علی تجویدی

علی تجویدی
استاد علی تجویدی
اطلاعات
تولد	۱۵ آبان‌ماه ۱۲۹۸ - تهران
ملیت	ایرانی
مرگ	۲۴ اسفندماه ۱۳۸۴ - تهران
علت مرگ	سرطان
ساز(ها)	ویولن، سه تار
زمینهٔ فعالیت	آهنگسازی، نوازندگی، موسیقیدان، مدرس موسیقی، پژوهشگر و نویسنده
علت معروف‌شدن	نوازندهٔ بسیاری از ترانه‌های خاطره‌انگیز

علی تجویدی، (زاده ۱۵ آبان ۱۲۹۸، تهران – درگذشته ۲۴ اسفند ۱۳۸۴، تهران) نوازنده ویولن و سه‌تار، آهنگ‌ساز، پژوهشگر، موسیقی‌دان و نویسنده‌ی ایرانی است. علی تجویدی در ۱۲ سالگی تمام دستگاه‌های موسیقی را می‌شناخت؛ و می‌توانست آن‌ها را به تفکیک از هم شناسایی کند. علی تجویدی موسیقی را با ساز فلوت آغاز و نزد ظهیرالدینی مشق نت‌نویسی کرد. اوج پرواز استاد علی تجویدی در سن ۱۸ سالگی در هشت سال شاگردی نزد استاد شهیر، ابوالحسن صبا بود. علی تجویدی طی سالیان به عنوان پیش‌تاز و طلایه‌دار ویلون‌نوازی ایران شناخته می‌شد. در سال‌های تدریس او در هنرستان موسیقی، هنرجویان زیادی پرورش یافتند. علی تجویدی علاوه بر نوازندگی، آهنگساز نیز بود. استاد علی تجویدی یکی از برجسته‌ترین شاگردان استاد ابوالحسن صبا بود که در غیبت ایشان کلاس او را اداره می‌کرد. علی تجویدی استاد چیره‌دست ویولن بود و سال‌ها در هنرستان موسیقی در رشته ویولن تدریس می‌کرد. او استاد هنرمندانی نظیر هایده و حمیرا نیز بوده است. وی در رشته‌ی نوازندگی خود، صاحب سبکی منحصر به‌فرد بود. بسیاری از آهنگ‌ها و ترانه‌هایی که اغلب ایرانیان با آن‌ها خاطرات بسیاری دارند، ساخته‌ی استاد علی تجویدی است. بسیاری از خواننده‌های پیش از انقلاب ضد سلطنتی، با آهنگ‌سازی‌های او به شهرت رسیدند. هم‌چنین بسیاری از ترانه‌های ماندگار بانو دلکش و بانو مرضیه ساخته‌ی علی تجویدی است. او در ردیف موسیقی‌دانان طراز اول جهان قرار دارد. پس از انقلاب ضد سلطنتی سال ۱۳۵۷ به نقل از خود وی، از جمله هنرمندانی بود که در سال‌های آغازین پس از انقلاب، سازهای خود را شکستند. علی تجویدی در سال‌های پایانی به سرطان سخت پروستات مبتلا شد؛ و سرانجام در ۲۴ اسفندماه ۱۳۸۴، در سن ۸۶ سالگی بدرود حیات گفت.

خانواده و کودکی

علی تجویدی

علی تجویدی، موسیقی‌دان، آهنگ‌ساز و چهره ماندگار هنری ایران در تارخ ۱۵ آبان ۱۲۹۸، در تهران و در خانواده‌ای که اصالتاً اصفهانی بودند، متولد شد. پدر او هادی تجویدی، نقاش معروف آن‌زمان بود؛ و دانش عمیقی هم به موسیقی و ردیف ایرانی داشت. استاد نقاشی هادی تجویدی، کمال‌الملک و استاد موسیقی او درویش‌خان بود. به همین خاطر فرزندان وی از امکانات مناسبی برای درک هنر برخوردار بودند. دو برادر بزرگتر علی تجویدی یعنی محمد و علی تجویدی، تحت تعالیم پدر به شهرت زیادی در عرصه‌ی نقاشی رسیده بودند. اما علی تجویدی مجذوب بخش موسیقایی پدرش شد. پدر او نیز که علاقه‌مندی علی را می‌دانست، وی را از کودکی مشق موسیقی آموخت.

