انقلاب لیبی

انقلاب لیبی ۲۰۱۱
تظاهرات در لیبی
انقلاب لیبی یا جنگ لیبی
عاملان	مردم، جوانان و انقلابیون لیبی
مکان	کشور لیبی
زمان	۲۳ دی ۱۳۸۹ (۱۳ ژانویه ۲۰۱۱) تا ۲۸ مهر ۱۳۹۰ (۲۰ اکتبر ۲۰۱۱)
نتیجه	کشتن قذافی

انقلاب لیبی یا جنگ لیبی انقلابی است که پس از اعتراضات مردمی در برخی از شهرهای لیبی علیه رژیم سرهنگ معمر قذافی، در شهر بنغازی آغاز شد. این اعتراضات سپس به یک درگیری مسلحانه و تشکیل ارتش آزاد لیبی برای آزادسازی این کشور منجر شد. معترضان و انقلابیون خواستار سرنگونی رژیم و دولت قذافی شدند.

این اعتراضات تحت تاثیر موج اعتراضات گسترده‌ای بود که در آغاز سال ۲۰۱۱ در جهان عرب آغاز شد. به ویژه انقلاب تونس و انقلاب ۲۵ ژانویه که موجب سرنگونی رئیس جمهور تونس زین العابدین بن علی و سپس رئیس جمهور مصر، حسنی مبارک شد. این انقلاب توسط جوانان لیبی آغاز شد که خواستار اصلاحات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بودند. در ابتدا تظاهرات و اعتراضات مسالمت ‌آمیز بود. اما با وارد شدن تیپ‌های معمر قذافی و استفاده از سلاح‌های سنگین و بمباران هوایی برای سرکوب معترضان بی‌دفاع، کم‌کم به انقلابی مسلحانه و تشکیل ارتش آزاد لیبی منجر شد.

اعتراضات از روز ۲۳ دی ۱۳۸۹ (۱۳ ژانویه ۲۰۱۱)، در بنغازی، درنا، بیضا و سایر شهرهای لیبی آغاز شد. معترضان در شهر بیضا با پلیس درگیر شدند و به دفاتر دولتی حمله کردند. از روز ۱۳ بهمن اعتراضات و درگیری‌ها شدت بیشتری پیدا کرد.

چهارشنبه ۲۷ بهمن ۱۳۸۹ (۱۶ فوریه ۲۰۱۱)، تظاهرکنندگان در شهر بیضا خواهان سرنگونی رژیم قذافی شدند. اعتراضات روز بعد گسترش یافت و ۴۰۰ نفر از معترضان کشته شدند. جنگ مسلحانه برای نخستین بار در لیبی، چهارشنبه ۱۱ اسفند ۱۳۸۹ (۲ مارس ۲۰۱۱)،‌ آغاز شد. در این جنگ ۵۰۰ ماشین جنگی از تیپ‌های قذافی به شهر بریقه حمله کردند.

قسمتهایی از طرابلس، پایتخت لیبی، پس از ۶ ماه به تصرف مخالفان معمر قذافی درآمد. ارتش آزاد لیبی پیشروی به سمت این شهر را روز شنبه، ۲۹ مرداد ۱۳۹۰(۲۰ آگوست ۲۰۱۱) آغاز کردند و در پناه حملات هوایی ناتو توانستند، در نخستین ساعات دوشنبه، ۳۱ مرداد این شهر را از کنترل نیروهای وفادار به معمر قذافی خارج کنند. پس از سقوط طرابلس در آگوست ۲۰۱۱، قذافی و خانواده وی از پایتخت لیبی فرار کردند.

شهر سرت آخرین سنگر قذافی برای مقاومت در برابر مخالفان بود. او در این شهر به همراه دو فرزندش، معتصم و سیف الاسلام مخفی شد. قذافی نهایتا پس از تسخیر شهر سرت در زیر یک پل توسط انقلابیون دستگیر شد و از ناحیه سر، گردن و شکم هدف گلوله قرار گرفت و پیش از رسیدن به بیمارستان جان داد. وزیر اطلاع رسانی لیبی هم گفت معتصم قذافی که به همراه پدرش در شهر سرت مخفی شده بود، کشته شد.

