاعات هاینامال پاسدارن با هلی‌کوپتردر آنجا نیرو و سلاح پیاده کرده و ارتفاعات لانگی را که دردست مجاهدین بود توپ باران کردند. مجاهدین تا ساعت ۴ بعدازظهر در مقابل مهاجمین مقاومت کردند. تلفات جمهوری اسلامی در این روز ۲۵۰ نفر بود. طبق گزارش منبع موثق به مجاهدین فرماندهی عملیات تهاجم به آلان تحت فرماندهی ایزدی جانشین قرارگاه حمزه بوده است.

یکان‌های رزمی مجاهدین در منطقه کردستان ایران

چهارشنبه ۲۷ مهر

ارتش و سپاه قصد داشتند هر طور شده ارتفاعات هومل را تصرف کنند. برای این کار نیروی تاره نفس به منطقه آوردند. برفراز هومل هلی‌کوبتر‌های ارتش پزواز کردند که با آتش مجاهدین مجبور به ترک منطقه شدند. سنگرها و مواضع مجاهدین و سایر گروه‌ها در این ارتفاعات مستمر توسط گلوله‌های توپ و کاتیوشا بمباران می‌شد. کومله مواضعش را در بالای هومل ترک کرد و عقب نشینی کرد. پاسداران مواضع آنان را اشغال کردند. و از آنجا مواضع سایر نیروهای مدافع را مورد هدف قرار دادند. مجاهدین و حزب دموکرات در این روز چند عملیات مشترک تهاجمی را علیه نیروهای جمهوری اسلامی اجرا کردند.

پنج شنبه ۲۸ مهر

تهاجم پاسداران و ارتش جمهوری اسلامی به ارتفاعات هومل ادامه پیدا کرد. طی روزهای ۲۷ و ۲۸ مهر بیش از ۱۰ عملیات مشترک تهاجمی توسط مجاهدین و حزب دموکرات علیه مواضع نیروهای مقابل انجام شد. پایگاه سوره‌چوم که مجاهدین با استقرار در آن جاده سردشت به هومل را مسدود کرده بودند به دست پاسداران افتاد. همچنین روستای درمان آباد پس از ساعت‌ها مقاومت به دست نیروهای مهاجم افتاد. رادیو سراسری ایران خبر داد که ارتش ارتفاعات هومل را تصرف کرده است در حالی که این ارتفاعات هنوز در دست مجاهدین بود و در سنگرهای خود مقاومت می‌کردند.

جمعه ۲۹ مهر

پاسداران به قله سنگی بالاترین ارتفاع هومل تهاجم کردند که توسط مجاهدین و حزب دموکرات دفع شد. تهاجم بعدی پاسداران نیز دفع شد و آنان با تلفات بسیار عقب نشینی کردند. سرانجام پاسداران با دور زدن قله سنگی و دادن تلفات آنرا در ساعت ۴ و نیم بعدازظهر تصرف کردند. به گزارش فرماندهی مجاهدین کمبود مدافعان در صحنه نبرد نداشتن سلاح‌های سنگین و نیمه سنگین بود، در حالی که پاسداران و ارتش جمهوری اسلامی مستمرا با توپ و کاتیوشا مواضع آنان را بمباران می‌کردند. در تهاجم پاسداران یک مجاهد به نام «مهدی هدی نمونه‌ خواه» جان باخت.

