۱٬۰۴۴
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
خط ۴۶: | خط ۴۶: | ||
به گفته مورخین یونانی، پس از حملات شدید و خونین آشوریان به مناطق مادنشین، در حدود سال ۷۰۸ قبل از میلاد، رهبر یکی از قبایل مادی دیاکو بهوسیله مجلس اتحادیه، به عنوان رهبر قبایل مادی انتخاب شده و وظیفه تشکیل یک دولت مرکزی به عهده وی گذاشته میشود. این رهبر، دیاکو (دیوکس در یونانی) با متحد کردن قبایل پراکنده مادی و برقراری قوانین مختلف، به عنوان اولین رهبر ماد شناخته میشود و اوست که پایتخت خود را در همدان امروز قرار میدهد. | به گفته مورخین یونانی، پس از حملات شدید و خونین آشوریان به مناطق مادنشین، در حدود سال ۷۰۸ قبل از میلاد، رهبر یکی از قبایل مادی دیاکو بهوسیله مجلس اتحادیه، به عنوان رهبر قبایل مادی انتخاب شده و وظیفه تشکیل یک دولت مرکزی به عهده وی گذاشته میشود. این رهبر، دیاکو (دیوکس در یونانی) با متحد کردن قبایل پراکنده مادی و برقراری قوانین مختلف، به عنوان اولین رهبر ماد شناخته میشود و اوست که پایتخت خود را در همدان امروز قرار میدهد. | ||
[[پرونده:سالنامه.jpg|بندانگشتی|سالنامه بابلی متعلق به نبونید، در این سالنامه شرح وقایع مهمی چون نحوه تسخیر آشور، پیمان اتحاد میان پادشاهان ماد و بابل، نحوه ویران کردن نینوا و … ثبت شدهاست. | [[پرونده:سالنامه.jpg|بندانگشتی|سالنامه بابلی متعلق به نبونید، در این سالنامه شرح وقایع مهمی چون نحوه تسخیر آشور، پیمان اتحاد میان پادشاهان ماد و بابل، نحوه ویران کردن نینوا و … ثبت شدهاست. | ||
قدمت: حدود ۲۵۹۰ سال پیش | قدمت: حدود ۲۵۹۰ سال پیش | ||
محل نگهداری: موزه لندن | محل نگهداری: موزه لندن | ||
خط ۵۸: | خط ۵۸: | ||
== اتحادیه مادها == | == اتحادیه مادها == | ||
شش قوم تشکیل دهنده اتحاد ماد | شش قوم تشکیل دهنده اتحاد ماد عبارت بودند از: بوسیان، ستروخاتیان، بودیان، آریزانتیان، مغها و پارتاکانیان | ||
در سال ۷۲۸ | در سال ۷۲۸ پیش از میلاد دیاکو نخستین پادشاه ماد سلسله ماد را بنیاد نهاد که نخستین شاهنشاهی آریاییتبار ایران بود. | ||
در سال ۶۱۴ | در سال ۶۱۴ پیش از میلاد دولت ماد در حمایت از بابل به آشور حمله کرد و حکومت آشور را منقرض کرد. پس از آن کشور لیدیه را فتح کردند. | ||
از بعد سیاسی عمدهترین عامل پیدا یش اتحادیه ماد، سپس دولت وبالاخره تشکیل پادشاهی آنها را میتوان در تجاوزگریهای آشوریان به سرزمین آنها دانست. مادها برای احراز آزادی مبارزه را آغاز کردند و نه تنها خود را از زیر یوغ حملات آشور رهانیدند بلکه دولت آشور را نیز منقرض کردند | از بعد سیاسی عمدهترین عامل پیدا یش اتحادیه ماد، سپس دولت وبالاخره تشکیل پادشاهی آنها را میتوان در تجاوزگریهای آشوریان به سرزمین آنها دانست. مادها برای احراز آزادی مبارزه را آغاز کردند و نه تنها خود را از زیر یوغ حملات آشور رهانیدند بلکه دولت آشور را نیز منقرض کردند. | ||
از نظر فرهنگی دوران مادی را میتوان حاصل تکامل فرهنگی دانست که از هزاره سوم پیش از میلاد در جای جای فلات ایران رشد کرده بود و سرانجام به صورت پیام مشترک درآمد. خانواده مادی بر اساس پدر سالاری و چند همسری اداره میشد و آنها با طلا مفرغ و الکترون آشنا بودند. خانههای مردم به صورت یک طبقه با زوایای قایمه بود که ایوانی در جلوی خانه ایجاد شده بود. تا زمانی که ماد به آشور خراج میداد مهمترین خراجش شامل اسبهای نژاد نسا میشد. آنها به اسب اهمیت زیادی میدادند<ref name=":0" /> | از نظر فرهنگی دوران مادی را میتوان حاصل تکامل فرهنگی دانست که از هزاره سوم پیش از میلاد در جای جای فلات ایران رشد کرده بود و سرانجام به صورت پیام مشترک درآمد. خانواده مادی بر اساس پدر سالاری و چند همسری اداره میشد و آنها با طلا مفرغ و الکترون آشنا بودند. خانههای مردم به صورت یک طبقه با زوایای قایمه بود که ایوانی در جلوی خانه ایجاد شده بود. تا زمانی که ماد به آشور خراج میداد مهمترین خراجش شامل اسبهای نژاد نسا میشد. آنها به اسب اهمیت زیادی میدادند.<ref name=":0" /> | ||
