۲٬۳۴۷
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱: | خط ۱: | ||
'''سیاست حقوق بشر کارتر''' عبارتست از سیاست خارجی آمریکا در زمان ریاست جمهوری جیمی | '''سیاست حقوق بشر کارتر''' عبارتست از سیاست خارجی آمریکا در زمان ریاست جمهوری جیمی کارتر، سی و نهمین رئیس جمهور ایالات متحده، در قبال حکومتهای دیکتاتوری که متحد آمریکا بودند. کارتر با ارائه دکترین خود و تحت فشار قرار دادن متحدان آمریکا، قصد داشت، با شعار رعایت حقوق بشر مانع از بروز انقلابهای اجتماعی در آن کشورها شود. این سیاست در اساس برای حفظ منافع آمریکا و جلوگیری از رادیکالیزه شدن جریانات و تحولات اجتماعی در کشورهای تحت سلطهی دیکتاتوری بود. | ||
یکی از کشورهایی که بیشترین تاثیر را از این سیاست پذیرفت ایران بود. دیکتاتوری پهلوی به عنوان یک دیکتاتوری وابسته اساسا متکی به حمایت و پشتیبانی آمریکا بود. مردم ایران یک سابقهی طولانی | یکی از کشورهایی که بیشترین تاثیر را از این سیاست پذیرفت ایران بود. دیکتاتوری پهلوی به عنوان یک دیکتاتوری وابسته اساسا متکی به حمایت و پشتیبانی آمریکا بود. مردم ایران دارای یک سابقهی طولانی از زمان [[جنبش مشروطه ایران|انقلاب مشروطه]] در جنگ با استبداد و به منظور رسیدن به دموکراسی بودند. جنبشهای اجتماعی متعددی از جمله قیام [[شیخ محمد خیابانی|خیابانی]]، [[نهضت جنگل]]، قیام [[محمدتقی پسیان|پسیان]]، [[نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران|نهضت ملی شدن صنعت]] نفت و قیام پانزده خرداد تا آن زمان رخ داده بود. این جنبشها همگی سرکوب شده بودند. بر اساس این سابقه طولانی و شرایط اجتماعی، سیاسی و اقتصادی و عکسالعمل در برابر فشار و اختناق حاکم و هم چنین پیدایش سازمانهای مسلح چریکی مانند [[سازمان مجاهدین خلق ایران|مجاهدین خلق]] و [[سازمان چریکهای فدایی خلق ایران|سازمان چریکهای فدایی خلق]] که سرنگونی تمامیت دیکتاتوری را نشانهگرفته بودند، جامعه ایران آمادهی یک انقلاب اجتماعی عظیم یود. دستگاه حاکم پهلوی با تکیه بر اختناق پلیسی خود که اساسا بر [[ساواک]] استوار بود و همچنین قدرت نظامی ارتش، کنترل خود را بر تمامی ارکان اجتماعی حفظ میکرد. | ||
آمریکا که اهداف بلند مدت خود را در نظر داشت و تجربهی انقلابهای متعدد در آمریکای جنوبی را نیز داشت، در ترس از دست رفتن منافع استراتژیک و بروز انقلابهای اجتماعی در کشورهای تحت نفوذ خود چاره را در تعدیل سیاستهای | آمریکا که اهداف بلند مدت خود را در نظر داشت و تجربهی انقلابهای متعدد در آمریکای جنوبی را نیز داشت، در ترس از دست رفتن منافع استراتژیک و بروز انقلابهای اجتماعی در کشورهای تحت نفوذ خود چاره را در تعدیل سیاستهای سرکوبگرانه دیکتاتوریها میدید. از این رو کارتر کاندید حزب دموکرات آمریکا در سال ۱۹۷۶ میلادی با شعار حقوق بشر در سیاست خارجی وارد کارزار انتخاباتی شد. از طرفی حزب جمهوری خواه پس از جنگ وینتام و به خصوص رسوایی واترگیت محبوبیت خود را در جامعهی آمریکا از دست داده بود. کارتر بر حریف جمهوریخواه خود، جرالد رودولف فورد پیروز و در نوامبر ۱۹۷۶ (۱۱ آبان ۱۳۵۵) به ریاست جمهوری آمریکا انتخاب شد. | ||