استعداد و شوق

اشتیاق و استعداد علی تجویدی به دنیای بی‌کران موسیقی به اندازه‌ای بود که در ۱۲ سالگی تمام دستگاه‌های موسیقی را می‌شناخت؛ و می‌توانست آن‌ها را به تفکیک از هم شناسایی کند.

این برای کودکی در آن سن و سال دور از انتظار بود. در نوجوانی به مدت دو سال در مکتب استاد حسین یاحقی به یادگیری ویولن همت گمارد.

آغاز کار هنری

علی تجویدی موسیقی را با ساز فلوت آغاز و نزد ظهیرالدینی مشق نت‌نویسی کرد. او تنها ۱۶سال داشت که به کلاس آقای سپهری برای فراگیری ویولن می‌رفت و برای این که به طور تکمیلی این ساز را یاد بگیرد به مدت ۲ سال از محضر حسین یاحقی استفاده کرد. وی سپس نزد ابوالحسن صبا رفت و به مدت ۸ سال در کلاس‌های این استاد بزرگ شرکت کرد؛ و علاوه بر ویولن به فراگیری ساز سه تار نیز مشغول شد.

اوج شکوفایی

علی تجویدی

اما اوج شکوفایی علی تجویدی در سن ۱۸ سالگی در هشت سال آموزش نزد استاد ابوالحسن صبا بود. علی تجویدی هر سازی را که امتحان می‌کرد، در برخی از آن‌ها نظیر ویولن و سه‌تار به کمال می‌رسید.

شکوفایی بعدی علی تجویدی زمانی بود که به هم‌کاری با خواننده معروف بانو دلکش و شاعر و ترانه‌سرای مشهور، رحیم معینی کرمانشاهی پرداخت.

این سه هنرمند ارزنده چنان وحدتی با هم داشتند که در بین سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۴۰، ماندگارترین قطعه‌های موسیقی ایران را خلق کردند.

او پس از مدتی هم‌زمان با یادگیری موسیقی کلاسیک ایرانی، در کلاس‌های نوازندگان مطرح ویولن در سبک کلاسیک حضور می‌یافت. در آهنگ‌هایی که برای آن همه خواننده ساخته بود، می‌توان رد پای موسیقی غربی را هم به وضوح مشاهده کرد.

علی تجویدی به واسطه‌ی ابوالحسن صبا توانست با رکن‌الدین مختاری، اسماعیل قهرمانی، حسین طاهرزاده و… آشنا شود.

خلاقیت و مهارت

علی تجویدی طی سالیان به عنوان پیش‌تاز و طلایه‌دار ویلون‌نوازی ایران شناخته می‌شد. در سال‌های تدریس او در هنرستان موسیقی، هنرجویان زیادی پرورش یافتند. علی تجویدی علاوه بر نوازندگی، آهنگساز نیز بود. خلاقیت و سطح توانایی وی در حدی بود که خوانندگان خیلی مشتاق برای هم‌کاری با او بودند. با آهنگ‌سازی او صدها ترانه در موسیقی ایران با صدای خوانندگان مختلف ساخته شد.

علاقه به دلکش

همسر علی تجویدی در مصاحبه‌ای می‌گوید:

علی تجویدی، بانو دلکش و معینی کرمانشاهی

«درست همان روزی که دلکش فوت کرد، کسی از لندن با او تماس گرفت؛ و چون من در خانه نبودم، با خودش صحبت کرده و خبر درگذشت او را به تجویدی داده بود. از آن روز به بعد تا سه هفته با هیچ‌کس حرف نزد، حتی یک کلام. تازگی‌ها حالش کمی بهتر شده‌ است.»