== شاهان مادها == | == شاهان مادها == | ||
۱- دیاکو (۷۰۱ – ۶۵۵ | ۱- دیاکو (۷۰۱ – ۶۵۵ پیش از میلاد) | ||
۲- فرورتیش (۶۵۵ – ۶۳۳ | ۲- فرورتیش (۶۵۵ – ۶۳۳ پیش از میلاد) | ||
۳- هوخشتره (۶۳۳ – ۵۸۴ | ۳- هوخشتره (۶۳۳ – ۵۸۴ پیش از میلاد) | ||
۴- آستیاگ (۵۸۴ – ۵۵۴ | ۴- آستیاگ (۵۸۴ – ۵۵۴ پیش از میلاد)<ref name=":5" /> | ||
=== دیاکو === | === دیاکو === | ||
دیاکو در | دیاکو در (۷۲۸ پیش از میلاد) به شاهی رسید و شهر همدان (هگمتانه آن روزگار) را پایتخت خویش قرار داد. وی دستور ساخت هفت دیوار تو در تو و استوار را در همدان داد که درون این دیوارها باغ و بیشه و بوستان فراوانی پدیدآوردند. این سازه شگفتانگیز پایتخت ایران آن روزگار بود. دیاکو ۵۳ سال پادشاهی کرد. مدت زمانی پس از شکست دیاکو از سارگن دوم شاه آشور، فرزند و جانشین او، فرورتیش، قدرت رهبری را به دست گرفت و در برابر آشوریها بهپاخاست.<ref name=":2" /> | ||
دیاکو | تنها خطری که در این زمان دیاکو را تهدید میکرد حملات پراکنده آشوریها به اللیپی (کرمانشاه) بود و بقیه نقاط مملکت او در آرامش بسر میبرد. او خراجش را به موقع میپرداخت و درگیری آشور و بابل و ایلام دیگر مجالی برای آشوریها برای حمله به ماد نوپا نمیگذاشت.<ref name=":0" /> | ||
=== فرورتیش === | === فرورتیش === | ||
[[پرونده:تعدادي.jpg|بندانگشتی|تعدادی از شالی ستونهای کشف شده از تپه هگمتانه که احتمالاً متعلق به دوران مادها است. هر چند که شباهت زیادی بین این شالیستونها با شالی ستونهای تخت جمشید دیده میشود. | |||
محل نگهداری: همدان - موزه هگمتانه | محل نگهداری: همدان - موزه هگمتانه | ||
]]پس از دیاکو، فرورتیش ۲۲ سال (دوره حکومت: | ]]پس از دیاکو، فرورتیش ۲۲ سال (دوره حکومت: ۶۷۵ – ۶۵۳ پیش از میلاد) حکومت کرد و قبائل ایرانی را به اطاعت کشید. آنگاه وارد جنگ با دولت آشور شد (۶۷۲ یا ۶۷۳ پیش از میلاد) ولی در برابر آشوریها شکست یافت و کشته گردید. فرورتیش بر سرزمین ماد از حدود ری تا اصفهان و آذربایجان و کرمانشاه و کردستان و همدان سلطنت میکردهاست. | ||
بیشتر حکومت فرورتیش به نظم دادن به قبایل مادی و جنگیدن با دشمنان خارجی گذشت. مدارک آشوری و بابلی به خطراتی که مادها از شرق خود احساس میکردند اشاره نمیکند، اما قبایل شمال دولت ماد (سکاها و کیمریها)، از اهمیت خاصی برای مادها و آشوریها برخوردار بودند. | بیشتر حکومت فرورتیش به نظم دادن به قبایل مادی و جنگیدن با دشمنان خارجی گذشت. مدارک آشوری و بابلی به خطراتی که مادها از شرق خود احساس میکردند اشاره نمیکند، اما قبایل شمال دولت ماد (سکاها و کیمریها)، از اهمیت خاصی برای مادها و آشوریها برخوردار بودند. | ||
پس از شکست دیاکو از سارگن دوم شاه آشور، فرورتیش در سال (۶۷۲ یا ۶۷۳ | پس از شکست دیاکو از سارگن دوم شاه آشور، فرورتیش در سال (۶۷۲ یا ۶۷۳ پیش از میلاد) در برابر آشوریها به پا خاست. در حدود اوایل قرن هفتم قبل از میلاد، در اوایل حکومت فرورتیش، قبایل کیمریها که از صحرانشینان دشتهای جنوبی دریای سیاه بودند، به ماد و آشور حمله کردند. امکان ایرانی بودن قبایل کیمریها، احتمالاً دلیل اصلی آنها برای تشکیل یک اتحادیه با مادها علیه دولت آشور بود. حملات کیمری به آشور ضرباتی به آن دولت وارد کرد، اما در شکست دادن کامل آشور و پادشاه بزرگ آن، اسرحدون، ناموفق بود.<ref name=":2" /> | ||
