کاربر:Safa/1صفحه تمرین

سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
نشان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
کنش	سرکوب مخالفین حکومت اسلامی و توسعه طلبی در خاورمیانه
کشور	ایران
وفاداری	علی خامنه‌ای
گونه	نظامی - امنیتی
نقش	سرکوب داخلی و عملیات برون مرزی
پشتیبان	سازمان بسیج، نیروی انتظامی، ارتش، ولایت فقیه
فرماندهان
فرمانده	حسین سلامی
جانشین فرمانده	علی فدوی
معاونت هماهنگ کننده	محمد‌رضا نقدی
معاونت فرهنگی	حسین نجات

سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، در روزهای پس از انقلاب ۱۳۵۷، به دستور روح‎ الله خمینی تشکیل شد و ماموریت اصلی آن، حمایت از انقلاب و دست‏آوردهای آن بود. اما این هدف توسط روح‌الله خمینی در گامهای بعد به حفظ حکومت به هر قیمت تعبیر و تئوریزه شد: «حفظ نظام اوجب واجبات است». پس از آن سپاه خود را در اعمال انواع شیوه‌های سرکوب دارای (ید مبسوطه)، دست‌ گشاده دید و در این راستا از هیچ چیز فرو گذار نکرد از کشتار مردم ترکمن صحرا و کردستان و تظاهرات مسالمت آمیز روز ۳۰ خرداد سال ۱۳۶۰ و در ادامه این روند با تئوری ارائه شده توسط مصباح یزدی و اجرایی شده توسط خامنه‌ای تحت عنوان «النصر بالرعب» سرکوب و ارعاب فجایع بی‌شماری آفرید، از جمله آنها، بکار‌گیری اراذل و اوباش و لات و لمپن‌ها در لشکر‌کشی‌های خیابانی در جریان قیام مردم در سا ل ۱۳۸۸ و تجاوز به مردم در زندانها و بازداشتگاه‌های سپاه در تهران و کهریزک بود. در سال‌های پس از جنگ نیز، روز به روز فعالیت‌های اقتصادی و رانتی سپاه پاسداران گسترش یافت. این نهاد به ظاهر نظامی با ورود در انواع کارهای اقتصادی زیر مجموعه‌هایی عظیم، در سطح هولدینگ‌های غول پیکر، مانند قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء را ایجاد کرد و تبدیل به یک نهاد موازی با دولت شد؛ نهادی که  در همه امور جاری کشور دخالت می‌کند و می‌خواهد از اقتصاد تا فرهنگ و سیاست را در ایران، زیر سلطه‌ی خود بگیرد.

سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مهم‎ترین نهاد جمهوری اسلامی به شمار می‌رود. ردپای این نهاد نظامی- امنیتی در همه عرصه‌ها دیده می‌شود؛ از فرهنگ و سینما و محیط زیست گرفته تا اقتصاد و سیاست و محاکم قضایی. اما درعین حال، در هیچ حوزه‌ای حاضر به پاسخ‎گویی نیست.

پیشینه سپاه پاسداران

حکم شورای عالی سپاه در سال ۱۳۵۸

در نخستین روزهای پس از انقلاب بهمن ۵۷، دولت موقت که به علت فروپاشی قوای انتظامی و نظامی فاقد ابزار لازم برای اعمال حاکمیت بود، درصدد بر آمد تا نیرویی مسلح بنام گاردملی به وجود آورد. به همین منظور، حسن لاهوتی حکمی از روح‌الله خمینی برای تشکیل این نیرو دریافت کرد. با پیشنهاد محمد توسلی نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی برای آن برگزیده شد. در حکم خمینی تاکید شده بود که سپاه پاسداران زیر نظر دولت موقت فعالیت خواهد کرد. هدف از تشکیل این نهاد نیز حفظ انضباط در شهرها و روستاها، جلوگیری از تحریک و توطئه، جلوگیری از خرابکاری در موسسات دولتی و ملی و مراکز عمومی و سفارتخانه‌ها، جلوگیری از رسوخ عناصر فرصت‌طلب و ضدانقلابی در داخل صفوف مردم، اجرای دستور دولت موقت و اجرای احکام دادگاه‌های فوق‌العاده اسلامی، ذکر شده بود. دولت موقت دکتر ابراهیم یزدی را به عنوان معاون نخست‌وزیر در امور انقلاب، مامور کرد که با آیت‌الله لاهوتی برای تشکیل این نیرو همکاری کند. به گفته محسن سازگارا اساسنامه آن را وی و حسن لاهوتی در اواخر بهمن ۱۳۵۷ در باغشاه و در حین جمع‌آوری سلاح‌های پخش شده در روزهای انقلاب تکمیل کردند. در ۹ اسفند ۱۳۵۷ در جلسه‌ای در پادگان عباس‌آباد که با حضور محسن سازگارا، محسن رفیقدوست، مرتضی الویری، علی محمد بشارتی، محمد غرضی، حسن جعفری، علی فرزین، ضرابی، اصغر صباغیان، تهرانچی و علی دانش‌منفرد تشکیل می‌شود، علی دانش‌منفرد به عنوان فرمانده سپاه پاسداران انتخاب شد. محسن رفیقدوست مسوول تدارکات، بشارتی مسوول اطلاعات و مرتضی الویری مسوول روابط عمومی سپاه شد.

آن‌ها با جلب همکاری عده‌ای از اعضای انجمن‌های اسلامی دانشجویان ایرانی در آمریکا و کانادا ساختمان اداره چهارم ساواک در خیابان سلطنت‌آباد (پاسداران کنونی) را مقر اصلی خود قرار دادند و در مراکزی چون هنگ نوجوانان (مکان مورد استفاده برای دانشگاه امام حسین‌(ع‌) و دافوس کنونی سپاه‌) و پادگان سعدآباد، با کمک برخی تکاوران تیپ نوهد، به جذب و آموزش سیاسی، عقیدتی و نظامی داوطلبان پرداختند. سپاه پاسداران، در ابتدای تشکیل خود ترکیبی از گروه‌های مسلح موازی بود. از جمله:

گارد انقلاب در پادگان جمشیدیه به سرپرستی عباس آقازمانی (ابو شریف) تحت حمایت موسوی اردبیلی

نیرویی به نام پاسا به سرپرستی محمد منتظری تحت حمایت بهشتی که در دانشگاه مستقر بود، این گروه عده‌ای از عناصر مذهبی که در لبنان آموزش چریکی دیده بودند را، دربر می‌گرفت‌.

افراد سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی به سرپرستی محمد بروجردی، تحت حمایت مرتضی مطهری

وجود این چهار گروه مسلح موازی، اختلاف‌ها و تنش‌هایی را در پی داشت. این مساله در شورای انقلاب طرح و سرانجام تصمیم گرفته شد که هاشمی رفسنجانی با هماهنگ کردن این گروه‌ها و یک‌پارچه کردن آنها، سپاه پاسداران را شکل دهد. پس از تخصیص بودجه ۱۲۰ میلیون تومانی به سپاه از سوی دولت موقت، در تاریخ ۱۸ فروردین ۱۳۵۸، همه این گروه‌ها در سپاه پاسداران ادغام شدند و جواد منصوری به عنوان فرمانده سپاه انتخاب شد. به فاصله اندکی پس از او عباس آقازمانی مشهور به (ابوشریف) فرماندهی سپاه و فرماندهی عملیات آن را بر عهده گرفت. پس از ادغام، محسن رضایی، محسن رفیق‌دوست و عباس دوزدوزانی در اواخر فروردین ۱۳۵۸ به دیدار خمینی در قم رفتند و خواستار استقلال سپاه از دولت موقت شدند.

در این دیدار خمینی برخلاف جهت‌گیری پیشین خود مبنی بر نظارت دولت موقت بر سپاه، دستور تشکیل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی زیر نظر شورای انقلاب را صادر کرد. در پی این فرمان، گروه دوازده نفره اساسنامه‌ای را در ۹ ماده و ۹ تبصره تهیه کرد که به تصویب شورای انقلاب رسید. به دنبال آن شورای فرماندهی سپاه تشکیل گردید و اعضای آن احکام خود را از شورای انقلاب دریافت کردند. به این ترتیب در ۲ اردیبهشت ۱۳۵۸ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با انتشار بیانیه‌ای رسما اعلام موجودیت کرد.

نیروی اولیه‌ی سپاه با سرکوب مخالفین حکومت اسلامی، کشتار مردم ترکمن صحرا، کردستان، خوزستان، تهران و سراسر ایران پایه‌گذاری شد. همه دست اندرکاران سپاه مستقیماٌ‌ در این جنایات دست داشته‌اند. سپاه سازماندهی جوخه‌ها مرگ و حذف و ترور فعالین سیاسی را در داخل و خارج ایران با همکاری وزارت اطلاعات عملیاتی کرده است.

فرمانده کل سپاه

بر اساس اصل ۱۱۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، فرمانده کل سپاه توسط ولایت فقیه تعیین می‌شود. و بر اساس ماده ۱۵ اساسنامه این نهاد نظامی در زمینه‌های «پرسنلی، آموزش نظامی، آموزش عقیدتی سیاسی، تبلیغات و انتشارات، تدارکات، لجستیک، اطلاعات، طرح و عملیات و امور مربوط به بسیج مستضعفین» دارای مسئولیت است. بر اساس ماده ۲۶ اساسنامه، فرمانده سپاه از طریق دفتر فرماندهی – که شامل دفتر، دبیرخانه و روابط عمومی است- و دفتر تحقیق و بازرسی، وظایف فرماندهی را انجام می‌دهد. بر اساس ماده ۲۹ اساسنامه، فرمانده کل سپاه، بالاترین مقام اجرایی در سپاه محسوب می‌شود.او در تمامی امور محوله در برابر ولی فقیه مسئول و کلیه رده‌های سپاه در برابر او مسئول هستند. فرمانده کل سپاه همچنین مسئول اجرای دقیق اساسنامه سپاه است و هدایت عزل و نصب در سپاه را انجام می‌دهد. او طبق اساسنامه، این وظیفه را در حوزه مناصب سپاه مناطق و لایه‌های میانی سپاه با پیشنهاد افراد به شورای عالی سپاه و در زمینه مقام‌های ارشد سپاه با پیشنهاد افراد به رهبر، انجام می‌دهد.

