کاربر:Poori/صفحه تمرین: تفاوت میان نسخه‌ها
Alireza k h (بحث | مشارکتها) (افزودن به متن مقاله و نیز اضافه‌کردن لینک‌های بیرونی) برچسبها: برگرداندهشده ویرایشگر دیداری |
Alireza k h (بحث | مشارکتها) جزبدون خلاصۀ ویرایش برچسبها: برگرداندهشده ویرایشگر دیداری |
||
| خط ۱۳: | خط ۱۳: | ||
== فتوای میرزا حسن شیرازی و «جنبش تنباکو» == | == فتوای میرزا حسن شیرازی و «جنبش تنباکو» == | ||
یکی از مثال‌های مشهورِ کاربرد فتوای دینی در ایران، فتوای میرزا حسن شیرازی در سال ۱۲۷۰ شمسی (دسامبر ۱۸۹۱) علیه امتیاز انحصاری تنباکو است. او حکم داد که استفاده از تنباکو مصداق «جنگ با امام زمان» محسوب می‌شود. این فتوای دینی، زمینه‌ی بسیج عمومی و بستن بازارها را فراهم کرد و در نهایت شاه را وادار به لغو امتیاز ساخت. این فتوای دینی را می‌توان نخستین نمونه‌ی استفاده‌ی گسترده از «قدرت فتوا» برای مقاومت مردمی در برابر استعمار و استبداد دانست: روحانیت از موقعیت خود استفاده کرد تا نهاد تجاری–سیاسی را هدف قرار دهد و مردم را فراخواند. | یکی از مثال‌های مشهورِ کاربرد فتوای دینی در ایران، فتوای میرزا حسن شیرازی در سال ۱۲۷۰ شمسی (دسامبر ۱۸۹۱) علیه امتیاز انحصاری تنباکو است. او حکم داد که استفاده از تنباکو مصداق «جنگ با امام زمان» محسوب می‌شود. این فتوای دینی، زمینه‌ی بسیج عمومی و بستن بازارها را فراهم کرد و در نهایت شاه را وادار به لغو امتیاز ساخت. این فتوای دینی را می‌توان نخستین نمونه‌ی استفاده‌ی گسترده از «قدرت فتوا» برای مقاومت مردمی در برابر استعمار و استبداد دانست: روحانیت از موقعیت خود استفاده کرد تا نهاد تجاری–سیاسی را هدف قرار دهد و مردم را فراخواند.<ref>[https://www.cambridge.org/core/journals/iranian-studies/article/abs/revisiting-and-revising-the-tobacco-rebellion/0F4FDD52CACCE1F0FED7C19BD4793790?utm_source=chatgpt.com Revisiting and Revising the Tobacco Rebellion]</ref> | ||
== فتواهای شیخ فضل‌الله نوری و تقابل مشروطه == | == فتواهای شیخ فضل‌الله نوری و تقابل مشروطه == | ||
شیخ فضل‌الله نوری در جریان جنبش مشروطه ابتدا از آن حمایت کرد، اما سپس سرسختانه علیه مشروطه‌خواهان فتاوایی صادر کرد که آنها را مرتد خواند. به این ترتیب، فتوای دینی به ابزار سرکوب تبدیل شد؛ دولت قاجار و نیروهای طرفدار استبداد، با اتکا به این فتاوی دست به سرکوب مشروطه‌خواهان زدند. این نمونه نشان می‌دهد که فتوای دینی می‌تواند به‌صورت فعال علیه «آزادی سیاسی» به کار رود، نه فقطدر سطح علمی–فکری، بلکه به عملِ نظامی تبدیل می‌شود. | شیخ فضل‌الله نوری