کاربر:Khosro/صفحه تمرین NOINDEX: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(اصلاح املا، اصلاح سجاوندی، اصلاح ارقام)
(۶۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
[[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|وسط|بندانگشتی|887x887پیکسل]]
[[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|بندانگشتی|1148x1148px]]
{{جعبه زندگینامه
{{جعبه اطلاعات سیاست‌مدار
| اندازه جعبه      =  
| نام              = میرزا علی‌اصغر خان اتابک
| عنوان            = غلامحسین کلبی
| تصویر           = میرزا علی اصغر اتابک؛2.jpg
| تصویر             = غلامحسین کلبی.jpg
| شرح تصویر       = میرزا علی‌اصغر خان اتابک اعظم، صدراعظم دوره قاجار
| اندازه تصویر     =  
| نام کامل         =  
| عنوان تصویر      =
| زادروز          = ۱۶ بهمن ۱۲۳۶ ه.ش
| تاریخ مرگ         =  
| شهر تولد        = تهران
| مکان مرگ          =  
| کشور تولد        =  
| عرض جغرافیایی محل دفن =  
| تاریخ مرگ        = ۸ شهریور ۱۲۸۶ ه.ش
| طول جغرافیایی محل دفن =  
| شهر مرگ          = تهران
| latd =  
| کشور مرگ         =  
| latm =  
| تحصیلات          = ادبیات فارسی، عربی، و زبان فرانسه نزد معلمان خصوصی
| lats =
| دین              =  
| latNS =
| حزب سیاسی        = وابسته به دربار قاجار
| longd =
| سمت             = صدراعظم ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه، محمدعلی شاه
| longm =
| پست‌های قبلی    = وزیر دربار، مسئول بیوتات سلطنتی، ضرابخانه، و گمرکات
| longs =
| فعالیت‌ها         = اعطای امتیاز رژی تنباکو (۱۲۷۰ ش)، بانک استقراضی روس، قرارداد دارسی (۱۲۸۰ ش)
| longEW =
| محل زندگی         = بندر ماهشهر، تهران، اهواز
| ملیت              = ایرانی
| نژاد              =
| تابعیت            =  
| تحصیلات           =
| دانشگاه          =
| پیشه              =
| سال‌های فعالیت    = دهه ۱۳۵۰ تا ۱۳۷۹
| کارفرما          =
| نهاد              = سازمان مجاهدین خلق ایران (هوادار)
| نماینده          =
| شناخته‌شده برای    = یکی از قدیمی‌ترین زندانیان سیاسی ایران، مقاومت در برابر فشارهای زندان
| نقش‌های برجسته    =
| سبک              =
| تأثیرگذاران      = سازمان مجاهدین خلق ایران
| تأثیرپذیرفتگان    =
| شهر خانگی        = بندر ماهشهر
| تلویزیون         =  
| لقب              =
| حزب              =
| جنبش              =
| مخالفان          =
| هیئت              =
| دین               =
| مذهب             =  
| منصب              =  
| مکتب             =  
| آثار              =  
| خویشاوندان سرشناس =
| فرزندان          =
| جوایز            =
| امضا              =
| اندازه امضا      =
| وبگاه            =
| پانویس            =
| اتهام‌ها         = محاربه از طریق عضویت در سازمان مجاهدین خلق
| مجازات            = حبس ابد (تقلیل از حکم اعدام)
}}
}}
'''غلامحسین کلبی'''، (متولد سال ۱۳۳۸، بندر ماهشهر) یکی از قدیمی‌ترین زندانیان سیاسی ایران است که مجموعاً بیش از ۳۰ سال از عمر خود را در زندان سپری کرده است. او مجرد و از هواداران [[سازمان مجاهدین خلق ایران]] است. اولین دوره زندان او از سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۶ به مدت شش سال به اتهام هواداری از این سازمان در زندان‌های جنوب ایران بود. در ۱۹ دی ۱۳۷۹، در شهرستان دزفول برای بار دوم بازداشت شد و پس از ۱۴ ماه بازجویی و شکنجه در بازداشتگاه سپاه اهواز (زندان ششم سپاه)، به بندهای ۲۰۹ و ۳۵۰ [[زندان اوین]] منتقل گردید. در سال ۱۳۸۱، در شعبه ششم دادگاه انقلاب تهران به اتهام محاربه و عضویت در سازمان مجاهدین خلق به اعدام محکوم شد، اما این حکم پس از تأیید در دادگاه تجدیدنظر و دیوان عالی کشور، به حبس ابد تقلیل یافت. او از حق داشتن وکیل محروم بود و وکیل تسخیری برایش تعیین شد. اعترافات اجباری او زیر شکنجه صورت گرفته و اتهامات را رد کرده است.
'''میرزا علی‌اصغر خان اتابک اعظم'''، (امین‌السلطان) (متولد ۱۶ بهمن ۱۲۳۶، تهران – درگذشته ۸ شهریور ۱۲۸۶ ش) صدراعظم سه پادشاه قاجار [[ناصرالدین شاه]]، [[مظفرالدین شاه]]، و [[محمد علی شاه|محمدعلی شاه]]، یکی از تأثیرگذارترین و منفورترین چهره‌های سیاسی ایران در دوره قاجار بود. او در تهران در خانواده‌ای گرجی‌تبار متولد شد و از ۱۵ سالگی در دربار ناصرالدین شاه خدمت کرد. در ۱۲۶۵، صدراعظم شد و با اعطای امتیازات بزرگ رژی تنباکو، بانک شاه، و امتیازات تجاری به انگلیس و بلژیک، به نفوذ خارجی دامن زد، که به جنبش تنباکو و تکفیر او توسط علما منجر شد. در دوره مظفرالدین شاه، با استقراض از روسیه و اعطای امتیازاتی مانند قرارداد دارسی منفوریتش افزایش یافت و به تبعید موقت به اروپا رفت. (قرارداد دارسی، منعقدشده در ۱۹۰۱ برابر با ۱۲۸۰ خورشیدی برای مدت شصت سال، امتیازی بود که به موجب آن ویلیام ناکس دارسی حق انحصاری برای جستجو و بهره‌برداری از نفت، گاز طبیعی، آسفالت و اوزوکریت را در سه چهارم مساحت کشور، مناطقی به وسعت ۱٬۲۴۲٬۰۰۰ کیلومتر مربع دریافت کرد). در سال ۱۳۲۵ ق، محمدعلی شاه او را به صدراعظمی فراخواند، اما به دلیل حمایت از [[استبداد صغیر]] و تلاش برای تعدیل مشروطه، مورد انتقاد شدید مطبوعات و مشروطه‌خواهان قرار گرفت. اتابک در ۸ شهریور ۱۲۸۶، توسط عباس آقا تبریزی در برابر مجلس ترور شد، که به فتح تهران و احیای مشروطیت کمک کرد. او با ثروت عظیم از امتیازات، باغ‌ها و عمارت‌هایی در یوسف‌آباد و قیطریه ساخت. مهارت سیاسی او در حفظ ثبات دربار و مدیریت بحران‌های مالی ستایش شده، اما اعطای امتیازات خارجی، انحصارطلبی، و نقش در استبداد صغیر او را به نمادی از فساد قاجار تبدیل کرد. میراث اتابک در تاریخ ایران به‌عنوان سیاستمداری پیچیده و منفور، با تأثیرات مثبت و منفی بر سیاست و اقتصاد، ماندگار است.<ref name=":0">[http://www.iichs.org/index.asp?id=526&doc_cat=1 علی‌اصغر خان اتابک اعظم (امين السلطان) - مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران]</ref><ref name=":1">[https://www.iranicaonline.org/articles/atabak-e-azam/ اتابک اعظم امین‌السلطان - ایرانیکا آنلاین]</ref><ref name=":2">[https://www.rouydad24.ir/fa/news/383306/%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D8%B5%D8%BA%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%AA%D8%A7%D8%A8%DA%A9-%D8%AF%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%DB%8C%DA%A9-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D9%BE%DB%8C%DA%86%DB%8C%D8%AF%D9%87 علی‌اصغر خان اتابک؛ داستان زندگی یک سیاستمدار پیچیده - رویداد ۲۴]</ref><ref name=":3">[http://tarikhirani.ir/fa/news/2544/%DA%86%D9%87-%DA%A9%D8%B3%DB%8C-%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA-%D9%88%D8%B2%DB%8C%D8%B1-%D8%B1%D8%A7-%DA%A9%D8%B4%D8%AA-%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D9%85%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%A8%D9%87%D8%A7%D9%85-%D8%A2%D9%84%D9%88%D8%AF-%D8%AA%D8%B1%D9%88%D8%B1-%D8%A7%D8%AA%D8%A7%D8%A8%DA%A9-%D8%A7%D8%B9%D8%B8%D9%85 مروری بر ماجرای ابهام‌آلود ترور اتابک اعظم - تاریخ ایرانی]</ref><ref name=":4">[https://psri.ir/?id=c994c1br علی‌اصغر خان اتابک اعظم (امین السلطان) - مؤسسه مطالعات و پژهشهای سیاسی]</ref><ref name=":5">[http://pajoohe.ir/%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%D8%8C-%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%A7%D8%B5%D8%BA%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%AA%D8%A7%D8%A8%DA%A9-%D8%A7%D8%B9%D8%B8%D9%85__a-45334.aspx امین السلطان، میرزا علی اصغر خان (اتابک اعظم) - پژوهه]</ref><ref>[https://www.iichs.ir/fa/gallery/3361/2/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%A7%D8%B5%D8%BA%D8%B1%D8%AE%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86 میرزا علی‌اصغرخان امین‌السلطان - پژوهشکده تاریخ معاصر]</ref><ref name=":6">کتاب «تاریخ مشروطه ایران»، تألیف احمد کسروی</ref>