دکترین کارتر که به سیاست حقوق بشر معروف شد بر دو پایه استوار بود. ۱ـ محدودیت در فروش تسلیحات نظامی به کشورهایی که حقوق بشر را نادیده | دکترین کارتر که به سیاست حقوق بشر معروف شد بر دو پایه استوار بود. ۱ـ محدودیت در فروش تسلیحات نظامی به کشورهایی که حقوق بشر را نادیده میگیرند. ۲ـ احترام به حقوق انسان و حفظ کرامت انسانی و رعایت حقوق بشر | ||
این سیاست تاثیر شتابدهندهای بر تحولات سیاسی و اجتماعی ایران داشت. شاه جهت وزش | این سیاست تاثیر شتابدهندهای بر تحولات سیاسی و اجتماعی ایران داشت. [[محمدرضا پهلوی|محمدرضا شاه]] جهت وزش باد را تشخیص داد و خود را برای حداقل انطباق با سیاست حقوق بشر کارتر و بزک کردن چهرهی بینالمللی رژیمش آماده میکرد. در بهمن ۱۳٥٥، شاه دستور توقف اعدام و شکنجه را صادر کرد. در اواخر بهار سال ۱۳۵۶ اولین گروه از کارشناسان صلیب سرخ برای بازدید از زندانهای سیاسی وارد تهران شدند. طلسم اختناق ترک برداشته بود. | ||
در آبان ۱۳۵۶ شاه به آمریکا رفت. او نیازمند جلب حمایت کارتر و تثبیت موقعیت خود در رابطه با سیاست جدید دولت آمریکا و ادامه روند تحولات کشور بود. پس از بازگشت از آمریکا، شاه اعلام کرد که تصمیم گرفته به مردم ایران آزادی بدهد.<ref name=":0">کتاب انقلاب طلوع یا غروب - نوشته مهدی خدایی صفت</ref> | در آبان ۱۳۵۶ [[محمدرضا پهلوی|شاه]] به آمریکا رفت. او نیازمند جلب حمایت کارتر و تثبیت موقعیت خود در رابطه با سیاست جدید دولت آمریکا و ادامه روند تحولات کشور بود. پس از بازگشت از آمریکا، شاه اعلام کرد که تصمیم گرفته به مردم ایران آزادی بدهد.<ref name=":0">کتاب انقلاب طلوع یا غروب - نوشته مهدی خدایی صفت</ref> | ||
در بهار و تابستان ۱۳۵۶ حرکتهای اعتراضی علیه دیکتاتوری سلطنتی گسترش پیدا کرد. خمینی نیز فرصت را غنیمت شمرد و پس از بازگشت شاه از آمریکا و اطمینان از وفاداری شاه به سیاست حقوق بشر کارتر در نامهای به آخوندها گفت که از فرصت پیش آمده حداکثر استفاده را بکنند.<ref name=":0" /> | در بهار و تابستان ۱۳۵۶ حرکتهای اعتراضی علیه دیکتاتوری سلطنتی گسترش پیدا کرد. [[روحالله خمینی|خمینی]] نیز فرصت را غنیمت شمرد و پس از بازگشت شاه از آمریکا و اطمینان از وفاداری شاه به سیاست حقوق بشر کارتر در نامهای به آخوندها گفت که از فرصت پیش آمده حداکثر استفاده را بکنند.<ref name=":0" /> | ||
در ادامه روند تحولات در ایران به شکلی پیش رفت که کنترل اوضاع از دست حکومت شاه خارج شد و اعتراضات علیه شاه هر روز گستردهتر میشد. در نهایت با قیام میلیونی و سراسری مردم ایران و تسخیر پادگانها و آزاد کردن مقرهای نظامی و انتظامی توسط مردم، حکومت پهلوی از هم پاشید و سرنگون شد. | در ادامه روند تحولات در ایران به شکلی پیش رفت که کنترل اوضاع از دست حکومت شاه خارج شد و اعتراضات علیه شاه هر روز گستردهتر میشد. در نهایت با قیام میلیونی و سراسری مردم ایران و تسخیر پادگانها و آزاد کردن مقرهای نظامی و انتظامی توسط مردم، حکومت پهلوی از هم پاشید و سرنگون شد. | ||
خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
'''کنفرانس هلسینکی:''' | '''کنفرانس هلسینکی:''' | ||
در اين كنفرانس كه در سال ۱۳۵۴ با شركت | در اين كنفرانس كه در سال ۱۳۵۴ با شركت ۳۵ دولت برگزار شد، تصميمات مهمي دربارهی اجراي مقررات حقوق بشر در جهان اتخاذ گرديد. با جو مساعدي كه در زمينهی توجه به حقوق انساني و نوعدوستي پيش آمد، سياست حقوق بشر پاسخي به افكار عمومي جهاني بود.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/672820/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D9%86%D8%B4%D8%A3-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%A8%D8%B4%D8%B1-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%B1-%D9%88-%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1-%D8%A2%D9%86-%D8%AF بررسی منشأ سیاست حقوق بشر کارتر و آثار آن در ایران - نوشتهی فریبا اسدی]</ref> | ||
=== سیاست آمریکا در قبال ایران در دوران نیکسون === | === سیاست آمریکا در قبال ایران در دوران نیکسون === | ||
طبق دکترین نیکسون، آمریکا برای حفظ منافع خود در صدد منسجم کردن متحدان خود در خاورمیانه برآمد. تشکیل پیمان های ناتو، سیتو و سنتو در این راستا بود و ایران بر اساس این دکترین، از نظر نظامی تقویت شده و ژاندارم خلیج فارس | طبق دکترین نیکسون، آمریکا برای حفظ منافع خود در صدد منسجم کردن متحدان خود در خاورمیانه برآمد. تشکیل پیمان های ناتو، سیتو و سنتو در این راستا بود و ایران بر اساس این دکترین، از نظر نظامی تقویت شده و ژاندارم خلیج فارس شد. | ||
اهداف امریکا مقابله با تهدید شوروی، ادامه جریان صدور نفت از منطقه و تأمین امنیت اسرائیل | اهداف امریکا مقابله با تهدید شوروی، ادامه جریان صدور نفت از منطقه و تأمین امنیت اسرائیل بود. علاوه بر این خاورمیانه منطقهای با منابع حیاتی بود که باید برای سرمایه گذاری خارجی از آن حفاظت شود. | ||
سایروس ونس در مورد اهداف آمریکا می گوید: <blockquote>«اهداف عمده امریکا از ژاندارمی ایران در خلیج فارس عبارت است از تأمین ثبات و امنیت منطقه برای حفظ منافع بلوک غرب، تضمین صدور نفت به کشورهای غربی، ایجاد سدی مستحکم و مطمئن در مقابل اهداف و | سایروس ونس در مورد اهداف آمریکا می گوید: <blockquote>«اهداف عمده امریکا از ژاندارمی ایران در خلیج فارس عبارت است از تأمین ثبات و امنیت منطقه برای حفظ منافع بلوک غرب، تضمین صدور نفت به کشورهای غربی، ایجاد سدی مستحکم و مطمئن در مقابل اهداف و سیاستهای توسعه طلبانه شوروی و بهره برداری از حمایتهای ایران به عنوان هم پیمان و دوست صمیمی غرب در سازمان اوپک.»<ref name=":1">[https://ir-psri.com/print.php?Page=ViewArticle&ArticleID=2315 آمریکا؛ سقوط شاه و پیروزی انقلاب اسلامی ایران]</ref> </blockquote> | ||
== خطوط اصلی سیاست خارجی دکترین کارتر == | == خطوط اصلی سیاست خارجی دکترین کارتر == | ||