فرماندهان سپاه

دانش منفرد نخستین فرمانده سپاه قبل از تدوین اساسنامه آن بود.

جواد منصوری نخستین فرمانده سپاه بعد از تشکیل اساسنامه آن بود. از اردیبهشت تا دوم اسفند ۱۳۵۸

عباس دوزدوزانی دومین فرمانده سپاه از فروردین ۱۳۵۹ تا خرداد ۱۳۵۹ برای یک دوره سه ماهه بود.

عباس آقا‌زمانی (ابو شریف) برای حدود یک ماه از ۲ تا ۲۷ خرداد ۱۳۵۹ فرمانده سپاه بود.

از خرداد تا ۲۲ تیر ۱۳۵۹ فرمانده سپاه خود خمینی بود.

مرتضی رضایی از ۲۲ تیر ۱۳۵۹ تا شهریور ۱۳۶۰ مدت کوتاهی فرمانده سپاه شد و بعد استعفا داد.

بعد از این ماجرا خمینی دستور داد شورای سه نفره برای سپاه تشکیل شود. محمد بروجردی، یوسف کلاهدوز و محسن رضایی فرمانده سه‌گانه سپاه شدند.

پرونده:فرماندهان سپاه پاسداران.JPG

فرماندهان سپاه پاسداران

نخستین فرمانده سپاه پس از شورای فرماندهی، محسن رضایی است که در شهریور سال ۱۳۶۰ در ۲۸ سالگی توسط خمینی به این سمت منصوب شد (پیش از این، انتخاب فرمانده سپاه به‌عهده‌ی شورای انقلاب اسلامی بود). محسن رضائی برای مدت ۱۸ سال فرماندهی این نهاد را بر عهده داشت ولی بدنبال اعلام برائت فرزندش احمد از نظام اسلامی و پناهنده شدن در امریکا، در سال ۱۳۷۶ از فرماندهی سپاه استعفا کرد و قائم مقام او سید یحیی صفوی مشهور به رحیم صفوی از سوی سید علی خامنه‌ای به این سمت منصوب شد. در ۱۰ شهریور ۱۳۸۶ دوره مسئولیت ۱۰ ساله رحیم صفوی در فرماندهی سپاه به پایان رسید و سید علی خامنه‌ای به جای وی سرتیپ پاسدار محمدعلی جعفری فرمانده سابق نیروی زمینی سپاه را به فرماندهی سپاه پاسداران برگزید و او را از درجه سرتیپی به درجه سرلشگری ارتقا داد. از دوم اردیبهشت سال ۱۳۹۸ حسین سلامی بجای پاسدار جعفری به فرماندهی سپاه منصوب شد.

جانشین فرمانده کل سپاه:

بر اساس ماده ۳۲ اساسنامه سپاه در «غیاب فرمانده کل، عهده‌دار کلیه وظایف وی بوده و در حضور او، فرمانده کل را در اداره سپاه یاری می‌کند.» بر اساس ماده ۳۱ اساسنامه، جانشین فرمانده کل سپاه توسط فرمانده سپاه «پس از تایید ولی فقیه یا نماینده‌ای که در سپاه تعیین کرده است، از سوی فرمانده کل نصب و عزل می‌شوند.» در طول سال‌های گذشته، «عباس آقازمانی»، سال ۱۳۵۸، «یوسف کلاهدوز» در سال ۱۳۵۹، «علی شمخانی» از سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۸، «یحیی رحیم صفوی» از سال ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۶، «محمدباقر ذوالقدر» از سال ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۵، «مرتضی رضایی» از ۱۳۸۵ تا ۱۳۸۷، «محمدحسین حجازی‌زاده» از ۱۳۸۷ تا ۱۳۸۸ و «حسین سلامی» از ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۸ جانشینی فرماندهی کل سپاه را بر عهده داشته‌اند. روز ۲۶ اردیبهشت ۱۳۹۸ «علی فدوی» بعنوان جانشین فرمانده سپاه تعیین شد.

معاونان فرمانده سپاه:

در حال حاضر در ساختار سازمانی سپاه، معاونت‌‌های «نیروی انسانی»، «اطلاعات راهبردی»، «سیاسی»، «اجرایی»،‌ «حقوقی»، «امداد، بهداشت و درمان و آموزش پزشکی»، «فرهنگی و اجتماعی»، «بازرسی»، «حفظ آثار»، «مالی»، «عملیات»، «پشتیبانی و لجستیک»،‌ «تربیت بدنی»، «روابط عمومی و انتشارات»، «ایمنی»، «تربیت و آموزش عقیدتی-سیاسی»،‌ «فناوری اطلاعات و ارتباطات»، «تحقیقات صنعتی»، «طرح و برنامه‌ریزی‌های راهبردی»، «مهندسی» و «هماهنگ کننده» مشغول فعالیت هستند. در میان معاونت‌های سپاه، «معاونت روابط عمومی و انتشارات»، «تربیت و آموزش عقیدتی-سیاسی»، و «معاون سیاسی» سپاه توسط «نمایندگی ولی فقیه در سپاه» منصوب و کنترل می‌شود.

ستاد مشترک سپاه (معاونت هماهنگ‌کننده):

تاسیس این ستاد بر اساس ماده ۲۴ اساسنامه سپاه و در راستای هماهنگی بین نیروهای سپاه در راستای برنامه‌ریزی و پشتیبانی و نظارت، صورت گرفته و موظف به «برنامه‌ریزی و زمینه‌سازی اجرای تدابیر فرماندهی و ابلاغ دستورها و ایجاد نظم و ترتیب شایسته در بدنه عمومی سپاه» است. نام مصوب اساسنامه این مرکز، «ستاد مرکزی سپاه» بود ولی به نام «ستاد کل سپاه» شناخته می‌شد. ۵ اسفند۱۳۷۰ بر اساس دستور «خامنه‌ای»، نام آن به «ستاد مشترک سپاه» تغییر یافت. در دومین تغییر، عنوان «ستاد مشترک» در اسفند سال ۱۳۸۶ به معاونت هماهنگ‌کننده سپاه تبدیل شد.

مسئولیت اولیه این نهاد هماهنگی بین نیروی چهارگانه سپاه (زمینی، دریایی، هوایی و قدس) و سازمان بسیج بوده ولی به تدریج دامنه نفوذ آن گسترش یافته است. بر اساس مفاد اساسنامه، این ستاد شامل واحدهای «امور پرسنلی، آموزش نظامی، آموزش عقیدتی سیاسی، انتشارات و تبلیغات، اطلاعات، طرح و عملیات، بسیج مستضعفین و مهندسی» است. مسئولین این واحدها، معاونین فرمانده کل سپاه در تخصص مربوطه هستند. بر اساس مفاد بودجه سال۱۳۹۷ جمهوری اسلامی ایران، ستاد مشترک سپاه در حال حاضر هماهنگی بین نیروهای مختلف سپاه را در قالب طرح های متمرکز انجام می‌دهد.

طرح‌های در دست اقدام این ستاد عبارتند از «طرح توسعه کوثر» (ماموریت‌های دفاعی)، «طرح نسیم رحمت» (پشتیبانی از ماموریت‌های سپاه)، «طرح قائم (ماموریت‌های دفاعی)، «طرح ولایت» (ماموریت های دفاعی)، «طرح شوشتری یک» (ماموریت‌های نیروی زمینی سپاه در مناطق مرزی)، «طرح نور ربیع» (ماموریت‌های دفاعی در سپاه استان‌ها)، «طرح توسعه حسن تهرانی‌مقدم» ( طرح تخصصی دفاعی در حوزه موشکی)، «طرح رودکی» (ماموریت‌های دفاعی نیروی دریایی سپاه)، «طرح کاظمی» (ماموریت‌های نیروی دریایی)، «طرح برونسی» (ماموریت‌های فرهنگی و امنیتی و ساماندهی و اقدامات تامینی حاشیه کلان شهرها)، «طرح باقری» (ماموریت‌های دفاعی) و «طرح نور هدایت» (برنامه‌های فرهنگی و سازماندهی نخبگان بسیجی).

این ستاد مشترک همچنین از طریق «قرارگاه محرومیت‌زدایی کوثر» در بازسازی و نوسازی حسینیه‌ها و مساجد شرکت دارد و از طریق قرارگاه و طرح «پیشرفت و آبادانی حضرت رسول ۱»، در طرح‌هایی برای روستاها و دهستان‌ها شرکت دارد. بخش عمده‌ای از این طرح‌ها ابعاد نظامی و امنیتی دارند و اطلاعات خاصی درباره آنها موجود نیست.

ذیل ستاد مشترک سپاه، معاونت‌های اطلاعات، بازرسی، قضایی انضباطی، فرهنگی، سیاسی، عملیات و آموزش نیروی انسانی، فعال هستند.

روسای ستاد مشترک سپاه یا معاونت هماهنگ کننده

«محمدباقر ذوالقدر»، از شهریور ۱۳۶۸ تا اسفند ۱۳۷۵، «حسین علایی» از فروردین ۱۳۷۶ تا تیر ۱۳۷۹، «علی اکبر احمدیان» از تیر ۱۳۷۹ تا شهریور ۱۳۸۶، «محمد حجازی»، از شهریور تا اسفند ۱۳۸۶، «جمال‌الدین آبرومند» از فروردین ۱۳۸۷ تا تیر ۱۳۹۷، «حسین سلامی» از تیر تا شهریور ۱۳۹۷ و «علی فدوی» از شهریور ۱۳۹۷ تا (دی ماه ۱۳۹۷) این مسئولیت را بر عهده داشته‌اند.