دلیل شکست فرورتیش از آشوریها این بود که سپاه ماد را روستاییان ناآزموده تشکیل میدادند ولی سپاهیان آشور در جنگ با بابلیها یه خوبی تجربه نظامی داشتند و از جنگافزارهای بزرگ استفاده میکردند. فرورتیش از فتح موفق سرزمین پارس به نیروی نظامی خود مغرور شده بود و همین باعث حمله به آشور شد ولی آشور بانیپال با موفقیت جلوی هجوم آنان را گرفت.<ref name=":0" /> | |||
=== خشتریته === | === خشتریته === | ||
پس از فرورتیش رهبری مادها را خشتریته (دوره حکومت: ۶۵۳–۶۲۵ پیش از میلاد) در دست گرفت. خشتریته اولین پادشاهی است که پادشاهی ماد را در غرب فلات ایران تشکیل داد. به دنبال حمله مجدد آشور به مادها خشتریته برای پایان دادن به حملات آشور با ماننا و سکاها پیمان دوستی بست و عملاً با آشور وارد جنگ شد. داستان سلطنت سکاها در ماد خطا است دولت ماد در این فاصله قدرت خود را مستحکم کرد. خشتریته در سال ۶۲۵ پیش از میلاد در گذشت.<ref name=":2" /> | |||
پس از فرورتیش رهبری مادها را خشتریته (دوره حکومت: ۶۵۳–۶۲۵ | |||
=== هووخشتره-کیاکسار === | === هووخشتره-کیاکسار === | ||
هوخشتره پسر خشتریته بود و در سال ۶۲۵ | هوخشتره پسر خشتریته بود و در سال ۶۲۵ پیش از میلاد به حکومت رسید. او به ارتش ماد قدرت بخشید و با شاه بابل متحد شد. دخترش را به همسری پسر نبوپلسر پادشاه بابل درآورد. امتیس، دختر هووخشتره که از پای کوه الوند به جلگههای کم ارتفاع بینالنهرین رفته بود، دچار افسردگی شد. پادشاه بابل دستور ساخت باغهای معلق بابل را داد که به صورت کوهی مصنوعی بود تا برای امتیس حکم کوهساران را داشته باشد. هووخشتره و نبوپلسر پس از دو سال جنگ در سال ۶۱۲ پیش از میلاد موفق به فتح شهرهای آشور و نینوا شدند و دولت آشور به نابودی کشیده شد. بر اساس لوحهای بازمانده از بنوپلسر حاکم بابل کل شهر نینوا با خاک یکسان شد و همه شهرهایی که به آشوریها کمک کرده بودند نیز به این سرنوشت دچار شدند. ساراکس حاکم آشور خود و خانوادهاش را در خرمنی از آتش سوزاند تا به دست دشمنان نیفتند. البته هوخشتره پیش از این به نینوا حمله کرده بود و شهر را محاصره کرده بود ولی چون سکاها به آذربایجان و کردستان حمله کرده بودند مجبور شده بود نینوا را ترک کند. او در شمال دریاچه ارومیه از سکاها شکست خورد و آنها ۲۸ سال بر آذربایجان مسلط شدند تا آنکه هوخشتره به نیرنگی سران سکاها را در مهمانی در حالت مستی به قتل رساند و از شر آنها راحت شد. پس از آن مادها و بابلیها با کمک هم توانستند بر نینوا پیروز شوند. هوخشتره پس از فتح آشور به کشورگشایی ادامه داد تا به مرز لیدی رسید و متوقف شد. شش ماه دو دولت ماد و لیدی جنگیدند تا آنکه در سال ۵۸۵ پیش از میلاد کسوفی باعث وقفه در جنگ و سرانجام عقد قرارداد صلح شد. رود هالیس مرز دو کشور قرار داده شد. یک سال بعد شاه ماد درگذشت.<ref name=":0" /> | ||
هووخشتره اولین پادشاهی است که یک سلطنت سراسری را در ایران تشکیل داد و ایران را به عنوان یک قدرت مهم جهان آن زمان مطرح کرد.<ref name=":2" /> | |||
=== ایشتوویگ - آستیاگ === | === ایشتوویگ - آستیاگ === | ||
ایشتوویگو در سال ۵۸۵ | [[پرونده:بقاياي يک کانال آب در تپه هگمتانه.jpg|بندانگشتی|بقایای یک کانال آب در تپه هگمتانه]]ایشتوویگو در سال ۵۸۵ پیش از میلاد به پادشاهی رسید و در سال ۵۵۰ پیش از میلاد از کورش بزرگ شکست خورد و دولت ماد تبدیل به دولت هخامنشی شد. وی پسر هووخشتره بود. او با آرینیس خواهر قارون، شاه لیدیه ازدواج کرد. کورش هخامنشی دختر زاده ایشتوویگو یعنی نوه او بود. ظاهراً شاه ماد منبع تاریخ ایران میخواست از قدرت نا محدود اشراف بکاهد و این عمل او باعث شد تا گارپاگا فرمانده ارتشش مخفیانه با کورش دوم (همان کورش بزرگ هخامنشی) همپیمان شود و در حمله پارسها به ماد سپاهیان ماد به سمت پارسها پیوستند و ایشتویگو شکست خورد و تسلیم کوروش شد.<ref name=":0" /> | ||
