کاربر:Khosro/صفحه تمرین شفیعی کدکنی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''محمدرضا شفیعی کدکنی''' ، متخلص به  م. سرشک (زاده ۱۹ مهرماه ۱۳۱۸، روستای کدکن نیشابور) استاد دانشگاه، شاعر، نویسنده، پژوهشگر، اندیشمند و ادیب ایرانی است. شفیعی کدکنی دوره‌های دبستان و دبیرستان را در مشهد سپری کرد؛ و مدتی نیز به آموختن زبان و ادبیات عرب، فقه، کلام و اصول پرداخت. وی پس از آموختن مقدمات علوم دینی در نزد پدرش، وارد حوزه‌ی علمیه خراسان شد؛ و در آن‌جا به ویژه از شخصیت و آموزش شیخ هاشم قزوینی خیلی تأثیر پذیرفت. علاوه بر او ادیب نیشابوری هم نقش به‌سزایی در پرورش علمی و معنوی  شفیعی کدکنی داشت. شفیعی کدکنی‌ در انفوان جوانی‌ به‌ شعر و شاعری‌ پرداخت‌. وی شاعری را با غزل آغاز کرد؛ و در سال ۱۳۴۴، با انتشار کتاب  ''زمزمه‌ها'' و سپس در مجموعه‌های دیگر، توانایی خود را در سرودن غزل و قالب‌های دیگر به به اثبات رساند. وی در سال ۱۳۴۴، از دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد فارغ التحصیل شد؛ و در سال ۱۳۴۸، دوره‌ی دکترای ادبیات فارسی را در دانشگاه تمام کرد و از همان زمان به کار آموزشگری در دانشکده ادبیات پرداخت. شفیعی کدکنی مدتی در بنیاد فرهنگ ایران و کتابخانه مجلس سنا مشغول به کار شد؛ و سپس به عنوان استاد دانشکده ادبیات تهران در رشته سبک شناسی و نقد ادبی به تدریس پرداخت. آثار ادبی شفیعی کدکنی و جلسات درسی که در دانشگاه دارد، از محبوبیت بسیار زیادی برخوردار هستند. او هم‌چنین مدتی را بنا به دعوت دانشگاه‌های آکسفورد انگلستان و پرینستون آمریکا به عنوان استاد، مشغول تدریس و تحقیق شد. شفیعی کدکنی با انتشار مجموعه  ''در کوچه باغهای نشابور'' در سال ۱۳۵۰، نشان داد که اشعارش در مسیر تکامل افتاده و راه واقعی خود را یافته است. این مجموعه تأثیر بسیاری برخاطره گروهی از مردم گذاشت به گونه‌ای که برخی از ابیات این مجموعه به‌عنوان مثل در میان توده‌های مردم به کار برده می‌شود. دکتر شفیعی کدکنی علاوه بر کتاب‌های اشعار، آثار تصحیح و مقدمه و تعلیقات متعدد و بی‌نظیری دارد. شفیعی کدکنی غیر از تألیف و ترجمه و شاعری، مقالات کوتاه فراوانی نیز نوشته است. تا کنون نزدیک به ۹۰ مقاله از وی در جاهای مختلف به چاپ رسیده است. ذوق وروش علمی، دو ویژگی ممتازی است که در اکثر این مقالات مشاهده می‌شود.

محمد رضا شفیعی کدکنی  متخلص به م. سرشک  در ۱۹ مهرماه ۱۳۱۸، در روستای کدکن، نیشابور و در خانواده‌ای روحانی به دنیا آمد. وی به تشویق پدرش میرزا احمد به فراگیری و حفظ شعر و آثار ادبی پرداخت. محمدرضا شفیعی کدکنی با آموخته‌های دینی و شاعرانه تربیت و آموزش دید. نام مادر شفیعی کدکنی فاطمه بود و نوشتن نمی‌دانست؛ اما بداهه و غریزی شعر می گفت.

شفیعی کدکنی درباره‌ی مادرش می‌گوید:<blockquote>« که تمام کتاب‌های موجود در منزل را با حافظه‌ی قوی خود خوانده بود و به خاطر داشت؛ و اشعار خیلی خوبی هم می‌سرود. در مدح امام حسین (ع) و...مادرم به من می‌گفت و من با خط بچگانه‌ام می‌نوشتم، او نوشتن بلد نبود با این‌که سواد فارسی و عربی خوبی داشت نوشتن نمی‌دانست.»</blockquote>شفیعی کدکنی از همان بچگی دارای حافظه‌ی خوبی بود؛ و یک شعر۱۰ بیتی را با دو بار خواندن حفظ می‌کرد. او بیشتر بخش‌های  منظومه ملا هادی سبزواری را در سنین کودکی از برکرده بود.