ساختار سپاه

ساختار فرماندهی سپاه به گونه‌ای است که در راس آن فرمانده کل قرار دارد. پس از او جانشین یا قائم مقام قرار می‌گیرد و پس از آن رئیس ستاد مشترک یا (معاونت هماهنگ کننده) حائز اهمیت است که به طور مستقیم با فرمانده کل در بالا و با فرماندهان نیروهای پنج گانه در پایین مرتبط است. فرمانده کل سپاه مستقیما توسط ولی فقیه انتخاب می‌گردد و جانشین و فرماندهان ستاد مشترک و نیروها به پیشنهاد فرمانده کل و با تصویب و حکم رهبری انتخاب می‌شوند.

سپاه پاسداران شامل ۵ نیرو ، با ماموریت‌های متفاوت است:

نیروی زمینی سپاه پاسداران

نیروی هوایی سپاه پاسداران

نیروی دریایی سپاه پاسداران

سازمان بسیج مستضعفین

نیروی قدس

دو ساختار دیگر در سپاه به نام‌های حوزه نمایندگی ولی فقیه و سازمان حفاظت اطلاعات وجود دارد که اولی کاملاً مستقل از ساختار فرماندهی و مستقیما زیر نظر رهبری قرار دارد و دومی نیز تقریباً مستقل از فرماندهی است و فرمانده آن را ولی فقیه با پیشنهاد فرمانده سپاه انتخاب می‌کند و فرمانده آن مستقیما با دفتر عمومی حفاظت اطلاعات در دفتر رهبری و شخص ولی فقیه مرتبط است و به او گزارش می‌دهد.

محمدعلی جعفری با دسته‌بندی تهدیدات جمهوری اسلامی به تهدیدهای نرم، نیمه‌سخت (شورش‌های مردمی بدون سلاح گرم، تهدیدهای اقتصادی-سیاسی داخلی و خارجی) و سخت (شورش‌های مسلحانه، جنگ داخلی و جنگ خارجی) وظیفه مبارزه با تهدید نرم را به بسیج غیرنظامی، نیمه‌سخت را به بسیج نظامی و سخت را به نیروی زمینی سپاه و بسیج نظامی محول می‌کند.

نیروی زمینی سپاه پاسداران

نیروی زمینی سپاه و قرارگاه‌های وابسته به آن

نیروی زمینی سپاه دارای ۱۰ لشکر رزمی، توپ‎خانه، زرهی، تکاور، هوابرد، نیروی ویژه و ۱۷رده نظامی است.

«محمد پاکپور» از اسفند ۱۳۸۸ تاکنون فرمانده نیروی زمینی سپاه پاسداران است

ساختار نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با نام اختصاری «نزسا»، به «نیروهای تحت امر» سپاه بر می‌گردد که در بهمن ماه ۱۳۶۱ تشکیل شد. در آن دوران، سپاه در قالب قرارگاه «خاتم الانبیا» و «قوای نجف اشرف»، نیروهای زمینی خود را در جنگ سازمان‎دهی و مدیریت می‌کرد.

در زیرمجموعه‌ی قرارگاه خاتم‌الانبیا، «سپاه هفتم حدید» و «سپاه سوم صاحب‌الزمان» فعالیت داشتند. در زیرمجموعه‌ی قوای «نجف اشرف»، «سپاه یازدهم قدر» و لشکر مستقل۵ «نصر» فعال بودند. در این دوران، با نظر فرماندهان سپاه، این مجموعه‌ها با هم ادغام و نیروی زمینی سپاه پاسداران تشکیل شد.

بر اساس برنامه‌‌ریزی آن دوران، مقرر بود در زیرمجموعه قوای زمینی سپاه، چند سپاه و هر سپاه شامل چند لشکر باشد و هنگام عملیات، قوای زمینی سپاه با نام «قرارگاه مقدم نیروی زمینی» وارد عمل شود.

با این حال، با صدور فرمان مورخ ۲۶ شهریور ۱۳۶۴ «روح‌الله خمینی» ، وضعیت تازه‌ای بر سپاه حکم‎فرما شد. روح‌الله خمینی طی نامه‌ای به «محسن رضایی»، فرمانده وقت سپاه دستور تشکیل نیروهای زمینی، هوایی و دریایی را صادر کرد.

تا سال ۱۳۶۹، این نیرو ماهیتی چندگانه داشت و تعیین تکلیف بسیج در نیروی زمینی به عنوان یک دغدغه مهم مطرح بود. از این سال، با نظر خامنه‌ای، تفکیک نیروی بسیج به بسیج نظامی و غیر نظامی حالت جدی‌تری گرفت و «نیروی مقاومت بسیج» بعنوان نیروی نظامی در سپاه ادغام ، و یک نیروی زمینی مستقر شد.

سال ۱۳۸۷، «طرح تحول نیروی زمینی سپاه» وضعیت جدیدی را برای این نیرو رقم زد. بر اساس این طرح، «مناطق مقاومت بسیج» به همراه لشکرهای سپاه و تیپ‌های نیروی زمینی، «سپاه استان» را تشکیل دادند.

با وجود این تغییرات، این نیرو کماکان از نظر نظامی تحت مدیریت «ستاد مرکزی» اداره می‌شود و تشکیلات و امکاناتش را در ۳۲ سپاه استانی ( ۳۰ سپاه استان‌ها و دو سپاه استان‌ تهران) و ۱۱ قرارگاه مستقر کرده است. این قرارگاه‎ها به عنوان واحدهای نظامی منطقه‌ای عمل می‌کنند. هر قرارگاه دارای ساختار مستقل مرکزی است و علاوه بر استفاده از امکانات سپاه استان‌ها، از واحدهایی چون «یگان پشتیبانی رزم» و «یگان پشتیبانی خدمات» برخوردار است.

با توجه به ماهیت منطقه‌ای قرارگاه‌ها، یکی از فرماندهان سپاه در استان‌های تحت پوشش هر قرارگاه، با حکم فرمانده کل سپاه پاسداران به عنوان جانشین فرمانده قرارگاه منصوب می‌شود. نیروی زمینی سپاه دارای ۱۰ لشکر رزمی، توپ‎خانه، زرهی، تکاور، هوابرد، نیروی ویژه و ۱۷رده نظامی است.

فرمانده نیروی زمینی سپاه

فرمانده نیروی زمینی سپاه به پیشنهاد فرمانده کل سپاه و توسط رهبر جمهوری اسلامی در مقام فرمانده کل قوا منصوب می‌شود. فرماندهان نیروی زمینی سپاه از سال ۱۳۶۱ تاکنون عبارت بوده‌اند از: «یحیی رحیم صفوی» (بهمن۱۳۶۱ تا شهریور ۱۳۶۴)، «علی شمخانی» (شهریور۱۳۶۴ تا مهر ۱۳۶۸)، «مصطفی ایزدی»(مهر۱۳۶۸ تا تیر۱۳۷۱)، «محمدعلی جعفری» (تیر۱۳۷۱ تا مرداد ۱۳۸۴)، «احمد کاظمی» (مرداد ۱۳۸۴ تا بهمن ۱۳۸۴)، «محمدرضا زاهدی» (بهمن ۱۳۸۴ تا اسفند ۱۳۸۸) و «محمد پاکپور» (از اسفند ۱۳۸۸ تاکنون).

معاونت‌ها:

نیروی زمینی سپاه توسط یک ستاد مرکزی اداره می‌شود. در راس این ستاد، فرمانده نیروی زمینی قرار دارد. در زیرمجموعه فرمانده نیروی زمینی، جانشین فرمانده نیروی زمینی که توسط فرمانده سپاه منصوب می‌شود و معاونت‌های اطلاعات، آموزش، عملیات، هماهنگ‌کننده، نیروی انسانی، روابط عمومی و تبلیغات، محرومیت‌زدایی و بهداری فعال هستند.

قرارگاه‌های نیروی زمینی سپاه

قرارگاه ثارالله

قرارگاه «ثارالله» مهم‌ترین قرارگاه عملیات شهری - امنیتی سپاه در کشور محسوب می‌شود. این قرارگاه که مدیریت امنیت پایتخت و کنترل دیگر شهرهای استان تهران را برعهده دارد، در سال ۱۳۷۴ و بر اساس مصوبه شورای عالی امنیت ملی تشکیل شد. مسئولیت اصلی قرارگاه بر عهده فرمانده کل سپاه است. در حقیقت فرمانده این قرارگاه، فرماندار نظامی تهران است. از ابتدای تشکیل این قرارگاه، جانشین فرمانده سپاه به عنوان فرمانده قرارگاه ثارالله منصوب شد. این رویه به طور معمول حفظ شده است. این قرارگاه از طریق گردان‌های امنیتی مانند گردان‌های «امام علی»، «امام حسین»، «بیت‌المقدس»،‌ «عاشورا» و «الزهرا» و یگان امنیتی «صاحب‌الزمان»، ماموریت‌های امنیتی را انجام می‌دهند. نیروهای این قرارگاه در قالب نیروهای موسوم به «لباس شخصی» نیز ماموریت‌های حود را انجام می‌دهند.

قرارگاه ثارالله در صورت بروز بحران به تشخیص شورای عالی امنیت ملی و تصویب ولی فقیه، مسئولیت برقراری امنیت شهر تهران را برعهده‌دار دارد ، ولی در شرایط عادی این مسئولیت برعهده نیروی انتظامی است. مرکز قرارگاه ثارالله در خیابان سئول تهران میباشد .

از سال ۱۳۷۴ سپاه پاسداران و مشخصاً قرارگاه ثارالله ماموریت یافتند در صورت بروز بحران ، مسئولیت امنیت پایتخت را برعهده گیرند. از ابتدای تشکیل این قرارگاه در سال ۱۳۷۴ تا پیش از حوادث انتخابات ۲۲ خرداد ۱۳۸۸ تعیین شرایط ویژه و سپردن مسئولیت امنیت پایتخت به این قرارگاه سه بار اتفاق افتاد؛ در جریان اعتراض های مردمی اسلامشهر در سال ۷۴، و اعتراضات دانشجویی و مردمی ۱۸ تیرماه ۱۳۷۸.