در دوران جنگ سرد تعداد زیادی از کشورهای تازه استقلال یافته، که از استعمار کهنه رهایی یافته بودند، به اردوگاه سوسیالیسم پیوستند. در دهههای ۵۰، ۶۰ و هفتاد میلادی آمریکا از نظامهای دیکتاتوری در سراسر جهان حمایت | در دوران جنگ سرد تعداد زیادی از کشورهای تازه استقلال یافته، که از استعمار کهنه رهایی یافته بودند، به اردوگاه سوسیالیسم پیوستند. در دهههای ۵۰، ۶۰ و هفتاد میلادی آمریکا از نظامهای دیکتاتوری در سراسر جهان حمایت میکرد. طی حدود یک دهه یعنی از زمان ریاست جمهوری کندی تا اوایل دهه هفتاد ۱۳ حکومت در کشورهای لاتین سرنگون و توسط نظامیان طرفدار آمریکا جایگزین شدند. در نتیجه جنبشهای چپ زیادی برای مقابله با نظامهای دیکتاتوری در آمریکای لاتین و خاورمیانه ظهور کردند. در دههی هفتاد میلادی آمریکا به متحدین خود، ازجمله ایران، توصیه کرد به اصلاحاتی دست بزنند تا از انقلاب و گسترش کمونیسم در جهان جلوگیری شود. کارتر در نطقهای انتخاباتی و دکترین خود وعده داد که ایالات متحده دیگر از دیکتاتوریهای متحد خود دفاع نخواهد کرد و آنها را وادار میکند حقوق بشر را رعایت کنند. | ||
جیمی کارتر وعده داد که سیاست خارجی کشورش را با یک جهتگیری جدید حول محورهای حقوق بشر، کرامت انسانی و عدم دخالت صورتبندی کند. | جیمی کارتر وعده داد که سیاست خارجی کشورش را با یک جهتگیری جدید حول محورهای حقوق بشر، کرامت انسانی و عدم دخالت صورتبندی کند. | ||
خط ۴۵: | خط ۴۵: | ||
== اوضاع ایران در اواخر دوران پهلوی == | == اوضاع ایران در اواخر دوران پهلوی == | ||
اوضاع اجتماعی و سیاسی ایران در سالهای پایانی دوران پهلوی به شکلی بود که همه شواهد از حرکت ایران به سمت یک انقلاب و تحول عظیم اجتماعی | اوضاع اجتماعی و سیاسی ایران در سالهای پایانی دوران پهلوی به شکلی بود که همه شواهد حاکی از حرکت ایران به سمت یک انقلاب و تحول عظیم اجتماعی بود. | ||
=== شرایط اقتصادی و اجتماعی === | === شرایط اقتصادی و اجتماعی === | ||
در دهه ۵۰ خورشیدی به علت بالا رفتن قیمت نفت و سرازیر شدن پولهای بادآورده حاصل از آن و چپاول این | در دهه ۵۰ خورشیدی به علت بالا رفتن قیمت نفت و سرازیر شدن پولهای بادآورده حاصل از آن و چپاول این سرمایهها توسط اقشار توانگر و مرفه که عمدتا در ارتباط با دربار و ساختار قدرت بودند، فاصلهی طبقاتی عظیمی در جامعهی ایران به وجود آمد. در حالی که طبقات بالایی از نعمتهای اقتصادی و به تبع آن از موقعیت اجتماعی حاصل از این درآمدها برخوردار بودند، تودهی مردم فقیر هر روز فقیر تر میشدند. از طرفی [[محمدرضا پهلوی|محمد رضا شاه]] هر روز با اتکا به سازمان امینت ([[ساواک]]) و ارتش در پی تحکیم پایههای قدرت دیکتاتوری خود بود. میزان زیادی از درآمدهای نفتی صرف خرید آخرین تکنولوژیهای نظامی و مدرنترین سلاحهای آمریکایی میشد در حالیکه خرید این سلاحها حتی برای بسیاری از اعضای ناتو گران بود. | ||
شرایط جامعه ایران در اواخر دوران پهلوی به شکلی بود که شکاف بین حاکمیت و مردم روزبهروز بیشتر میشد. شاه تقریبا تمامی راههای ارتباطی بین حاکمیت و اقشار و طبفات مختلف مردم را بسته بود و اساس قدرت حکومت خود را نه بر اساس مشروعیت مردمی بلکه بر قدرت نظامی و پلیسی خود بنا نهاده بود.<ref name=":2">ایران بین دو انقلاب - یرواند آبراهامیان</ref> | شرایط جامعه ایران در اواخر دوران پهلوی به شکلی بود که شکاف بین حاکمیت و مردم روزبهروز بیشتر میشد. شاه تقریبا تمامی راههای ارتباطی بین حاکمیت و اقشار و طبفات مختلف مردم را بسته بود و اساس قدرت حکومت خود را نه بر اساس مشروعیت مردمی بلکه بر قدرت نظامی و پلیسی خود بنا نهاده بود.<ref name=":2">ایران بین دو انقلاب - یرواند آبراهامیان</ref> | ||