اینکه دوران حکمرانی و سلطنت هوخشتره درخشانترین دوره در تاریخ ماد بهشمار میرود ولی در عوض دوره بعدی یعنی دوره سلطنت پسرش آستیاگ یا آژدهاک که به ایختو ویگو نیز معروف است دوران انحطاط و ضعف و اضمحلال تدریجی این حکومت محسوب میشود، ثروت عظیمی که از فتح آشور به دست آمده بود و همچینین ایجاد روابط اقتصادی بازرگانی و تجاری که در سایه صلح با لیدیه نصیب آنان شده بود نه تنها به شکوفایی و رونق حکومت مادها از نظر زیربنایی و داخلی کمک نکرد بلکه باعث دور شدن آنان از اهدافی گردید که پیوسته نیای بزرگ مادها یعنی دیااکو در سر میپروراند گردید. | اینکه دوران حکمرانی و سلطنت هوخشتره درخشانترین دوره در تاریخ ماد بهشمار میرود ولی در عوض دوره بعدی یعنی دوره سلطنت پسرش آستیاگ یا آژدهاک که به ایختو ویگو نیز معروف است دوران انحطاط و ضعف و اضمحلال تدریجی این حکومت محسوب میشود، ثروت عظیمی که از فتح آشور به دست آمده بود و همچینین ایجاد روابط اقتصادی بازرگانی و تجاری که در سایه صلح با لیدیه نصیب آنان شده بود نه تنها به شکوفایی و رونق حکومت مادها از نظر زیربنایی و داخلی کمک نکرد بلکه باعث دور شدن آنان از اهدافی گردید که پیوسته نیای بزرگ مادها یعنی دیااکو در سر میپروراند گردید. | ||
ارمغان ثروت، برای سران ماد خصوصاً آژدهاک، تن آسایی، توجه به ظاهر تجمل پرستی و اسفناک تر از همه بیتوجهی پادشاه به امور سیاسی و اجتماعی گردید و همین امر سبب فزونی ظلم و ستم و تعدی بر مردم گردید و در نتیجه این وضعیت مادها مهمترین عامل و نقطه قدرت و اتکاء خود یعنی پشتیبانی و حمایت توده مردم را از دست دادند. سران ماد نیز از ضعف شاه استفاده کرده با تقسیم قلمرو ماد هر یک اداره قمستی از این ملک را در دست گرفتند و شاه برای تصمیمگیری در امور کشور مسائل مهم را در شورای بزرگان که هنجمن نامیده میشد، مطرح مینمود تا با نظر آنان دربارهٔ آنها | ارمغان ثروت، برای سران ماد خصوصاً آژدهاک، تن آسایی، توجه به ظاهر تجمل پرستی و اسفناک تر از همه بیتوجهی پادشاه به امور سیاسی و اجتماعی گردید و همین امر سبب فزونی ظلم و ستم و تعدی بر مردم گردید و در نتیجه این وضعیت مادها مهمترین عامل و نقطه قدرت و اتکاء خود یعنی پشتیبانی و حمایت توده مردم را از دست دادند. سران ماد نیز از ضعف شاه استفاده کرده با تقسیم قلمرو ماد هر یک اداره قمستی از این ملک را در دست گرفتند و شاه برای تصمیمگیری در امور کشور مسائل مهم را در شورای بزرگان که هنجمن نامیده میشد، مطرح مینمود تا با نظر آنان دربارهٔ آنها چارهجویی شود.<ref name=":4">تاریخ ایران - [http://ahouraei.mihanblog.com/post/2 دولت ماد نخستین تجربه تشکیل دولت آریایی]</ref> | ||
== حمله ماد و نابودی دولت آشور == | == حمله ماد و نابودی دولت آشور == | ||
هووخشتره شاه ماد در حمایت از بابل به آشور اعلان جنگ داد. هوخشتره در سال ۶۱۴ | هووخشتره شاه ماد در حمایت از بابل به آشور اعلان جنگ داد. هوخشتره در سال ۶۱۴ پیش از میلاد از کوههای زاگرس گذشت و ضمن تسخیر آبادیهای آشوری سر راه، شهر آشور پایتخت دولت آشور را در محاصره گرفت. پس از سقوط شهر آشور، پادشاه بابل در شهر آشور به دیدار هوخشتره آمد و در آنجا پیمان دوستی ایران و بابل تجدید شد. در سال ۶۱۳ پیش از میلاد شاه آشور در نینوا بود و این شهر نیز در سال ۶۱۲ پیش از میلاد تسخیر شد. نیروهای ماد و بابل، پایتخت عظیم آشور را با خاک یکسان کردند و برای همیشه به تاریخ این امپراتوری بزرگ پایان دادند.<ref name=":2" /> | ||
مادها دو قرن آغازین حکومت خود را آن گونه که تاریخ و منابع تاریخی نشان میدهند در جنگ با آشوریان سپری کردهاند؛ ولی در طی این نبردها شاهان آشور موفق نمیشوند که مناطق سکونت و اداره مادها را به خاک خود اضافه کنند و آن را به آشور ملحق کنند. | مادها دو قرن آغازین حکومت خود را آن گونه که تاریخ و منابع تاریخی نشان میدهند در جنگ با آشوریان سپری کردهاند؛ ولی در طی این نبردها شاهان آشور موفق نمیشوند که مناطق سکونت و اداره مادها را به خاک خود اضافه کنند و آن را به آشور ملحق کنند. | ||