قرارگاه ثارالله در حوادث سال ۱۳۷۸ هم با مصوبه شورای عالی امنیت ملی نقش اصلی در سرکوب اعتراض‌های دانشجویی را بر عهده داشت. پس از حوادث سال ۱۳۷۸ فرماندهان سپاه تصمیم گرفتند فرماندهی قرارگاه ثارالله مستقل باشد. در حال حاضر این قرارگاه به عنوان یک سازمان مستقل عمل می‌کند. قرارگاه ثارالله در سرکوب تظاهرات پس از خرداد ۱۳۸۸ نیز نقش اصلی را برعهده داشت. این قرارگاه متهمان بازداشت شده را در بازداشتگاه‌های خود در زندان اوین بازجویی و شکنجه می‌کرد. بخش دوم فعالیت‌های این قرارگاه، شناسایی و پیشنهادات تهدیدات نرم اعلام شده است. این ماموریت در قالب جنگ نرم تعریف شده و به طور معمول به بازداشت و بازجویی فعالان مدنی، روزنامه نگاران، فعالان شبکه‌های اجتماعی مجازی،‌ موسیقی، سینما و مد منجر می‌شود.

در دو دوره ریاست جمهوری خاتمی، عزیز جعفری که در آن ‏زمان فرمانده نیروی زمینی سپاه بود، فرماندهی این قرارگاه را هم برعهده داشت. در زمان تحصن نمایندگان مجلس ششم، او در نامه‌ای به خامنه‌ای و روسای سه قوه، تحصن را مقدمه کودتا خوانده ‏و خواهان مجوز برخورد رسمی قرارگاه با نمایندگان شده بود.

در سال ۸۴ پس از انتصاب جعفری به فرماندهی کل سپاه پاسداران ، زاهدی که جایگزین او در ‏فرماندهی نیروی زمینی شده بود، همزمان فرماندهی قرارگاه ثارالله را نیز برعهده گرفت و بدین ترتیب در تیر ۱۳۸۷ حجازی قائم‌مقام فرمانده سپاه، باز هم با حفظ سمت به عنوان فرمانده قرارگاه ثارالله منصوب ‏شد.

پس از انتخابات ریاست جمهوری در ۲۲ خرداد ۱۳۸۸، به دستور شورای عالی امنیت ملی وظیفه کنترل پایتخت تا دو ماه (از ۲۵ خرداد تا ۲۵ مرداد ۱۳۸۸) بر عهده قرارگاه ثارالله و زیرمجموعه‌اش سپاه محمد رسول‌الله در تعامل با نیروی مقاومت بسیج گذاشته شد. در جریان اعتراض‌ها، شبه‌نظامیان بسیجی که در کنار ماموران نیروی انتظامی در مقابله با معترضان در تظاهرات تهران حضور داشتند، تحت فرماندهی سپاه محمد رسول الله بودند. برخی دیگر از منابع حمله به مردم و دستگیری آنها را به نیروهای لبنانی سپاه قدس با فرماندهی قرارگاه ثارالله نسبت می‌دهند.

زیرمجموعه‌های این قرارگاه شامل سپاه محمد رسول‌الله متشکل از نیروهای کادر و وظیفه سپاه و گردان‌های عاشورا و ‏الزهرا شامل نیروهای داوطب مرد و زنی که در قالب بسیج مساجد، ادارات، دانشگاه‌ها، مدارس ‏و ... سازماندهی شده‌اند، می‌باشد.

قرارگاه «حمزه سید الشهدا»:

یکی از مهمترین قرارگاه های نیروی زمینی سپاه است که مرزهای غربی و استانهای آذربایجان غربی کردستان و کرمانشاه را پوشش می دهد.سابقه تاسیس این قرارگاه به ۱۳۶۱ برمی گردد. این قرارگاه نقش مهمی در سرکوب مردم کردستان داشت. درگیری‌های نظامی این قرارگاه با گروه های کُرد مخالف جمهوری اسلامی  کماکان ادامه دارد و در دهه اخیر بیش‎ترین درگیری‌های مسلح و خونین با محوریت این قرارگاه رخ داده است.

قرارگاه «کربلا» : در منطقه جنوب غربی با تمرکز بر استان‌های خوزستان، لرستان و کهگیلویه و بویراحمد فعالیت دارد. این قرارگاه شامل «قرارگاه حضرت ابوالفضل» در شهر اهواز است که ماموریت‌های امنیتی و اجتماعی گسترده‌ای با هدف تسلط بر فعالیت‌های اجتماعی و طایفه‌ای در این استان و مقابله با فعالیت قومیت‌ها و اقلیت‌ها بر عهده دارد.

 ​قرارگاه «ثامن‌الائمه» :

در منطقه شمال شرق با تمرکز بر استان‌های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی فعالیت دارد. این قرارگاه در سال ۱۳۹۶ به فرمان خامنه‌ای و با هدف حفاظت از مرزهای شرقی ایران ایجاد شد. به گفته فرمانده پیشین این قرارگاه «قدرت الله منصوری» (که اخیرا در یک تصادف کشته شد)، تاسیس  این قرارگاه به دلیل ضعف دولت مرکزی افغانستان و جلوگیری از تهدید بالقوه‌ای که برای حکومت ایران از طرف مخالفین جمهوری اسلامی در این کشورها وجود داشت، بود. به گفته منصوری، این قرارگاه به توسعه زیرساخت‌ها برای مقابله با فقر مناطق محروم در این استان‌ها فعالیت کرده است.

  قرارگاه «نجف اشرف»: در منطقه مرکزی با تمرکز بر استان‌های ایلام و همدان فعالیت می‌کند. این قرارگاه در زمان جنگ ایران و عراق مسئولیت عملیات‌های اطلاعاتی در سه استان را پو شش می‌داد.

قرارگاه «قدس»:

این قرارگاه از سال ۱۳۹۳ و با واگذاری تامین امنیت مرزهای جنوب شرق ایران به سپاه، نقش محوری‌تری پیدا کرده است. این قرارگاه تامین امنیت در استان‌ سیستان و بلوچستان و مبارزه با مخالفان مسلح جمهوری اسلامی در مرزهای شرقی ایران با پاکستان و افغانستان را برعهده دارد. قرارگاه قدس در این زمینه از همکاری قرارگاه جنوب شرق نیروی زمینی ارتش هم بهره می‌برد ولی این همکاری منحصر به تامین امنیت در مناطق مرزی است.

این قرارگاه هم‏چنین یک طرح هدفمند با عنوان «طرح امنیتی شوشتری» را اجرا می‌کند که با جذب و آموزش نیرو از قبایل استان سیستان و بلوچستان، به سامان‏دهی گروه‌های نظامی، شبه نظامی و امنیتی می‌پردازد.

علاوه بر قرارگاه قدس، تیپ «هوابرد» و یگان «صابرین» نیروی زمینی سپاه نیز از یگان‌های «احتیاط» منطقه جنوب شرق ایران هستند که در صورت وقوع حوادث امنیتی، با هواپیما و بال‎گرد به منطقه اعزام می‌شوند تا در ماموریت‌های محوله، به کمک قرارگاه قدس بروند.

قرارگاه «الغدیر»: 

در منطقه شمال ایران با تمرکز بر استان‌های مازندران، گلستان و گیلان فعالیت دارد. تاریح شکل‌گیری اولیه این قرارگاه به سال ۱۳۶۴ و جنگ ایران و عراق بر می گردد. در این زمان سه استان مذکور در غالب لشکر ۲۵ کربلا به صورت مشترک فعالیت اطلاعاتی داشتند و تحت عنوان قرارگاه منطقه ای غدیر تحت کنترل نیروی زمینی سپاه بودند. در سال‌های اخیر، این قرارگاه با نیروهای کرد مخالف جمهوری اسلامی در مجاورت استان‌های شمالی درگیری داشته است.

قرارگاه «مدینه منوره»:

در منطقه جنوب بر تمرکز بر استان‌های فارس، بوشهر و هرمزگان فعالیت می‌کند. در سال‌های اخیر این قرارگاه یکی از مناطق مانورهای نظامی سپاه پاسداران بوده است. در اسفند ۱۳۹۳ فرمانده قرارگاه «حمید سرخیلی»، ازبرگزاری رزمایش «پیامبر اعظم ۹» خبر داد. این رزمایش در  مساحت ۳ هزار کیلومتر مربع از «کوه مبارک» در منطقه جاسک تا بندر لنگه و جزایر قشم، لارک، هنگام و هرمز انجام شد. به گفته سرخیلی این مانور توسط نیروهای زمینی سپاه پاسداران با قرارگاه مدینه مونوره که ۵۰۰۰۰ کماندو و نیروهای پیاده و زرهی، برای دفاع از تنگه هرمز برگذار شده بود. وی همچنین گفت که قرارگاه، مجهز به «صدها لانچر ، ضد تانک  و ضد زره و صدها موشک ادوات زرهی» است.

قرارگاه «عاشورا»:

در شمال غربی، استان‌های آذربایجان شرقی، زنجان و اردبیل را کنترل می‌کند. این قرارگاه شامل  قرارگاه فضای مجازی در شرق آذربایجان است. در آذر ماه ۱۳۹۷، «محمد رضا سیفی»، دبیر این قرارگاه اعلام کرد که قرارگاه فضای مجازی آذربایجان رتبه برتر در کشور رادر حوزه تولید گیم، انیمیشن و نرم افزار به دست آورده است.

قرارگاه «صاحب‌الزمان»: در منطقه مرکزی با تمرکز بر استان‌های مرکزی، سمنان، قم و قزوین فعالیت دارد. در جریان جنگ ایران و عراق، نیروهای سه استان عهده‌دار عملیات اطلاعاتی در جبهه‌ها بودند.

قرارگاه «حضرت سیدالشهدا»:

با تمرکز بر استان‌‌های اصفهان، چهارمحال و بختیاری و یزد فعالیت دارد. همانند قرارگاه‌های منطقه‌ای قبلی، این قرارگاه  در طول جنگ ایران و عراق مشغول عملیات‌های اطلاعاتی بود

در بهمن ماه ۱۳۹۳ فرمانده قرار‌گاه جواد استکی اعلام کرد: «این قرارگاه لشکرهای علمیاتی ۱۴ امام حسین(ع)، لشکر ۸ نجف اشرف، تیپ ۴۴ قمر بنی‌هاشم(ع)، تیپ الغدیر، گروه موشکی ۱۵ خرداد، تیپ ۴۰ مهندسی صاحب الزمان(عج)، مراکز آمادی و پشتیبانی از جمله مجتمع آموزشی امیرالمومنین(ع) و بیمارستان صدوقی و ۳۰ گردان بسیجی را زیر نظر دارد.»

