نهضت بین‌المللی صلیب سرخ و هلال احمر

نهضت بین‌المللی صلیب سرخ و هلال احمر
نشان‌های نهضت بین‌المللی صلیب سرخ و هلال احمر: صلیب سرخ، هلال احمر و بلور سرخ.
سال‌های فعالیت	۱۸۶۳–تاکنون
نهاد	کمیته بین‌المللی صلیب سرخ (ICRC) • فدراسیون بین‌المللی جمعیت‌های صلیب سرخ و هلال احمر (IFRC) • جمعیت‌های ملی
شناخته‌شده برای	کمک‌های بشردوستانه، حفاظت از قربانیان جنگ، کنوانسیون‌های ژنو، اصول هفت‌گانه (انسانیت، بی‌طرفی، بی‌غرض‌ورزی، استقلال، خدمت داوطلبانه، وحدت، جهان‌شمولی)
نقش‌های برجسته	بنیان‌گذاری توسط هنری دونان، توسعه کنوانسیون‌های ژنو، فعالیت در بیش از ۱۹۰ کشور

نهضت بین‌المللی صلیب سرخ و هلال احمر (معروف به صلیب سرخ) بزرگ‌ترین شبکه بشردوستانه جهان است که از سه بخش اصلی تشکیل شده: کمیته بین‌المللی صلیب سرخ (ICRC)، فدراسیون بین‌المللی جمعیت‌های صلیب سرخ و هلال احمر (IFRC) و ۱۹۲ جمعیت ملی. این نهضت بر پایه اصول هفت‌گانه (انسانیت، بی‌طرفی، بی‌غرض‌ورزی، استقلال، خدمت داوطلبانه، وحدت، جهان‌شمولی) فعالیت می‌کند و در بیش از ۱۹۰ کشور حضور دارد، با حدود ۱۶ میلیون داوطلب و کارمند.

نهضت صلیب سرخ از تجربه هنری دونان در نبرد سولفرینو (۱۸۵۹) زاده شد، نبردی که او در آن هزاران زخمی رها‌شده را دید و ایده کمک بی‌طرف به قربانیان جنگ را مطرح کرد. کتاب "یاد سولفرینو" (۱۸۶۲) او منجر به تشکیل کمیته پنج‌نفره در ژنو (۱۸۶۳) شد که بعداً کمیته بین‌المللی صلیب سرخ نام گرفت. کنوانسیون اول ژنو (۱۸۶۴) پایه حقوق بشردوستانه بین‌المللی را گذاشت و نشان صلیب سرخ (معکوس پرچم سوئیس) را به عنوان نماد حفاظت معرفی کرد.

نهضت در جنگ‌های جهانی، فجایع طبیعی و درگیری‌ها نقش کلیدی ایفا کرد: بازدید از اسرا، کمک به غیرنظامیان، انتقال پیام‌های خانوادگی و توسعه کنوانسیون‌های ژنو (۱۹۴۹، با چهار کنوانسیون و پروتکل‌های الحاقی). نشان هلال احمر (از ۱۹۲۹) و بلور سرخ (۲۰۰۵) برای حل جنجال‌های مذهبی اضافه شد.

صلیب سرخ در قرن ۲۱ در بحران‌هایی مانند جنگ سوریه، زلزله‌ها، همه‌گیری کووید-۱۹ و مهاجرت‌ها فعال است. ICRC بر درگیری‌های مسلحانه تمرکز دارد، IFRC بر بلایای طبیعی و توسعه، و جمعیت‌های ملی بر کمک محلی. نهضت سه بار جایزه نوبل صلح گرفت (۱۹۱۷، ۱۹۴۴، ۱۹۶۳) و هنری دونان مشترکاً در ۱۹۰۱.