شفیعی کدکنی در توصیف دوران کودکی خود می‌گوید:<blockquote>« بازیگوش‌ترین بچه‌ی محل بودم، چه در کدکن و چه در مشهد. اولین بچه‌ای که صبح زود وارد کوچه می‌شد، علی‌التحقیق من بودم و آخرین کسی که کوچه را ترک می‌کرد نیز من بودم؛ علتش شاید این بود که نه خواهری داشتم و نه برادری.»</blockquote>محمدرضا  شفیعی کدکنی در مدارس جدید درس نخوانده و از این بابت خشنود است و توشه خود را بی‌مقدار نمی‌بیند. وی در این رابطه  نوشته است: <blockquote>«من از اینکه به مدرسه نرفتم بسیار بسیار خوشحالم، یعنی می‌فهمم که یک نوع عنایت الهی بود. من اگر به شیوه‌ی معمولی به مدرسه می‌رفتم مسلمأ این مایه‌ای که به  فرهنگ اسلامی مربوط است، هرگز نداشتم.»</blockquote>م. سرشک دوره‌های دبستان و دبیرستان را در مشهد سپری کرد؛ و مدتی نیز به آموختن زبان و ادبیات عرب، فقه، کلام و اصول پرداخت.

شفیعی کدکنی پس از آموختن مقدمات علوم دینی در نزد پدرش، وارد حوزه‌ی علمیه خراسان شد؛ و در آن‌جا به ویژه از شخصیت و آموزش شیخ هاشم قزوینی خیلی تأثیر پذیرفت. علاوه بر او ادیب نیشابوری هم نقش به‌سزایی در پرورش علمی و معنوی  شفیعی کدکنی داشت. او درباره‌ی ادیب نیشابوری می‌گوید که او برای من همیشه استاد یگانه ادبیات عرب و بلاغت اسلامی در حوزه علمی خراسان بود. وی هم‌چنان می‌گوید علاوه بر فقه واصول عملاً آموختیم که از تنگ‌نظری‌های قرون وسطایی به در آییم. او به مدت ۱۵ سال در حوزه‌های علمیه خراسان مشغول فراگیری آموزش‌های فکری فلسفی و زیبا شناختی بود.<ref name=":0">[https://www.bartarinha.ir/fa/news/253535/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%B1%D8%B6%D8%A7-%D8%B4%D9%81%DB%8C%D8%B9%DB%8C-%D9%83%D8%AF%D9%83%D9%86%DB%8C زندگینامه محمدرضا شفیعی کدکنی - سایت برترینها]</ref>  

م. سرشک در سال ۱۳۴۴، از دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد فارغ التحصیل شد؛ و در سال ۱۳۴۸، دوره‌ی دکترای ادبیات فارسی را در دانشگاه تمام کرد و از همان زمان به کار آموزشگری در دانشکده ادبیات پرداخت.<ref name=":0" />

فقط ده روز پس از آن‌که شفیعی کدکنی از پایان‌نامه دکترای خود با عنوان  ''صور خیال در شعر فارسی''، دفاع کرد، دکتر پرویز ناتل خانلری در نامه‌ای سفارش کرد که او در دانشگاه مشغول به تدریس شود؛ و با تأیید دکتر بدیع‌الزمان فروزانفر، این امر محقق شد. از آن زمان یعنی سال ۱۳۴۸، تاکنون، دکتر شفیعی کدکنی بیش از نیم قرن است که در دانشگاه تهران مشغول تدریس است و همیشه کلاس‌های درسش یکی از شلوغ‌ترین کلاس‌های دانشگاه تهران محسوب می‌شود.<ref name=":1" />  

دکترمحمدرضا شفیعی کدکنی، پنجم شهریور ۱۳۸۸، به آمریکا سفر کرد. او برای استفاده از یک فرصت مطالعاتی به دانشگاه پرینستون آمریکا و آکسفورد انگلستان رفت.<ref>[https://payamema.ir/payam/11018 زندگینامه محمدرضا شفیعی کدکنی - سایت پیام ما]</ref> <ref name=":2">[http://persian-man.ir/senior/poets/%D8%B4%D9%81%DB%8C%D8%B9%DB%8C-%DA%A9%D8%AF%DA%A9%D9%86%DB%8C/ زندگینامه دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی - سایت مردان پارس]</ref>

شفیعی کدکنی با وجودی که در اشعار خود اجتماع گرا و نوع دوست است؛ اما هیچ‌وقت شعر و تحقیق را ابزاری برای موضع‌گیری و اظهار تمایلات سیاسی و حزبی نکرد؛ هم‌چنان‌که خود در این باره می‌گوید:<blockquote>« هیچ گاه جذب هیچ یک از این سازمان‌ها نشدم‌، بعد از انقلاب هم که سیاسی شدن مد روز شده بود و هر کسی که از اصل سیاسی و حزبی دورمانده بود، روزگار وصل خود را می‌جست، من به هیچ سازمان و دسته‌ای دلبستگی پیدا نکردم. ضمن این‌که بسیاری از شعرهای من درباره‌ی قهرمانانی است که از درون همان حزب‌ها و سازمان‌ها و تشکیلات برخاسته‌اند... از همان سال‌ها، چهره‌ی مصدق برای من عزیز بود و یکی از اولین شعرهایی که از دوران کودکی و نوجوانی خود دارم مربوط به ماه‌های بعد از ۲۸ مرداد است.»<ref name=":0" /> </blockquote>م.سرشک در وصف  دکتر محمد مصدق شعر ''مرثیه درخت'' را سروده است. این شعر چنین آغاز می‌شود:

تعبیر می‌کند ؟

در آب جویبار ،

زبان شعر دکتر شفیعی کدکنی فصیح و دقیق است. وی با شعر خود گونه‌ای از بارورترین زبان‌های تمثیلی شعر معاصر را به ثبت داده است.در شعر م. سرشک اثری از مغلق‌گویی و یا پرگویی نیست. زبانی نرم و قوی دارد، تصاویر خیال در شعر او اوج تازه‌ای می‌گیرد؛ و هرگز به دنبال وزن‌های غیر متداول نمی‌رود. قافیه را هم‌چون عنصری خارج از شعر تصور نمی‌کند.اشعار شفیعی کدکنی غالباً رنگ اجتماعی دارد. اوضاع جامعه‌ی ایران در دهه‌ی ۴۰ و ۵۰، در اشعار وی به صورت تصویرها و رمزها و کنایه‌ها انعکاس پیدا می‌کند. در اشعار او به‌نوعی کثرت‌گرایی فرهنگی دیده می‌شود. اشعار دکتر شفیعی کدکنی از ۵ زمینه پلورالیسم برخوردار است: زمان، تصویر و تخیل، موسیقی، عاطفه و اندیشه.

شفیعی کدکنی‌ در انفوان جوانی‌ به‌ شعر و شاعری‌ پرداخت‌. وی شاعری را با غزل آغاز کرد؛ و در سال ۱۳۴۴، با انتشار کتاب  ''زمزمه‌ها'' و سپس در مجموعه‌های دیگر، توانایی خود را در سرودن غزل و قالب‌های دیگر به به اثبات رساند. او خیلی زود از قالب کهن و کلاسیک فراتر رفت و به قلمروهای تازه‌تر هنری دست یافت.  

شفیع کدکنی در انجمن‌های ادبی آن روز خراسان مدام حضور داشت و تجربه کسب می‌کرد. در این دوران با محمد قهرمان و م. آزرم مداوم ارتباط داشت. وی پس از دوران حضور در انجمن‌های ادبی شعر نیمایی و تغزلی را تقریباً کنار گذاشت و به شعر اجتماعی و حماسی جدید پرداخت. این تحول در مجموعه  ''شبخوانی،'' و  ''از زبان برگ،'' دیده می‌شود. شفیعی کدکنی با انتشار مجموعه  ''در کوچه باغهای نشابور'' در سال ۱۳۵۰، نشان داد که اشعارش در مسیر تکامل افتاده و راه واقعی خود را یافته است. این مجموعه تأثیر بسیاری برخاطره گروهی از مردم گذاشت به گونه‌ای که برخی از ابیات این مجموعه به‌عنوان مثل در میان توده‌های مردم به کار برده می‌شود.<ref name=":0" />  

شفیعی کدکنی در نقدش تعارف نمی‌کند؛ و همیشه محترمانه و به دور از جنجال و پرخاشگری، به نقد پرداخته است. م. سرشک نقدهای بسیاری به شخصیت‌های برجسته‌ای هم‌چون نیما یوشیج، احمد شاملو، عبدالحسین زرین کوب، مجتبی مینوی و حتی استاد خودش بدیع‌الزمان فروزانفر، که کدکنی او را بهترین منتقد شعر کلاسیک فارسی می‌داند، داشته و هیچ گاه هم در نقدهایش از اعتدال و میانه‌روی دور نشده است.<ref name=":1" />  

شفیعی کدکنی شاعری را با غزل آغاز کرد؛ و مجموعه  ''زمزمه‌ها'' که در سال ۱۳۴۴، منتشر شده، بیان‌گر توانای و آگاهی وی از شعر کلاسیک فارسی است و به‌ویژه توان و استعداد او را در غزل‌سرایی تائید می‌کند. شفیعی کدکنی پس از مدتی قالب سنتی را کنار گذاشته و به شعر نیمایی رو آورد. عشق به طبیعت و همه مظاهر آن در اشعارش جلوه‌گر است.

م. سرشک که طبیعت را تمثیل آزادی می‌داند، هیچ‌وقت آزادی را نمی بیند. بنابراین در درونش هم‌واره به سوگ می‌نشیند؛ و پیام وحشت باران را به زمین فرو می‌خواند و زمین را محکوم می‌کند.  

اخرین برگ سفرنامه باران

آثار دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی را می‌توان به سه گروه انتقادی و نظری و مجموعه اشعار خود او تقسیم کرد. آثار انتقادی این نویسنده، شامل تصحیح آثار کلاسیک فارسی و نگارش مقالاتی در حوزه‌ی نظریه ادبی می‌شود. در بین آثار نظری شفیعی کدکنی کتاب  ''موسیقی شعر'' جایگاهی ویژه دارد؛ و در میان مجموعه اشعارش ''در کوچه باغ‌های نیشابور''، آوازه بیشتری دارد.<ref name=":4">[http://www.shabestan.ir/detail/News/492690 مروری بر زندگی و آثار محمدرضا شفیعی کدکنی - سایت شبستان]</ref>  

* ۱۳۵۶ – از بودن‌ و سرودن

* ۱۳۵۶ – مثل درخت‌ در شب‌ باران

* ۱۳۶۷ – هزاره‌ دوم‌ آهوی‌ کوهی<ref>[https://namnak.com/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B6%D8%A7-%D8%B4%D9%81%DB%8C%D8%B9%DB%8C-%DA%A9%D8%AF%DA%A9%D9%86%DB%8C.p57910 مروری بر زندگی محمدرضا شفیعی کدکنی - سایت نمناک]</ref>