=== شکل گیری سازمانهای انقلابی === | === شکل گیری سازمانهای انقلابی === | ||
پس از سرکوب تظاهرات مردم در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ راه هرگونه مبارزه مسالمت آمیز با دیکتاتوری پهلوی بسته شد و شاه یک استبداد | پس از سرکوب تظاهرات مردم در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ راه هرگونه مبارزه مسالمت آمیز با دیکتاتوری پهلوی بسته شد و شاه یک استبداد بلیسی، نظامی در ایران حکفرما کرد. در این دوران چندین سازمان چریکی تاسیس شد که مشی مسلحانه و قهر آمیز را در برابر حکومت پهلوی در پیش گرفتند. معروفترین این سازمانها، [[سازمان چریکهای فدایی خلق ایران]] و [[سازمان مجاهدین خلق ایران]] بودند. این سازمانها در نیمه دههی ۴۰ خورشیدی تاسیس شدند. [[سازمان چریکهای فدایی خلق ایران|سازمان چریکهای فدایی]] در سال ۱۳۴۹ با انجام یک عملیات در جنگلهای [[قیام سیاهکل|سیاهکل]] موجودیت خود را اعلام کرد. [[سازمان مجاهدین خلق ایران|سازمان مجاهدین]] نیز که توانسته بود ۶ سال به طور مخفی تشکیلات خود را حفظ کند در سال ۱۳۵۰ در آستانه عملیات مسلحانه لو رفت و تمامی مرکزیت و بیشتر اعضای آن دستگیر شدند.<ref name=":2" /> | ||
با علنی شدن و اعلام موجودیت این دو سازمان بسیاری از جوانان به خصوص دانشجویان برای مبارزه با دیکتاتوری به این دو سازمان روی آوردند. سازمانهای انقلابی اقبال گستردهای در میان تودهی مردم یافتند چرا که مشی مسلحانهی آنها بنبست مبارزاتی را که از سال ۱۳۴۲ بر جامعه حکفرما شده بود را شکست. شکل گیری سازمانهای انقلابی در ایران جامعه را به سمت یک رویارویی رادیکال با حاکمیت پیش میبرد. | با علنی شدن و اعلام موجودیت این دو سازمان بسیاری از جوانان به خصوص دانشجویان برای مبارزه با دیکتاتوری به این دو سازمان روی آوردند. سازمانهای انقلابی اقبال گستردهای در میان تودهی مردم یافتند چرا که مشی مسلحانهی آنها بنبست مبارزاتی را که از سال ۱۳۴۲ بر جامعه حکفرما شده بود را شکست. شکل گیری سازمانهای انقلابی در ایران جامعه را به سمت یک رویارویی رادیکال با حاکمیت پیش میبرد. | ||
== سیاست حقوق بشر کارتر در قبال ایران == | == سیاست حقوق بشر کارتر در قبال ایران == | ||
با توجه به تحولات اجتماعی ایران و شکاف عمیق پیاعتمادی بین اقشار مختلف مردم ایران با حاکمیت پهلوی که در اثر سالیان حاکمیت دیکتاتوری و سلب حق حاکمیت از مردم ایران ایجاد شده بود | با توجه به تحولات اجتماعی ایران و شکاف عمیق پیاعتمادی بین اقشار مختلف مردم ایران با حاکمیت پهلوی که در اثر سالیان حاکمیت دیکتاتوری و سلب حق حاکمیت از مردم ایران ایجاد شده بود از طرفی با پیشینهی طولانی جامعه ایران در مبارزه برای دست یافتن به آزادی و دموکراسی که از دوران مشروطیت آغاز شده بود؛ جامعه ایران به سوی یک انقلاب رادیکال برای سرنگونی استبداد پیش میرفت. | ||