یگان ویژه «صابرین»:

سابقه تاسیس این یگان ویژه نیروی زمینی سپاه به سال ۱۳۷۹ باز می‌گردد. نیروی‌های عضو این یگان که به طور عام «تکاور» نامیده می‌شوند، برای جذب، باید دوره‌های متعدد و سخت آموزش‌های نظامی، کوه‏نوردی، چتربازی و آمادگی جسمانی را طی کنند. تیپ‌ها و نیروهای تکاور این یگان در سه سطح «واکنش سریع»، «نیروی ویژه» و «نیروی مخصوص» سازمان‌دهی و تعریف شده‌اند. یگان صابرین در دهه گذشته ماموریت‌هایی در مقابله با گروه مسلح «پ.ک.ک» (حزب کارگران کردستان) در مرزهای غربی و گروه «جیش العدل» در مرزهای شرقی ایران انجام داده است.

یگان «هوانیروز»: یگان هوانیروز سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که سال ۱۳۹۴ با دستور علی خامنه‌ای، فرمانده کل قوا تشکیل شد، به طور عمده در پایگاه «فتح» درشهر کرج در  استان البرز متمرکز است. فرمانده این یگان با حکم فرمانده سپاه منصوب می‌شود و در حال تبدیل به مهم‌ترین مرکز بال‏گردی سپاه است. پشتیبانی بال‏گردی از عملیات‌های نیروی زمینی و انجام عملیات‌های «آفندی»، از مهم‌ترین ماموریت‌های این یگان محسوب می‌شود. سه بخش مهم این یگان عبارتند از: «مرکز آموزش‌های عالی هوانوردی»، «مرکز تحقیقات بال‏گردی» و «مرکز تعمیرات تخصصی بال‏گرد.»

در زیرمجموعه این یگان، پایگاه هوانیروز «سیدالشهدا» قرار دارد. این پایگاه به عنوان یک گروه رزمی، تیرماه سال ۱۳۹۶ در شیراز افتتاح و حوزه عملیاتی آن، سپاه استان‌های فارس، هرمزگان، خوزستان، سیستان و بلوچستان، کرمان، بوشهر کهگیلویه و بویراحمد اعلام شده است. این یگان و پایگاه‌های زیرمجموعه‌اش، بال‏گردهای سپاه را در سال‌های اخیر در اختیار گرفته و در حال گسترش توان نظامی خود هستند.

مرکز پهپادی: مرکز پهپادی نیروی زمینی سپاه سال ۱۳۹۵ تشکیل شد. استفاده موثر از پهپادها در عملیات‌ها، به ویژه «هلی‌برن» یا عملیات متحرک هوایی (که جابه‏‌جایی و ترابری نیروهای رزمی از طریق هوا به وسیله بال‏گرد برای انجام مأموریت است)، شناسایی دشمن در مناطق عملیاتی و نیز «تک» هوایی علت تشکیل این سازمان اعلام شده است.

سازمان «تحقیقات و جهاد خودکفایی»: سازمان تحقیقات و جهاد خودکفایی نیروی زمینی سپاه یک نهاد تحقیقات نظامی و تولید سلاح است که سال ۱۳۷۲ شکل گرفت. این سازمان در همکاری با وزارت دفاع و دانشگاه «امام حسین» که وابسته به سپاه است، فعالیت‌هایش را پیش می‌برد و در حوزه طراحی و ساخت خودروهای نظامی، سلاح، سرجنگی‌ها، مهندسی استحکامات، سیستم‌های مخابراتی و جنگ الکترونیک فعال است.

مجتمع دانشگاهی «حضرت امیرالمومنین»: با هدف سامان‏دهی آموزش‌های عالی مورد نیاز نیروی زمینی سپاه و تربیت نیروهای «مومن» و آماده دفاع سامان‏دهی شده است.

قرارگاه محرومیت‌زدایی: سپاه پاسداران در دهه اخیر با تمرکز بر مناطق مرزی و محروم کشور، اقدام به راه‌اندازی قرارگاه‌های متعدد با عنوان «محرومیت‌زدایی» کرده است. این فعالیت قرارگاه‌های سپاه در مناطق مختلف به ‌گونه‌ای است که به طور معمول تبدیل به یک بنگاه اقتصادی محلی شده‌اند.

قرارگاه «ثامن‌الائمه۲» سال ۱۳۹۶تشکیل شد. حوزه فعالیت این  قرارگاه در استان خراسان جنوبی تعریف شده است.

مرکز بهداری رزمی: زیر نظر معاونت بهداری این نیرو فعالیت می‌کند. و در حوزه راه‌اندازی بیمارستان‌های صحرایی و ارایه خدمات بهداشتی و درمانی به قرارگاه‌های تحت نظر نیروی زمینی و اعزام تیم‌های پزشکی در زمان رزم‏ایش‌ها و اردوها فعال است. ولی در دهه اخیر وارد مشارکت با وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی شده و در ساخت بیمارستان‌های تخصصی و فوق تخصصی نیز فعال و به یک نهاد پول‌ساز تبدیل شده است. این مرکز در حال حاضر ۱۳ بیمارستان صحرایی در سراسر ایران در اختیار دارد.

مهندسی رزمی و پشتیبانی: این مرکز تحت نظر معاونت رزمی نیروی زمینی سپاه اداره می‌شود و دارای ده‌ها تیپ مهندسی است. یکی از مهم‌ترین ماموریت‌های این مرکز، انسداد مرزها است که با راه‌اندازی پایگاه‌های موقت یا‌ دائم انجام می‌شود.

نهادهای خدماتی: واحدهای تعاونی و تجاری وابسته به نیروی زمینی سپاه به طور عمده در حوزه مسکن فعال هستند. یکی از مهم‌ترین پروژه‌‌های تعاونی مسکن نیروی زمینی، ساخت ۷۰۰ واحد مسکونی در پروژه بزرگ مسکن سپاه با عنوان «خرازی» در تهران است. از دیگر نهادهای مهم وابسته به نیروی زمینی سپاه باید به «مرکز خدمات رفاهی کارکنان» اشاره کرد که در حوزه توزیع و تهیه کالا فعالیت می کند.

نیروی هوایی سپاه پاسداران

نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

«امیرعلی حاجی‌زاده»، مهر ۱۳۸۸تاکنون فرمانده نیروی هوا فضای سپاه پاسداران است

سابقه تشکیل رسمی نیروی هوایی سپاه (نهسا) مانند دو نیروی زمینی و دریایی به ۲۶ شهریور سال ۱۳۶۴ باز می گردد، زمان صدور حکم «روح‌الله خمینی» برای تشکیل نیروهای سه گانه سپاه. در سال‌های نخست انقلاب، مهم ترین ماموریت سپاه در حوزه هوایی، ارایه خدمات حمل و نقل به مقامات کشوری از طریق فرودگاه مهرآباد بود و در قالب یک یگان هوایی ایفای نقش می‌کرد و در جنگ ایران و عراق، ماموریت خاصی بر عهده نداشت.  به گفته «محسن رضایی»؛ فرمانده وقت سپاه، مسئولان این نهاد، «در زمینه تشکیل نیروهای دریایی و هوایی» طرح‌های زیادی تهیه کرده بودند و در نهایت با موافقت و پیشنهاد شورای عالی سپاه، فرمان تشکیل «نیروی هوایی سپاه»، از سوی خمینی صادر می‌شود. فرمانی که مخالفانی در ارتش و سطوح بالای سیاسی داشته ولی به محض صدور فرمان، فرماندهان سپاه به سرعت و با راه‌اندازی آموزشگاه‌های موشکی زمین به زمین، توپخانه ضدهوایی، خلبانی و خلبانی هلیکوپتری، این نیرو را توسعه داده و نهادینه کردند.

«سازمان رزم نیروی هوایی سپاه» نیز با به کارگیری چند هواپیمای تکانو در سال ۱۳۶۸ شکل گرفت. در دوران پس از جنگ، یکی از مهم‌ترین برنامه‌های نیروی هوایی سپاه، ایجاد پایگاه‌های موشکی در شهرهای مختلف ایران بود که به توسعه دامنه نفوذ نظامی این نیرو کمک موثری کرد. دومین مرحله مهم توسعه نیروی هوایی سپاه در سال ۱۳۸۸ بود که با افزوده‌ شدن بخش فضایی به آن، نیروی هوافضای سپاه تشکیل شد. سومین مرحله تغییرات به اسفند سال ۱۳۹۴ باز می‌گردد که با تشکیل نیروی هوانیروز در نیروی زمینی سپاه، بخش عمده یگان بالگردهای نیروی هوایی سپاه به نیروی زمینی تحویل داده شد. در سال های اخیر با تقویت توان موشکی ایران بر اهمیت نیروی هوافضای سپاه افزوده شده است. فرماندهان سپاه مدعی هستند که از نظر توان موشکی، در خاورمیانه در رتبه اول و در سطح جهان در رتبه هفتم هستند.

فرمانده نیروی هوافضا:

به پیشنهاد فرمانده کل سپاه و توسط رهبر جمهوری اسلامی در مقام فرمانده کل قوا منصوب می‌شود. اسامی فرماندهان نیروی هوایی سپاه از بدو تشکیل تاکنون عبارتند از : «موسی رفان»، تا اردیبهشت ۱۳۶۹، «حسین دهقان» اردیبهشت ۱۳۶۹ تا دی ۱۳۷۰، «محمدحسین جلالی»، دی ۱۳۷۰ تا آبان ۱۳۷۶، «محمدباقر قالیباف»، آبان ۱۳۷۶تا تیر ۱۳۷۹، «احمد کاظمی»، تیر ۱۳۷۹تا شهریور ۱۳۸۴، «علیرضا زاهدی»، شهریور ۱۳۸۴تا بهمن ۱۳۸۴، «حسین سلامی»، بهمن ۱۳۸۴تا مهر ۱۳۸۸، «امیرعلی حاجی‌زاده»، مهر ۱۳۸۸تاکنون.