در جریان جنبش مشروطه ابتدا از آن حمایت کرد، اما سپس سرسختانه علیه مشروطه‌خواهان فتاوایی صادر کرد که آنها را مرتد خواند. به این ترتیب، فتوای دینی به ابزار سرکوب تبدیل شد؛ دولت قاجار و نیروهای طرفدار استبداد، با اتکا به این فتاوی دست به سرکوب مشروطه‌خواهان زدند. این نمونه نشان می‌دهد که فتوای دینی می‌تواند به‌صورت فعال علیه «آزادی سیاسی» به کار رود، نه فقطدر سطح علمی–فکری، بلکه به عملِ نظامی تبدیل می‌شود.<ref>[https://www.iranicaonline.org/articles/nuri-fazl-allah/?utm_source=chatgpt.com NURI, FAŻL-ALLĀH]</ref> | ||
== فتوای خمینی و قتل عام زندانیان سیاسی (۱۳۶۷) == | == فتوای خمینی و قتل عام زندانیان سیاسی (۱۳۶۷) == | ||
[[پرونده:متن فتوای خمینی.jpg|بندانگشتی|320x320پیکسل|متن فتوای [[روح‌الله خمینی|خمینی]] برای [[قتل عام ۶۷]]]]در تابستان ۱۳۶۷، یعنی در زمان روح‌الله خمینی، صدها یا هزاران زندانی سیاسی در سراسر ایران بدون محاکمه‌ی عادلانه اعدام شدند. تحقیقات حقوق بشری نشان داده‌اند که این «کشتار بزرگ» بر پایه‌ی فتوایی صادر شده از سوی خمینی بوده است. این فتوای دینی نه تنها ابزاری برای مشروعیت‌سازی کشتار بود، بلکه نظام جمهوری اسلامی را نشان داد که چگونه مرجع دینی و فقیهِ قدرتمند می‌تواند از فتاوی برای جنایت علیه بشریت، نسل‌کشی و پاک‌سازیِ فکری–ایدئولوژیک استفاده کند. این فتوای سرکوب، همچون سندی بود بر این که «فتوا» دیگر صرفاً رأی فقهی نیست بلکه اراده سیاسی در لباس حکم شرعی است. | [[پرونده:متن فتوای خمینی.jpg|بندانگشتی|320x320پیکسل|متن فتوای [[روح‌الله خمینی|خمینی]] برای [[قتل عام ۶۷]]]]در تابستان ۱۳۶۷، یعنی در زمان روح‌الله خمینی، صدها یا هزاران زندانی سیاسی در سراسر ایران بدون محاکمه‌ی عادلانه اعدام شدند. تحقیقات حقوق بشری نشان داده‌اند که این «کشتار بزرگ» بر پایه‌ی فتوایی صادر شده از سوی خمینی بوده است. این فتوای دینی نه تنها ابزاری برای مشروعیت‌سازی کشتار بود، بلکه نظام جمهوری اسلامی را نشان داد که چگونه مرجع دینی و فقیهِ قدرتمند می‌تواند از فتاوی برای جنایت علیه بشریت، نسل‌کشی و پاک‌سازیِ فکری–ایدئولوژیک استفاده کند. این فتوای سرکوب، همچون سندی بود بر این که «فتوا» دیگر صرفاً رأی فقهی نیست بلکه اراده سیاسی در لباس حکم شرعی است.<ref>[https://www.hrw.org/news/2022/06/08/irans-1988-mass-executions?utm_source=chatgpt.com Iran’s 1988 Mass Executions]</ref> | ||
== فتوای خمینی علیه سلمان رشدی == | == فتوای خمینی علیه سلمان رشدی == | ||