پس از محکومیت، در مهر ۱۳۸۶ به درخواست خود به زندان ماهشهر (نزدیک محل سکونت خانواده) منتقل شد، سپس به زندان کارون اهواز و در بهمن ۱۳۹۴ به [[زندان شیبان اهواز]] رفت. در طول ۲۴ سال حبس دوم، بدون حتی یک روز مرخصی مانده و از امکانات اولیه مانند فضای قدم‌زدن محروم است. در سال ۱۳۹۴، خواهرش درگذشت اما اجازه حضور در مراسم سوگواری نگرفت؛ در آبان ۱۳۹۵، برادرش (آخرین عضو خانواده) در راه ملاقات سکته کرد و فوت نمود، اما باز هم مرخصی ندادند. تمام اعضای خانواده‌اش (پدر، مادر، خواهر و برادر) را در زندان از دست داده است.
== زندگی شخصی و خانوادگی ==
میرزا علی‌اصغر خان اتابک در ۱۶ بهمن ۱۲۳۶ ش، در تهران متولد شد. او فرزند ابراهیم خان امین‌السلطان، صدراعظم ناصرالدین شاه، و از خانواده‌ای گرجی‌تبار بود که پس از شورش علیه روس‌ها به ایران مهاجرت کرده بودند. او در محیطی ثروتمند و بانفوذ پرورش یافت و از کودکی با دربار قاجار آشنا شد.  


غلامحسین کلبی از بیماری‌های متعددی رنج می‌برد، از جمله عفونت گوش میانی و چپ (ناشی از ناشنوایی)، پوسیدگی دندان‌ها و مشکلات فک به دلیل شکنجه و تغذیه نامناسب، آرتروز شدید، درد کمر و دیسک، فتق، افزایش چربی خون، قارچ پوستی، زخم‌های عمیق انگشتان پا، و سوختگی گردن و کمر در بهمن ۱۳۹۹ بر اثر تماس با آب جوش در حمام زندان. محرومیت از درمان تخصصی و اعزام به بیمارستان، وضعیت جسمی‌اش را وخیم کرده است. مأموران [[وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی|وزارت اطلاعات]] هر چند وقت یک‌بار او را احضار و تحت فشار برای مصاحبه تلویزیونی و ابراز ندامت قرار می‌دهند. در مرداد ۱۳۹۷، ۲۰ روز اعتصاب غذا کرد تا درخواست انتقال به زندان‌های تهران یا عادل‌آباد شیراز را پیگیری کند. در اردیبهشت ۱۳۹۹، پس از شورش زندانیان شیبان (بدون دخالت او)، به انفرادی برده شد و به بند محکومان مواد مخدر منتقل گردید، که از امکانات مانند سالن ورزش، فروشگاه و تردد عمومی محروم شد. در بند ۵ زندان شیبان، در اتاقی دو برابر ظرفیت با مجرمان خطرناک نگهداری می‌شود و ارتباط با دیگر زندانیان ممنوع است. این شرایط نقض مواد ۳، ۵، ۷ و ۱۰ اعلامیه جهانی حقوق بشر، از جمله حق حیات، منع شکنجه، برابری و دادرسی عادلانه است.<ref name=":0">[https://iranhrs.org/%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%BA%D9%84%D8%A7%D9%85%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86-%DA%A9%D9%84%D8%A8%DB%8C-%DA%A9%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%9F/ زندانی سیاسی غلامحسین کلبی کیست؟ - کانون حقوق بشر ایران] 1</ref><ref name=":1">[https://iranhrs.org/%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%BA%D9%84%D8%A7%D9%85%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86-%DA%A9%D9%84%D8%A8%DB%8C-%D8%A8%DB%8C%D8%B4-%D8%A7%D8%B2-%DB%B3%DB%B0%D8%B3%D8%A7/ زندانی سیاسی غلامحسین کلبی بیش از ۳۰سال زندان، محروم از فضایی برای قدم زدن - کانون حقوق بشر ایران] 2</ref><ref name=":2">[https://fa.iran-hrm.com/%DB%8C%DA%A9-%D8%B9%D9%85%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%B2%D9%86%D8%AC%DB%8C%D8%B1-%D9%86%D9%82%D8%B6-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%A8%D8%B4%D8%B1-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86/ یک عمر در زنجیر: نقض حقوق بشر علیه زندانی سیاسی غلامحسین کلبی - مانیتورینگ حقوق بشر ایران]</ref><ref name=":3">[https://bazdashtshodegan.com/%D8%BA%D9%84%D8%A7%D9%85%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86-%DA%A9%D9%84%D8%A8%DB%8C%D8%9B-%DB%B3%DB%B0%D8%B3%D8%A7%D9%84-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%B4%DA%A9%D9%86%D8%AC%D9%87-%D8%A8%D8%AE%D8%A7/ غلامحسین کلبی؛ ۳۰سال زندان و شکنجه بخاطر آزادی! - صدای بازداشت‌شدگان]</ref><ref name=":4">[https://humanrightsinir.org/politicalprisoners-355/ گزارشی از وضعیت غلامحسین کلبی محبوس در زندان شیبان اهواز - حقوق بشر در ایران]</ref><ref name=":5">[https://www.kampain.info/archive/85970.htm غلامحسین کلبی، ۲۴ سال در زندان بدون مرخصی و با بیماری‌های متعدد - کمپین دفاع از زندانیان سیاسی و مدنی]</ref><ref name=":6">[https://s3.ap-southeast-1.amazonaws.com/qurium2/prisonatlas.com/%D8%B3%D9%88%D8%AE%D8%AA%DA%AF%DB%8C-%D8%BA%D9%84%D8%A7%D9%85%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86-%DA%A9%D9%84%D8%A8%DB%8C.html گردن و کمر غلامحسین کلبی در زندان شیبان سوخته است - اطلس زندانهای ایران]</ref><ref name=":7">[https://iranfreedom.net/%d8%ba%d9%84%d8%a7%d9%85%d8%ad%d8%b3%db%8c%d9%86-%da%a9%d9%84%d8%a8%db%8c%d8%9b-%d9%85%d8%b1%d8%af%db%8c-%da%a9%d9%87-%db%b2%db%b6%d8%b3%d8%a7%d9%84-%d9%be%d8%b4%d8%aa-%d9%85%db%8c%d9%84%d9%87/ غلامحسین کلبی؛ مردی که ۲۶ سال پشت میله‌هاست - ایران آزادی]</ref><ref name=":8">[https://bciran.org/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%88%D8%B6%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%BA%D9%84%D8%A7%D9%85%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86/ گزارشی از وضعیت زندانی سیاسی غلامحسین کلبی در بیست و یکمین سال حبس بدون مرخصی - نفس در قفس]</ref><ref name=":9">[https://www.hra-news.org/2024/hranews/a-50231/ محروم از درمان؛ گزارشی از آخرین وضعیت غلامحسین کلبی در زندان شیبان اهواز - هرانا]</ref><ref name=":10">[https://hengaw.net/fa/news/2024/11/article-5 زندان شیبان؛ گزارشی از آخرین وضعیت غلامحسین کلبی زندانی سیاسی - سازمان حقوق بشری هه‌نگاو]</ref><ref name=":11">[https://www.iranncr.org/2024/03/04/10669/ ادامه تبعید و فشار به غلامحسین کلبی از قدیمی ترین زندانیان سیاسی با ۳۰ سال سابقه زندان - شورای ملی مقاومت ایران]</ref>  
میرزا علی‌اصغر خان اتابک با خانم اعظم ازدواج کرد و صاحب چندین فرزند شد. نام فرزندان او قدس‌اعظم (همسر شجاع‌السلطنه)، فخراعظم (همسر اسکندرخان خازن‌الممالک)، نوش‌آفرین اعظم‌السلطنه (همسر معیری، که بعداً جدا شد)، محترم اعظم، و افتخار اعظم (همسر صارم‌الدوله) بودند. فرزندانش در دوره پهلوی نام‌های خانوادگی اتابکی، گرجی، و صدری را برگزیدند. خانواده اتابک به دلیل ثروت و نفوذ سیاسی، جایگاه اجتماعی بالایی در دوره قاجار داشتند.<ref name=":0" /><ref name=":5" /><ref name=":2" />  