مرضیه در روستای آبا و اجدادی‌اش لالون، در حال پخت نان، در کنار بیژن ترقی، ناصرمسعودی، علی‌تجویدی، گلنراقی.

همکاری با مرضیه

بانوی هنر و آواز ایران، زنده یاد خانم مرضیه از دیگر خواننده‌هایی بود که با استاد علی تجویدی هم‌کاری گسترده داشت. طی چند سال ده‌ها اثر ماندگار با صدای مرضیه و با آهنگ‌سازی استاد علی تجویدی به گنجینه موسیقی ایران افزوده شد.

بسیاری از خوانندگان دیگر نظیر هایده و حمیرا، مدت‌ها شاگرد موسیقی استاد تجویدی بوده‌اند. بیشتر فعالیت‌های استاد علی تجویدی مربوط به پیش از انقلاب ضد سلطنتی در سال ۱۳۵۷، بوده است.

ترانه‌سرایی

علی تجویدی فقط به نوازندگی و آهنگ‌سازی محدود نبود بلکه در ترانه‌سرایی نیز مهارت داشت و آثاری همچون "رفتم که رفتم "، "شاید اگر امشب رود" و… از آثار ماندگار این هنرمند شهیر ایرانی است.

سبک نوازندگی

علی تجویدی در رشته‌ی نوازندگی خود، صاحب سبکی منحصر به‌فرد بود. قدرت آرشه و تکنیک برجسته وی در به‌کارگیری از ظرائف موسیقی کلاسیک مانند پوزیسیون‌های بالا تا نزدیک خرک و آرشه‌پرانی‌های ویژه و پزیکاتو - یعنی نواختن با سر انگشت بر روی سیم ساز -، و استکاتو - یعنی نواختن مقطع -، تحسین‌برانگیز است.

علی تجویدی به همراه بانو هایده

تدریس موسیقی

استاد علی تجویدی یکی از برجسته‌ترین شاگردان استاد ابوالحسن صبا بود که در غیبت ایشان کلاس او را اداره می‌کرد. علی تجویدی استاد چیره‌دست ویولن بود و سال‌ها در هنرستان موسیقی در رشته ویولن تدریس می‌کرد. او استاد هنرمندانی نظیر هایده و حمیرا نیز بوده است.

خالق سنگ خارا

یکی از اثرهای ماندگار علی تجویدی آهنگ «سنگ خارا» با صدای مرضیه بود که جزو آثار فاخر و ماندگار موسیقی ایران شد. شعر این آهنگ از رحیم معینی کرمانشاهی و تظیم آن را روح‌الله خالقی انجام دادند؛ و این آهنگ در ارکستر گل‌ها نیز اجرا شد.

موسیقی‌دان جهانی

نام علی تجویدی در «دایرة المعارف رجال قرن بیستم» که توسط مؤسسه بیوگرافی آمریکا در سال ۱۹۹۸، منتشر شد، ذکر گردیده است. این کتاب به‌ویژه مورد استفاده افرادی قرار می‌گیرد که از آن به عنوان مرجع و مآخذ بزرگان امروز جهان استفاده می‌کنند.

این بیان‌گر آن است که استاد علی تجویدی در ردیف موسیقی‌دانان طراز اول جهان قرار دارد. اما متأسفانه هیچ نامی از این هنرمند گران‌قدر در رسانه‌های داخلی تحت حاکمیت جمهوری اسلامی نیست!.

نقش علی تجویدی در تاریخ موسیقی ایران

علی تجویدی از پر کارترین موسیقی‌دانان معاصر ایران بود. بسیاری از آهنگ‌ها و ترانه‌هایی که اغلب ایرانیان با آن‌ها خاطرات بسیاری دارند، ساخته‌ی استاد علی تجویدی است. بسیاری از خواننده‌های پیش از انقلاب ضدسلطنتی، با آهنگ‌سازی‌های او به شهرت رسیدند.