خط ۱۲۶: | خط ۱۱۸: | ||
== شکست آشور و فتح شرق لیدیه == | == شکست آشور و فتح شرق لیدیه == | ||
در آغاز قرن ۶ | در آغاز قرن ۶ پیش از میلاد با شکست آشور و فتح شرق لیدیه پادشاهی ماد تبدیل به شاهنشاهی بزرگی در آسیا شد. خاورمیانه بین دو پادشاهی نیرومند تقسیم شد: یکی دولت بابل و دیگر دولت ماد.<ref name=":2" /> | ||
== صعود پادشاهی ماد به شاهنشاهی آسیایی == | == صعود پادشاهی ماد به شاهنشاهی آسیایی == | ||
در این زمان، هووخشتره به بزرگترین شاهنشاهی غرب آسیا حکومت میکرد. ماد، اورارتو، آشور و سوریه زیر حکومت او قرار داشتند. پادشاهی عیلام که نیم قرن قبل به دست آشوربنی پال نابود شده بود، در دروازههای شرقی اش را به روی قبایل پارس باز کرده بود. پادشاه انشان، پایتخت شرقی عیلام، در این زمان یک پارسی بود و پارسیان دیگر کمکم با جامعه نوعیلامی آمیخته میشدند، اما هم انشان و هم بقیه پارس، خراجگذاران پادشاه ماد بودند. | در این زمان، هووخشتره به بزرگترین شاهنشاهی غرب آسیا حکومت میکرد. ماد، اورارتو، آشور و سوریه زیر حکومت او قرار داشتند. پادشاهی عیلام که نیم قرن قبل به دست آشوربنی پال نابود شده بود، در دروازههای شرقی اش را به روی قبایل پارس باز کرده بود. پادشاه انشان، پایتخت شرقی عیلام، در این زمان یک پارسی بود و پارسیان دیگر کمکم با جامعه نوعیلامی آمیخته میشدند، اما هم انشان و هم بقیه پارس، خراجگذاران پادشاه ماد بودند. | ||
دولت ماد در کار ایجاد سازمانی گسترده و دقیق و متکی بر نهادهای قدرتمند در زمینههای | دولت ماد در کار ایجاد سازمانی گسترده و دقیق و متکی بر نهادهای قدرتمند در زمینههای سیاسی – اقتصادی – نظامی توفیق یافت. دیاکونوف با توجه به سنگنبشته بیستون میگوید که سازمان دولتی و سازمان اجتماعی پارس تحت نفوذ شدید نظامات مادها بودهاست. | ||
هووخشتره در کشورش دست به اقدامات عمرانی زد و همزمان قلمرو خود را در شرق به رود جیهون رساند و به زودی پارس و کرمان را نیز ضمیمه کشورش کرد و سراسر ایران را آن چنانکه در نقشه سرزمین ماد هویدا است برای اولین بار در تاریخ به زیر یک پرچم آورد. مردمانی که امروزه از تبار مادها بهشمار میآیند عبارتاند از مردم سرتاسر ایران. | هووخشتره در کشورش دست به اقدامات عمرانی زد و همزمان قلمرو خود را در شرق به رود جیهون رساند و به زودی پارس و کرمان را نیز ضمیمه کشورش کرد و سراسر ایران را آن چنانکه در نقشه سرزمین ماد هویدا است برای اولین بار در تاریخ به زیر یک پرچم آورد. مردمانی که امروزه از تبار مادها بهشمار میآیند عبارتاند از مردم سرتاسر ایران. هوخشتره بنیانگذار اولین قدرت ایرانی بود.<ref name=":2" /> | ||
== وحدت اقوام مختلف سراسر ایران == | == وحدت اقوام مختلف سراسر ایران == | ||
پایهگذاری دولت ماد به عنوان نخستین دولت بر پایه «وحدت ملی» اقوام مختلف ساکن فلات ایران با مشترکات و پیوندهای فرهنگی را باید به عنوان مهمترین رویداد در تاریخ ایران به شمارآورد.<ref name=":2" /> | پایهگذاری دولت ماد به عنوان نخستین دولت بر پایه «وحدت ملی» اقوام مختلف ساکن فلات ایران با مشترکات و پیوندهای فرهنگی را باید به عنوان مهمترین رویداد در تاریخ ایران به شمارآورد.<ref name=":2" /> | ||
== دلایل ضعیف شدن مادها == | |||
خوش گذرانی پادشاه آستیاگ. | |||
ستمهای پادشاه بر مردم. | |||
نارضایتی دیگر گروههای ایرانی به ویژه پارسها از پادشاه ماد که از آنها مالیات میگرفت و به کارهای کشور رسیدگی نمیکرد. در نتیجه آنها نیز حاضر به اطاعت از مادها نبودند.<ref name=":5" /> | |||