== زندگی، فعالیت‌های سیاسی و اولین دوره زندان ==
=== ثروت و املاک ===
غلامحسین کلبی در سال ۱۳۳۸ در بندر ماهشهر، استان خوزستان، در خانواده‌ای متوسط به دنیا آمد. او مجرد است و از اقوام محدودی برخوردار بود. خانواده‌اش شامل پدر، مادر، یک خواهر و یک برادر بود که همگی در طول دوران حبس او درگذشتند، و او هیچ‌یک را در مراسم خاکسپاری ملاقات نکرد. بندر ماهشهر، شهری بندری و صنعتی، در دهه ۱۳۵۰ تحت تأثیر جنبش‌های سیاسی و اجتماعی قرار داشت که احتمالاً بر گرایش‌های سیاسی کلبی اثر گذاشت. از سنین جوانی، او به سازمان مجاهدین خلق ایران، که در آن زمان به عنوان یک گروه مخالف [[محمدرضا پهلوی|رژیم پهلوی]] و سپس جمهوری اسلامی فعالیت می‌کرد، گرایش یافت. این گرایش به دلیل اعتقاد به آرمان‌های آزادی‌خواهی و مبارزه با استبداد بود. هیچ اطلاعاتی درباره تحصیلات یا حرفه او پیش از بازداشت در دست نیست، اما فعالیت‌های سیاسی‌اش به هواداری از سازمان مجاهدین خلق محدود بود. این فعالیت‌ها او را در معرض سرکوب گسترده دهه ۱۳۶۰ قرار داد. غلامحسین کلبی هیچ سابقه جنایی یا غیرسیاسی نداشت و اتهامات علیه او صرفاً سیاسی بودند. این گرایش اولیه، زمینه‌ساز بازداشت‌های بعدی و مقاومت طولانی‌مدت او در برابر فشارهای زندان شد.<ref name=":0" /><ref name=":2" /><ref name=":3" /><ref name=":4" /><ref name=":7" />  
میرزا علی‌اصغر خان اتابک با درآمدهای حاصل از امتیازات خارجی و مدیریت مشاغل درباری مانند بیوتات سلطنتی و گمرکات، ثروت عظیمی جمع‌آوری کرد. او باغ و عمارتی در یوسف‌آباد تهران معروف به پارک اتابک، که بعداً به سفارت روسیه تبدیل شد و همچنین باغی در قیطریه (اکنون پارک قیطریه) ساخت. تاریخنگاران این املاک را نمادی از تجمل و فساد مالی او می‌دانند، اما مهارتش در مدیریت منابع مالی دربار را نیز برجسته می‌کنند.<ref name=":0" /><ref name=":2" /><ref name=":1" />  


=== اولین دوره زندان ===
=== تحصیلات و ورود به دربار ===
غلامحسین کلبی در سال ۱۳۶۰، در اوج سرکوب گروه‌های مخالف سیاسی در ایران، به اتهام هواداری از سازمان مجاهدین خلق بازداشت شد. این دوره زندان، که تا سال ۱۳۶۶ ادامه یافت، شش سال به طول انجامید و در زندان‌های جنوب ایران، احتمالاً در خوزستان، سپری شد. منابع جزئیات محدودی از این دوره ارائه می‌دهند، اما مشخص است که او تحت شرایط سخت زندان‌های دهه ۱۳۶۰، از جمله بازجویی‌های شدید و محدودیت‌های گسترده، قرار داشت. این بازداشت بخشی از موج سرکوب گسترده علیه اعضای و هواداران سازمان مجاهدین خلق بود که پس از [[انقلاب ضد سلطنتی|انقلاب ضدسلطنتی ۱۳۵۷]] شدت گرفت. غلامحسین کلبی در این دوره تحت فشار برای اعتراف و ابراز ندامت بود، اما مقاومت کرد و اتهامات را رد نمود. پس از آزادی در سال ۱۳۶۶، او به زندگی عادی بازگشت، اما همچنان به فعالیت‌های سیاسی خود در چارچوب هواداری از سازمان ادامه داد. این دوره زندان تأثیر عمیقی بر او گذاشت و او را به یکی از مقاوم‌ترین زندانیان سیاسی تبدیل کرد. غلامحسین کلبی هیچ‌گاه از اعتقادات خود دست نکشید و این پایداری، زمینه‌ساز بازداشت دوم او در سال ۱۳۷۹ شد. شرایط زندان‌های جنوب، که اغلب فاقد امکانات اولیه و تحت نظارت شدید امنیتی بودند، سلامت جسمی و روانی او را تحت تأثیر قرار داد و زمینه‌ساز بیماری‌های بعدی شد.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" /><ref name=":7" /><ref name=":8" />  
اتابک تحصیلات خود را نزد معلمان خصوصی در تهران در زمینه ادبیات فارسی، عربی، و زبان فرانسه آغاز کرد. در ۱۵ سالگی (۱۲۵۱ ش) به‌عنوان پیشخدمت مخصوص ناصرالدین شاه وارد دربار شد و در ۱۲۹۹ ق، لقب امین‌الملک گرفت. با مرگ پدرش در سال ۱۳۰۰ ق، مشاغل پردرآمد بیوتات سلطنتی، ضرابخانه و گمرکات را به دست آورد و لقب امین‌السلطان دریافت کرد.<ref name=":1" /><ref name=":5" />  


== بازداشت دوم در دزفول و فرایند قضایی ==
== صدراعظمی در دوره ناصرالدین شاه ==
غلامحسین کلبی در ۱۹ دی ۱۳۷۹، در سن ۴۱ سالگی، به همراه [[سعید ماسوری]] در شهرستان دزفول توسط نیروهای امنیتی بازداشت شد. این بازداشت به اتهام ارتباط با سازمان مجاهدین خلق و ورود به ایران برای فعالیت سیاسی صورت گرفت. او بلافاصله به بازداشتگاه سپاه اهواز (معروف به زندان ششم سپاه) منتقل شد و به مدت ۱۴ ماه در سلول انفرادی تحت شکنجه‌های شدید جسمی و روحی قرار گرفت. شکنجه‌ها شامل ضرب و شتم، محرومیت از خواب، و فشار روانی برای استخراج اعترافات اجباری بود. در این دوره، او تلاش کرد با مصرف سیانور خودکشی کند، اما این اقدام ناکام ماند و او زنده ماند. خانواده‌اش تا اردیبهشت ۱۳۸۰ از محل نگهداری او بی‌خبر بودند و هیچ تماسی با او نداشتند. شرایط بازداشتگاه فاقد امکانات اولیه بود، از جمله نبود تهویه مناسب، غذای ناکافی، و محرومیت از ملاقات یا دسترسی به وکیل. بازجویی‌ها با هدف کیفرخواست‌سازی برای اتهامات سنگین انجام شد و کلبی اتهامات را رد کرد، اما اعترافات اجباری تحت شکنجه از او گرفته شد. این شرایط نقض آشکار ماده ۵ اعلامیه جهانی حقوق بشر (منع شکنجه) و ماده ۱۰ (حق دادرسی عادلانه) بود. بازداشتگاه ششم سپاه به دلیل شرایط غیرانسانی و استفاده از شکنجه‌های جسمی و روانی برای زندانیان سیاسی شناخته شده است. این دوره بازجویی تأثیرات عمیقی بر سلامت جسمی و روانی این زندانی سیاسی گذاشت و زمینه‌ساز بیماری‌های مزمن بعدی، از جمله ناشنوایی و مشکلات فک، شد.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" /><ref name=":4" /><ref name=":6" /><ref name=":7" /><ref name=":9" /><ref name=":10" />
[[پرونده:میرزا علی اصغر اتابک؛1.jpg|جایگزین=میرزا علی اصغر خان اتابک|بندانگشتی|255x255پیکسل|میرزا علی اصغر خان اتابک]]