علی تجویدی نقش پررنگ و مؤثری در تاریخ موسیقی اصیل ایرانی بر عهده داشت.

علی تجویدی پس از انقلاب ضد سلطنتی

استاد علی تجویدی فعالیت آن‌چنانی پس از انقلاب ضد سلطنتی سال ۱۳۵۷، نداشت. به نقل از خود استاد تجویدی، او از جمله هنرمندانی بود که در سال‌های آغازین پس از انقلاب، سازهای خود را شکستند. علی تجویدی در سال‌های پایانی عمر غیرفعال بود؛ و تنها کاری مشترک با علی‌اصغر شاه‌زیدی و تصنیفی با صدای زنده‌یاد محمدرضا شجریان به مناسبت آغاز به کار ارکستر ملی ایران اجرا کرد. استاد تجویدی هم‌چنین منتخب چهارمین همایش چهره‌های ماندگار در سال ۱۳۸۳، شناخته شد.

یک خاطره

خاطره زیر را فخرالدین فخرالدینی نقل کرده است:

«هنوز که آن روز یادم می آید، سخت اندوهگین می شوم؛ بهار سال ۱٣٨۱ بود و من در آتلیه‌ام میزبان استاد علی تجویدی بودم تا از او عکاس بگیرم.

استاد علی تجویدی

هنگامی که او بر صندلی نشسته بود و من داشتم این ور و آن ور می‌رفتم و نورافکن‌ها را تنظیم می‌کردم، ناگهان صدای شکسته شدن چیزی را زیر پایم شنیدم. پیش از آن که بفهمم و ببینم چه چیزی شکسته است، آه از نهاد پیرمرد برآمد؛

آرشه ویولن او بود که زیر پایم به دو تکه تقسیم شده بود.

با این که تجویدی سعی داشت خودش را بی‌خیال نشان دهد و دائم تأکید می‌کرد: ابراهیم_قنبری (بزرگترین سازنده ساز در ایران) می‌تواند آرشه ویولن او را تعمیر کند، اما تمام مدتی که استاد در آتلیه بود، من بسیار خجالت‌زده بودم و تا امروز هم‌چنان شرمسارم.

علی تجویدی بیش از ٧۰ سال با ساز ویولن مأنوس بود.

آن روز استاد تجویدی شاید برای آن که مرا کمی تسکین دهد، تجربه‌یی تلخ را بازگو کرد که بسیار تاسف‌بار بود؛

از روزی دور گفت که سازش را عده‌یی ناآگاه از روی عمد و با افتخار به زمین کوبیده و با این کار در واقع دلش را شکسته بودند.

اتفاق ناخواسته شکسته شدن آرشه ویولن این آهنگ‌ساز و نوازنده بزرگ از سوی من و یادآوری خاطره تلخ گذشته، چنان فضای سنگین و غمناکی را بر فضای آتلیه عکاسی حاکم کرد که به هیچ‌وجه نتوانستم آن را تغییر دهم.

زمانی که نورها را تنظیم و دوربین را آماده عکاسی کردم، استاد چنان ویولن خود را در آغوش گرفته بود که انگار از فرزند بی‌پناهش حمایت می‌کند.

در چنین موقعیت و فضایی بود که این عکس گرفته شد.

سه سال پس از گرفتن این عکس بود که علی تجویدی درگذشت.

با رفتن او موسیقی ایران یکی از بزرگترین تصنیف‌سازها و ویولن‌نوازان خود را از دست داد».

دیدی که رسواشد دلم، آتش کاروان، صبرم عطاکن ، میگذرم ، آشفته حالی از جمله تصنیف‌های مشهور این آهنگساز است.

درگذشت علی تجویدی

مراسم تشییع پیکر زنده یاد علی تجویدی

علی تجویدی در سال‌های پایانی به سرطان سخت پروستات مبتلا شد؛ و سرانجام در ۲۴ اسفندماه ۱۳۸۴، در سن ۸۶ سالگی بدرود حیات گفت.

