۱٬۰۴۴
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱۹۶: | خط ۱۹۶: | ||
== ارتش اشکانیان، ارتشی با ساختار فئودالی == | == ارتش اشکانیان، ارتشی با ساختار فئودالی == | ||
در دوره اشکانیان ارتش همیشگی و منظمی وجود نداشت که همواره آماده دفاع از کشور باشد. ارتش اشکانی دارای ساختاری فئودالی بود (ارباب-رعیتی) این ساختاری بود که تا پیش از قیام اردشیر بابکان و در دوره اشکانیان بر ایران حاکم بود. طبق این ساختار در زمان جنگ هر کدام از زمین داران بزرگ میبایست از رعایای خود نیرویی | در دوره اشکانیان ارتش همیشگی و منظمی وجود نداشت که همواره آماده دفاع از کشور باشد. ارتش اشکانی دارای ساختاری فئودالی بود (ارباب-رعیتی) این ساختاری بود که تا پیش از قیام اردشیر بابکان و در دوره اشکانیان بر ایران حاکم بود. طبق این ساختار در زمان جنگ هر کدام از زمین داران بزرگ میبایست از رعایای خود نیرویی گردآوری کرده و برای حکومت مرکزی میفرستادند. جای بسی شگفتی است که این ساختار در دوران طولانی پادشاهی اشکانیان توانست ارتشهای عظیمی را در مقابل رومیان ایجاد کند و به محض آشکار شدن نخستین نشانههای تهاجم از طرف دشمن پیکهایی به تمامی ایلات و اربابان فرستاده میشد و هر ایلات و ارباب به اندازه توان خود ارتشی را برای حکومت مرکزی میفرستاد. | ||
این ارتش به دلیل سواره بودن توانایی جابجایی سریع را دارا بودند به همین دلیل رسیدن سپاهیان به میدان زیاد طولانی نمیشد. در کنار این ارتش، سپاهی نیز وجود داشت که تعداد کمتری سرباز داشت و | این ارتش به دلیل سواره بودن توانایی جابجایی سریع را دارا بودند به همین دلیل رسیدن سپاهیان به میدان زیاد طولانی نمیشد. در کنار این ارتش، سپاهی نیز وجود داشت که تعداد کمتری سرباز داشت و وظیفهاش، حفاظت از پایتخت و خانواده سلطنتی و همچنین حفاظت از کاخهای فرماندارن ایلات بود، این ارتش اکثراً از سوارن سنگین اسلحه با زرههایی سنگین تشکیل میشد. این ارتش اساس قدرت حکومت مرکزی بود. قدرت این ارتش بر مبنای قدرت زرهی آن بود و نه جابجایی سریع آن. رمز پیروزیهای بزرگ اشکانیان، حملات سریع و بیوقفه سواران سبک اسلحه بود که اجازه حرکت به نیروهای دشمن را نمیدادند. متأسفانه ارتش اشکانی به دلیل مشغله زیاد در شورشهای شرق کشور، نتوانست از بینالنهرین پا پیش بگذارد. سپاهیان اشکانی به دلیل روش جنگی ویژه ای که داشتند یعنی تیراندازی به روش قنقاج تلفات بسیار اندکی در نبردها داشتند. | ||
از پیادهنظام در دوران اشکانیان بسیار استفاده کمی میشدهاست، مگر در جنگهای شهری. سپاهیان اشکانی تابع | از پیادهنظام در دوران اشکانیان بسیار استفاده کمی میشدهاست، مگر در جنگهای شهری. سپاهیان اشکانی تابع صددرصد مقررات ارتشی نبودند و در میدان جنگ به نحوی بینظمی حکمفرما بود. صفوف متراکم ارتشی که در دوره هخامنشیان بود، در ارتش اشکانی وجود نداشت. البته باید متذکر شد که در سالهای ابتدایی حکومت اشکانیان، پادشاهان اشکانی به ایجاد سپاهی متشکل از پیادهنظام سنگین اسلحه با نیزههای بلند همت گماشتند، چرا که پیروزیهای این نوع پیادهنظام را در نبردهای بزرگ اسکندر در مقابل هخامنشیان دیده بودند ولی پس از چندی این پیادهنظام از زمانی که از آنتریوکوس پادشاه سلوکی شکست خورد، برچیده شد و پارتها بر روی یک ارتش سواره تمرکز یافتند. داشتن ارتش متشکل از سواره نظام برای پارتها که مردمی داری گلههای بیشمار اسب بودند، کار مشکلی نبود. | ||