=== انتقال به زندان اوین و رجایی‌شهر ===
=== صدراعظمی و مدیریت دربار ===
پس از ۱۴ ماه بازجویی در بازداشتگاه سپاه اهواز، غلامحسین کلبی در سال ۱۳۸۱ به بند ۲۰۹ وزارت اطلاعات در زندان اوین تهران منتقل شد. این بند به دلیل شرایط سخت، سلول‌های انفرادی، و بازجویی‌های مداوم برای زندانیان سیاسی بدنام است. کلبی در این بند تحت فشارهای شدید برای اعتراف به اتهامات قرار گرفت، اما اتهامات را رد کرد. سپس به بند ۳۵۰ اوین، که محل نگهداری زندانیان سیاسی بود، منتقل شد. در این دوره، بازجویی‌ها توسط مأموران وزارت اطلاعات و [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی|سپاه پاسداران]] در تهران و اهواز ادامه یافت. پس از مدتی، او به زندان رجایی‌شهر کرج منتقل شد که شرایط آن به دلیل ازدحام، کمبود امکانات بهداشتی، و محدودیت‌های ارتباطی، به‌ویژه برای زندانیان سیاسی، بسیار دشوار بود. غلامحسین کلبی از ملاقات منظم با خانواده محروم بود و تماس‌هایش به موارد نادر محدود شد. این انتقال‌ها بخشی از سیاست فشار روانی و جسمی برای شکستن مقاومت او بود. شرایط زندان‌های اوین و رجایی‌شهر، از جمله نبود تهویه مناسب، غذای ناکافی، و نظارت شدید امنیتی، سلامت جسمی او را بیش از پیش تضعیف کرد. این دوره نقض ماده ۱۰ اعلامیه جهانی حقوق بشر (حق شرایط انسانی زندان) بود. کلبی با وجود این فشارها، از اعتقادات سیاسی خود عقب‌نشینی نکرد و پایداری‌اش او را به نمادی برای دیگر زندانیان سیاسی تبدیل کرد.<ref name=":2" /><ref name=":4" /><ref name=":6" /><ref name=":8" /><ref name=":9" /><ref name=":11" />  
میرزا علی‌اصغر خان اتابک در سال ۱۲۶۵، به صدراعظمی ناصرالدین شاه منصوب شد و تا سال ۱۲۸۵، در این سمت باقی ماند. او با مهارت سیاسی خود، دربار قاجار را در دوره‌ای پرتنش مدیریت کرد و در سه سفر ناصرالدین شاه به اروپا (۱۲۹۰، ۱۲۹۵، و ۱۳۰۶ ق) همراه او بود. اتابک با تمرکز بر ثبات مالی و سیاسی دربار، مشاغل کلیدی مانند بیوتات سلطنتی، ضرابخانه، و گمرکات را تحت کنترل گرفت و به یکی از قدرتمندترین صدراعظم‌های قاجار تبدیل شد.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":5" />  


=== محاکمه و صدور حکم ===
=== امتیازات خارجی و [[جنبش تنباکو]] ===
در اواخر سال ۱۳۸۰ یا اوایل ۱۳۸۱، غلامحسین کلبی در شعبه ششم دادگاه انقلاب تهران توسط قاضی حقانی یا در شعبه‌ای از دادگاه انقلاب اهواز محاکمه شد. اتهامات او شامل محاربه از طریق عضویت در سازمان مجاهدین خلق بود. او از حق انتخاب وکیل محروم بود و وکیل تسخیری تنها چند دقیقه قبل از جلسه دادگاه پرونده را مطالعه کرد، که نقض آشکار حق دفاع عادلانه (ماده ۱۰ اعلامیه جهانی حقوق بشر) بود. اعترافات ارائه‌شده در دادگاه تحت شکنجه‌های ۱۴ماهه در بازداشتگاه سپاه اهواز گرفته شده بود و کلبی این اعترافات را رد کرد. او به اعدام محکوم شد و این حکم در دادگاه تجدیدنظر استان تهران و دیوان عالی کشور تأیید گردید. با این حال، پس از درخواست اعاده دادرسی توسط وکلا، دستور توقف اجرای حکم صادر شد و در نهایت، حکم به حبس ابد تقلیل یافت. کیفرخواست توسط دادگاه انقلاب اهواز ارجاع شده بود و فرایند قضایی فاقد شفافیت و استانداردهای دادرسی عادلانه بود. کلبی در دادگاه اعلام کرد که اتهامات صرفاً به دلیل فعالیت‌های سیاسی و هواداری از سازمان مجاهدین خلق است و هیچ مدرک مشخصی علیه او ارائه نشده است. این محاکمه نمونه‌ای از پرونده‌سازی‌های امنیتی علیه زندانیان سیاسی بود که با هدف سرکوب مخالفان سیاسی انجام می‌شد. محرومیت از وکیل و استفاده از اعترافات اجباری نقض مواد ۷ و ۱۰ اعلامیه جهانی حقوق بشر بود. این حکم زندگی کلبی را برای دهه‌های بعدی تحت تأثیر قرار داد و او را به یکی از طولانی‌ترین زندانیان سیاسی ایران تبدیل کرد.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" /><ref name=":4" /><ref name=":5" /><ref name=":6" /><ref name=":7" /><ref name=":8" /><ref name=":9" /><ref name=":10" />  
اتابک در دوره صدراعظمی‌اش امتیازات بزرگی به خارجی‌ها اعطا کرد، از جمله امتیاز رژی تنباکو (۱۲۷۰ ش/۱۸۹۰ م) به انگلیس، که انحصار تولید و فروش تنباکو را به شرکت تالبوت واگذار کرد. او همچنین امتیاز بانک شاه و تجارتخانه‌های بلژیکی را اعطا نمود. این اقدامات به نارضایتی عمومی منجر شد و جنبش تنباکو را با فتوای میرزای شیرازی (۱۳۰۹ ق) برانگیخت، که اولین اعتراض سراسری علیه نفوذ خارجی بود. این امتیازات، اگرچه به تقویت مالی دربار کمک کرد، اتابک را به چهره‌ای منفور تبدیل نمود.<ref name=":4" /><ref name=":5" /><ref name=":6" />  


== دوران حبس و انتقال‌ها ==
== صدراعظمی در دوره مظفرالدین شاه ==
[[پرونده:مظفرالدین شاه و اتابک.jpg|جایگزین=مظفرالدین شاه و اتابک|بندانگشتی|235x235پیکسل|مظفرالدین شاه و اتابک]]
پس از ترور ناصرالدین شاه در سال ۱۲۷۵، اتابک در سال ۱۲۸۰، صدراعظم مظفرالدین شاه شد و تا ۱۲۸۵، در این سمت باقی ماند. او با همراهی شاه در سفرهای پرهزینه به اروپا، استقراض از روسیه (مانند وام ۱۲ میلیون روبلی ۱۲۷۹ ش) را ترتیب داد. این وام‌ها برای تأمین هزینه‌های دربار بود، اما به افزایش نفوذ خارجی و بدهی کشور منجر شد. اتابک همچنین امتیازاتی مانند بانک استقراضی روس و قرارداد دارسی را برای اکتشاف نفت را اعطا کرد.<ref name=":5" /><ref name=":7">[https://eghtesadenergyonline.ir/228399/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7-%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D8%B5%D8%BA%D8%B1-%D8%A7%D8%AA%D8%A7%D8%A8%DA%A9-%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AF/ میرزا علی‌اصغر اتابک، بنیانگذار قراردادهای نفتی ایران - اقتصاد انرژی آنلاین]</ref><ref name=":8">[https://dashboard.literaturelib.com/storage/img/db9Ev1599389927.pdf کتاب «مکاتبات و نامه‌های اتابک با مظفرالدین شاه»، به کوشش سعاد پیرا و علیرضا نیکنژاد]</ref>


=== انتقال به زندان ماهشهر و کارون ===
=== تکفیر و تبعید ===
در مهر ۱۳۸۶، غلامحسین کلبی به درخواست خود برای نزدیکی به خانواده، از زندان رجایی‌شهر به زندان ماهشهر منتقل شد. این انتقال به دلیل دوری تهران از محل سکونت خانواده‌اش در خوزستان بود. زندان ماهشهر امکانات محدودی داشت، اما به او اجازه ملاقات گاه‌به‌گاه با خانواده داده شد. با این حال، شرایط بهداشتی و غذایی نامناسب بود و او همچنان از مرخصی محروم ماند. پس از مدتی، به زندان کارون اهواز منتقل شد که شرایط آن نیز به دلیل ازدحام و کمبود امکانات، به‌ویژه برای زندانیان سیاسی، دشوار بود. در این دوره، او تحت نظارت شدید مأموران وزارت اطلاعات قرار داشت و هرگونه ارتباط با دیگر زندانیان سیاسی محدود بود. این انتقال‌ها بخشی از سیاست تبعید زندانیان سیاسی به مناطق دورافتاده بود تا فشار بر آن‌ها افزایش یابد.<ref name=":0" /><ref name=":4" /><ref name=":8" /><ref name=":9" />  
اعطای امتیازات خارجی و استقراض‌ها به نارضایتی شدید علما و مردم منجر شد. در سال ۱۳۲۱ ق، علمای عتبات، از جمله میرزای شیرازی، اتابک را به دلیل سیاست‌هایش تکفیر کردند. این تکفیر، همراه با فشارهای سیاسی، به برکناری موقت او در سال ۱۲۸۵ و تبعید به اروپا منجر شد. این دوره تبعید نشان‌دهنده کاهش نفوذ او در ایران بود، اما ارتباطاتش با دربار حفظ شد.<ref name=":4" /><ref name=":2" /><ref name=":9">کتاب «انقلاب مشروطه ایران»، تألیف عباس میرزا معزالسلطنه</ref>  