ساختار نیروی هوافضا: نیروی هوافضای سپاه توسط ستاد فرماندهی مستقر در منطقه چیتگر تهران اداره می‌شود. در زیرمجموعه نظامی این نیرو، چهار بخش موشکی، پدافند هوایی، هواپیمایی و بالگردی و هواپیماهای بدون سرنشین فعال هستند. در زیرمجموعه فرمانده نیروی هوایی، جانشین فرمانده نیرو حضور دارد که توسط فرمانده سپاه منصوب می شود. معاونت هماهنگ‌کننده، معاونت عملیات، معاونت فرهنگی و معاونت روابط عمومی و تبلیغات از دیگر زیرمجموعه‌های فرمانده نیروی هوافضای سپاه محسوب می‌شوند.

فرماندهی عملیات هوایی: فرماندهی عملیات هوایی یک مرکز پشتیبانی است که ماموریت‌های پروازی پشتیبانی را برای سایر نیروهای سپاه انجام می‌دهد. این مرکز شامل سه بخش پروازهای پشتیبانی، ترابری و رزمی و یک بخش بالگردی است. یکی از ماموریت‌های این مرکز، انجام‌های فعالیت‌های امدادی هوایی در هنگام بروز بحران و حوادث غیرمترقبه، اطفا حریق و ... است.

سامانه‌های موشکی: سامانه موشکی زمین به زمین ایران به طور انحصاری در اختیار نیروی هوافضای سپاه قرار دارد. این نیرو همچنین دو سامانه موشکی سام ۶ و اچ کیو ۲ را در اختیار دارد. مدیریت این سامانه‌ها که در ساختار پدافندی نیروی هوافضای سپاه قرار دارند، در هماهنگی با «قرارگاه هوایی خاتم‌الانبیا» ارتش انجام می‌شود.

شهرهای موشکی: در طول سال‌های گذشته همچنین سه شهر موشکی متعلق به این نیرو رونمایی شد. فرماندهان سپاه اعلام کرده اند که ایران شهرهای موشکی بیشتری دارد. به گفته مقام‌های سپاه، این پایگاه‌های موشکی که شامل «موشک در بردهای مختلف» در عمق ۵۰۰ متری زمین و زیر کوه‌های بلند ساخته شده‌اند و «در همه پایگاه‌های بر روی پرتابگر سوار، آماده پرتاب و دست‌ها بر روی ماشه است.» مقام‌های سپاه همچنین از وجود ۱۴دپوی زیرزمینی در عمق ۳۰۰ تا ۵۰۰ متر برای نگهداری از سیستم‌های موشکی ایران خبر داده‌اند که مشخص نیست چند دپو در اختیار نیروی هوافضای سپاه پاسداران است.

نیروی دریایی سپاه پاسداران

سابقه تاسیس نیروی دریایی سپاه با اسم اختصاری «ندسا» به سال ۱۳۶۰ باز می گردد.  در جریان جنگ ایران و عراق (۱۳۶۷-۱۳۵۹)‌، یگان دریایی سپاه در دو جزیره منطقه «خورموسی»، که نخستین محل استقرار و فعالیتش بود، نطفه اولیه این نیرو محسوب می شود. این یگان از سال ۱۳۶۱، به تدریج از نظر عملیاتی تمام فعالیت‌های نیروی دریایی ارتش را برعهده گرفت و توسعه داد. این یگان در ابتدا تحت نظر «قرارگاه‌ دریایی نوح»  و «قرارگاه مسعودیه»  فعالیت می‌کرد با این حال، صدور  فرمان مورخ ۲۶ شهریور ۱۳۶۴ «خمینی»، موقعیت آن را تغییر داد.

این نیرو از سال ۱۳۶۵ به رکن مهم ایران در برخی عملیات‌های دریایی در طول جنگ ایران و عراق تبدیل شد و در برخی عملیات‌‌ها مانند «والفجر ۸» نقش محوری بازی کرد. در این عملیات نیروهای ایران جزیره استراتژیک «فاو» در نزدیکی شهر «بصره» را در تسخیر کردند.

در دوران پس از جنگ، اولویت اول نیروی دریایی سپاه، حفظ موقعیت خود در «خلیج فارس» بود. «علی شمخانی»، فرمانده وقت نیروی دریایی ارتش، با حفظ سمت، نیروی دریایی سپاه را هم اداره می‌کرد. این وضعیت از سال ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۶ ادامه یافت. از سال ۱۳۷۶، با تعیین فرماندهی مستقل، نیروی دریایی سپاه وارد دوران تازه‌ای شد و مرحله اول تلاش‌ها و راهبردهای نیروی دریایی سپاه برای حضور در مرزهای آبی رقم خورد.

تاسیس «قرارگاه خاتم‌الانبیای ۲»  در این دوران، یکی از نقاط عطف برنامه‌ریزی اولیه سپاه در این راستا محسوب می‌شود. توسعه تجهیزات و توانایی‌های نظامی و راه‌اندازی قرارگاه‌های منطقه‌ای هم بخش دیگر پروژه نیروی دریایی سپاه برای تقویت موقعیت نظامی خویش بود. این موقعیت، پس از آنکه از سال ۱۳۷۸، نیروی دریایی سپاه مسئول تامین امنیت «تنگه هرمز» و خلیج فارس را بر عهده گرفت، به طرز محسوسی تقویت شد. این منطقه شامل ۱۲۰۰ کیلومتر مرز دریایی است.

نیروی دریایی سپاه دارای ۵ منطقه عملیاتی است ولی این ماموریت را سپاه به طور عمده از طریق قرارگاه دریایی خاتم الانبیا ۲ انجام می‌دهد. در این منطقه، «قرارگاه خاتم الانبیا ۱» متعلق به ارتش هم فعالیت می‌کند ولی از نظر عملیاتی تحت نظر قرارگاه خاتم الانبیا ۲ قرار دارد. نیروی دریایی سپاه همچنین در شهرهای بوشهرِ، بندر لنگه، عسلویه، ماهشهر، جزیره ابوموسی و بندرعباس نیز پایگاه نظامی دارد.

این نیرو همچنین یک ایستگاه بین‌المللی در محدوده تنگه هرمز احداث کرده است. ماموریت‌های نیروی دریایی سپاه در این بخش از طریق یگان هوابرد و ناوگروه پیگیری می‌شود. این نیرو همچنین در چابهار و جاسگ دارای پایگاه است ولی تامین امنیت در «دریای عمان» بر عهده نیروی دریایی ارتش است.

نیروی دریایی سپاه ، علاوه بر انجام ماموریت‌های دفاعی و حفاظتی از مرزها، در برخی ماموریت‌های دریایی مانند تامین تردد کشتی‌ها و شناورهای تجاری و مبارزه با دزدان دریایی، مشارکت کرده است.

در شمال ایران، پایگاه دریایی «ثامن‌الحجج » متعلق به نیروی دریایی سپاه در بابلسر واقع شده است. این پایگاه مهم‌ترین پایگاه دریایی سپاه در شمال ایران محسوب می‌شود.

نیروی دریایی سپاه در ۵ حوزه شناوری، موشکی، تکاوری، هوادریا و پهپادی فعال است.

پنج منطقه تحت نظر نیروی دریایی سپاه عبارتند از:

«منطقه یکم دریایی صاحب‌الزمان» واقع در بندرعباس. این منطقه، به لحاظ نزدیکی و دسترسی سریع به تنگه هرمز، مهم‌ترین منطقه نیروی دریایی سپاه محسوب می‌شود.

«منطقه دوم نوح نبی» در بوشهر واقع شده و مسئولیت حفاظت از «جزیره خارک» را بر عهده دارد.

منطقه سوم «امام حسین» در بندر ماهشهر واقع شده است.

منطقه چهارم «ثارالله» در بندر عسلویه واقع شده است.

منطقه پنجم «امام محمدباقر» در بندرلنگه واقع شده و حفاظت از جزایر چهارگانه ابوموسی، تنب بزرگ و کوچک و سیری بر عهده آن است. این منطقه علاوه بر این جزایر، از نقطه انتهایی «جزیره قشم» تا غرب «جزیره کیش» را نیز تحت پوشش خود دارد.

ستاد فرماندهی نیروی دریایی سپاه در بندرعباس مستقر است. این نیرو، علاوه بر انجام ماموریت‌های دفاعی و حفاظتی از مرزها، در برخی ماموریت‌های دریایی مانند تامین تردد کشتی‌ها و شناورهای تجاری و مبارزه با دزدان دریایی، مشارکت کرده است.

نیروی دریایی سپاه همچنین بارها از الگوهای تهاجمی که بر پایه جنگ نامتقارن با تکیه بر مین‌ریزی در دریا و حمله با قایق‌های تندرو و موشک‌ و عملیات‌های انتحاری، استوار شده است.

فرمانده نیروی دریایی سپاه:

به پیشنهاد فرمانده کل سپاه و با حکم ولی فقیه منصوب می‌شود. فرمانده نیروی دریایی سپاه، فرماندهان پنج منطقه تحت نظر این نیرو را منصوب می‌کند. فرماندهان نیروی دریایی سپاه به ترتیب عبارت بوده‌اند از: «حسین علایی»، مهر ۱۳۶۴ تا دی ۱۳۶۹، «علی شمخانی»، دی ۱۳۶۹ تا شهریور ۱۳۷۶، «علی اکبر احمدیان»، شهریور ۱۳۷۶ تا تیر ۱۳۷۹، «مرتضی صفاری»، از تیر ۱۳۷۹ تا اردیبهشت ۱۳۸۹، «علی فدوی» از اردیبهشت ۱۳۸۹ تا شهریور ۱۳۹۷، «علیرضا تنگسیری»، شهریور ۱۳۹۷ تاکنون (دی‌ماه ۱۳۹۷).