== نابودی پادشاهی ماد == | |||
با شکستی (۵۵۰ پیش از میلاد) که کوروش بزرگ بر ایشتوویگو (دوره حکومت: ۵۸۵ تا ۵۵۰ پیش از میلاد) واپسین پادشاه ماد وارد ساخت شاهنشاهی ماد منحل شد. شاهنشاهی بزرگ ماد دورانی طولانی (۷۲۸–۵۵۰ پیش از میلاد) برپایید و جای خود را به شاهنشاهی هخامنشی سپرد، که چیزی جز تداوم دولت و تمدن ماد با همان اقوام نبود.<ref name=":1" /> | |||
سر انجام در سال ۵۵۲ کوروش دوم در مقابل پادشاه آن زمان (آستیاگ) قیام کرد و پس از یک نبرد مادها استقلال خود از دست داده و به عنوان یک استان (ساتراپی) در میآید. | |||
البته پارسها از هر قوم و قبیله ای به مادها نزدیکترند و از یک نژاد میباشند. مادها پس از پیروزی پارسیان بر مادها در حکومت پارسها (هخامنشیان) از امتیازات سیاسی و اجتماعی و معافیّت مالیاتی مانند پارسها بر خوردار نبودند ولی در دولت هخامنشی مهمترین مٲموران دولتی و صاحب منصبان از میان مادها نیز برگزیده شده بودند. مادها در میان نیروهای حافظ جان درباریان هخامنشیان بوده و نیز برخی از اعضای ده هزار نفری جاوید را تشکیل میدادهاند. | |||
اکباتان پایتخت مادها همچنان برای پادشاهی هخامنشی به عنوان نخستین پایگاه و پایتخت میماند. | |||
نخستین قوم خویشاوند با مادها را میتوان پارسها دانست که آن زمان در جنوب سرزمین ماد در ناحیهٔ امروزی خرّم آباد در ناحیهٔ پارسواش یا پارسوماش سکونت داشتند. البته پارسها بعدها به ناحیه ای که به نام آنها نام گذاری شد یعنی پارس (فارس کنونی) مهاجرت کردند.<ref name=":5" /> | |||
== تمدن مادها == | == تمدن مادها == | ||
خط ۱۴۳: | خط ۱۵۳: | ||
معماری مادی که بعد از آشور تحت تأثیر معماری باشکوه اورارتو بود، با وارد کردن عوامل ایرانی، پایهگذار آثار درخشان دوران هخامنشی نظیر پارسه تخت جمشید و شوش شد. بسیاری دیگر از نشانههای تمدنهای بینالنهرین نیز از طریق مادها به هخامنشیان انتقال پیدا کرد، به طوری که تا قرنها بعد، نظم دربار ایران و تقریباً بیشتر جنبههای باشکوه و فرهنگی جامعه ایران، از طرف نویسندگان یونانی به مادها نسبت داده میشود. سلطنت ایشتوویگو موقعیت ماد را از یک حکومت قدرتمند برمبنای قدرت نظامی به مرکزی برای فرهنگ تغییر داد. آثار این نفوذ فرهنگی را در توجه بسیار شاهنشاهان هخامنشی به ماد، علاقه آنها به فرهنگ و آداب مادی، نفوذ دین مادی بین مردم ایران از طریق قبیله مغ، و با توجه به سنگنبشته بیستون موقعیت ماد به عنوان مرکز فکری برای نیروهای مخالف دولت هخامنشی میتوان دید.<ref name=":1" /> | معماری مادی که بعد از آشور تحت تأثیر معماری باشکوه اورارتو بود، با وارد کردن عوامل ایرانی، پایهگذار آثار درخشان دوران هخامنشی نظیر پارسه تخت جمشید و شوش شد. بسیاری دیگر از نشانههای تمدنهای بینالنهرین نیز از طریق مادها به هخامنشیان انتقال پیدا کرد، به طوری که تا قرنها بعد، نظم دربار ایران و تقریباً بیشتر جنبههای باشکوه و فرهنگی جامعه ایران، از طرف نویسندگان یونانی به مادها نسبت داده میشود. سلطنت ایشتوویگو موقعیت ماد را از یک حکومت قدرتمند برمبنای قدرت نظامی به مرکزی برای فرهنگ تغییر داد. آثار این نفوذ فرهنگی را در توجه بسیار شاهنشاهان هخامنشی به ماد، علاقه آنها به فرهنگ و آداب مادی، نفوذ دین مادی بین مردم ایران از طریق قبیله مغ، و با توجه به سنگنبشته بیستون موقعیت ماد به عنوان مرکز فکری برای نیروهای مخالف دولت هخامنشی میتوان دید.<ref name=":1" /> | ||
== دین مادها == | == دین مادها == | ||