لازم است ذکر شود که در دوران پارتیان، پرورش اسب یکی از کارهای رایج در مزارع بوده و مزارع فراوانی برای تربیت اسب اختصاص مییافتند. پارتها در زمستان نیز مانند تابستان جرارانه از میهن دفاع مینمودند چنانکه در بالا گفته شد، ارتش آنتوان در زمستان شکست سختی از پارتها خورد. به این دلیل که بیشتر نبردها در بینالنهرین اتفاق میافتاده، زمستان و تابستان فرق چندانی نداشته و در همه حالات، بینالنهرین دارای هوای گرم بود است. (توجه شود که آنتوان در شمال آذرآبادگان شکست خورد). در تمامی نبردهای بین رومیان و اشکانیان، اشکانیان تنها در نبرد با تراژان مغلوب شدند و در بقیه نبردها فتح با آنان بود. در جنگ با تراژان نیز پس از چندی سپاهیان رومی از ایران فراری شدند چرا که پادشاه اشکانی یعنی خسروشاه، مردم مناطق فتح شده را بر علیه رومیان شوراند و آنها را از خاک ایران بیرون کرد.<ref>پارسیان دژ - [https://parsiandej.ir/ارتش-اشکانیان/ ارتش اشکانیان (ارتش پادشاهی اشکانی)]</ref> | |||
== شهرها و پایتختها == | == شهرها و پایتختها == | ||
[[پرونده:تپه باستانی کاخ نسا نخستین پایتخت دوره اشکانیان در عشقآباد ترکمنستان.jpg|بندانگشتی|'''تپه باستانی کاخ نسا نخستین پایتخت دوره اشکانیان در عشقآباد ترکمنستان''']] | [[پرونده:تپه باستانی کاخ نسا نخستین پایتخت دوره اشکانیان در عشقآباد ترکمنستان.jpg|بندانگشتی|'''تپه باستانی کاخ نسا نخستین پایتخت دوره اشکانیان در عشقآباد ترکمنستان''']] | ||
پایتخت دولت اشکانی بر حسب | پایتخت دولت اشکانی بر حسب توسعه آن کشور تغییر میکرد. | ||
زمانی که اشکانیان در سرزمین پارت حکومت داشتند، پایتخت آنان در شهر نسا (نزدیک | زمانی که اشکانیان در سرزمین پارت حکومت داشتند، پایتخت آنان در شهر نسا (نزدیک عشقآباد) و سپس در شهر اساک نزدیک قوچان بود. | ||
در زمان تیرداد اول پایتخت خود را به هکاتم پیلس یا شهر | در زمان تیرداد اول پایتخت خود را به هکاتم پیلس یا شهر صددروازه در نزدیکی دامغان انتقال دادند، بعداز آنکه مرز ایشان به رود فرات رسید شهر تیسفون را که در جانب چپ دجله مقابل شهر سلوکیه ساخته بودند به پایتختی برگزیدند. | ||
پادشاهان اشکانی به مناسبت تغییر فصل در شهـرهای مختلف ایران از قبیل ری و همدان و گرگان و بابل گردش میکردند. | پادشاهان اشکانی به مناسبت تغییر فصل در شهـرهای مختلف ایران از قبیل ری و همدان و گرگان و بابل گردش میکردند. | ||
خط ۲۱۵: | خط ۲۱۷: | ||
== دین اشکانیان == | == دین اشکانیان == | ||
اشکانیان در آغاز به جهت معاشرت با قوم داهه | اشکانیان در آغاز به جهت معاشرت با قوم داهه وسکاها مظاهر طبیعت مانند آفتاب و ماه و ستارگان را مقدس می دانستند. پس از آنکه با سلوکیها و یونانیان نزدیک شدند به پرستش ارباب انواع یونانی و خدایان ایشان نیز خو گرفتند، عده ای از ایشان به مذهب زرتشت درآمدند. چنانکه بلاش اول در صدد گردآوری اوستا برآمد. | ||