صلیب سرخ نماد انسانیت در بدترین لحظات تاریخ بشر است: از سولفرینو تا امروز، میلیون‌ها زندگی را نجات داد، حقوق جنگ را تعریف کرد و اصول بی‌طرفی را در جهان پرتنش حفظ نمود. چالش‌های آن شامل سوءاستفاده از نشان، فشارهای سیاسی و نیاز به تطبیق با جنگ‌های مدرن (سایبری، پهپادی) است، اما تعهد به حفاظت از کرامت انسانی، نهضت را زنده نگه داشته. صلیب سرخ نه تنها سازمان کمک‌رسان، بلکه پایه حقوق بین‌المللی بشردوستانه و امید به انسانیت در میان ویرانی‌هاست؛ میراثی که از یک شاهد جنگ در ایتالیا آغاز شد و به شبکه جهانی با میلیون‌ها داوطلب رسید.

قسمت اول: تولد ایده و تأسیس نهضت (۱۸۵۹–۱۸۶۴)

نهضت صلیب سرخ از تجربه هنری دونان، تاجر سوئیسی، در نبرد سولفرینو (۲۴ ژوئن ۱۸۵۹، جنگ ایتالیا-فرانسه علیه اتریش) زاده شد. دونان ۴۰ هزار زخمی رها‌شده را دید و با کمک محلی، کمک بی‌طرف سازمان‌دهی کرد.

او کتاب "یاد سولفرینو" (۱۸۶۲) نوشت و دو ایده مطرح کرد: تشکیل جمعیت‌های داوطلب کمک در صلح، و معاهده بین‌المللی برای حفاظت از زخمی‌ها. در اکتبر ۱۸۶۳، کنفرانس ژنو با ۱۶ کشور برگزار شد و کمیته پنج‌نفره (دونان، گوستاو موانیه و دیگران) تشکیل گردید – هسته ICRC.

در ۱۸۶۴، کنوانسیون اول ژنو امضا شد: حفاظت از زخمی‌ها، پزشکان و نشان صلیب سرخ (معکوس پرچم سوئیس برای ادای احترام به میزبان). این پایه حقوق بشردوستانه بود.

ساختار نهضت و اجزای اصلی

نهضت بین‌المللی صلیب سرخ و هلال احمر از سه بخش مستقل اما هماهنگ تشکیل شده:

کمیته بین‌المللی صلیب سرخ (ICRC): تأسیس ۱۸۶۳، مستقر در ژنو، سوئیسی و بی‌طرف. تمرکز بر درگیری‌های مسلحانه، بازدید از اسرا، حفاظت غیرنظامیان و توسعه حقوق بشردوستانه. ICRC تنها سازمانی است که کنوانسیون‌های ژنو به آن مأموریت مستقیم داده. فدراسیون بین‌المللی جمعیت‌های صلیب سرخ و هلال احمر (IFRC): تأسیس ۱۹۱۹ (ابتدا لیگ جمعیت‌ها)، هماهنگ‌کننده ۱۹۲ جمعیت ملی، تمرکز بر بلایای طبیعی، سلامت، توسعه و کمک‌های طولانی‌مدت. جمعیت‌های ملی: ۱۹۲ جمعیت در کشورها (مانند هلال احمر ایران، صلیب سرخ آمریکا) که کمک محلی ارائه می‌دهند و در زمان صلح آماده‌باش هستند. کنفرانس بین‌المللی صلیب سرخ (هر ۴ سال) و شورای نمایندگان تصمیم‌گیری می‌کنند. نهضت بیش از ۱۶ میلیون داوطلب دارد و بودجه‌اش از دولت‌ها، کمک‌های خصوصی و سرمایه‌گذاری است.

اصول هفت‌گانه و نشان‌ها

نهضت بر اصول هفت‌گانه (تأیید ۱۹۶۵ در وین) استوار است:

انسانیت: حفاظت از زندگی و کرامت انسانی.

بی‌طرفی: عدم جانبداری در درگیری‌ها.

بی‌غرض‌ورزی: کمک بدون تبعیض.

استقلال: جمعیت‌های ملی مستقل از دولت‌ها.

خدمت داوطلبانه: بدون سودجویی.

وحدت: یک جمعیت ملی در هر کشور.

جهان‌شمولی: برابر برای همه.