=== انتقال به زندان شیبان اهواز و رویدادهای کلیدی ===
== نقش در انقلاب مشروطیت و استبداد صغیر ==
در بهمن ۱۳۹۴، با تعطیلی زندان کارون اهواز، غلامحسین کلبی به زندان شیبان (مجتمع حرفه‌آموزی اهواز) منتقل شد. این زندان به دلیل شرایط غیربهداشتی، کمبود امکانات اولیه، و نگهداری زندانیان سیاسی در کنار مجرمان خطرناک شناخته می‌شود. کلبی در بند ۵، در اتاقی با ظرفیت بیش از دو برابر طراحی‌شده، همراه با زندانیان جرائم عمومی و مواد مخدر محبوس شد. او از دسترسی به فضای باز برای قدم‌زدن محروم بود و غذا به‌صورت جیره‌بندی‌شده و با کیفیت پایین ارائه می‌شد. زندانیان مجبور بودند اقلام ضروری را با قیمت بالا از فروشگاه زندان خریداری کنند. مأموران زندان با تهدید، سایر زندانیان را از ارتباط با کلبی منع کردند، که این امر انزوای او را تشدید کرد. در این دوره، او از ملاقات منظم با اقوام محروم بود و نظارت شدید وزارت اطلاعات ادامه داشت. این شرایط نقض ماده ۱۰ اعلامیه جهانی حقوق بشر (حق شرایط انسانی زندان) بود.<ref name=":1" /><ref name=":3" /><ref name=":5" /><ref name=":7" /><ref name=":8" /><ref name=":9" /><ref name=":10" />


=== محرومیت از مرخصی و درگذشت اعضاء خانواده ===
=== بازگشت و صدراعظمی محمدعلی شاه ===
غلامحسین کلبی بیش از ۲۴ سال بدون حتی یک روز مرخصی در زندان مانده است. وزارت اطلاعات با مرخصی او مخالف است و آن را مشروط به ابراز ندامت می‌کند. در سال ۱۳۹۴، غلامحسین کلبی خبر درگذشت خواهرش را دریافت کرد، اما مسئولان زندان شیبان اجازه مرخصی برای حضور در مراسم سوگواری را ندادند. در آبان ۱۳۹۵، برادرش، که آخرین عضو باقی‌مانده خانواده بود، پس از پنج سال تلاش برای ملاقات حضوری، در مسیر زندان شیبان دچار سکته شد و درگذشت. کلبی برای خاکسپاری او نیز مرخصی دریافت نکرد. پیشتر، پدر و مادرش نیز در طول دوران حبس فوت کرده بودند، و او تمام اعضای خانواده‌اش را در زندان از دست داد. این محرومیت‌ها فشار روانی شدیدی بر او وارد کرد و بخشی از سیاست وزارت اطلاعات برای شکستن روحیه زندانیان سیاسی بود. کلبی با وجود این مصیبت‌ها، از موضع خود عقب‌نشینی نکرد و به مقاومت ادامه داد.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" /><ref name=":4" /><ref name=":5" /><ref name=":6" /><ref name=":7" /><ref name=":8" /><ref name=":9" />
در سال ۱۲۸۵ ش، پس از امضای فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین شاه، علی‌اصغر خان اتابک از تبعید اروپا بازگشت و در سال ۱۲۸۶، توسط محمدعلی شاه به صدراعظمی منصوب شد. او کابینه‌ای با وزرای باتجربه تشکیل داد و تلاش کرد مشروطه را تعدیل کند تا قدرت دربار حفظ شود. این رویکرد او را در برابر مطبوعات مشروطه‌خواه مانند حبل‌المتین و روح‌القدس و انجمن‌های انقلابی قرار داد که او را به حمایت از استبداد متهم کردند.  


== فشارها، مقاومت و اعتصاب غذا ==
=== تلاش برای انحلال مجلس ===
مأموران وزارت اطلاعات مرتباً غلامحسین کلبی را برای مصاحبه تلویزیونی و ابراز ندامت تحت فشار قرار می‌دهند، اما او مقاومت کرده است. در اوایل مرداد ۱۳۹۷، غلامحسین کلبی به دلیل بی‌توجهی مسئولان به درخواست‌های مکررش برای انتقال به زندان‌های تهران یا عادل‌آباد شیراز، دست به اعتصاب غذای ۲۰روزه زد. این اعتصاب در اعتراض به شرایط غیرانسانی زندان شیبان و محرومیت از حقوق اولیه، مانند مرخصی و درمان، انجام شد. او خواستار انتقال به زندانی نزدیک‌تر به اقوام یا با شرایط بهتر بود، اما وزارت اطلاعات با این درخواست به دلیل عدم ابراز ندامت مخالفت کرد. اعتصاب غذا وضعیت جسمی او را وخیم‌تر کرد، اما توجه چندانی از سوی مسئولان زندان جلب نشد. این اقدام نشان‌دهنده مقاومت او در برابر فشارهای مداوم بود.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" /><ref name=":7" /><ref>[https://news.mojahedin.org/i/news/167619 اعتصاب‌غذای زندانی سیاسی غلامحسین کلبی در زندان کارون اهواز - سازمان مجاهدین خلق ایران]</ref>  
اتابک در دوره صدراعظمی محمدعلی شاه، به دلیل مخالفت با برخی اصول مشروطه، مانند نظارت مجلس بر دربار، به تلاش برای محدود کردن مجلس متهم شد. او با حمایت محمدعلی شاه، سیاست‌هایی برای تقویت استبداد صغیر (۱۲۸۷–۱۲۸۸ ش) دنبال کرد، از جمله مذاکره با گروه‌های محافظه‌کار و دربار برای کاهش نفوذ مشروطه‌خواهان. این اقدامات او را به هدف اصلی انتقادات انقلابیون تبدیل کرد و به منفوریت بیشتر او دامن زد.<ref name=":3" /><ref name=":4" /><ref name=":6" /><ref name=":9" />  


=== بیماری‌ها و محرومیت از درمان ===
== روابط با دربار و دیپلماسی خارجی ==
غلامحسین کلبی از بیماری‌های متعددی رنج می‌برد: ناشنوایی ناشی از عفونت گوش، پوسیدگی دندان و مشکلات فک، آرتروز شدید، دیسک کمر، فتق، قارچ پوستی، و زخم‌های عمیق انگشتان پا. در بهمن ۱۳۹۹، گردن و کمرش بر اثر تماس با آب جوش در حمام زندان شیبان سوخت، اما تنها پماد دریافت کرد. او از درمان تخصصی و اعزام به بیمارستان محروم است و بهداری زندان امکانات کافی ندارد. این محرومیت‌ها نقض ماده ۳ (حق حیات) و ماده ۵ (منع شکنجه) اعلامیه جهانی حقوق بشر است.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" /><ref name=":4" /><ref name=":5" /><ref name=":6" /><ref name=":7" /><ref name=":10" />  
[[پرونده:میرزا علی اصغر اتابک؛3.jpg|جایگزین=میرزا علی اصغر اتابک|بندانگشتی|265x265پیکسل|میرزا علی اصغر اتابک]]
میرزا علی‌اصغر خان اتابک روابط نزدیکی با دربار قاجار، به‌ویژه ناصرالدین و مظفرالدین شاه، داشت. او با مکاتبات گسترده با مظفرالدین شاه، به‌ویژه در سفرهای خارجی، نقش کلیدی در تصمیم‌گیری‌های دربار ایفا کرد. نامه‌های او، که شامل توصیه‌های سیاسی و مالی بود، نشان‌دهنده نفوذش بر شاه و تلاش برای حفظ ثبات دربار در برابر فشارهای داخلی و خارجی است. این مکاتبات، که در کتاب سعاد پیرا و نیکنژاد گردآوری شده، مهارت او در مدیریت روابط درباری را برجسته می‌کند، هرچند برخی منابع این نزدیکی را نشانه انحصارطلبی او می‌دانند.<ref name=":1" /><ref name=":8" />  


=== اطلاعیه شورای ملی مقاومت ===
=== دیپلماسی خارجی ===
[[شورای ملی مقاومت ایران]] در اطلاعیه‌ای به تاریخ ۱۴ اسفند ۱۴۰۲، به وضعیت غلامحسین کلبی پرداخت و موارد زیر را اعلام کرد:<blockquote>«ادامه تبعید و فشار به غلامحسین کلبی از قدیمی ترین زندانیان سیاسی با ۳۰ سال سابقه زندان
اتابک در دیپلماسی خارجی، به‌ویژه با روسیه و انگلیس، فعال بود. او با مذاکره برای استقراض از روسیه (۱۲ میلیون روبل، ۱۲۷۹ ش) و اعطای امتیازاتی مانند بانک شاه و قرارداد دارسی به انگلیس، به تقویت مالی دربار کمک کرد. این سیاست‌ها، اگرچه به حفظ قدرت قاجار کمک کرد، به افزایش نفوذ خارجی و نارضایتی عمومی منجر شد. [[احمد کسروی]] او را به دلیل این امتیازات به خیانت به منافع ملی متهم می‌کند، اما برخی منابع او را سیاستمداری زیرک در مدیریت روابط بین‌المللی توصیف می‌کند.<ref name=":1" /><ref name=":7" /><ref name=":6" />  


