ابراهیم یزدی

ابراهیم یزدی
عضو شورای انقلاب - وزیر امور خارجه سابق ایران
پس از	کریم سنجابی
عضو شورای انقلاب
گمارنده	روح‌الله خمینی
اطلاعات شخصی
زاده	۱۰ مهر ۱۳۱۰ قزوین
درگذشت	۶ شهریور ۱۳۹۶ ازمیر - ترکیه
علت مرگ	سرطان پانکراس
حزب سیاسی	نهضت آزادی ایران
دیگر عضویت‌های سیاسی	نهضت خداپرستان سوسیالیست
محل تحصیل	دانشگاه تهران - دانشکده پزشکی بیلور تگزاس
مذهب	اسلام-شیعه

ابراهیم یزدی (زاده‌ی ۱۰مهر۱۳۱۰ خورشید در قزوین - درگذشته ۶ شهریور ۱۳۹۶ در ازمیر ترکیه) سیاست‌مدار ایرانی، معاون نخست وزیر و وزیر امور خارجه در دولت موقت پس از پیروزی انقلاب ضد سلطنتی بود. در کودکی همراه خانواده‌اش به تهران آمد. ابراهیم یزدی تحصیلات ابتدایی و دبیرستان را در تهران گذراند. در ۱۳۲۸ وارد دانشگاه شد هم‌زمان نیز وارد مسائل سیاسی شد. در آن زمان هوادار جبهه‌ی ملی بود. در سال ۱۳۳۹ برای ادامه‌ی تحصیل به آمریکا رفت و در فعالیت‌های سیاسی نیز حضور داشت. او شهروندی ایالات متحده را دریافت کرد. ابراهیم یزدی با شکل گیری نهضت آزادی همراه با مصطفی چمران و افراد دیگر شعبه خارج از کشور نهضت آزادی را تاسیس کرد و رئیس شورای خارج از کشور آن شد. پس از اوج‌گیری قیام مردم ایران علیه حکومت پهلوی ابراهیم یزدی در زمره‌ی نزدیکان خمینی درآمد. ابراهیم یزدی در جریان‌های منتهی به انقلاب ضد سلطنتی و استقرار خمینی در فرانسه سخنگوی او و همچنین رابط او با طرف‌های خارجی به خصوص آمریکایی‌ها بود.

به گفته خودش و اذعان شاهدان برنامه سیاسی خمینی برای دوران پس از انتقال قدرت را او تنظیم کرد. ابراهیم یزدی در بهمن ۱۳۵۷ به دستور خمینی عضو شورای انقلاب اسلامی شد. او در دولت موقت به ریاست مهندس مهدی بازرگان معاون نخست وزیر و سپس وزیر امور خارجه بود. پس از بحران گروگان‌گیری سفارت آمریکا در تهران و استعفای دولت موقت ابراهیم یزدی نیز از دولت کناره‌گیری کرد. ابراهیم یزدی در اولین انتخابات مجلس شورای اسلامی نماینده‌ی مردم تهران شد. در سال‌های بعد نهضت آزادی که یزدی عضو آن بود از طرف مقامات جمهوری اسلامی ممنوع اعلام شد. در دوره‌های بعدی انتخابات مجلس صلاحیت او توسط شورای نگهبان رد شد.

ابراهیم یزدی پس از درگذشت مهندس بازرگان به عنوان دبیرکل نهضت آزادی انتخاب شد و تا پایان عمر این سمت را دارا بود. نهضت آزادی و طیف ملی_مذهبی همواره خود را موافقان غیر حاکم نظام جمهوری اسلامی می‌دانستند و در صدد اصلاح ساختار ولایت فقیه بودند. ابراهیم یزدی و هم‌فکرانش به دنبال تقویت جناح اصلاح طلب در درون حاکمیت بودند و از آن‌ها حمایت می‌کردند. نظریه‌ی اصلاح جمهوری اسلامی به حاکمان ایران کمک کرد که در افکار عمومی بین‌المللی این‌طور القا‌ء کنند که در ایران یک حکومت دموکراتیک حاکم است که به مخالفان نیز اجازه فعالیت می‌دهد. بطلان نظریه‌ی اصلاح حاکمیت ولایت فقیه و ساختار جمهوری اسلامی که از ابتدا گروه‌هایی چون مجاهدین خلق آن را مطرح کردند طی سال‌ها اثبات شد. در قیام‌های مردم ایران نیز شعار «اصلاح طلب اصولگرا دیگه تمومه ماجرا» نشان داد که مردم نیز دلبستگی چندانی به این استراتژی ندارند.