معاونت‌ها: در زیرمجموعه فرمانده نیروی دریایی، جانشین فرمانده حضور دارد که توسط فرمانده سپاه منصوب می‌شود. در این نیرو، معاونت‌های اطلاعات، بازرسی و تعالی، فرهنگی، ایمنی و اقدامات تامینی، آموزش، عملیات، هماهنگ‌کننده، نیروی انسانی و بهداری فعال هستند.

قرارگاه خاتم‌‌الانبیای ۲: مهم ترین ماموریت نیروی دریایی سپاه تامین امنیت تنگه هرمز و خلیج فارس است.

تیپ موشکی «عاصف»: تیپ موشکی عاصف در میناب واقع شده و مهم‌ترین تیپ موشکی این نیرو محسوب می‌شود. در زیرمجموعه این تیپ، چهار گردان فعالیت دارند.

نیروهای ویژه تکاوری اباعبدالله: یکی از مهم‌ترین یگان‌های نیروی دریایی سپاه محسوب می‌شود. این یگان مستقل نظامی ویژه (Sepah Navy Special Force) در  سال ۱۳۸۶ تاسیس شد. محل شروع فعالیت این یگان، جزیره فارور در فاصله ۲۵ کیلومتری مرز ایران بود. تعداد نیروهای ویژه مستقر در این یگان، ۵۰۰ تا ۶۰۰ نفر اعلام شده است. این یگان ویژه که در حال حاضر به تیپ تبدیل شده است، در برخی ماموریت‌های دریایی مقابله با دزدان دریایی نیز مشارکت داشته است. در خرداد ۱۳۹۵، «علی فدوی»، فرمانده وقت نیروی دریایی سپاه از اجرای برنامه‌های عملیاتی و آموزشی برای نیروهای محور مقاومت در یگان ویژه سپاه خبر داده بود. منظور از محور مقاومت، استخدام شدگان کشورهای سوریه، عراق، لبنان، افغانستان و پاکستان است که به طور مدوام از سوی سپاه پاسداران جذب می‌شوند و پس از دریافت آموزش‌های نظامی لازم، به مناطق جنگی یا ماموریت‌های مدنظر سپاه اعزام می‌شوند.

تیپ تکاوران و تفنگداران دریایی امام سجاد: در جزیره ابوموسی واقع شده و بخشی از ماموریت‌های پدافندی سپاه در حفاظت از جزایر ایرانی در خلیج فارس را بر عهده دارد. مهم‌ترین جزایر تحت پوشش این تیپ عبارتند از سیری،‌ تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی. علاوه بر تیپ امام سجاد، «تیپ مستقل انصارالحجه» هم در این مناطق به ایفای ماموریت مشغول هستند.

شهر شناور زیرزمینی: وجود «شهر شناور زیرزمینی» در بهمن سال ۱۳۹۴ اعلام شد. نیروی دریایی سپاه اعلام کرد که در این شهر زیرزمینی، موشک‌هایی چون «حوت» و شناورهای تندرو مثل «قایق دوزیست» نگهداری می‌کند. درباره تعداد این شهرها گزارشی منتشر نشده است.

دانشگاه دریایی خامنه‌ای: این دانشگاه که در زیباکنار گیلان قرار دارد، ابتدا به صورت «دانشکده علوم و فنون دریایی امام خامنه‌ای» فعال شد و از سال ۱۳۹۵ و با تجمیع دانشکده‌ علوم شناوری چالوس، دانشکده موشکی و دانشکده دریایی بندرعباس، فعالیت‌های خود را توسعه داد.

مرکز عالی تربیت جهادی و تکاوری سیدالشهدا: در سال ۱۳۶۲ تاسیس شده است. آموزش غواصی، ملوانی و موتورهای مکانیک بنزینی در این مرکز صورت می‌گیرد.

سازمان تحقیقات و جهاد خودکفایی: یک مرکز علمی آموزشی است که در حوزه صنایع دریایی و ساخت سلاح فعالیت می‌کند. دفتر مرکزی این سازمان در تهران، جنب ستاد نیروی دریایی سپاه قرار دارد ولی عمده فعالیت ‌های آن در استان‌های جنوبی ایران متمرکز شده است. ساخت قایق و شناورهای تندرو،  ساخت ناوشکن و زیردریایی و ارتقای توان تسلیحاتی بالگرد و شناور، از جمله دستورکار این مرکز اعلام شده است. این سازمان، پروژه‌های خود را در همکاری با «موسسه کشتی‌سازی محلاتی»، وابسته به قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیای سپاه اجرایی می‌کند.

مرکز تحقیقات طب دریا: مرکز تحقیقات طب دریا در سال ۱۳۹۰ تاسیس شده است. این مرکز از نظر اداری وابسته به معاونت بهداری نیروی دریایی سپاه است ولی از نظر عملیاتی به عنوان یکی از مراکز تابعه پژوهشگاه طب رزمی «دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله» فعالیت می‌کند. دانشگاه بقیه‌الله وابسته به سپاه است.

مجتمع مدارس «شجره طبیه»: که شامل ۳۲ مدرسه است، وابسته به نیروی دریایی سپاه هستند. یکی از طرح‌های مهم که در این مدارس اجرایی می‌شد، «طرح رهروان فهمیده» بود. در این طرح که در استان‌های خوزستان، بوشهر، هرمزگان و سیستان و بلوچستان اجرا می‌شود، دانش‌آموزان بالای ۱۳سال دو دوره آموزشی ۴۵ روزه و یکساله را می‌گذارند تا درطرح‌های عملیات انتخاری سپاه شرکت کنند.

مراکز درمانی: نیروی دریایی سپاه خدمات رسانی به پرسنل نیروی دریایی، و به صورت عمومی را برعهده دارند.

«بیمارستان صاحب‌الزمان بندرعباس»: یک بیمارستان  ۹۶ تختی است و دارای سی تی اسکن، ام آر آی و سنگ شکن برای (درمان سنگ کلیه) است. بیمارستان روزانه ۲۰۰۰ مورد ارجاع دارد و شامل آزمایشگاه، رادیولوژی و واحدهای تخصصی، از جمله CCU و ICU می باشد.

«بیمارستان حضرت قائم بوشهر»: این بیمارستان ۶۴ تختی است.

«بیمارستان مسلمین شیراز»: در سال ۱۳۱۰ از طریق وقف تاسیس شد. در اوایل انقلاب، این  بیمارستان به سپاه پاسداران و در سال‌های بعد مدیریت این بیمارستان به نیروی دریایی سپاه واگذار شد. این بیمارستان به عموم مردم، به ویژه اعضای نیروهای مسلح، خدمات ارائه می‌دهد و شامل واحدهای جراحی، ارتوپدی، چشم پزشکی، اورولوژی، زنان و زایمان، ENT، داخلی و گوارش، بیماری‌های عفونی ، آلرژی و کودکان، نوزادان و واحدهای قلب و عروق است.

این بیمارستان همچنین دارای واحدهای دیگری مانند اورژانس، رادیولوژی (MRI، CT Scan، Sono، OPG، پوکی استخوان، ماموگرافی)، آزمایشگاه، فیزیوتراپی، آئومیتی، اپتیک، دندانپزشکی و همچنین بخش‌های ویژه، از جمله CCU، ICU و NICU است.

«بیمارستان ماهشهر»: در سال ۱۳۹۶ افتتاح شد. این بیمارستان  خدمات اضطراری ارائه داده و به واحدهای ویژه و بخش‌هایی نظیر آزمایشگاه، رادیولوژی، سونوگرافی، دندانپزشکی، فیزیوتراپی و داروسازی مجهز است.

بیمارستان عسلویه در بوشهر: افتتاح این بیمارستان ۳۶ تختی در مرداد ۱۳۹۷ انجام شد. اجرای این پروژه توسط وزارت بهداشت و نیروی دریایی سپاه پاسداران تامین می‌شود.

بیمارستان بندر لنگه: یک بیمارستان  ۳۲ تختی است و توسط «دانشکده پزشکی هرمزگان» و نیروی دریایی سپاه در منطقه پنج استان هرمزگان تاسیس شده است. بیمارستان دارای واحدهای داروخانه، آزمایشگاه، سونوگرافی، رادیولوژی از جمله خدمات پزشکی عمومی، فیزیوتراپی، داخلی، چشم پزشکی، جراحی بینی و گلو، زنان و کودکان است.

درمانگاه «سید الشهدا» درچابهار: این درمانگاه  به بیماران قرار ملاقات ارائه می‌دهد و دارای خدمات تخصصی پزشکی مانند دندانپزشکی، اتاق اورژانس، زنان، کودکان و متخصصان گوارش است.

بیمارستان «خاتم الانبیا» درجاسگ قشم: در سال ۱۳۸۶ با ۳۲ تخت تاسیس شد و در سال ۱۳۹۶ به ۶۴ تخت ارتقا یافت. واحدهای بیمارستان شامل واحدهای CCU و روانپزشکی و سه اتاق عمل جراحی هستند. همچنین دارای واحدهای ویژه‌ای در پزشکی داخلی، اطفال، زنان، جراحی، دیالیز و تالاسمی است.

علاوه بر این، نیروی دریایی چند بیمارستان صحرایی در این مناطق راه‌اندازی کرده است.

«قرارگاه قمر بنی هاشم»: نیروی دریایی سپاه در حوزه فعالیت‌های اقتصادی به طور عمده در پروژه‌های ساخت اسکله و موج‌شکن حضور دارد. این نیرو در یک پروژه بزرگ، برنامه ساخت و ایجاد ۳۰۰موج شکن در جنوب ایران را پیش می‌برد. این نیرو همچنین از طریق بنیاد تعاونی مسکن، در فعالیت‌های مسکن‌سازی مشارکت دارد. ساخت پروژه‌های عمرانی کوچک، توزیع مواد غذایی، ساخت مسکن و ... از محورهای فعالیت این قرارگاه است. مقام‌های دولت حسن روحانی همچنین از مشارکت با نیروی دریایی سپاه برای توسعه سواحل جنوبی ایران از جمله ساخت فرودگاه و اسکه در جزایر ایران خبر داده و گفته‌اند مبارزه با قاچاق کالا در خلیج فارس به سپاه واگذار شده است. از جزییات این همکاری‌ها و نحوه مشارکت و فعالیت سپاه در فعالیت‌های مبارزه با قاچاق کالا گزارشی منتشر نشده است. سپاه پاسداران در طول دو دهه گذشته، متهم بوده که از طریق اسکله‌هایی که در بنادر جنوبی ایران در اختیار دارد، اقدام به قاچاق کالا به داخل ایران کرده است.