وزارت اطلاعات رژیم آخوندها به اعمال فشار بر غلامحسین کلبی ۶۴ ساله هوادارا سازمان مجاهدین خلق ایران و یکی از قدیمترین زندانیان سیاسی ایران را ادامه میدهد و انتقال او از زندان شیبان اهواز به زندان ماهشهر جایی که خانواده او زندگی میکنند را مشروط به توبه و ابراز پشیمانی کرده است که غلامحسین قاطعانه و قویا رد کرده است. علاوه بر این دژخیمان به منظور اعمال فشار او را در میان زندانیان جرائم عمومی و مجرمین خطرناک نگهداری میکنند.
== ترور و پایان زندگی ==
[[پرونده:عباس آقا قاتل اتابک.jpg|جایگزین=عباس‌آقا تبریزی|بندانگشتی|255x255پیکسل|عباس‌آقا تبریزی]]
علی‌اصغر خان اتابک در ۸ شهریور ۱۲۸۶ ش، مصادف با ۲۱ رجب ۱۳۲۵ ق، هنگام خروج از مجلس شورای ملی در تهران، توسط عباس آقا تبریزی، صراف و عضو فداییان مشروطه‌خواه تبریز، ترور شد. عباس آقا تبریزی متولد تبریز، حدود ۱۲۶۰ ش، از تجار و روشنفکران محلی تبریز بود که به دلیل فعالیت‌هایش در انجمن ایالتی تبریز و حمایت از مشروطه، به فداییان پیوسته بود. او به‌عنوان یک فعال سیاسی، در دوره استبداد صغیر به مبارزه مسلحانه علیه سیاست‌های اتابک و محمدعلی شاه پرداخت و انگیزه ترور او را پایان دادن به نفوذ اتابک در حمایت از استبداد و اعطای امتیازات خارجی می‌دانست. عباس آقا پس از شلیک به اتابک، خودکشی کرد. این رویداد به‌عنوان نقطه عطفی در تضعیف استبداد صغیر و حرکت به سوی فتح تهران (۱۲۸۸ ش) شناخته می‌شود.<ref name=":0" /><ref name=":4" /><ref name=":3" />


غلامحسین کلبی که در فاصله سالهای ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۶ بیش از ۶ سال به اتهام هواداری از مجاهدین زندانی بوده است، در سال ۱۳۷۹ مجدداً دستگیر و به حبس ابد محکوم شد و بیش از ۲۳ سال است بدون یک روز مرخصی برای درمان در زندان بسر می‌برد. او که به بیماری قلبی، عفونت گوش چپ و ضعف شنوایی، آرتروز شدید، درد کمر، مشکلات فک و دهان و دندان مبتلا است، از حداقل رسیدگیهای پزشکی محروم است.
جسد اتابک به قم انتقال داده شد و مقبره او در قسمت زنانه حرم حضرت معصومه (س) قرار دارد.  


او در طول این سالها پدر، مادر، خواهر و برادر خود را از دست داده و به دلیل دوری راه، عملاً امکان ملاقات با سایر اقوامش را نیز ندارد.
=== پیامدها ===
ترور اتابک به پایان صدراعظمی او و تضعیف موقعیت محمدعلی شاه منجر شد. این اقدام، روحیه مشروطه‌خواهان را تقویت کرد و به احیای مشروطیت در سال ۱۲۸۸، کمک نمود. با این حال، برخی منابع این ترور را نتیجه رقابت‌های سیاسی و نفرت عمومی از سیاست‌های اتابک می‌دانند، که او را به نمادی از فساد قاجار تبدیل کرده بود.<ref name=":1" /><ref name=":6" />


مقاومت ايران خواهان رسیدگی گزارشگر ویژه ملل متحد درباره وضعیت حقوق بشر در ایران و دیگر ارگانهای ذیربط ملل متحد به وضعیت غلامحسین کلبی می باشد و بار دیگر بر ضرورت بازديد هيأت حقيقت ياب بين‌المللي از زندان‌های ايران و ديدار با زندانيان بويژه زندانيان سياسی تاكيد می‌كند.
== میراث ==


دبیرخانه شورای ملی مقاومت ایران
=== تأثیر بر سیاست قاجار ===
علی‌اصغر خان اتابک با صدراعظمی طولانی در دوره سه پادشاه قاجار (ناصرالدین، مظفرالدین، و محمدعلی شاه)، تأثیر عمیقی بر سیاست ایران گذاشت. او با مدیریت بحران‌های مالی و دیپلماتیک، ثبات دربار را حفظ کرد، اما اعطای امتیازات خارجی مانند رژی تنباکو، بانک استقراضی روس، و قرداد دارسی به افزایش نفوذ خارجی و تضعیف اقتصاد ملی منجر شد. این سیاست‌ها به نارضایتی عمومی و جنبش‌های اعتراضی، مانند جنبش تنباکو و مشروطیت، دامن زدند.<ref name=":4" /><ref name=":7" /><ref name=":9" />


۱۴ اسفند ۱۴۰۲ (۴ مارس ۲۰۲۴)
=== جایگاه در تاریخ ایران ===
 
ترور اتابک در سال ۱۲۸۶، به تضعیف استبداد صغیر و احیای مشروطیت کمک کرد، اما او به‌عنوان نمادی از فساد و انحصارطلبی قاجار در تاریخ ایران شناخته می‌شود. برخی منابع، مانند احمد کسروی، او را سیاستمداری زیرک اما خیانتکار به منافع ملی توصیف می‌کنند که با اعطای امتیازات خارجی، به سقوط تدریجی قاجار کمک کرد. میراث او در تاریخ ایران به‌عنوان چهره‌ای پیچیده و منفور ماندگار است.<ref name=":3" /><ref name=":6" /><ref name=":7" />  
(شورای ملی مقاومت ایران)»<ref name=":11" /></blockquote>
 
== وضعیت سلامتی و محرومیت از خدمات پزشکی ==
غلامحسین کلبی از بیماری‌های متعددی رنج می‌برد که عمدتاً ناشی از شکنجه، تغذیه نامناسب و محرومیت از مراقبت پزشکی است. عفونت گوش میانی و چپ منجر به ناشنوایی شدید شده است. پوسیدگی دندان‌ها و مشکلات فک به دلیل شکنجه و کمبود غذا رخ داده و از دندانپزشکی محروم است. آرتروز شدید، درد کمر و دیسک، افزایش چربی خون، و قارچ پوستی از دیگر بیماری‌هاست. زخم‌های عمیق انگشتان پا و فتق نیز او را آزار می‌دهد. در بهمن ۱۳۹۹، گردن و کمرش در حمام بند ۵ زندان شیبان بر اثر تماس ناگهانی با آب جوش سوخته است، اما مسئولان از اعزام به بیمارستان خودداری و تنها پماد تجویز کرده‌اند. سیستم آب گرم زندان معیوب است و این حادثه را تشدید می‌کند.
 
غلامحسین کلبی چندین بار به بهداری زندان شیبان اعزام شده، اما به دلیل کمبود امکانات و دارو، تنها معاینه و قرص‌های ساده دریافت کرده است. دادستان و اداره اطلاعات اهواز با اعزام به بیمارستان‌های تخصصی خارج از زندان مخالفت می‌کنند. خدمات بهداری زندان کیفیت نامطلوب دارد و مناسب بیماری‌های او نیست. او نیازمند درمان فوری و مرخصی استعلاجی است، اما وزارت اطلاعات به دلیل عدم ابراز ندامت، مانع می‌شود. این محرومیت‌ها وضعیت جسمی‌اش را وخیم کرده و نقض حق حیات و منع شکنجه است.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" /><ref name=":6" /><ref name=":7" /><ref name=":10" /><ref name=":11" />
 
== نقض حقوق بشر و وضعیت کلی ==
وضعیت غلامحسین کلبی نقض گسترده حقوق بشر است، از جمله محرومیت از دادرسی عادلانه (ماده ۱۰ اعلامیه جهانی حقوق بشر)، حق حیات و درمان (ماده ۳)، منع شکنجه (ماده ۵)، و اصل برابری (ماده ۷). پرونده‌سازی‌های امنیتی برای سرکوب زندانیان سیاسی استفاده می‌شود. مقاومت ایران خواستار بازدید هیئت حقیقت‌یاب ملل متحد از زندان‌ها و رسیدگی گزارشگر ویژه حقوق بشر ایران شده است.
 