سیاست حقوق بشر کارتر اساسا برای جلوگیری از بروز انقلاب در کشورهای تحت حاکمیت دیکتاتوری که متحد آمریکا بودند اتخاذ شده بود تا منافع آمریکا را در نقاط مختلف جهان تامین کند. ایران نیز با توجه به اینکه در شرف یک انقلاب بود مشمول این سیاست کارتر شد. ایران از نظر استراتژیک برای آمریکا از اهمیت بالایی برخوردار بود. ایران در منطقه خاورمیانه سدی در برابر نفوذ اتحاد جماهیر شوروی بود. حفظ حکومت شاه میتوانست منافع آمریکا در منطقهی خاورمیانه را تضمین کند. به همین خاطر منظور از سیاست حقوق بشر کارتر در جهت مقابله با انقلاب اجتماعی و حفظ حاکمیت شاه در ایران بود. | سیاست حقوق بشر کارتر اساسا برای جلوگیری از بروز انقلاب در کشورهای تحت حاکمیت دیکتاتوری که متحد آمریکا بودند اتخاذ شده بود تا منافع آمریکا را در نقاط مختلف جهان تامین کند. ایران نیز با توجه به اینکه در شرف یک انقلاب بود مشمول این سیاست کارتر شد. ایران از نظر استراتژیک برای آمریکا از اهمیت بالایی برخوردار بود. ایران در منطقه خاورمیانه سدی در برابر نفوذ اتحاد جماهیر شوروی بود. حفظ حکومت [[محمدرضا پهلوی|شاه]] میتوانست منافع آمریکا در منطقهی خاورمیانه را تضمین کند. به همین خاطر منظور از سیاست حقوق بشر کارتر در جهت مقابله با انقلاب اجتماعی و حفظ حاکمیت شاه در ایران بود. | ||
شاه | شاه ابتدا با توجه به خطوط کلی اعلام شده از طرف کارتر در کارزار انتخاباتی که مبتنی بر دو پایهی محدودیت در فروش تسلیحات نظامی به کشورهایی که حقوق بشر را نادیدهمیگیرند و احترام به حقوق انسان و حفظ کرامت انسانی و رعایت حقوق بشر بود، اقتدار خود را درخطرمیدید. از همین رو از طریق اردشیر زاهدی سفیر خود در آمریکا به کارزار انتخاباتی جرالد فورد رقیب کارتر کمک مالی کرد. دمکراتها از این موضوع آگاه شدند و زبیگنیو برژینسکی، رئیس آینده شورای امنیت ملی در حکومت کارتر، رفتار زاهدی را به علت مهمانیهای باشکوهی که می داد و عادت وی به دادن هدایای گرانبها به نمایندگان کنگره و مطبوعات امریکا «مایه ی ننگ» نامید و دیوید آرون مشاور آینده ی کارتر گفت: <blockquote>«اگر شاه گمان می کند در زمینه ی تسلیحات می تواند هرچه را که بخواهد به دست آورد با آنچه دور از انتظار اوست روبه رو خواهد شد.»<ref name=":1" /></blockquote>هنگامي كه كارتر دموكرات در انتخابات رياست جمهوري آمريكا بر رقيب جمهوريخواه خود پيروز شد، شاه متوجه شد، گرچه ايالات متحده هنوز او را يك متحد مهم تلقي ميكند، اما روزهاي فروش نامحدود اسلحه و ناديده گرفتن شكنجههاي ساواك در آمريكا سپري شده است. بنابراين سياستهاي دفاع از حقوق بشر كارتر به عنوان زنگ خطري براي رژيم شاه در آمد.<ref>[https://www.ir-psri.com/Show.php?Page=ViewArticle&ArticleID=312 سياست حقوق بشر كارتر و فضاي باز سياسي]</ref> | ||
=== تغییر سیاست شاه پس از روی کار آمدن کارتر === | === تغییر سیاست شاه پس از روی کار آمدن کارتر === |
ویرایش