شبنه ۳۰ مهر

در این روز نیروهای جمهوری اسلامی تهاجم سنگینی را برای تصرف کامل هومل آغاز کردند در چند تهاجم مجبور به عقب نشینی شدند ولی سرانجام این ارتفاعات با توجه به پایان رسیدن مهمات نیروهای مجاهدین به دست آنان افتاد. نیروهای مهاجم به سرعت در این ارتفاعات استحکامات دفاعی ساختند و برای تقویت مواضع خود نیروهای کمکی آوردند. نیروهای ارتش و پاسداران جمهوری اسلامی مقرهای مجاهدین در روستاهای بیژوه و بناوه و دیناران را توپ باران کردند. اقدام بعدی مهاجمان حمله به روستای بیژوه بود که نیروهای آنان برای تصرف این روستا از ارتفاعات سرازیر شدند که در ۴ نقطه درکمین نیروهای مجاهدین افتاده و تلفات سنگینی داده و عقب نشینی کردند. . مجاهدین از قبل روستای بیژوه را تخلیه کرده بودند و در ساعات آخر شب روستا از اهالی و نیروها خالی شده بود. پاسداران برای تصرف بیژوه بار دیگر اقدام کردند که با کمین مواجه شدند که تلفات سنگینی به آنان تحمیل شد. ۹۰ درصد نیروهای حاضر در این کمین‌ها از مجاهدین بودند. سرانجام مهاجمین با ۵۰۰ کشته روستای بیژوه را تصرف کردند.

یکشنبه ۱ آبان

در این روز نیروهای جمهوری اسلامی پس از تصرف بیژوه به پیش روی خود ادامه دادند و با پشتیبانی توپخانه بر ارتفاعات مشرف به روستاهای دیناران و بناوه مسلط شده و برای تهاجم به آنها آماده شدند. در مقابل نیروهای مجاهدین نیز در تپه‌های مقابل آن‌ها موضع گرفتند. تهاجم و درگیری از ساعت ۴ صبح آغاز شد. مجاهدین با وجود اینکه تنها سلاح سبک در اختیار داشتند تا ساعت ۲ بعد از ظهر مقاومت کردند و حتی تا زمانی‌که مهاجمین به ۵۰ متری آنان رسیده بودند بدون فرمان عفب نشینی حاضر به ترک مواصع خود نبودند. در روز ۱ آبان دو روستای دیناران و بناوه به دست مهاجمان افتاد.

دوشنبه ۲ آبان

گروه‌های کردی منطقه را به سمت مرز ایران و عراق ترک کردند. در نبردهای ۷ روزه ۵ نفر از مجاهدین جان باختند و ۲۰ نفر زخمی شدند. در نبردی که در ساعت ۸ شب آغاز شد و تا ۴ صبح ادامه داشت ارتفاعات کوه نوری به دست نیروهای جمهوری اسلامی افتاد. در حین نبرد مجاهدین توانستند دستگاه‌های فرستنده رادیو مجاهد را از تیررس خارج کنند.

سرانجام جنگ آلان

در جریان جنگ آلان مجاهدین با تاکتیک وارد کردن بیشترین تلفات به دشمن و با کمین گذاری و دفاع، مرحله به مرحله از منطقه آلان عقب نشینی کردند. در واقع از همان ابتدا نیز برای فرماندهی مجاهدین مشخص بود که در مقابل گسیل این میزان نیرو از طرف جمهوری اسلامی حفظ منطقه امکان‌پذیر نیست. از طرفی استراتژی مجاهدین نیز پیش بردن خط سرنگونی جمهوری اسلامی از طریق منطقه آزاد شده در کردستان نبود. اختناق حاکم بر جامعه ایران و تعادل قوای نظامی چنین امکانی را به مجاهدین نمی‌داد. مجاهدین با توجه به برتری نطامی جمهوری اسلامی که از سلاح‌های سنگین برخوردار بود، تا آخرین حد توانایی خود در نبردهای آلان مقاومت کردند. نیروهای خط مقدم مجاهدین با سد کردن راه پیشروی نیروهای نظامی جمهوری اسلامی به دنبال خرید وقت برای تحلیه پایگاه‌ها و مقرات توسط نیروهای پشتیبان و همچنین تخلیه روستاها توسط مردم بودند. در نهایت آخرین دسته از نیروهای مجاهدین در روز ۲ آبان ۱۳۶۲ از مرز ایران و عراق وارد منطقه کردستان عراق شدند.