کتاب  ''آیینه‌ای برای صداها''، نیز مجموعه هفت دفتر نام‌برده شده‌ی شفیعی کدکنی است، یعنی: زمزمه‌ها، شبخوانی، از زبان برگ، در کوچه باغ‌های نشابور، مثل درخت در شب باران، از بودن و سرودن و بوی جوی مولیان.<ref name=":1" />  

محمدرضا شفیعی کدکنی نخستین دفتر شعر خود را به نام زمزمه‌ها در سال ۱۳۴۴، منتشر کرد. شاید از نظر قلب و قالب این ضعیف‌ترین دفتر شعری اوست . م.سرشک خود در این باره می‌گوید: <blockquote>« تا آخرین مراحل صفحه آرایی این مجموعه به نظرم رسید که بعضی از شعرها از جمله تمامی دفتر زمزمه‌ها را که روحیه عاریتی و بیمارگونه سبک هندی حاکم بر بعضی از غزل‌های آن را دیگر به هیچ وجه نمی‌پسندم ولی دیدم همان‌هایی که چنین اندیشه‌هایی درباره آن‌ها دارم بارها و بارها در حافظه دیگران دیده‌ام. بهترین شعر برای هر کس شعری است که آن را با دل خویش هماهنگ بیند. به احترام چنین دل‌هایی از این کار چشم پوشیدم.»<ref name=":3" /> </blockquote>

اطلاق نام شبخوانی به اين مجموعه بیان‌گر جامعه‌گرايي م. سرشک است. شبخواني در زبان و عرف مردم خراسان معني اصطلاحي و خاصي دارد (مناجات‌هاي شبانه را كه در ماه روزه براي بيدار شدن مردمان بر فراز مناره‌ها مي‌روند و مي‌خوانند، مردم خراسان شبخواني مي‌گويند و مرد خواننده را شبخوان مي‌نامند.)

م. سرشک احساس مي‌كند كه كار او و كار شبخوان، كاري است همسان و همسو. كار شبخوان بيداري در شب‌هاي ماه رمضان و بيدار كردن مردم است؛ و كار شاعر آن است كه در زمانه‌اي كه همه‌ي مردمانش چون گله‌ي خوش چراي بي چوپان، در دره‌ي خواب‌ها رها گشتند، به بيداري آن‌ها بينديشد. «سایت پارسینه»

شفیعی کدکنی خود در نقد این دفتر می‌گوید: <blockquote>« باز می‌توانم از خودم به راحتی این انتقاد را داشته باشم که به چیزهایی که زیاد هم برای من مقدس نبوده‌اند و آن جنبه‌های قبل از اسلامی ایران است. چقدر تحت تأثیر اوضاع و احوال و شاید وجود همشهری پیشکسوت ( مهدی اخوان ثالث ) که از صدور ائمه شعر معاصر است، از خود شیفتگی نشان داده‌ام.» </blockquote>

شفیعی کدکنی دفتر سوم خود را به نام  ''از زبان برگ،'' در سال ۱۳۴۷، منتشر کرد. این دفتر را دکتر عبدالحسين زرین‌کوب این‌طور توصیف می‌کند:<blockquote>«م.سرشک وقتی در سال‌های ۱۳۴۳ و ۱۳۴۵، از زادگاه خود، خراسان، به شهر غرق ازدحام آهن و فولاد تهران روی می‌آورد از زبان برگ‌ها سخن می‌گوید و گویی انس با طبیعت که یادگار سال‌های کودکی و جوانی اوست هم‌چنان او را به سوی خود می‌کشاند و زمینه‌ی آهن و پولاد نمی‌تواند شاعر را از طبیعت مأنوس خود جدا سازد. از این روست که از زبان طبیعت سخن می‌گوید؛ از باد و باران، از گل و گیاه، از معنای جویباران و از زبان مرگ، او با طبیعت همراز و مأنوس است آن را خوب می‌شناسد و می‌تواند به راز عاشقانه فاصله گیرد اما روح لطیف تغزلی او با عشق به کائنات، عشق به طبیعت و همه مظاهر آن جلوه‌های خاص می‌یابد و این عشق در طرف مظاهر طبیعی کافی نیست تا شعر او را مطلوب و مقبول همگان نماید.»</blockquote>اصلی‌ترین ویژگی این دفتر ''از زبان برگ''، همین طبیعت‌گرایی است؛ و تمام سطوح شعر، از زبان گرفته تا موسیقی و عاطفه و حتی درون مایه آن، تماماً متأثر از این موضوع است. گویی این‌که نام این دفتر نیز برگرفته از عناصر طبیعت است؛ ''از زبان برگ.''

کدکنی در این دفتر وقتی که از زادگاه خویش به تهران سفر می‌کند از پنجره‌ی قطار به کوه‌ها و دشت‌ها سلام عاشقانه می‌فرستد؛ و ناگهان احساس آن‌را دارد که همه مظاهر طبیعت پیام‌آور صلح و دوستی به یک‌دیگرند. م. سرشک مجذوب طبیعت است و در این دفتر، طبیعت بزرگترین مایه‌ی الهام اوست. شب با زلال آب راز و نیاز عاشقانه دارد؛ و باران برای او تمثیل روشنایی و پاکی است.  