آغاز تظاهرات

معترضان روز ۲۳ دی ۱۳۸۹ (۱۳ ژانویه ۲۰۱۱)، در اعتراض به فساد سیاسی و اقتصادی، در بنغازی، درنا،‌ بیضا و سایر شهرهای لیبی دست به اعتراض زدند. معترضان در شهر بیضا با پلیس درگیر شدند و به دفاتر دولتی حمله کردند.

در اواخر ژانویه، جمال الحاجی، نویسنده، مفسر سیاسی و حسابدار، از طریق اینترنت فراخوان به تظاهرات برای حمایت از آزادی‌های بیشتر با الهام از انقلاب‌های تونس و مصر در لیبی می‌دهد. جمال الحاجی، در تاریخ ۱۲ بهمن (۱ فوریه) توسط ماموران پلیس شخصی دستگیر شد. در اوایل ماه فوریه، قذافی با فعالان سیاسی، روزنامه‌نگاران و چهره‌های رسانه‌ای دیدار و به آن‌ها در مورد ایجاد هرج و مرج در لیبی هشدار داد که آن‌ها را مسئول خواهد دانست.

گسترش تظاهرات

اعتراضات و درگیری‌های از ۱۳ بهمن ۱۳۸۹ (۲ فوریه ۲۰۱۱)، شدت بیشتری گرفت. معترضان و رسانه‌های خارجی اعتراضات و تظاهرات را، انقلاب کرامت لیبی نام‌گذاری کردند.

۲۶ بهمن ۱۳۸۹،‌ حدود ۶۰۰ تظاهرکننده در اعتراض به دستگیری وکیل حقوق بشر، فتحی تربیل، در مقابل مقر پلیس بنغازی تظاهرات کردند. جمعیت مسلح به بمب‌های بنزینی بودند و سنگ پرتاب می‌کردند. پلیس نیز به جمعیت با گاز اشک‌آور،‌ توپ آب و گلوله‌های پلاستیکی پاسخ داد. در جریان این درگیری ۳۸ نفر زخمی شدند. ۱۰ نفر از مجروحین از نیروهای امنیتی بودند.

روز خشم ۲۸ بهمن ۱۳۸۹

روز خشم در لیبی توسط لیبیایی‌های در تبعید برای ۲۸ بهمن ۱۳۸۹ (۱۷ فوریه ۲۰۱۱) برنامه ریزی شده بود. کنفرانس ملی مخالفان لیبی از همه گروه‌های مخالف دولت خواستار تظاهرات در بنغازی شدند. در روزهای ۲۸ و ۲۹ بهمن ۱۳۸۹ (۱۷ و ۱۸ فوریه ۲۰۱۱)، اوج اعتراضات در بنغازی دومین شهر بزرگ لیبی بود. مردم معترض با پیوستن برخی از نیروهای پلیس و ارتش به معترضان بخش‌هایی از شهر را به کنترل خود درآوردند. در شهر بیضا نیز معترضان با پلیس‌هایی که به کمک آن‌ها رفتند، دو پلیس را اعدام کردند. در طرابلس، معترضان ساختمان‌های امنیتی، ساختمان وزارت کشور را به آتش کشیدند.

۳۰ اسفند

در روز ۳۰ بهمن ۱۳۸۹ (۱۹ فوریه ۲۰۱۱)، نیروهای امنیتی به یک مراسم ترحیم در شهر بنغازی که در حال سوگواری برای کشته‌شدگان درگیری‌های اخیر بین معترضان و دولت لیبی بودند، تیراندازی کردند. در جریان این تیراندازی دست‌کم ۱۵ نفر کشته شدند. یکی از از پزشکان بیمارستان الجله در شهر بنغازی به خبرنگار الجزیره گفته بود که ۱۵ جسد و تعداد زیادی مجروح به بیمارستان آورده شدند. وی اضافه کرد در ۳ روز اخیر ۴۴ جسد را تحویل گرفته‌اند و تمامی کشته‌شدگان و مجروحان از غیرنظامیان بین ۱۳ تا ۳۵ سال سن داشتند. پیش از این رویداد دیدبان حقوق بشر شمار کشته‌شدگان در اعتراضات ۳ روز را دست‌کم ۸۴ نفر اعلام کرده بود.