ابراهیم یزدی و مصطفی چمران در دوران زندگی و تحصیل در آمریکا

ابراهیم یزدی در سال ۱۳۸۴ برای انتخابات ریاست جمهوری کاندید شد اما صلاحیتش توسط شورای نگهبان رد شد. او در جمهوری اسلامی چندین بار بازداشت شد و در سال‌های پایانی عمر نیز ممنوع‌الخروج بود. با شدت گرفتن بیماری ابراهیم یزدی، دادستان تهران با خروج او از ایران موافقت کرد اما ایالات متحده به او ویزای درمانی نداد. ابراهیم یزدی در بیمارستانی در ازمیر ترکیه تحت درمان قرار گرفت و سرانجام در ۶ شهریور ۱۳۹۶ پس از یک عمل جراحی و به علت بیماری سرطان پانکراس در شهر ازمیر درگذشت. پیکر او به ایران منتقل شد و در بهشت زهرا دفن شد.

زندگی شخصی

ابراهیم یزدی روز ۱۰ مهر سال ۱۳۱۰ در قزوین چشم به جهان گشود. اجداد او یزدی بودند اما پدر بزرگش بعد از استقرار در قزوین به کار تجارت حنا در قفقاز مشغول شد. پدر ابراهیم یزدی بعدها به تهران مهاجرت کرد و کسب و کار مستقلی برای خود به راه انداخت. ابراهیم یزدی دوران کودکی و تحصیلات اولیه‌ی خود را در تهران گذراند. هم‌زمان با تحصیلات او وقایع شهریور ۱۳۲۰ و اشغال ایران توسط نیروهای متفقین اتفاق افتاد. در همین زمان بود که نخستین تجربه سیاسی خود را از سر گذراند. او دبیرستان را در دارالفنون گذراند. در ادامه با مخالفت پدرش برای ادامه‌ی تحصیل مواجه شد. با این حال ابراهیم یزدی در سال ۱۳۲۸ در رشته داروسازی ثبت نام کرد. ابراهیم یزدی در سال ۱۳۳۹ برای ادامه تحصیل به آمریکا رفت.

ابراهیم یزدی ۶ فرزند (۳ پسر و ۳ دختر) به نام‌های خلیل، سارا، لیلا، یوسف، مریم و ایمان دارد. خلیل دکترای اقتصاد دارد و مشاور آی تی است. سارا پزشک متخصص سالمندان و مسئول یک مرکز پزشکی در ایالت پنسیلوانیاست. لیلا فرزند سوم لیسانس روانشناسی دارد و در ترکیه با همسرش زندگی می کند. یوسف دکترای مهندسی پزشکی دارد و استاد دانشگاه جان هاپکینز است. مریم یزدی فرزند پنجم، پزشک است و ایمان در آمریکا زندگی می کند و فارغ التحصیل فوق لیسانس علم مواد است.

ابراهیم یزدی در کنار روح‌الله خمینی و اکبرهاشمی رفسنجانی در روزهای پایانی رژیم پهلوی در کنفرانس مطبوعاتی

تحصیلات ابراهیم یزدی

ابراهیم یزدی در ۶ سالگی به همراه خانواده از قزوین به تهران آمد. دوره‌ی ابتدایی را در مدارس مولوی و ادب گذراند. سپس به دارالفنون رفت. پس از پایان دوره‌ی دبیرستان در سال ۱۳۲۸ برای تحصیل در رشته داروسازی به دانشگاه رفت در سال ۱۳۳۲ در رشته داروسازی از دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد. او در سال ۱۳۳۹ برای ادامه‌ی تحصیلات به آمریکا رفت.

فعالیت پیش از انقلاب

حیات سیاسی ابراهیم یزدی در دوران فضای باز سیاسی بعد از ۱۳۲۰ آغاز شد. او در سال ۱۳۲۵ به نهضت خداپرستان سوسیالیست که محمد نخشب بنیان‌گذار آن بود پیوست. این گروه بعدها به حزب ایران به رهبری اللهیار صالح پیوستند که خود از احزاب اصلی تشکیل دهنده‌ی جبهه ملی بود. ابراهیم یزدی پس از کودتای ۲۸ مرداد ۳۲ مدتی در نهضت مقاومت ملی فعالیت کرد. در سال ۱۳۳۹ برای ادامه تحصیل راهی آمریکا شد و بعدها در آمریکا تبعه آن کشور شد.