=== اهمیت پرونده و پایداری ===
غلامحسین کلبی با ۶۵ سال سن، ۳۱ سال سابقه زندان، و مقاومت در برابر فشارها، نماد پایداری زندانیان سیاسی است. پرونده او نیازمند توجه فوری برای درمان، مرخصی و آزادی است.<ref name=":1" /><ref name=":3" /><ref name=":4" /><ref name=":7" /><ref name=":8" />  


== منابع ==
== منابع ==

نسخهٔ ‏۲۰ اکتبر ۲۰۲۵، ساعت ۲۲:۵۳

برای صفحه تمرین.jpg
میرزا علی‌اصغر خان اتابک
میرزا علی اصغر اتابک؛2.jpg
میرزا علی‌اصغر خان اتابک اعظم، صدراعظم دوره قاجار
شناسنامه
زادروز۱۶ بهمن ۱۲۳۶ ه.ش
زادگاهتهران،
تاریخ مرگ۸ شهریور ۱۲۸۶ ه.ش
محل مرگتهران،
تحصیلاتادبیات فارسی، عربی، و زبان فرانسه نزد معلمان خصوصی
اطلاعات سیاسی
حزب سیاسیوابسته به دربار قاجار
سمتصدراعظم ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه، محمدعلی شاه
سمت‌های پیشینوزیر دربار، مسئول بیوتات سلطنتی، ضرابخانه، و گمرکات
فعالیت‌هااعطای امتیاز رژی تنباکو (۱۲۷۰ ش)، بانک استقراضی روس، قرارداد دارسی (۱۲۸۰ ش)

میرزا علی‌اصغر خان اتابک اعظم، (امین‌السلطان) (متولد ۱۶ بهمن ۱۲۳۶، تهران – درگذشته ۸ شهریور ۱۲۸۶ ش) صدراعظم سه پادشاه قاجار ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه، و محمدعلی شاه، یکی از تأثیرگذارترین و منفورترین چهره‌های سیاسی ایران در دوره قاجار بود. او در تهران در خانواده‌ای گرجی‌تبار متولد شد و از ۱۵ سالگی در دربار ناصرالدین شاه خدمت کرد. در ۱۲۶۵، صدراعظم شد و با اعطای امتیازات بزرگ رژی تنباکو، بانک شاه، و امتیازات تجاری به انگلیس و بلژیک، به نفوذ خارجی دامن زد، که به جنبش تنباکو و تکفیر او توسط علما منجر شد. در دوره مظفرالدین شاه، با استقراض از روسیه و اعطای امتیازاتی مانند قرارداد دارسی منفوریتش افزایش یافت و به تبعید موقت به اروپا رفت. (قرارداد دارسی، منعقدشده در ۱۹۰۱ برابر با ۱۲۸۰ خورشیدی برای مدت شصت سال، امتیازی بود که به موجب آن ویلیام ناکس دارسی حق انحصاری برای جستجو و بهره‌برداری از نفت، گاز طبیعی، آسفالت و اوزوکریت را در سه چهارم مساحت کشور، مناطقی به وسعت ۱٬۲۴۲٬۰۰۰ کیلومتر مربع دریافت کرد). در سال ۱۳۲۵ ق، محمدعلی شاه او را به صدراعظمی فراخواند، اما به دلیل حمایت از استبداد صغیر و تلاش برای تعدیل مشروطه، مورد انتقاد شدید مطبوعات و مشروطه‌خواهان قرار گرفت. اتابک در ۸ شهریور ۱۲۸۶، توسط عباس آقا تبریزی در برابر مجلس ترور شد، که به فتح تهران و احیای مشروطیت کمک کرد. او با ثروت عظیم از امتیازات، باغ‌ها و عمارت‌هایی در یوسف‌آباد و قیطریه ساخت. مهارت سیاسی او در حفظ ثبات دربار و مدیریت بحران‌های مالی ستایش شده، اما اعطای امتیازات خارجی، انحصارطلبی، و نقش در استبداد صغیر او را به نمادی از فساد قاجار تبدیل کرد. میراث اتابک در تاریخ ایران به‌عنوان سیاستمداری پیچیده و منفور، با تأثیرات مثبت و منفی بر سیاست و اقتصاد، ماندگار است.[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸]

زندگی شخصی و خانوادگی

میرزا علی‌اصغر خان اتابک در ۱۶ بهمن ۱۲۳۶ ش، در تهران متولد شد. او فرزند ابراهیم خان امین‌السلطان، صدراعظم ناصرالدین شاه، و از خانواده‌ای گرجی‌تبار بود که پس از شورش علیه روس‌ها به ایران مهاجرت کرده بودند. او در محیطی ثروتمند و بانفوذ پرورش یافت و از کودکی با دربار قاجار آشنا شد.

میرزا علی‌اصغر خان اتابک با خانم اعظم ازدواج کرد و صاحب چندین فرزند شد. نام فرزندان او قدس‌اعظم (همسر شجاع‌السلطنه)، فخراعظم (همسر اسکندرخان خازن‌الممالک)، نوش‌آفرین اعظم‌السلطنه (همسر معیری، که بعداً جدا شد)، محترم اعظم، و افتخار اعظم (همسر صارم‌الدوله) بودند. فرزندانش در دوره پهلوی نام‌های خانوادگی اتابکی، گرجی، و صدری را برگزیدند. خانواده اتابک به دلیل ثروت و نفوذ سیاسی، جایگاه اجتماعی بالایی در دوره قاجار داشتند.[۱][۶][۳]

ثروت و املاک

میرزا علی‌اصغر خان اتابک با درآمدهای حاصل از امتیازات خارجی و مدیریت مشاغل درباری مانند بیوتات سلطنتی و گمرکات، ثروت عظیمی جمع‌آوری کرد. او باغ و عمارتی در یوسف‌آباد تهران معروف به پارک اتابک، که بعداً به سفارت روسیه تبدیل شد و همچنین باغی در قیطریه (اکنون پارک قیطریه) ساخت. تاریخنگاران این املاک را نمادی از تجمل و فساد مالی او می‌دانند، اما مهارتش در مدیریت منابع مالی دربار را نیز برجسته می‌کنند.[۱][۳][۲]

تحصیلات و ورود به دربار

اتابک تحصیلات خود را نزد معلمان خصوصی در تهران در زمینه ادبیات فارسی، عربی، و زبان فرانسه آغاز کرد. در ۱۵ سالگی (۱۲۵۱ ش) به‌عنوان پیشخدمت مخصوص ناصرالدین شاه وارد دربار شد و در ۱۲۹۹ ق، لقب امین‌الملک گرفت. با مرگ پدرش در سال ۱۳۰۰ ق، مشاغل پردرآمد بیوتات سلطنتی، ضرابخانه و گمرکات را به دست آورد و لقب امین‌السلطان دریافت کرد.[۲][۶]

صدراعظمی در دوره ناصرالدین شاه

میرزا علی اصغر خان اتابک
میرزا علی اصغر خان اتابک

صدراعظمی و مدیریت دربار

میرزا علی‌اصغر خان اتابک در سال ۱۲۶۵، به صدراعظمی ناصرالدین شاه منصوب شد و تا سال ۱۲۸۵، در این سمت باقی ماند. او با مهارت سیاسی خود، دربار قاجار را در دوره‌ای پرتنش مدیریت کرد و در سه سفر ناصرالدین شاه به اروپا (۱۲۹۰، ۱۲۹۵، و ۱۳۰۶ ق) همراه او بود. اتابک با تمرکز بر ثبات مالی و سیاسی دربار، مشاغل کلیدی مانند بیوتات سلطنتی، ضرابخانه، و گمرکات را تحت کنترل گرفت و به یکی از قدرتمندترین صدراعظم‌های قاجار تبدیل شد.[۱][۲][۶]

امتیازات خارجی و جنبش تنباکو

اتابک در دوره صدراعظمی‌اش امتیازات بزرگی به خارجی‌ها اعطا کرد، از جمله امتیاز رژی تنباکو (۱۲۷۰ ش/۱۸۹۰ م) به انگلیس، که انحصار تولید و فروش تنباکو را به شرکت تالبوت واگذار کرد. او همچنین امتیاز بانک شاه و تجارتخانه‌های بلژیکی را اعطا نمود. این اقدامات به نارضایتی عمومی منجر شد و جنبش تنباکو را با فتوای میرزای شیرازی (۱۳۰۹ ق) برانگیخت، که اولین اعتراض سراسری علیه نفوذ خارجی بود. این امتیازات، اگرچه به تقویت مالی دربار کمک کرد، اتابک را به چهره‌ای منفور تبدیل نمود.[۵][۶][۸]

صدراعظمی در دوره مظفرالدین شاه

مظفرالدین شاه و اتابک
مظفرالدین شاه و اتابک

پس از ترور ناصرالدین شاه در سال ۱۲۷۵، اتابک در سال ۱۲۸۰، صدراعظم مظفرالدین شاه شد و تا ۱۲۸۵، در این سمت باقی ماند. او با همراهی شاه در سفرهای پرهزینه به اروپا، استقراض از روسیه (مانند وام ۱۲ میلیون روبلی ۱۲۷۹ ش) را ترتیب داد. این وام‌ها برای تأمین هزینه‌های دربار بود، اما به افزایش نفوذ خارجی و بدهی کشور منجر شد. اتابک همچنین امتیازاتی مانند بانک استقراضی روس و قرارداد دارسی را برای اکتشاف نفت را اعطا کرد.[۶][۹][۱۰]