آغاز جنگ مسلحانه

جنگ مسلحانه برای نخستین بار در لیبی، چهارشنبه ۱۱ اسفند ۱۳۸۹ (۲ مارس ۲۰۱۱)،‌ آغاز شد. در این جنگ ۵۰۰ وسیله نظامی از تیپ‌های قذافی به شهر بریقه حمله کردند. در جریان این جنگ که چند ساعت ادامه داشت، انقلابیون توانستند گردان‌های قذافی را دفع کنند. ۱۸ نفر از انقلابیون کشته شدند. تیپ‌های قذافی پس از این درگیری‌ها،‌ در روز پنجشنبه ۱۲ اسفند، شهرهای بریقه و اجدابیا را بمباران کردند. در روز ۱۳ اسفند (۴ مارس)، انقلابیون توانستند کنترل برخی روستاها از جمله العقیله را به دست بگیرند.

روز چهارشنبه ۲۵ اسفند،‌ درگیری‌های شدید در شهر مصراته آغاز شد که منجر به کشته شدن ۱۰۰ نفر از انقلابیون و غیرنظامیان شد. این درگیری‌ها روز جمعه ۲۷ اسفند نیز ادامه داشت که باعث کشته شدن ۲۵ نفر شد. در این جنگ انقلابیون برای اولین بار از هواپیماهای جنگی استفاده کردند.

ادامه درگیری‌ها و مداخله بین‌المللی

روز شنبه ۲۸ اسفند ۱۳۸۹ (۱۹ مارس ۲۰۱۱)، تیپ‌های قذافی در نبرد اول اجدابیا پیروز شدند و پیشروی خود را به سمت بنغازی، پایتخت انقلابیون آغاز کردند. بنابراین در این پیشروی نیروی قذافی به سمت بنغازی، دومین جنگ بنغازی آغاز شد. پس از ساعت‌ها درگیری در حومه غربی شهر، رئیس جمهور وقت فرانسه، نیکلاس سارکوزی، در کنفرانسی که در مورد وضعیت لیبی در پاریس برگزار شده بود، تصویب قطعنامه ۱۹۷۳ شورای امنیت سازمان ملل و آغاز تحریم هوایی در لیبی را اعلام کرد. پس از آن طی چندین حمله، گردان‌های مستقر در اطراف شهر بنغازی را هدف قرار داد. طی این حمله‌ها حداقل ۱۵ تانک و ۲۰ وسیله نقلیه زرهی از دولت قذافی منهدم شدند.

انقلابیون لیبی پس از ورود به بنی ولید

از دوشنبه ۱ فروردین تا شنبه ۶ فروردین ۱۳۹۰، درگیری‌های سنگین ادامه داشت که سرانجام باعث پیروزی انقلابیون شد. در جریان این جنگ ۱۸۰ نفر کشته شدند.

روز ۸ فروردین (۲۸ مارس)، انقلابیون به پیشرفت خود ادامه دادند و شهر النوفلیه را به کنترل خود درآوردند. اما در طول پیشرفت خود در یک کمین تیپ‌های قذافی در منطقه دره سرخ در ۳۰ کیلومتری شرق شهر سرت، خورده و غافلگیر شدند. در نتیجه این غافلگیری، انقلابیون مجبور به عقب‌نشینی به ۱۰۰ کیلومتری بن‌جواد شدند و از آن‌جا با تیپ‌های قذافی وارد نبرد شدند. اما این نبرد دوام نیاورد و تا پایان ۹ فروردین، بن‌جواد به دست تیپ‌های قذافی افتاد.