آخرين برگ سفرنامه باران

شفیعی کدکنی دفتر ''در کوچه باغ‌های نیشابور'' را در سال ۱۳۵۰، منتشر کرد. این مجموعه از تمامی مشخصه‌های سبکی شاعران خراسان برخوردار است. این مجموعه گویی شاعر از همه‌ی توان و استعداد خود را برای صعود به قله‌ی شاعری به کار گرفته است. این دفتر دفتر دارای زبانی شفاف و بی ابهام است؛ و مواریث فرهنگی و سنن تاریخی و زمینه‌های رستگاری، طبیعت گرایی، نمادگرایی، اسطوره گرایی، التزام به وزن موسیقی دل‌نشین، دردمندی، منطق مکالمه، روایت‌گری و توصیف در جای جای  این مجموعه دیده می‌شود.  

م. سرشک در مجموعه‌ی  ''در کوچه باغ‌هاي نيشابور،'' از زبان مردم سخن می‌گوید زیرا در مردم و با مردم زندگی می‌کند.  

به کجا چنین شتابان ؟

ز غبار این بیابان ؟

چه کنم که بسته پایم...

به کجا چنین شتابان ؟

ز غبار این بیابان ؟

چه کنم که بسته پایم...

به کجا چنین شتابان ؟

مجموعه‌ی  ''مثل درخت در شب باران''، برگزیده‌ی اشعاری است که محمدرضا شفیعی کدکنی از سال‌های ۱۳۴۴ و ۱۳۴۵ تا سال ۱۳۵۶، سروده است. این مجموعه شامل چهار بخش: مخاطبات، چند تأمل، غزلیات و رباعیات است.  

این مجموعه دارای شکل و محتوا و تنوع و تفنن است، م. سرشک از طرفی آزمون‌های تازه‌ای از شعر ناب، در بخش مخاطبات ارائه می‌دهد؛ و از طرفی دیگر نوعی شعر متفکرانه را به شکل قطعه‌های کوتاه در چند تأمل آزمایش می‌کند. در یک جا از گذر روزها و سال‌هاي باغ جوانی در شکلی شاعرانه و تمثیلی سخن می‌گوید؛ و باغ را تمثیل از وجود خود می‌گیرد و چنان لطیف و ماهرانه و هنرمندانه گذشت روزگار را به تصویر می‌کشد که خواننده را در حالتی شاعرانه فرو می‌برد.

ای روشن آرای چراغ لالگان در رهگذار باد...!

سوی کدامین جو کنارانی گریزانند...؟

و آرایه‌ی خونابه برگان پاییز است...

بر خلاف دو مجموعه پیشین، در دفتر ''مثل درخت در شب باران،'' نگاه شفیعی کدکنی متوجه درون خود شده و شعر او برخورد غنایی شاعر با طبیعت است. به‌همین نسبت، روح جامعه‌گرایی به معنای سیاسی کلمه در این مجموعه ضعیف‌تر شده است. بسیاری از اشعار این مجموعه در خارج از ایران سروده شده است.<ref name=":3" />

=== '''بوی جوی مولیان''' ===

''بوي جوي موليان'' دفتر دیگری از شفیعی کدکنی است كه تمامی این دفتر را به‌جز شعر ''هویت جاری''، در شهر پرینستون آمریکا در فاصله‌ی تابستان ۱۳۵۴ تا تابستان ۱۳۵۶، سرده است. این دفتر بیشتر بیان‌گر غم غربت شاعر است.  

در این دوران که جامعه در حال تحول اجتماعی و سیاسی مهمی بود، شفیعی کدکنی از هم‌دلی و هم‌آوایی با مردم دور نماند؛ و او از آغاز تا پایان این دفتر، مداوم مسأله‌ی فریاد، صدا، سرود، سخن، آگاهی، بیداری و حرکت را مطرح می‌کند.  

''هزاره‌ی دوم آهوی کوهی''، مجموعه‌ی دیگری از دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی است که شامل ۵ دفتر ۲۴۴، قطعه شعر است. ''مرثیه سرو کاشمر''، ۲۸ قطعه، ''خط زدل‌تنگی''، ۵۲ قطعه، ''غزل برای آفتابگردان''، ۶۳ قطعه، ''در ستایش کبوترها''، ۴۶ قطعه و ''ستاره‌ی دنباله دار''، ۵۵ قطعه شعر را در بر می‌گیرد. در میان این قطعه‌ها همه گونه شعر ازغزل تا قصید ه و رباعی و... یافت می‌شود. تاریخ سرایش این اشعار نیز برخی به سال‌های دهه‌ی ۴۰ و ۵۰ بر می‌گردد؛ و برخی دیگر به سال‌های ۶۰ و ۷۰. م. سرشک در مقدمه‌ي ''هزاره‌ی دوم آهوی کوهی،'' می‌گوید:<blockquote>«تقسیم بندی این مجموعه بیشتر حال وهوای شعری ملاک بوده است تا زمان سرودن، به همین دلیل تک و توک نمونه‌هایی از دهه چهل هم در میان این مجموعه‌ها می‌بینید. با این که بخش اعظم شعرها مربوط به سال‌های آخر دهه‌ی پنجاه و تمامی دهه‌ی شصت است؛ و پنج سالی از دهه هفتاد... همان گونه که دلم خواست تدوین تاریخی را رعایت نکنم، دلم خواست تدوین سوری و قالبی را نیز به یک سو نهم. بنابراین همه نوع حرف در میان این دفترها و درباره‌ی این دفترهاست و خواهد بود. با این همه اگر بعضی از این کارها بتواند دلی را تسخیر کند و در صفا النعال کارهای شاگردان بهار و نیما و شهریار و امید قرار گیرد سعادت بزرگی نصیبشان شده است.»</blockquote>در این پنج دفتر به اشعاری بسیاری بر می‌خوریم که دارای مضامین فلسفی و هستی شناسی هستند. نظیر اشعار ''درآمد به حصار''، ''چرخ چاه''، ''وزن جهان''، ''نوشدارو بعد از مرگ سهراب''، ''ساعت شنی،'' و ''قرار زندگی''<ref name=":3" />  