در ۱۴ فوریه ۱۹۸۹، روح‌الله خمینی فتوایی صادر کرد که نویسنده‌ی هندی–بریتانیایی یعنی سلمان رشدی را برای کتابش «آیات شیطانی» به ارتداد و اعدام محکوم نمود. این فتوای بین‌المللی نمادی بود از استفاده‌ی یک رژیم دینی برای مشروعیت‌بخشی به قدرت خود با هدف سرکوب آزادی بیان. این حکم فراتر از مرزهای ایران بود و نشان داد که فتوای دینی می‌تواند وسیله‌ی سیاست خارجی و هژمونی ایدئولوژیک نیز قرارگیرد. | در ۱۴ فوریه ۱۹۸۹، روح‌الله خمینی فتوایی صادر کرد که نویسنده‌ی هندی–بریتانیایی یعنی سلمان رشدی را برای کتابش «آیات شیطانی» به ارتداد و اعدام محکوم نمود.<ref>[https://irandataportal.syr.edu/fatwa-against-salman-rushdie?utm_source=chatgpt.com Fatwa against Salman Rushdie]</ref> این فتوای بین‌المللی نمادی بود از استفاده‌ی یک رژیم دینی برای مشروعیت‌بخشی به قدرت خود با هدف سرکوب آزادی بیان. این حکم فراتر از مرزهای ایران بود و نشان داد که فتوای دینی می‌تواند وسیله‌ی سیاست خارجی و هژمونی ایدئولوژیک نیز قرارگیرد. | ||
== نتیجه‌گیری == | == نتیجه‌گیری == | ||
نسخهٔ ۲۹ اکتبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۷:۰۴
فتوا یک حکم شرعی است که درباره‌ی موضوعات مختلف (عموما مسائل مذهبی)، توسط بالاترین مراجع مذهبی صادر می‌شود. در اهل تسنن «مفتی»ها این احکام شرعی را صادر می‌کنند و در تشیع یک «مجتهد» توان صدور فتوا دارد. در هر دو حال طبق منابع کلاسیک دینی، اصل بر این است که صادر کننده‌ی فتوا نباید براساس نظر شخصی خودش فتوا دهد، بلکه باید بر اساس احکام قرآن (کتاب آسمانی) و سنت (گفتار و کردار پیشوایان بزرگ دین) برای صدور آن تصمیم بگیرد.
در بستر تاریخ معاصر ایران، این حکم شرعی گاه به‌ابزار سلطه، مشروعیت‌سازی و سرکوب بدل گردیده است. استفتا (از کلید‌واژه‌های مربوط به فتوا) به معنای درخواست کردن برای صدور فتوا در مورد یک مسئله است.
فتواهای مشهور
برخی از مشهورترین فتواها در ایران عبارتند از:
- فتوای میرزای شیرازی درباره‌ی تحریم تنباکو که به یکی از اولین قیام‌های مردمی در تاریخ معاصر تبدیل شد. از این قیام با نام «جنبش تنباکو» در تاریخ یاد می‌شود.
- فتواهای متعدد شیخ فضل الله نوری مبنی بر ارتداد مشروطه خواهان که منجر به کشتار بسیاری از آنان توسط عوامل سلطنت قاجار شد.
- فتوای مراجع بزرگ نجف علیه شیخ فضل الله نوری مبنی بر فاسد بودن وی و ممنوع کردن او از ورود به مسائل. (محمد حسین نجل میرزاخلیل، محمدکاظم خراسانی، عبدالله مازندرانی)
- فتوای خمینی برای کشتار زندانیان سیاسی که به قتل عام ۶۷ منجر شد.
- فتوای خمینی برای قتل سلمان رشدی، نویسنده‌ی هندی-بریتانیایی کتاب آیات شیطانی.