پس از تاسیس نهضت آزادی و شاخه خارج کشوری آن، رئیس شورای مرکزی نهضت آزادی در خارج از ایران شد. در سال ۱۳۴۲ در تاسیس انجمن اسلامی دانشجویان آمریکا و کانادا مشارکت کرد.

ابراهیم یزدی در کنار دیگر اعضای دولت موقت، هاشم صباغیان، مهدی بازرگان و عباس امیر انتظام

با آغاز اعتراضات علیه حکومت پهلوی و اوج گرفتن قیام و زمانی که کم‌کم نام خمینی بر سر زبان‌ها افتاد ابراهیم یزدی و دوستانش که توازن قوا را به نفع خمینی می‌دیدند، به خمینی نزدیک شدند و در شمار نزدیکان او درآمدند. پس از استقرار خمینی در پاریس از مشاوران اصلی خمینی در پاریس بود. خمینی که از علم سیاسی روز بی‌اطلاع بود برنامه‌ی سیاسی مشخصی نداشت. یزدی از نفرات کلیدی تدوین برنامه سیاسی خمینی بود. در واقع تشکیل شورای انقلاب و انجام رفراندوم پس از انتقال قدرت و تشکیل مجلس مؤسسان برای تدوین قانون اساسی برنامه‌ای بود که یزدی و دوستانش برای خمینی تدوین کردند. یزدی و همفکرانش برای بزک کردن و قبولاندن افکار واپس گرای روحانیون به افکار عمومی دنیا و ارائه چهره‌ای مدره از آنان نقش اساسی داشتند.

یزدی در کتاب خاطراتش می‌گوید که از تابستان ۵۶ یعنی زمانی که خمینی هنوز در نجف بوده با او ارتباط داشته و به او مشورت می‌داده است. ابراهیم یزدی در کتاب خاطراتش شرح داده است که او برنامه سیاسی خمینی و چگونگی انتقال قدرت را تهیه کرد و در اختیار خمینی که از نجف به نوفل لوشاتو در حومه پاریس نقل مکان کرده بود، گذاشت.

ابراهیم یزدی وزیر خارجه وقت جمهوری اسلامی در دیدار با فیدل کاسترو در اجلاس عدم تعهد در هاوانا

در زمان حضور خمینی در فرانسه نمایندگان دولت آمریکا با خمینی ارتباط برقرار کردند که یزدی رابط خمینی با آمریکایی‌ها بود. او پیام‌های و خواسته‌های آمریکایی‌ها را برای خمینی ترجمه می‌کرد و سپس پاسخ خمینی را به آنان انتقال می‌داد آن‌طور که از متن پیام‌های رد و بدل شده بین آمریکایی‌ها و خمینی برمی‌آید، خمینی به آمریکا اطمینان خاطر می‌دهد که انتقال قدرت در آرامش صورت خواهد گرفت و منافع آمریکا در ایران حفظ خواهد شد.

در ۱۲ بهمن ۵۷ یزدی در همان هواپیمایی که خمینی را به ایران انتقال داد همراه خمینی به ایران آمد.

ابراهیم یزدی پس از انقلاب

یزدی در ابتدای پیروزی انقلاب به دستور خمینی به عضویت شورای انقلاب در آمد. در دولت موقت مهندس بازرگان معاون نخست وزیر و بعدها سرپرست روزنامه کیهان شد و با استعفای دکتر کریم سنجابی از وزارت خارجه جای او را در دولت موقت گرفت. در پی اشغال سفارت آمریکا از جانب هواداران خمینی، دولت موقت مهندس بازرگان استعفا داد و جناح لیبرال حاکمیت که راه را برای به قدرت رسیدن خمینی هموار کرده بودند عملا از حاکمیت حذف شدند. ابراهیم یزدی پس از استعفای دولت موقت در انتخابات دور اول مجلس، نماینده تهران شد، اما در دوره‌های بعدی صلاحیتش برای نمایندگی از طرف شورای نگهبان رد شد.

ابراهیم یزدی درحال رای دادن در انتخابات ریاست جمهوری

بعدها تشکل نهضت آزادی از طرف جمهوری اسلامی غیر قانونی اعلام شد. آخرین دیدار او با خمینی در سال ۱۳۶۴ بود که به خواست خمینی صورت گرفت و یزدی درباره جنگ توصیه‌هایی به او کرده بود.