خدای مهر یا خورشید که در عین حال خدای عدالت نیز بود از دیر باز در فلات ایران مورد پرستش بود. مهر با شمشا (شمس) خدای بابلی یکی دانسته شدهاست. دینی بود که مردم را به صلح همگانی دعوت میکرد. | از مذاهب معروف دوره اشکانی مهرپرستی است. خدای مهر یا خورشید که در عین حال خدای عدالت نیز بود از دیر باز در فلات ایران مورد پرستش بود. مهر با شمشا (شمس) خدای بابلی یکی دانسته شدهاست. دینی بود که مردم را به صلح همگانی دعوت میکرد. مهرپرستان یکدیگر را برادر و مربیان خویش را پدر میخواندند. اشکانیان نسبت به مذاهب بیگانه بینظر بودند و ادیان مختلف در کشور ایشان آزاد بود. چنانکه یهودیان، اشکانیان را حامی خود میشمردند. به همین دلیل نظرات زیادی وجود دارد که در واقع اشکانیان چه دینی داشتند واین دقیقاً مشخص نیست.<ref name=":1" /> | ||
== تجارت == | == تجارت == | ||
[[پرونده:سکههایی از دوران اشکانی در موزه ملی عراق.jpg|بندانگشتی|'''سکههایی از دوران اشکانی در موزه ملی عراق''']] | [[پرونده:سکههایی از دوران اشکانی در موزه ملی عراق.jpg|بندانگشتی|'''سکههایی از دوران اشکانی در موزه ملی عراق''']] | ||
سکههای پارتی فقط ازنقره | سکههای پارتی فقط ازنقره و برنج بود و در زمان آنها پول طلا تنها از راه بازرگانی به ایران وارد میشد. | ||
واحد پول اشکانیان «درخم» نام داشت که | واحد پول اشکانیان «درخم» نام داشت که کلمهای است یونانی و بعدها به صورت درهم و درم درآمده است. | ||
خط و زبان سکههای اشکانی، یونانی است. عناوینی که شاهان به تقلید سلوکی بر روی سکههای خود ضرب کردهاند بسیار است. روی سکهها صورت شاهان اشکانی است که بر تخت نشسته و کمانی به دست گرفته و زه آن را میکشند. | خط و زبان سکههای اشکانی، یونانی است. عناوینی که شاهان به تقلید سلوکی بر روی سکههای خود ضرب کردهاند بسیار است. روی سکهها صورت شاهان اشکانی است که بر تخت نشسته و کمانی به دست گرفته و زه آن را میکشند. | ||
بعضی از سکهها نیز دارای صورت خدایان یونانی میباشد. مسکوکات پارتی بر طبق تقویم سلوکیان | بعضی از سکهها نیز دارای صورت خدایان یونانی میباشد. مسکوکات پارتی بر طبق تقویم سلوکیان تاریخگذاری میشد که مبدأ آن سال آن سال ۳۱ پیش از میلاد یعنی سال جلوس سلوکوس نیکاتر بر تخت شاهی است. | ||
از قرن اول بعد از میلاد، | از قرن اول بعد از میلاد، کمکم خط سکههای پارتی از یونانی به خط و زبان آرامی تبدیل میشود و از مرغوبیت جنس و فلز آنها کاسته میگردد. | ||
سکههای نقره اشکانی عبارت از یک درهمی و چهاردرهمی است که ضرب آنها بیشتر در شهرهای یونانی بینالنهرین بعمل میآمدهاست.<ref name=":1" /> | سکههای نقره اشکانی عبارت از یک درهمی و چهاردرهمی است که ضرب آنها بیشتر در شهرهای یونانی بینالنهرین بعمل میآمدهاست.<ref name=":1" /> | ||
== زبان == | == زبان == | ||
زبان پارتها از | زبان پارتها از خانواده زبانهای هند و اروپایی و از دسته زبانهای ایران میانه است و آن زبانی است که به نام پهلوی معروف گردیدهاست. | ||
[[پرونده:نمونهای از معماری اشکانی.jpg|بندانگشتی|'''نمونهای از معماری اشکانی از شهر باستانی هترا در ۲۹۰ کیلومتری شمال غرب بغداد''']] | [[پرونده:نمونهای از معماری اشکانی.jpg|بندانگشتی|'''نمونهای از معماری اشکانی از شهر باستانی هترا در ۲۹۰ کیلومتری شمال غرب بغداد''']] | ||
زبان پهلوی شمالی را پارتی یعنی اشکانی و زبان پهلوی جنوبی را پارسیک یا پهلوی ساسانی مینامند. | زبان پهلوی شمالی را پارتی یعنی اشکانی و زبان پهلوی جنوبی را پارسیک یا پهلوی ساسانی مینامند. | ||
اشکانیان از بدو تأسیس دولت خود تا زمان گودرز اشک بیستم (۵۱ | اشکانیان از بدو تأسیس دولت خود تا زمان گودرز اشک بیستم (۵۱ میلادی) تحت تأثیر هلنیسم و یونانیمآبی قرار گرفتند. در این دوره پادشاهان و شاهزادگان اشکانی غالباً به زبان یونانی آشنا بودند. | ||