فتوای میرزا حسن شیرازی و «جنبش تنباکو»
یکی از مثال‌های مشهورِ کاربرد فتوای دینی در ایران، فتوای میرزا حسن شیرازی در سال ۱۲۷۰ شمسی (دسامبر ۱۸۹۱) علیه امتیاز انحصاری تنباکو است. او حکم داد که استفاده از تنباکو مصداق «جنگ با امام زمان» محسوب می‌شود. این فتوای دینی، زمینه‌ی بسیج عمومی و بستن بازارها را فراهم کرد و در نهایت شاه را وادار به لغو امتیاز ساخت. این فتوای دینی را می‌توان نخستین نمونه‌ی استفاده‌ی گسترده از «قدرت فتوا» برای مقاومت مردمی در برابر استعمار و استبداد دانست: روحانیت از موقعیت خود استفاده کرد تا نهاد تجاری–سیاسی را هدف قرار دهد و مردم را فراخواند.[۱]
فتواهای شیخ فضل‌الله نوری و تقابل مشروطه
شیخ فضل‌الله نوری در جریان جنبش مشروطه ابتدا از آن حمایت کرد، اما سپس سرسختانه علیه مشروطه‌خواهان فتاوایی صادر کرد که آنها را مرتد خواند. به این ترتیب، فتوای دینی به ابزار سرکوب تبدیل شد؛ دولت قاجار و نیروهای طرفدار استبداد، با اتکا به این فتاوی دست به سرکوب مشروطه‌خواهان زدند. این نمونه نشان می‌دهد که فتوای دینی می‌تواند به‌صورت فعال علیه «آزادی سیاسی» به کار رود، نه فقطدر سطح علمی–فکری، بلکه به عملِ نظامی تبدیل می‌شود.[۲]
فتوای خمینی و قتل عام زندانیان سیاسی (۱۳۶۷)
در تابستان ۱۳۶۷، یعنی در زمان روح‌الله خمینی، صدها یا هزاران زندانی سیاسی در سراسر ایران بدون محاکمه‌ی عادلانه اعدام شدند. تحقیقات حقوق بشری نشان داده‌اند که این «کشتار بزرگ» بر پایه‌ی فتوایی صادر شده از سوی خمینی بوده است. این فتوای دینی نه تنها ابزاری برای مشروعیت‌سازی کشتار بود، بلکه نظام جمهوری اسلامی را نشان داد که چگونه مرجع دینی و فقیهِ قدرتمند می‌تواند از فتاوی برای جنایت علیه بشریت، نسل‌کشی و پاک‌سازیِ فکری–ایدئولوژیک استفاده کند. این فتوای سرکوب، همچون سندی بود بر این که «فتوا» دیگر صرفاً رأی فقهی نیست بلکه اراده سیاسی در لباس حکم شرعی است.[۳]
فتوای خمینی علیه سلمان رشدی
در ۱۴ فوریه ۱۹۸۹، روح‌الله خمینی فتوایی صادر کرد که نویسنده‌ی هندی–بریتانیایی یعنی سلمان رشدی را برای کتابش «آیات شیطانی» به ارتداد و اعدام محکوم نمود.[۴] این فتوای بین‌المللی نمادی بود از استفاده‌ی یک رژیم دینی برای مشروعیت‌بخشی به قدرت خود با هدف سرکوب آزادی بیان. این حکم فراتر از مرزهای ایران بود و نشان داد که فتوای دینی می‌تواند وسیله‌ی سیاست خارجی و هژمونی ایدئولوژیک نیز قرارگیرد.
نتیجه‌گیری
«فتوا» در تاریخ معاصر ایران پدیده‌ای دارای ماهیت چندگانه بوده است:
- گاهی ابزار مقاومت و ضدسلطه بوده (مثلاً فتوای میرزا شیرازی)؛
- گاهی ابزار حفظ ساخت قدرت سنتی و سرکوب جریان‌های آزادی‌خواه؛
- و گاهی ابزار جهانی‌سازی مشروعیت دینی–سیاسی به‌عبارت دیگر، فتوای در ظاهر دینی، در ایران تبدیل به ابزار سیاسی و حکومتی شده است. این امر باعث شده که ساختار دین و دولت در ایران پیوند خورده و نهاد مرجعیت دینی بتواند نقش‌های فراتر از صرف فقه اختیار کند ـ نقشی در سرکوب، مشروعیت و قدرت.