محمدرضا شفیعی کدکنی، در عرصه‌ی تألیف، تصحیح، ترجمه، و نقد و تحقیق، چهره‌ای ممتاز و برجسته است. کتاب‌های م. سرشک به‌ویژه  ''صور خیال در شعر فارسی''،  ''موسیقی شعر''، ''اسرار التوحید'' و ده‌ها کتاب و مقاله دیگر او امروزه، در زمره‌ی آثار مرجع محسوب می‌شود.<ref name=":0" />  

* تازیانه‌های سلوک، در باره‌ی قصاید سنایی

دکتر شفیعی کدکنی دو برگزیده از غزلیات شمس تبریزی ارائه داده است؛ یکی گزیده‌ی غزلیات شمس، در سال ۱۳۵۲، و دیگری غزلیات شمس تبریز، در سال ۱۳۸۷. کدکنی خود می‌گوید، کار دوم تکمیل کار قبلی است با این تفاوت که در تدوین کتاب نخستین تنها چندماه وقت هزینه کرده؛ ولی در گزینش و تصحیح دوم حدود ۳۵ سال از عمر خود را صرف کرده است و در هر گوشه ادب و فرهنگ ایرانی و اسلامی نکته‌ای دیده که می‌توانسته در فهم سخن مولانا یاری‌دهنده باشد، آن را در تفسیر و شرح غزل‌ها و رباعی‌ها آورده است. <ref name=":1" />

گ‍زی‍ده غ‍زل‍ی‍ات ش‍م‍س‌ بارها به چاپ رسیده خلاصه‌ای از دیوان کبیر مولانا جلاالدین بلخی است که پس از ۳۶ سال به شکل دیگری توسط دکتر شفیعی کدکنی منتشر شده است.

شفیعی کدکنی در آغاز کتاب غزلیات شمس تبریز با اشاره به  ''گزیده غزلیات شمس،'' که در سال ۱۳۵۲، انتشار یافته آورده است: <blockquote>«کتابی که اکنون در برابر شما قرار دارد ممکن است صورت گسترش یافته و کمال‌پذیرفته همان کتاب نخست (گزیده غزلیات شمس) در نظر آید، اما در حقیقت کتاب دیگری است که تمام ظرایف کتاب پیشین را دارد و بسیاری مزیت‌ها نیز بر آن افزوده شده‌است. نخست آن‌که حجم غزل‌های مولانا در آن تقریباً سه برابر شده است و دیگر این‌که درخشان‌ترین رباعی‌های دیوان شمس را نیز به همراه خود دارد. سوم اینکه مقتضیات و تعلیقات به گونه چشم‌گیری چندین برابر گسترش یافته است.»<ref name=":0" /></blockquote>

=== م‍رم‍وزات اس‍دی در م‍زم‍ورات داودی، ن‍ج‍م‌ال‍دی‍ن رازی‌ ===

=== م‍ج‍م‍وع‍ه رب‍اع‍ی‍ات عطار، م‍خ‍ت‍ارن‍ام‍ه‌ ===

م. سرشک گفته است که در آغاز قصد داشته که از ۲ هزار رباعی عطار، ۲۰۰ یا ۳۰۰ رباعی را انتخاب و چاپ کند؛ اما به خاطر این‌که مردم این متن را در هشت سده پاس داشته‌اند و از طرفی این متن سندی مهم در ادبیات فارسی به حساب می‌آید، آن‌را بدان شکل منتشر کرده است.  

 کدکنی می‌گوید که این اثر به خیام‌شناسی نیز کمک می‌کند؛ زیرا بسیاری از معروف‌ترین و زیباترین رباعی‌هایی که به نام خیام آوازه‌ای دارند، بر پایه نسخه‌های کهن مختارنامه، از آن عطار ‌هستند و انتساب آن‌ها به خیام، دست کم دو سده پس از نوشته شدن نسخه‌های متن این کتاب صورت پذیرفته است.

حالات و سخنان ابوسعید ابوالخیر، به زبان فارسی، تألیف ابوروح، لطف‌الله بن ابی سعید است. این کتاب، به لحاظ اطلاعات تاریخی و عرفانی و ادبی از مهم‌ترین کتب موجود در زبان فارسی محسوب می‌شود؛ و سند معتبری از احوال و اقوال عده‌ای از مشایخ تصوف است. قدیم‌تر از این کتاب، کمتر سندی درباره مشایخ تصوف می‌توان یافت و در برخی از موارد شاید ارزش آن منحصربه‌فرد باشد، مانند آن‌چه در باب نساج بخارایی در این کتاب آمده و تا حدودی زندگی و محیط عصر او را شرح می‌دهد.