تکفیر و تبعید

اعطای امتیازات خارجی و استقراض‌ها به نارضایتی شدید علما و مردم منجر شد. در سال ۱۳۲۱ ق، علمای عتبات، از جمله میرزای شیرازی، اتابک را به دلیل سیاست‌هایش تکفیر کردند. این تکفیر، همراه با فشارهای سیاسی، به برکناری موقت او در سال ۱۲۸۵ و تبعید به اروپا منجر شد. این دوره تبعید نشان‌دهنده کاهش نفوذ او در ایران بود، اما ارتباطاتش با دربار حفظ شد.[۵][۳][۱۱]

نقش در انقلاب مشروطیت و استبداد صغیر

بازگشت و صدراعظمی محمدعلی شاه

در سال ۱۲۸۵ ش، پس از امضای فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین شاه، علی‌اصغر خان اتابک از تبعید اروپا بازگشت و در سال ۱۲۸۶، توسط محمدعلی شاه به صدراعظمی منصوب شد. او کابینه‌ای با وزرای باتجربه تشکیل داد و تلاش کرد مشروطه را تعدیل کند تا قدرت دربار حفظ شود. این رویکرد او را در برابر مطبوعات مشروطه‌خواه مانند حبل‌المتین و روح‌القدس و انجمن‌های انقلابی قرار داد که او را به حمایت از استبداد متهم کردند.

تلاش برای انحلال مجلس

اتابک در دوره صدراعظمی محمدعلی شاه، به دلیل مخالفت با برخی اصول مشروطه، مانند نظارت مجلس بر دربار، به تلاش برای محدود کردن مجلس متهم شد. او با حمایت محمدعلی شاه، سیاست‌هایی برای تقویت استبداد صغیر (۱۲۸۷–۱۲۸۸ ش) دنبال کرد، از جمله مذاکره با گروه‌های محافظه‌کار و دربار برای کاهش نفوذ مشروطه‌خواهان. این اقدامات او را به هدف اصلی انتقادات انقلابیون تبدیل کرد و به منفوریت بیشتر او دامن زد.[۴][۵][۸][۱۱]

روابط با دربار و دیپلماسی خارجی

میرزا علی اصغر اتابک
میرزا علی اصغر اتابک

میرزا علی‌اصغر خان اتابک روابط نزدیکی با دربار قاجار، به‌ویژه ناصرالدین و مظفرالدین شاه، داشت. او با مکاتبات گسترده با مظفرالدین شاه، به‌ویژه در سفرهای خارجی، نقش کلیدی در تصمیم‌گیری‌های دربار ایفا کرد. نامه‌های او، که شامل توصیه‌های سیاسی و مالی بود، نشان‌دهنده نفوذش بر شاه و تلاش برای حفظ ثبات دربار در برابر فشارهای داخلی و خارجی است. این مکاتبات، که در کتاب سعاد پیرا و نیکنژاد گردآوری شده، مهارت او در مدیریت روابط درباری را برجسته می‌کند، هرچند برخی منابع این نزدیکی را نشانه انحصارطلبی او می‌دانند.[۲][۱۰]

دیپلماسی خارجی

اتابک در دیپلماسی خارجی، به‌ویژه با روسیه و انگلیس، فعال بود. او با مذاکره برای استقراض از روسیه (۱۲ میلیون روبل، ۱۲۷۹ ش) و اعطای امتیازاتی مانند بانک شاه و قرارداد دارسی به انگلیس، به تقویت مالی دربار کمک کرد. این سیاست‌ها، اگرچه به حفظ قدرت قاجار کمک کرد، به افزایش نفوذ خارجی و نارضایتی عمومی منجر شد. احمد کسروی او را به دلیل این امتیازات به خیانت به منافع ملی متهم می‌کند، اما برخی منابع او را سیاستمداری زیرک در مدیریت روابط بین‌المللی توصیف می‌کند.[۲][۹][۸]

ترور و پایان زندگی

عباس‌آقا تبریزی
عباس‌آقا تبریزی

علی‌اصغر خان اتابک در ۸ شهریور ۱۲۸۶ ش، مصادف با ۲۱ رجب ۱۳۲۵ ق، هنگام خروج از مجلس شورای ملی در تهران، توسط عباس آقا تبریزی، صراف و عضو فداییان مشروطه‌خواه تبریز، ترور شد. عباس آقا تبریزی متولد تبریز، حدود ۱۲۶۰ ش، از تجار و روشنفکران محلی تبریز بود که به دلیل فعالیت‌هایش در انجمن ایالتی تبریز و حمایت از مشروطه، به فداییان پیوسته بود. او به‌عنوان یک فعال سیاسی، در دوره استبداد صغیر به مبارزه مسلحانه علیه سیاست‌های اتابک و محمدعلی شاه پرداخت و انگیزه ترور او را پایان دادن به نفوذ اتابک در حمایت از استبداد و اعطای امتیازات خارجی می‌دانست. عباس آقا پس از شلیک به اتابک، خودکشی کرد. این رویداد به‌عنوان نقطه عطفی در تضعیف استبداد صغیر و حرکت به سوی فتح تهران (۱۲۸۸ ش) شناخته می‌شود.[۱][۵][۴]

جسد اتابک به قم انتقال داده شد و مقبره او در قسمت زنانه حرم حضرت معصومه (س) قرار دارد.

پیامدها

ترور اتابک به پایان صدراعظمی او و تضعیف موقعیت محمدعلی شاه منجر شد. این اقدام، روحیه مشروطه‌خواهان را تقویت کرد و به احیای مشروطیت در سال ۱۲۸۸، کمک نمود. با این حال، برخی منابع این ترور را نتیجه رقابت‌های سیاسی و نفرت عمومی از سیاست‌های اتابک می‌دانند، که او را به نمادی از فساد قاجار تبدیل کرده بود.[۲][۸]

میراث

تأثیر بر سیاست قاجار

علی‌اصغر خان اتابک با صدراعظمی طولانی در دوره سه پادشاه قاجار (ناصرالدین، مظفرالدین، و محمدعلی شاه)، تأثیر عمیقی بر سیاست ایران گذاشت. او با مدیریت بحران‌های مالی و دیپلماتیک، ثبات دربار را حفظ کرد، اما اعطای امتیازات خارجی مانند رژی تنباکو، بانک استقراضی روس، و قرداد دارسی به افزایش نفوذ خارجی و تضعیف اقتصاد ملی منجر شد. این سیاست‌ها به نارضایتی عمومی و جنبش‌های اعتراضی، مانند جنبش تنباکو و مشروطیت، دامن زدند.[۵][۹][۱۱]

جایگاه در تاریخ ایران

ترور اتابک در سال ۱۲۸۶، به تضعیف استبداد صغیر و احیای مشروطیت کمک کرد، اما او به‌عنوان نمادی از فساد و انحصارطلبی قاجار در تاریخ ایران شناخته می‌شود. برخی منابع، مانند احمد کسروی، او را سیاستمداری زیرک اما خیانتکار به منافع ملی توصیف می‌کنند که با اعطای امتیازات خارجی، به سقوط تدریجی قاجار کمک کرد. میراث او در تاریخ ایران به‌عنوان چهره‌ای پیچیده و منفور ماندگار است.[۴][۸][۹]

منابع

  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ علی‌اصغر خان اتابک اعظم (امين السلطان) - مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ ۲٫۵ ۲٫۶ اتابک اعظم امین‌السلطان - ایرانیکا آنلاین
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ علی‌اصغر خان اتابک؛ داستان زندگی یک سیاستمدار پیچیده - رویداد ۲۴
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ مروری بر ماجرای ابهام‌آلود ترور اتابک اعظم - تاریخ ایرانی
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ ۵٫۴ ۵٫۵ علی‌اصغر خان اتابک اعظم (امین السلطان) - مؤسسه مطالعات و پژهشهای سیاسی
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ ۶٫۴ ۶٫۵ امین السلطان، میرزا علی اصغر خان (اتابک اعظم) - پژوهه
  7. ↑ میرزا علی‌اصغرخان امین‌السلطان - پژوهشکده تاریخ معاصر
  8. ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ ۸٫۳ ۸٫۴ ۸٫۵ کتاب «تاریخ مشروطه ایران»، تألیف احمد کسروی
  9. ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ ۹٫۲ ۹٫۳ میرزا علی‌اصغر اتابک، بنیانگذار قراردادهای نفتی ایران - اقتصاد انرژی آنلاین
  10. ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ کتاب «مکاتبات و نامه‌های اتابک با مظفرالدین شاه»، به کوشش سعاد پیرا و علیرضا نیکنژاد
  11. ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ ۱۱٫۲ کتاب «انقلاب مشروطه ایران»، تألیف عباس میرزا معزالسلطنه
برگرفته از «https://www.iran-pedia.org/w/index.php?title=کاربر:Khosro/صفحه_تمرین_NOINDEX&oldid=81793»