نشان‌ها: صلیب سرخ (۱۸۶۴)، هلال احمر (۱۹۲۹ برای کشورهای مسلمان، پس از مقاومت عثمانی)، بلور سرخ (۲۰۰۵ برای حل جنجال‌ها). نشان‌ها حفاظت قانونی دارند و سوءاستفاده جرم جنگی است.

توسعه در جنگ‌های جهانی و کنوانسیون‌های ژنو

در جنگ جهانی اول، ICRC بازدید از اسرا کرد و میلیون‌ها پیام خانوادگی منتقل نمود – فعالیت‌هایی که دو جایزه نوبل (۱۹۱۷ و ۱۹۴۴) آورد. در جنگ جهانی دوم، ICRC به اسرا کمک کرد، اما در هولوکاست انتقاد شد (به دلیل سکوت برای حفظ بی‌طرفی).

پس از جنگ، کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو (۱۹۴۹) تصویب شد: حفاظت از زخمی‌ها، اسرا، غیرنظامیان و قوانین جنگ. پروتکل‌های الحاقی (۱۹۷۷ و ۲۰۰۵) جنگ‌های داخلی و سلاح‌های جدید را پوشش داد. نهضت در جنگ‌های سرد (ویتنام، افغانستان) و استقلال مستعمرات فعال بود.

فعالیت در قرن ۲۱ و بحران‌های معاصر

نهضت صلیب سرخ در قرن ۲۱ با چالش‌های جدید روبرو است: جنگ‌های نامتقارن، تروریسم، تغییرات اقلیمی، همه‌گیری‌ها و مهاجرت‌های انبوه. ICRC در درگیری‌های سوریه، یمن، افغانستان و اوکراین فعال است: بازدید از اسرا، کمک پزشکی و حفاظت غیرنظامیان.

در همه‌گیری کووید-۱۹ (۲۰۲۰–۲۰۲۳)، نهضت میلیون‌ها واکسن توزیع کرد، کمپین‌های آموزشی راه انداخت و به آسیب‌پذیرترین‌ها کمک نمود. IFRC در بلایای طبیعی مانند زلزله ترکیه-سوریه (۲۰۲۳)، طوفان‌های کارائیب و سیل پاکستان نقش کلیدی داشت.

نهضت در مهاجرت (مدیترانه، مرز آمریکا-مکزیک) کمک می‌کند و با سازمان ملل همکاری دارد. جمعیت‌های ملی مانند هلال احمر ایران در زلزله‌ها و تحریم‌ها فعال هستند.

چالش‌ها و انتقادها

نهضت با چالش‌هایی روبرو است: سوءاستفاده از نشان توسط گروه‌های مسلح، فشارهای سیاسی (مانند محدودیت دسترسی در برخی کشورها)، کمبود بودجه و حملات به امدادگران (صلیب سرخ هدف حملات در یمن و افغانستان بوده).

انتقادها شامل سکوت در برخی موارد (مانند رواندا ۱۹۹۴) یا وابستگی به کمک‌های دولتی است.

نقش امروز و آینده نهضت

نهضت با ۱۶ میلیون داوطلب، بزرگ‌ترین شبکه بشردوستانه است. تمرکز بر تغییرات اقلیمی (کمک به جوامع آسیب‌پذیر)، جنگ‌های سایبری و هوش مصنوعی در حقوق جنگ است. اصول هفت‌گانه راهنما باقی مانده‌اند.

نهضت سه بار نوبل صلح گرفت (۱۹۱۷، ۱۹۴۴، ۱۹۶۳) و هنری دونان ۱۹۰۱. صلیب سرخ نماد امید در بحران‌هاست و میلیون‌ها زندگی نجات داده.

منابع

"International Red Cross and Red Crescent Movement." Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/topic/International-Red-Cross-and-Red-Crescent-Movement Official ICRC History. https://www.icrc.org/en/our-history IFRC History and Archives. https://www.ifrc.org/our-history-and-archives Forsythe, David P. The Humanitarians: The International Committee of the Red Cross. Cambridge University Press, ۲۰۰۵.