از مذهب ماد نیز اطلاع درستی در دست نیست ولی از تصویر برجستهای که در «قیزقاپان» از دوره ماد پیدا شده و آن پادشاه و روحانی را در دو طرف مشعل آتشنشان میدهد، برمیآید که مادها هم میتراپرست بودهاند و اگر گفته تاریخ نویسان راست باشد که زردشت از کنار دریاچه «چیچست» برخاسته باید گفت مادها نیز به دو نیروی اهورامزدا و اهریمن عقیده داشتند، بنابر عقیده همین محققان مغها که طایفه روحانی مادها بودند، مذهب را با سحر و جادو آلوده ساختند و زردشت چون خواست دین را پاک گرداند مغها بر او شوریدند و وی به ناچار به باختر رفت و در آنجا دین خود را گسترد. در زمان مادها (یا شاید بسیار پیش از آن) زردشت از میان ایرانیان برخاست و به دین و آئین کهنی که از زمانهای پیش میان این قوم معمول بود خرده گرفت و راه و روشی نو در پرستش خداوند بنیاد کرد. | |||
زردشت به راهنمائی مردمان پرداخت اما بزرگان و پیشوایان دین کهن با او ستیزگی کردند و زردشت ناچار از زادگاه خود که شاید سرزمین مادها یعنی آذربایجان بود به سوی خاور ایران گریخت. آنجا فرمانروائی بود ویشتاسپ یا (گشتاسپ) نام، که به دین نو زردشت گروید و همه مردمان را نیز پذیرفتن این آئین خواند. کمکم دین زردشت در سراسر ایران رواج یافت و شاید شاهان خاندان هخامنشی هم آنرا پذیرفته بودند. این دین خاص ایرانیان بود و تا غلبه اسلام در سراسر ایران رواج داشت.<ref name=":1" /> | |||
زردشت به راهنمائی مردمان پرداخت اما بزرگان و پیشوایان دین کهن با او ستیزگی کردند و زردشت ناچار از زادگاه خود که شاید سرزمین مادها یعنی آذربایجان بود به سوی خاور ایران گریخت. آنجا فرمانروائی بود ویشتاسپ یا (گشتاسپ) نام، که به دین نو زردشت گروید و همه مردمان را نیز | |||
= زبان مادها = | = زبان مادها = | ||
از پادشاهان ماد تا کنون هیچ گونه نوشته و | از پادشاهان ماد تا کنون هیچ گونه نوشته و کتیبهای بدست نیامده است ولی آنچه محقق است آن است که زبان مادی که زبان شمال ایران بودهاست با زبان ایرانیان دورهٔ بعد که پارسی باستان یا زبان جنوب ایران باشد، تفاوت فاحشی نداشتهاست. هرگاه زبان مادها که بخش بزرگی از ایران را تا حدود خراسان را در دست داشتهاند با زبان پارسی هخامنشی تفاوتی کلی میداشت. داریوش و دیگر پادشاهان هخامنشی در کتیبههای خود که آنها را به سه زبان پارسی باستان و آشوری و عیلامی نوشتهاند زبان مادی را هم میافزودند تا بخش بزرگی از کشور ایران از فهم آن نوشتهها بیخبر و محروم نمانند. تنها اختلافی که در میان زبان مادی و پارسی بوده اختلاف لهجه است.<ref>رشد - [http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=ماد+ها&SSOReturnPage=Check مادها]</ref> | ||
== معماری ماد == | == معماری ماد == | ||
[[پرونده:یک خانه امروزی در منطقه نیر اردبیل با سبک معماری مشابه آنچه در دوره ماد ساخته میشد. ستونهای چوبی، دیوارهای خشتی، سقف با شاخه های در.jpg|بندانگشتی|یک خانه امروزی در منطقه نیر اردبیل با سبک معماری مشابه آنچه در دوره ماد ساخته میشد: ستونهای چوبی، دیوارهای خشتی، سقف با شاخههای درختان]] | [[پرونده:یک خانه امروزی در منطقه نیر اردبیل با سبک معماری مشابه آنچه در دوره ماد ساخته میشد. ستونهای چوبی، دیوارهای خشتی، سقف با شاخه های در.jpg|بندانگشتی|یک خانه امروزی در منطقه نیر اردبیل با سبک معماری مشابه آنچه در دوره ماد ساخته میشد: ستونهای چوبی، دیوارهای خشتی، سقف با شاخههای درختان]] | ||
مادها با شیوه معماری شهرسازی عظیم آشنا بودند. در این دوره ستون نقش مهمی در معماری داشت. ازآنجا که بنای مادی سالمی شناسایی نشده برای بررسی هنر معماری مادی به بررسی گور دخمههای آنان میپردازیم که بسیار فراوان است. این گور دخمهها ایوان دار هستند و با ستون تزیین شدهاند. تراشهایی که بر روی ستونها و داخل دخمهها داده شده، روش تزیین بر روی دیوار و ستونهای چوبی را به ما بازگو میکند. هرودوت تاریخنگار یونانی در مورد معماری شهر مادی هگمتانه نوشتهاست :در هگمتانه پایتخت ماد اصول شهر سازی رعایت شدهاست. در این شهر کاخ شاهی به وضعی