چنانکه اردوان اول اشکانی و ارد اول این زبان را بخوبی میدانستند. فرهنگ و آداب یونانی آنقدر در این دوره رواج داشت که پادشاهان اشکانی چون ارد | چنانکه اردوان اول اشکانی و ارد اول این زبان را بخوبی میدانستند. فرهنگ و آداب یونانی آنقدر در این دوره رواج داشت که پادشاهان اشکانی چون ارد بهآسانی از نمایشهایی که هنرمندان یونانی میدادند استفاده میکردند. | ||
اما دانستن زبان یونانی از زمان گودرز به بعد رو به انحطاط گذارد. زیرا، خطوط یونانی سکههای آن زمان خوانا نیست. | اما دانستن زبان یونانی از زمان گودرز به بعد رو به انحطاط گذارد. زیرا، خطوط یونانی سکههای آن زمان خوانا نیست. | ||
خط ۲۴۸: | خط ۲۴۸: | ||
خط ملی اشکانیان، خط آرامی بود که از زمان هخامنشیان به ایشان به ارث رسیده بود. | خط ملی اشکانیان، خط آرامی بود که از زمان هخامنشیان به ایشان به ارث رسیده بود. | ||
بعضی از پادشاهان ایشان مانند | بعضی از پادشاهان ایشان مانند مهرداد چهارم و بلاش اول و اردوان پنجم سکههای خود را به زبان پهلوی و خط آرامی ضرب کردهاند. | ||
از جمله از اسنادی که در این زمان پیدا شده، | از جمله از اسنادی که در این زمان پیدا شده، قبالهای است مربوط به فروش یک تاکستان به زبان پهلوی و خط آرامی که در اورامان کرمانشاه بدست آمدهاست.<ref name=":1" /> | ||
== آثار به جا مانده از تمدن اشکانی == | == آثار به جا مانده از تمدن اشکانی == | ||
بعضی از آثار اشکانی که تا کنون بدست آمده از این قرار است: | بعضی از آثار اشکانی که تا کنون بدست آمده از این قرار است: | ||
[[پرونده:منطقه زیبا و گردشگرپذیر «دلیمهرجان» با آثار باستانی متعلق به دوره اشکانیان در شهرستان لنده استان کهگیلویه و بویراحمد.jpg|بندانگشتی|'''منطقه زیبا و گردشگرپذیر دلیمهرجان با آثار باستانی متعلق به دوره اشکانیان در شهرستان لنده استان کهگیلویه و بویراحمد''']] | [[پرونده:منطقه زیبا و گردشگرپذیر «دلیمهرجان» با آثار باستانی متعلق به دوره اشکانیان در شهرستان لنده استان کهگیلویه و بویراحمد.jpg|بندانگشتی|'''منطقه زیبا و گردشگرپذیر دلیمهرجان با آثار باستانی متعلق به دوره اشکانیان در شهرستان لنده استان کهگیلویه و بویراحمد''']] | ||
خرابه معبد کنگاور که شباهت بسیاری به معابد یونانی دارد و مربوط به خدای دیانا رب النوع ماه بودهاست. | |||
در همدان نیز معبدی بود به اسم آناهیتا که ستونهای آن شبیه شیوههای | در همدان نیز معبدی بود به اسم آناهیتا که ستونهای آن شبیه شیوههای ستونسازی است. | ||
در الحذر (هاترا) در کنار دجله خرابههایی است که تقریباً بیش از هزار متر شعاع آن است. این خرابهها باقیماندة کاخهای اشکانی است که تاقهای آن به سبک رومی زده شدهاست. | در الحذر (هاترا) در کنار دجله خرابههایی است که تقریباً بیش از هزار متر شعاع آن است. این خرابهها باقیماندة کاخهای اشکانی است که تاقهای آن به سبک رومی زده شدهاست. | ||
در بیستون، گودرز اشکانی به تقیلد از داریوش | در بیستون، گودرز اشکانی به تقیلد از داریوش کتیبهای کندهاست. این کتیبه به خط و زبان یونانی است. | ||