به قلم محمد بن منور میهنی است و یکی از شاهکارهای نثر فارسی به شمار می‌آید؛ و به لحاظ ارزش هنری و چیره‌دستی نویسنده در شیوه‌های گوناگون بیان و نوع داستان‌پردازی و انتخاب کلمات، در صدر میراث ادبی زبان فارسی قرار دارد. این اثر، زندگی‌نامه عارف شهیر و بزرگ تاریخ فرهنگ ایران، ابوسعید بن ابی‌الخیر میهنی است که در تاریخ عرفای ایران والاترین جایگاه را داراست.

چشیدن طعم وقت، از میراث عرفانی ابوسعید ابوالخیر، به زبان فارسی، روایتی کهن و نویافته از مقامات ابوسعید ابوالخیر است که تصور همگان تاکنون بر آن بوده که بر اثر حوادث روزگار، اجزای آن از میان رفته است. دکتر شفیعی کدکنی هنگام تصحیح متن چندین جا که به مشکل برخورده‌اند و راه حلی برای آن نیافته‌اند، متذکر شده‌ و از اهل فن در روشن کردن تاریکی‌های متن یاری خواسته‌اند. او با مقدمه‌ای نسبتاً طولانی توانسته است ابعاد مختلف ابوسعید را مورد بررسی قرار دهد. روش کار دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی در تصحیح، این بوده است که نسخه ایاصوفیا را اساس قرار داده و اختلافات آن را با دیگر نسخه‌ها در بخش نسخه‌بدل‌ها نشان داده است.

این کتاب در آمدی به سبک شناسی نگاه عرفانی، شامل بیش از ۴۰ مقاله درسبک شناسی نگاه عرفانی است. نویسنده در اين اثر پژوهشی به بررسی زبان عارفان ايران در مکتوبات و گفتارهایشان پرداخته است. اين كتاب روشن‌كننده‌ی بسياری نكات در پرده‌ مانده از میراث صوفیان ايرانی است؛ و چون با نگاه انتقادی تدوین شده است، می‌تواند مرجع علمی مناسبی برای شناخت بخشی از تاريخ فرهنگ و انديشه ايرانيان مسلمان باشد.

* ش‍ع‍ر م‍ع‍اص‍ر ع‍رب‌

* م‍ف‍ل‍س ک‍ی‍م‍ی‍اف‍روش‌، ن‍ق‍د و ت‍ح‍ل‍ی‍ل ش‍ع‍ر ان‍وری

* رس‍وم دار ال‍خ‍لاف‍ه‌، نقش آیین‌های ایرانی در نظام خلافت اسلامی، اثر اب‍وال‍ح‍س‍ن ج‍لال‌ب‍ن م‍ح‍س‍ن ص‍اب‍ی، ت‍ص‍ح‍ی‍ح و ح‍واش‍ی م‍ی‍خ‍ائ‍ی‍ل ع‍واد.  

* آف‍ری‍ن‍ش و تاریخ‌، اثر م‍طه‍رب‍ن‌طاه‍ر م‍ق‍دس‍ی.  

* دف‍ت‍ر روش‍ن‍ای‍ی‌، از م‍ی‍راث ع‍رف‍ان‍ی ب‍ای‍زی‍د ب‍س‍طام‍ی، اثر م‍ح‍م‍دب‍ن‌ع‍ل‍ی س‍ه‍ل‍گ‍ی  

در دهه‌ی ۱۳۳۰، شاعری به نام کاظم غواص، غزل‌های حزین لاهیجی را که آن روزگار هنوز نسخه چاپی ویراسته از دیوان او در دسترس نبود، با جایگزین کردن تخلّص خود (غواص) به جای (حزین)، به نام خود در نشریه‌های ادبی منتشر می‌کرد؛ و پس از مدتی چنان مشهور شد که محمدحسین شهریار در ستایش او شعر سرود و نیما یوشیج نیز به دیدارش رفت؛ و به انجمن‌های معتبر ادبی تهران دعوت شد. نزدیک به یک دهه به همین منوال گذشت. سرانجام پس از چندین سال، محمدرضا شفیعی کدکنی در هنگام جست‌وجو و پژوهش درباره حزین لاهیجی و بررسی نسخه‌های خطی شعرهای او، پی به دزدی ادبی کاظم غواص برد و آن را افشاء کرد. قابل توجه این‌که شفیعی کدکنی در این رابطه می‌گوید:<blockquote>«شعردزد محترم، برای توجیه کار خود اشاره کرده بود که من حزین را در خواب دیده‌ام. به من گفته سخت گمنام هستم و تو که مردی اهل طریق و سلوک و… هستی، شعرها را به نام خود نشر بده و وقتی معروف شدی، برو و اقرار کن که این‌ها از آن حزین لاهیجی بوده است.!»</blockquote>

ش‍اع‍ری در ه‍ج‍وم م‍ن‍ت‍ق‍دان‌، ن‍ق‍د ادب‍ی در س‍ب‍ک ه‍ن‍دی پ‍ی‍رام‍ون ش‍ع‍ر ح‍زی‍ن لاه‍ی‍ج‍ی<ref name=":1" />  