عملیات قذافی در مناطق شورشی

پس از عقب‌نشینی نیروهای دولتی قذافی از شهرها هنگام سقوط، اعضای کمیته‌های قذافی در شهرها باقی می‌ماندند و علیه غیرنظامیان تیراندازی و بمب‌گذاری می‌کردند. همچنین آن‌ها از فعالیت شورشیان و انقلابیون جاسوسی می‌کردند. این کمیته‌ها یک فرمانده نظامی را که به مخالفان پیوسته بود و به همراه یک روزنامه‌نگار، ترور کردند. انقلابیون مدعی بودند که ماموران طرفدار قذافی در بنغازی به عنوان جاسوس عمل کرده و به دنبال خراب کردن قیام هستند. هواداران قذافی در بنغازی بین ۳۰۰ تا ۶۰۰۰ نفر تخمین زده می‌شد.

از طرفی نیروهای انقلابی با یک حمله واکنش نشان داده و صدها مظنون به جاسوسی را طی یک هفته دستگیر کردند. برخی از مظنونان به جاسوسی که هدف انقلابیون و شورشیان قرار گرفته بودند، با همدیگر وارد درگیری و تیراندازی شدند که طی آن منجر به تلفات از هر دو طرف شد. معیار انقلابیون برای دستگیری مظنونان، عکسی از قذافی در کیف پول و پیوندهای خانوادگی بود. با این حال، شورشیان روش‌های دیگری از جمله ارسال زنان به خانه مظنونان برای کشف حامیان قذافی به کار بردند.

تیپ النیدا یک تیپ نظامی شورشی وفادار به دولت قذافی بود که به عنوان ستون پنجم در درون نیروهای شورشی و انقلابی فعالیت می‌کرد. فعالیت‌های آن‌ها شامل حمله به دو زندان بنغازی و آزادی بیش از ۲۰۰ زندانی بود. در اواخر ماه ژوئیه، نیروهای مخالف به پایگاه تیپ در نزدیکی بنغازی حمله کردند و پس از چند ساعت پایگاه را به تصرف خود درآورند. در جریان این درگیری از نیروهای انقلابی و شورشی ۴ نفر کشته و ۶ نفر زخمی شدند. در حالی که از تیپ النیدا حدود ۲۰ نفر کشته و ۳۱ نفر دیگر دستگیر شدند.

بازپس‌گیری طرابلس

قسمتهایی از طرابلس، پایتخت لیبی، پس از ۶ ماه به تصرف مخالفان معمر قذافی درآمد. مبارزان مخالف معمر قذافی پیشروی به سمت این شهر را روز شنبه، ۲۹ مرداد ۱۳۹۰(۲۰ آگوست ۲۰۱۱) آغاز کردند و در پناه حملات هوایی ناتو توانستند در نخستین ساعات دوشنبه، ۳۱ مرداد این شهر را از کنترل نیروهای وفادار به معمر قذافی خارج کنند.

محاصره طرابلس

در ۲۲ مرداد ۱۳۹۰ (۱۳ آگوست ۲۰۱۱)، شورشیان حمله‌ای را به سمت ساحل از کوه‌های نفوسه آغاز کردند. در روز اول پیشروی، آن‌ها موفق به ورود به شهر زاویه و غریان شدند تا بتوانند شهر طرابلس را به کنترل خود درآورند، اما با مقاومت شدید نیروهای قذافی مواجه شدند. از ۲۳ تا ۲۴ مرداد، نیروهای انقلابی صرمان، صبراته و غریان را به کنترل خود درآوردند. در ۲۵ مرداد، نیروهای شورشی با حمایت از حملات هوایی ناتو عملیاتی ۴۸ ساعته را آغاز کردند و طرابلس را در محاصره قرار دادند.

در روز جمعه ۲۸ مرداد و پس از ۳ روز درگیری، نیروهای شورشی کنترل پالایشگاه مهم نفت در زاویه را به دست گرفتند. در شرق طرابلس، انقلابیون توانستند زلیتن را به دست بگیرند. در جریان این درگیری ۳۱ نفر کشته و ۱۲۰ نفر زخمی شدند.