در تنگه سائولک در کوههای بختیاری نقش یکی از ملکههای اشکانی دیده میشود که در میان سه مرد که از ایشان دو تن نیزه در دست دارند آرمیده و مغی به خواندن دعا مشغول است. این مجلس حکایت میکند از این که شاه به شکار رفته و ملکه با نگرانی در انتظار شوهر خود میباشد و مغان برای سلامت پادشاه دعا میخواندند. در این حجاری ۱۵ نفر در دو صف و پشت یکدیگر ایستادهاند. | در تنگه سائولک در کوههای بختیاری نقش یکی از ملکههای اشکانی دیده میشود که در میان سه مرد که از ایشان دو تن نیزه در دست دارند آرمیده و مغی به خواندن دعا مشغول است. این مجلس حکایت میکند از این که شاه به شکار رفته و ملکه با نگرانی در انتظار شوهر خود میباشد و مغان برای سلامت پادشاه دعا میخواندند. در این حجاری ۱۵ نفر در دو صف و پشت یکدیگر ایستادهاند. | ||
خط ۲۶۹: | خط ۲۶۹: | ||
در خرابههای شهر دورا اروپوس در ساحل علیای فرات کتیبههایی به زبان یونانی و نقشهای دیواری که حاکی از وقایع جنگهای اشکانیان و رومیان میباشد کشف شدهاست. | در خرابههای شهر دورا اروپوس در ساحل علیای فرات کتیبههایی به زبان یونانی و نقشهای دیواری که حاکی از وقایع جنگهای اشکانیان و رومیان میباشد کشف شدهاست. | ||
در | در سرپلذهاب نقش برجستهای از گودرز اشکانی وجود دارد که در آن کتیبه ناقصی به زبان پهلوی اشکانی دیده میشود. | ||
در سالهای اخیر در | در سالهای اخیر در ناحیه نسا در نزدیکی عشق آباد واقع در کشور ترکمنستان که مقر پادشاهان اشکانی بوده، آرشیو بزرگی محتوی اسناد مالی که بر روی پارههای سفال نوشته شده بدست آمد. این اسناد به خط آرامی و زبان پهلوی اشکانی است که نظیر آن بر روی سفال در خرابههای شهر دورا اروپوس یافت شدهاست. [[پرونده:تابوت از دوره اشکانیان در موزه ملی عراق.jpg|بندانگشتی|'''تابوت از دوره اشکانیان در موزه ملی عراق''']]دیگر، ابنیه و گورستانهایی است که در ناحیة نسا در نزدیکی عشق آباد کشف شده و در آنها نقاشیها و مجسمهها و مهرها و سکهها و لوازم زندگی مردم آن زمان یافت شدهاست.<ref>مجله الکترونیکی - [http://vista.ir/article/365447/تاریخ-شهرنشینی-اشکانیان تاریخ شهرنشینی اشکانیان]</ref> | ||
== پایان کار اشکانیان == | == پایان کار اشکانیان == | ||
سرانجام کشمکشهای داخلی و شکستهای خارجی حیثیت واپسین شاهان اشکانی را بر باد داد. آخرین جنبشی که به پایان کار اشکانیان انجامید از پارس و به رهبری اردشیر بابکان آغاز شد. وی در سال ۲۲۴ میلادی بر اردوان چهارم | سرانجام کشمکشهای داخلی و شکستهای خارجی حیثیت واپسین شاهان اشکانی را بر باد داد. آخرین جنبشی که به پایان کار اشکانیان انجامید از پارس و به رهبری اردشیر بابکان آغاز شد. وی در سال ۲۲۴ میلادی بر اردوان چهارم شورید. اردوان در نبرد از اردشیر به سختی شکست خورد و خود نیز هنگام نبرد کشته شد. اردشیر احتمالاً در سال۲۲۶ میلادی در تیسفون تاجگذاری نمود و خود را «شاهنشاه» خواند. بدین ترتیب دفتر دوره اشکانیان (از حدود ۲۳۸ پیش از میلاد تا حدود ۲۲۶ میلادی) بسته شد اما یادشان چنان در جهان زنده بود که یکصد و پنجاه سال پس از سقوطشان امپراتور روم یولیانوس ترجیح داد به او لقب «فاتح پارتها» دهند.<ref>تاریخ باستان - [http://shokoheiran.blogfa.com/cat-10.aspx اشکانیان]</ref> | ||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
== منابع == | == منابع == | ||
{{پانویس|۲}} | {{پانویس|۲}} | ||
[[رده:تاریخ ایران]] | |||
[[رده:تاریخ ایران باستان]] | |||
[[رده:تاریخ جهان]] |
ویرایش