یزدی پس از درگذشت مهدی بازرگان در سال ۱۳۷۳ به عنوان دبیرکل نهضت آزادی انتخاب شد. او پس از انتخاب محمد خاتمی به ریاست جمهوری ایران در سال ۱۳۷۶ و در دوران دولت اصلاحات به همراه گروهی دیگر از چهره های سیاسی بر فعالیت‌های سیاسی خود افزود. یزدی در سال ۱۳۸۴ و در پایان دوران ریاست جمهوری خاتمی برای انتخابات ریاست جمهوری ثبت نام کرد اما شورای نگهبان صلاحیت او را رد کرد. پس از انتخابات بحث برانگیز ریاست جمهوری ایران در سال ۱۳۸۸ که اعلام پیروزی محمود احمدی‌نژاد در آن به اعتراضات گسترده انجامید، ایراهیم یزدی چند بار بازداشت و هر بار مدتی زندانی شد.

نقش ابراهیم یزدی در تحکیم جمهوری اسلامی

ابراهیم یزدی در کنار معصومه ابتکار از عناصر گروگان‌گیری در سفارت آمریکا که باعث سقوط دولت موقت شد

ابراهیم یزدی و همفکران او در نهضت آزادی همواره مبلغ اصلاح پذیری رژیم ولایت فقیه از درون خود بودند، به همین خاطر همواره از طرف جناح اصلاحات در جنگ با جناح اصولگرا مورد استفاده قرار گرفتند. هم اکنون پس از ۴۰ سال که از عمر جمهوری اسلامی و برقراری استبداد دینی در ایران می‌گذرد و بحران عدم مشروعیت که جمهوری اسلامی با آن روبروست، بطلان نظریه اصلاحات و خطی که نهضت آزادی برای اصلاح رژیم ولایت فقیه در پیش گرفته بود اثبات شده است. در تظاهرات و اعتراضات دی‌ماه ۱۳۹۶ مردم و دانشجویان شعار «اصلاح طلب اصولگرا دیگه تمومه ماجرا» سردادند و عملا ثابت شد که تنها راه مقابله با این رژیم خط براندازی و سرنگونی تمامیت آن است.

بسیاری معتقدند خطی که نهضت آزادی در قبال جمهوری اسلامی در پیش گرفت نه تنها به نفع مردم ایران و بهبود وضعیت زندگی آنان نبود بلکه در عمل با پراکندن این توهم که گویا این رژیم اصلاح پذیر است درخدمت طولانی‌تر شدن عمر حاکمیت ولایت فقیه و دور شدن مردم ایران از دست‌یابی به آزادی که هدف اصلی انقلاب ضد سلطنتی بود؛ شد.

درباره‌ی نقش ابراهیم یزدی در تحکیم حاکمیت خمینی و جمهوری اسلامی، او خود در سال ۱۳۶۹ در نامه‌ای به احمد خمینی ضمن اعتراض به سخنان او نسبت به خودش یادآور شد:

«اگر کسی نداند، شما خوب می‌دانید که «برنامه سیاسی و اجرایی» آقای خمینی را من تنظیم کرده و ایشان تصحیح و تنقیح نمودند که بعدها بر طبق آن شورای انقلاب و دولت موقت… تأسیس گردید. شما به کسی این اتهامات پوچ و بی‌اساس را زده‌اید که طراح و مؤسس سپاه پاسداران بوده است، طراح و مبتکر «روز قدس» بوده است، طراح اصلی و اولیه برخی دیگر از نهادهای انقلاب بوده است…»

مرگ

ابراهیم یزدی به بیماری سرطان پانکراس (لوزالمعده) مبتلا بود. در سال‌های پایانی عمر ممنوع‌الخروح بود اما با شدت گرفتن بیماریش دادستان تهران با خروج وی از ایران برای معالجه موافقت کرد. او برای گرفتن ویزای آمریکا به ترکیه رفت ولی کشور آمریکا به او ویزا نداد و خانواده‌اش تصمیم گرفتند او را در ترکیه درمان کنند. او در ترکیه تحت عمل جراحی قرارگرفت و نهایتا در روز ۶ شهریور ۱۳۹۶ در شهر ازمیر ترکیه درگذشت. پیکر او به ایران منتقل و در بهشت زهرا دفن شد.