نبرد برای طرابلس

یکی از انقلابیون

صبح روز شنبه ۲۹ مرداد ۱۳۹۰ (۲۰ آگوست ۲۰۱۱)، نیروهای شورشی در طرابلس با حمایت ناتو عملیاتی را با نام عملیات پری دریایی آغاز کردند. هم‌زمان نیروهای مخالف در این شهر نیز قیام عمومی را آغاز کردند. تقریبا در همه محله‌ها از جمله فشلوم و تاجورا درگیری‌های شدیدی رخ داد. در این درگیری هواپیماهای جنگی ناتو از نیروهای شورشی حمایت کردند. در پی یک شب درگیری سنگین، شورشیان تمام یا بخش‌هایی از تاجورا، سوق الجمعه، قدس، بن‌آشور را به کنترل خود درآوردند. در خارج از طرابلس، پیشرفت شورشیان سریع انجام شد و نیروهای دولتی قذافی مقاومت کمتری کردند. در یک حمله شورشیان موفق شدند پایگاه تیپ خمیس در ۲۲ کیلومتری غرب طرابلس را به دست گرفته و اسلحه و مهمات را مصادره کنند. همچنین صدها زندانی که در آن‌جا بازداشت بودند را آزاد کردند.

در داخل شهر شورشیان از سلاح‌های سبک برای دفاع از خیابان‌های خود استفاده می‌کردند. در برخی از محلات، اعتراضات گسترده ضدقذافی صورت گرفته بود. تک‌تیراندازهای قذافی از پشت‌بام‌ها معترضان را هدف قرار می‌دادند.

در روز دوشنبه ۳۱ مرداد، نیروهای شورشی از خارج شهر به داخل سرازیر شده و با مقاومت اندک نیروهای قذافی شهر به دست نیروهای انقلابی افتاد. نیروهای انقلابی میدان سبز را به میدان شهید تغییر نام دادند.

شنبه ۵ شهریور، وب‌سایت‌های خبری تصاویری از شورشیان را که وارد خانه پسران و دختران قذافی در طرابلس شده بودند را نشان دادند.

فرار همسر و سه فرزند قذافی به الجزایر

از آن‌جا که جنگ در طرابلس در ماه آگوست به اوج خود رسید، خانواده قذافی مجبور به ترک شهر شدند. در روز ۵ شهریور ۱۳۹۰ (۲۷ آگوست ۲۰۱۱)، خبرگزاری مصر منا گزارش داد که جنگجویان شورشی لیبی ۵ زرهس مرسدس بنز را که احتمالا حامل شخصیت‌های رژیم قذافی بودند، در جنوب غربی لیبی مشاهده کرده‌اند که به سمت الجزایر حرکت کرده‌اند.

کشتن قذافی

پس از سقوط طرابلس در آگوست ۲۰۱۱، قذافی و خانواده وی از پایتخت لیبی فرار کردند. به طور گسترده شایع شد که وی به جنوب کشور پناه برده است. اما در حقیقت، قذافی در روز سقوط طرابلس در یک کاروان کوچک به سرت فرار کرده بود.

در روز چهارشنبه ۲۷ مهر ۱۳۹۰، نخست وزیر لیبی، محمود جبرئیل گفت که رهبر پیشین در صحرای جنوبی بوده است و دولت را در بین قبایل طرفداراران خود مجددا برقرار کرده است.

شهر سرت آخرین سنگر قذافی برای مقاومت در برابر مخالفان بود. او در این شهر به همراه دو فرزندش، معتصم و سیف الاسلام به مقاومت مشغول بود. روز پنجشنبه ۲۸ مهر ۱۳۹۰ (۲۰ اکتبر ۲۰۱۱)، قذافی از ناحیه سر، گردن و تنه هدف گلوله قرار گرفت و پیش از رسیدن به بیمارستان جان داد. وزیر اطلاع رسانی لیبی هم گفت معتصم قذافی که به همراه پدرش در شهر سرت مخفی شده بود، کشته شد.