عجیب و مستحکم به صورت هفت قلعه ساخته شدهاست که هرقلعه درون قلعه دیگر قرار گرفتهاست و کنگرههای هفتگانه از بیرون به درون به رنگهای سفید، سیاه، ارغوانی، آبی، سرخ، نارنجی، سیمین، زرین و… میباشد. کاخی بلند و مستحکم برای شاه و خزانه در مرکز قرار دارد | مادها با شیوه معماری شهرسازی عظیم آشنا بودند. در این دوره ستون نقش مهمی در معماری داشت. ازآنجا که بنای مادی سالمی شناسایی نشده برای بررسی هنر معماری مادی به بررسی گور دخمههای آنان میپردازیم که بسیار فراوان است. این گور دخمهها ایوان دار هستند و با ستون تزیین شدهاند. تراشهایی که بر روی ستونها و داخل دخمهها داده شده، روش تزیین بر روی دیوار و ستونهای چوبی را به ما بازگو میکند. | ||
هرودوت تاریخنگار یونانی در مورد معماری شهر مادی هگمتانه نوشتهاست: در هگمتانه پایتخت ماد اصول شهر سازی رعایت شدهاست. در این شهر کاخ شاهی به وضعی عجیب و مستحکم به صورت هفت قلعه ساخته شدهاست که هرقلعه درون قلعه دیگر قرار گرفتهاست و کنگرههای هفتگانه از بیرون به درون به رنگهای سفید، سیاه، ارغوانی، آبی، سرخ، نارنجی، سیمین، زرین و… میباشد. کاخی بلند و مستحکم برای شاه و خزانه در مرکز قرار دارد | |||
از جمله آثار معماری مادها میتوان به تپه هگمتانه - تپه، نوشیجان، گودین تپه کنگاور، گور دخمههای مادی مانند فخریکا در مهاباد، فرهاد و شیرین در کرمانشاه، داوود دختر در فهلیان فارس وشهر مادی اندرکش اشاره کرد. | از جمله آثار معماری مادها میتوان به تپه هگمتانه - تپه، نوشیجان، گودین تپه کنگاور، گور دخمههای مادی مانند فخریکا در مهاباد، فرهاد و شیرین در کرمانشاه، داوود دختر در فهلیان فارس وشهر مادی اندرکش اشاره کرد. | ||
از خانههای مردم عادی | از خانههای مردم عادی نمونهای به دست باستان شناسان نرسیدهاست. احتمالا مادها بناهایشان را از خشت و چوب میساختند و آثار آن بر اثر فرسایش از بین رفتهاست. اطلاعاتی که داریم بر این اساس است که خانههایشان دارای یک ایوان ورودی با پایههای چوبی بود. با یک در کوچک به یک اتاق قایمالزاویه میرسیدند که شامل دو بخش در طرفین یکی برار انبار و دیگری برای آشپزی بود. درون خانهها سکوی گلی میساختند. نمونه این خانهها در منطقه آذربایجان و ساوه دیده میشود. شهرهای مادی دارای دو بخش بودند. الانی دننونی نام منطقه مرکزی شهر بود که دژ مستحکمی داشت و اطراف آن منطقه مسکونی مردم عادی بود که الانی سهروتی نام داشت. دژ مرکزی معمولاً دارای چند دیوار بود و در فواصل معین برجهای دیدهبانی با کنگرههایی برای تیراندازی داشتند. حصار بیرونی از سنگ و حصارهای درونی دایره مانند از خشت ساخته میشدند.<ref>ایران اطلس - [https://iranatlas.info/parseh/mad_memary.htm معماری ماد]</ref> | ||
== خط کتابت مادها == | == خط کتابت مادها == | ||
آگاهی ما در زمینه خط و کتابت مادی از اطلاعات دربارهٔ فرهنگ آنان نیز کمتر است؛ ولی با توجه به آثار محدود بدست آمده برخی بر این عقیده اند که مادها دارای خط و کتابت | آگاهی ما در زمینه خط و کتابت مادی از اطلاعات دربارهٔ فرهنگ آنان نیز کمتر است؛ ولی با توجه به آثار محدود بدست آمده برخی بر این عقیده اند که مادها دارای خط و کتابت بودهاند که به ظن قوی از خط اورارتویی گرفته شده بود و تصور میشود یکی از انواع خط میخی بوده باشد و نمونههایی نیز از خط هیروگلیف از آن دوره به دست آمدهاست. | ||
مسلماً آنان در قرن هفتم پیش از میلاد دارای خط و کتابت بودهاند و گمان میرود که این خط همان است که امروزه خط باستان پارسی یا خط هخامنشی ردیف اول خوانده میشود. ولی در واقع از لحاظ اصل و منشأ مادی است.<ref name=":4" /> | |||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
== منابع == | == منابع == | ||
{{پانویس|۲}} | {{پانویس|۲}} |
ویرایش