موسیقی شعر، کتابی ارزشمند و دقیق در بحث موسیقی شعر است. و درباره‌ی وزن و قافیه و موسیقی شعر است و نویسنده به نقد و بررسی این عوامل پرداخته‌است. این کتاب شامل ۶ بخش است و مقایسه میان شعر فارسی و عربی از نکات خوب و قابل توجه این کتاب است. در این کتاب فصول کاملی در باب قافیه و ردیف و شعر در ایران پیش از اسلام و هم‌چنین سه فصل بسیار مهم درباب موسیقی شعر حافظ و فردوسی و مولانا نگارش شده است؛ و کتابی مرجع برای استفاده علاقه‌مندان به شعر و موسیقی شعر می‌باشد. <ref name=":4" />

در این کتاب ادوار شعر فارسی در بخش‌های گوناگون مورد بررسی قرار گرفته است که عبارتند از: دوره‌ی قبل از مشروطیت، دوره‌ی مشروطیت، عصر رضا شاهی (۱۲۹۹-۱۳۲۰)، از شهریور ۱۳۲۰ تا کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، از کودتای ۱۳۳۲ تا حدود ۱۳۴۰، از ۱۳۴۰ تا ۱۳۴۹، از ۱۳۴۹، یعنی اوج‌گیری مبارزه مسلحانه تا ۱۳۵۷، یعنی سقوط نظام شاهنشاهی.

حالات و مقامات م. امید کتابی است از شفیعی کدکنی پیرامون شاعر معروف معاصر مهدی اخوان ثالث، که در سال ۱۳۹۰، انتشار یافت. بخش آغازین کتاب مربوط به زندگی‌نامه‌ی اخوان ثالث است؛ و بخش‌های ۲ تا ۴ به تحلیل اشعار اخوان ثالث در مجموعه‌ شعرِ از این شاعر اختصاص دارد. م. سرشک در این اثر نیز انتقاداتی به احمد شاملو دارد، هم‌چنان‌که در کتابِ با ''چراغ و آینه،''هم نقدی بر آثار احمد شاملو آورده است.

رستاخیز کلمات، درس گفتارهایی درباره‌ی نظریه ادبی صورت‌گرایان روس: رستاخیز کلمات، درس‌گفتارهای استاد محمدرضا شفیعی کدکنی در دانشگاه تهران است که در آن جریان صورتگرایی روسی و تاثیرات جهانی آن را مطرح کرده است. از آن‌جا که بخش اعظم شواهد آن از ادبیات فارسی و تاریخ اجتماعی ایران مایه گرفته است، خواننده با مطالعه‌ی این کتاب، درباره‌ی سعدی و حافظ و دیگر نام‌آوران ایران‌زمین به گونه‌ای دیگر می‌اندیشد؛ و از دریچه‌ی دیگری به هنرشان نگاه می‌کند.

این کتاب یکی از معروف‌ترین تحقیقات رینولد نیکلسون در زمینه تصوف اسلامی است و جای آن در زبان فارسی خالی بود. رینولد نیکلسون (۱۹۴۵ – ۱۸۶۸) استاد دانشگاه کمبریج، یکی از شرق‌شناسان بزرگ و معرفی است که در طول تاریخ شرق‌شناسی جهان در باب تصوف اسلامی به تحقیقات و جستجوهای طراز اول پرداخته و بدون شک بزرگ‌ترین مولوی‌شناس غرب به شمار می‌رود که تحقیقات او در زبان انگلیسی هنوز بی نظیر است. بزرگ‌ترین کارهای نیکلسون در باب مولانا و از همه مهم‌تر، تفسیر مثنوی به زبان انگلیسی است. کتاب تصوف اسلامی و رابطه‌ی انسان و خدا، شامل سه سخنرانی نیکلسون به انضمام یاداشت‌های مترجم اثر، دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی است.<ref name=":1" />  

* ترجمه‌ معیدالنعم<ref name=":1" />  

درخت پر شكوفه

با دوچهره، در برابر نسيم

ايستاده است

نخست: چهره‌ي پيغمبري كه باغ را

به رستگاري ستاره مي‌برد

و چهره‌ي دگر:

حضور كودكيست

كه شير مي خورد<ref>دوچهره‌ی درخت، از دفتر: مثل درخت در شب باران</ref>  

آن صداها به كجا رفت ،صداهاي بلند

گريه‌ها، قهقهه‌ها

آسمان آيا پس خواهد داد؟

نعره‌هاي حلاج

بر سر چوبه‌ي دار

به كجا رفت كجا؟<ref>بار امانت، از دفتر: بوی جوی مولیان</ref>  

هان اي مزدا! در اين شب ديرند

تنها منم آن‌كه مانده‌ام بيدار

وين خيل اسير بندگان تو

چون گله‌ي خوش چراي بي‌چوپان

در دره‌ي خواب‌ها ره گشتند

زين گونه غريب رهرو شبخوان

در برج ملول شهر مي خواند...<ref>شبخوانی، از دفتر شبخوانی</ref>

بر صبح سپيد راه ديدار گرفت

چندان كه درون سينه و دفتر ماند

رثای قتل عام و خون پامال تبار آن شهیدان را

شعر«یک مژه خفتن» از دفتر زمزمه ها

بی خبر از کنار من ای نفس سپیده دم

== منابع: ==