استاد تجویدی

استاد علی تجویدی

آثار علی تجویدی

علی تجویدی به‌همراه نادر گلچین

استاد علی تجویدی یکی از بهترین تصنیف‌سازان تاریخ ایران به‌شمار می‌رود. او آهنگ‌ساز زیباترین تصنیف‌ها با صدای خوانندگان مشهور ایران است. فهرست چهل اثر از آثار علی تجویدی به ترتیب نام تصنیف، دستگاه، ترانه‌سرا، خواننده، عبارتند از:

• وفا با تو ای مه روا نبود (شور، رهی معیری، حمیرا)
• دیدی که رسوا شد دلم (دشتی، رهی معیری، مرضیه)
• بر تربت حافظ، (نیر سینا، دلکش)
• کو یاری تا به دیارم برساند (چهارگاه، معینی کرمانشاهی، دلکش)
• عاشق شیدا من واله و رسوا من (اصفهان، پرویز خطیبی، کوروس سرهنگ‌زاده)
• چه خوش سوزی ای عشق (دشتی، معینی کرمانشاهی، مرضیه)
• عشق خود حاشا مکن (سه‌گاه، معینی کرمانشاهی، مرضیه)
• از برت دامن کشان رفتم ای نامهربان (شوشتری، معینی کرمانشاهی، مرضیه)
• می‌گذرم ز برای تو از جان می‌گذرم (چهارگاه، بیژن ترقی، دلکش)
• آشفته حالی (شور، معینی کرمانشاهی، دلکش)
• آتشین روی و سیمین تنی (همایون، رهی معیری، مرضیه)
• رفتم و بار سفر بستم (دشتی، نواب صفا، هایده)
• خاطره یک شب (چهارگاه، معینی کرمانشاهی، مرضیه)
• سنگ خارا (بیات کرد، معینی کرمانشاهی، مرضیه)
• آمد آمد با دلجویی (اصفهان، معینی کرمانشاهی، دلکش)
• کودکی (مرکب‌خوانی، معینی کرمانشاهی، دلکش)
• پشیمانم شدم (معینی کرمانشاهی، دلکش)
• آتشی ز کاروان به جا مانده (شور، بیژن ترقی، دلکش)
• قسمت من (سه‌گاه، معینی کرمانشاهی، دلکش)
• سفر کرده (چهارگاه، معینی کرمانشاهی، دلکش)
• سفرکرده و بازگشته، که دو ترانه مکمل اما جداگانه هستند (اصفهان، معینی کرمانشاهی، دلکش)
• بگو که هستی بگو (شور، بیژن ترقی، دلکش)
• بدرقه (افشاری، بیژن ترقی، دلکش)
• بسوزان نامه‌هایم را بسوزان (عبدالله الفت، سیمیم غانم)
• ای بهار من (چهارگاه - منیر طه، مرضیه)
• مرا عاشقی شیدا (سه گاه، منیر طه، بنان)
• چه می‌شد رها بودم (شوشتری، معینی کرمانشاهی، مرضیه)
• آرزو گم کرده (دشتی، رهی معیری، الهه)
• سرگردان (اصفهان، بیژن ترقی، حمیرا)
• بگذشته (اصفهان، معینی کرمانشاهی، دلکش)
• از ما گذشت (چهارگاه، شهرآشوب، دلکش)
• سوز و ساز (سه گاه، منیر طه، مرضیه)
• هستی سوز (ابوعطا، نواب صفا، دلکش)
• صبرم عطا کن (سه گاه، بیژن ترقی، حمیرا)
• شبهای من (سه گاه، نیر سینا، احتمالاً دلکش)
• یادت می‌آید (همایون، معینی کرمانشاهی، دلکش)
• جدایی (دشتی، معینی کرمانشاهی، دلکش)
• به پاس محبت (ماهور، معینی کرمانشاهی، دلکش)
• پشیمانم (همایون، بیژن ترقی، حمیرا)
• دل خرابه (گلپایگانی)