«سازمان تحقیقات و جهاد خودکفایی» یک مرکز علمی آموزشی است که در حوزه صنایع دریایی و ساخت سلاح فعالیت می‌کند.

این نیرو همچنین یک ایستگاه بین‌المللی در محدوده تنگه هرمز احداث کرده است. ماموریت‌های نیروی دریایی سپاه در این بخش از طریق یگان هوابرد و ناوگروه پیگیری می‌شود.

نیروی دریایی سپاه ، علاوه بر انجام ماموریت‌های دفاعی و حفاظتی از مرزها، در برخی ماموریت‌های دریایی مانند تامین تردد کشتی‌ها و شناورهای تجاری و مبارزه با دزدان دریایی، مشارکت کرده است.

سازمان بسیج مستضعفین

از آذر ۱۳۹۵ تا کنون سردار «غلامحسین غیب‌پرور»، رئيس سازمان بسیج است.

از فروردین ۱۳۹۷ به بعد، «محمدحسین سپهر» به عنوان جانشین فرمانده بسیج در حال فعالیت است.

سابقه «سازمان بسیج دانش‌آموزی» به سال ۱۳۶۳ و تشکیل «دفتر بسیج دانش آموزی» باز می‌گردد که به طور عمده ماموریت «آموزش‌های نظامی» به دانش‌آموزان را بر عهده داشت.

نخستین واحد بسیج دانشجویی، دی‌ماه ۱۳۶۹ در دانشگاه تهران تاسیس و مسئولیت راه‌اندازی دفاتر بسیج در سایر دانشگاه‌ها را بر عهده گرفت.

سازمان بسیج عشایر در ۲۷ استان ایران در حال فعالیت است. تعداد اعضای این سازمان در سال ۱۳۹۵، ۵۲۵ هزار نفر اعلام شده است.

مسئولان سازمان در سال ۱۳۹۶، اعلام کرده‌اند ۶۴ درصد کارمندان دولتی عضو بسیج کارمندی هستند.

تا سال ۱۳۸۰، بسیج طلاب بخشی از سازمان بسیج دانشجویی بود. از سال ۱۳۸۰ با دستور آیت‌الله خامنه‌ای، این بخش منفک و مسئولیت اداره آن به نماینده ولی فقیه در بسیج محول شد.

پس از حسین طائب، از ۱۲مهر ۱۳۸۸ تا ۱۷ آذر ۱۳۹۵، «محمدرضا نقدی» ریاست سازمان بسیج را بر عهده گرفت.

سابقه تشکیل بسیج مستضعفین به ۵ آذر ۱۳۵۸ باز می‌گردد،‌ یک سال بعد این نهاد با رای مجلس قانونی شد تا به یکی از ابزارهای «روح‌الله خمینی»، برای مقابله با مبارزه‌جویی های روز افزون علیه سلطه‌اش تبدیل شود. لایحه قانون تشکیل بسیج به عنوان یک نهاد دولتی در تاریخ ۱۰ اردیبهشت ۱۳۵۹ به تصویب هیات وزیران رسید و برای تصویب نهایی به مجلس فرستاده شد. طبق این لایحه، «سازمان بسیج ملی»، «زیر نظر فرمانده کل قوا و وابسته به وزارت کشور» تشکیل و مقرر شد شرح وظایف و تشکیلات و پست‌های بسیج را «سازمان امور اداری و استخدامی کشور» تهیه و آیین‌نامه‌های اجرایی به تصویب هیات وزیران برسد.

آیین‌نامه اجرایی بسیج در تاریخ ۱۹ تیرماه ۱۳۵۹، در هیات وزیران مصوب و تعیین فرماندهی آن بر عهده رهبر و تعیین خط مشی آن بر عهده شورای عالی دفاع گذاشته شد. با این وجود، چند ماه بعد و در نخستین تغییر مهم تاریخچه بسیج، با تصویب مجلس، «سازمان ملی بسیج» به سپاه پیوست. قانون ادغام سازمان بسیج ملی در سپاه، مصوب ۲۹ بهمن ۱۳۵۹ مجلس شورای اسلامی است و از تاریخ تصویب این قانون، «مسئولیت اداره و فرماندهی» بسیج به سپاه واگذار شد. پس از  این دوران، بسیج در قالب یک واحد سپاه در زمینه جذب، آموزش و اعزام رزمنده به جبهه‌های جنگ ایران و عراق فعالیت خود را آغاز کرد. در همین دوران در زیرمجموعه واحد بسیج، گروه‌های مقاومت و پایگاه‌های مقاومت تعریف می‌شوند و دامنه نفوذ این واحد در شهرهای کوچک و بزرگ گسترش یافت. همکاری با «کمیته‌های انقلاب اسلامی» در راستای تامین امنیت شهرها، همکاری با نهادهای امنیتی و تبلیغاتی و مشارکت با نهادهای نظامی در سرکوب برخی ناامنی‌های منطقه ای از دیگر فعالیت‌های پراکنده بسیج در سال‌های ابتدایی پس از انقلاب ۱۳۵۷ است.

با تصویب اساسنامه سپاه در ۱۵ شهریور سال ۱۳۶۱، بسیج دارای ساختار سازمانی و تشکیلاتی شد و به طور کامل در سپاه ادغام شد. در اساسنامه سپاه یک فصل جداگانه به «واحد بسیج مستضعفین» اختصاص یافته است. «ایجاد توانایی لازم در کلیه افراد معتقد به قانون اساسی و اهداف انقلاب اسلامی به منظور دفاع از کشور و نظام جمهوری اسلامی و همچنین کمک به مردم هنگام بروز بلایا و حوادث غیرمترقبه» هدف تشکیل بسیج اعلام شده است. بسیج در این راستا اجازه «آموزش نظامی» محدود، «تعلیم و تربیت در زمینه‌های عقیدتی و سیاسی» یافته است. در این دوران علاوه بر مشارکت در جنگ، مقدمات گسترش پایگاه‌های مقاومت بسیج در شهرها و همچنین همکاری با آموزش و پرورش برای آموزش نظامی در مدارس شروع می‌شود. این همکاری در دوران پس از جنگ در حوزه آموزشی و اجتماعی گسترش بیشتری می‌یابد و بسیج به حوزه‌های دانشگاهی و اقتصادی نیز وارد می‌شود.

از سال ۱۳۶۷ به بعد، سه تفکر عمده درباره بسیج وجود داشته است؛ گروهی می‌گفتند نیازی به بسیج به شکل سابق نداریم، برخی می‌گفتند بسیج باید در نیروی زمینی سپاه ادغام شود و گروهی معتقد بودند که بسیج باید به یک سازمان مستقل تبدیل شود. از سال ۱۳۶۸، تفکر سوم با حمایت «علی خامنه‌ای»، موفق شد سنگ بنای «نیروی مقاومت بسیج» را بگذارد. همگام با این تحول ساختاری، خامنه‌ای، حکم فرمانده بسیج را صادر کرد و بسیج به یک نیروی کلان همردیف با نیروی‌های سه گانه و سپاه قدس تبدیل شد.

در این دوران کار تفکیک بسیج از نیروی زمینی سپاه در طول یک فرایند ۵ ساله انجام شد. در این دوران بسیج دور تازه‌ای از فعالیت‌های اجتماعی با هدف «امر به معروف و نهی از منکر» را شروع کرد و با چراغ سبز دولت «هاشمی رفسنجانی» به حوزه فعالیت‌های اقتصادی هم در قالب قرارگاه‌های عمرانی و اقتصادی مشهور به «قرب» وارد فضای اقتصادی شد.

بروز برخی ناآرامی‌های اجتماعی در شهرهایی چون مشهد و اسلامشهر در این دوران، توجه فرماندهان سپاه برای استفاده از ظرفیت بسیج برای سرکوب ناآرامی‌های احتمالی را به خود جلب می‌کند و بسیج به عنوان یک رکن مهم فعالیت‌های امنیتی وارد میدان می‌شود. تاسیس «صندوق قرض‌الحسنه بسیجیان»، بنیاد تعاون بسیج، موسسات علمی و آموزشی، فرهنگی و هنری و بهداشتی از دیگر مراحل گسترش بسیج در این دوران است. گام تکمیلی برای افزایش نفوذ بسیج در جامعه ایران، با گسترش تشکیلات بسیج دانش آموزی برداشته شد و به دنبال آن سازمان بسیج دانشجویی از راه رسید. در حوادث سال ۱۳۷۸ و برخورد با دانشجویان معترض، بسیج دومین تجربه درون شهری در سرکوب معترضان را از سر گذراند. اوج فعالیت‌های سیاسی بسیج به انتخابات ۱۳۸۸ باز می‌گردد که بسیج مهم‌ترین نقش را در سرکوب قیام کنندگان آن سال ایفا کرد.

در این سال، بسیج یک مرحله تحول مهم را تجربه کرد و «مناطق مقاومت بسیج» در استان‌ها به نیروی زمینی سپاه پیوستند، بازگشت به همان نقطه ای که سال ۱۳۶۸ درباره‌اش بحث شده بود. این تحول مهم، سبب تغییر نام بسیج از «نیروی مقاومت بسیج» به «سازمان بسیج مستضعفین» شد. بر اساس این تغییرات، در هر استان، فرمانده سپاه استان، مسئولیت نواحی مقاومت شهرستان‌های استان را بر عهده دارد.

پس از این دوران، مهم‌ترین ماموریت سازمان بسیج، مقابله با «تهدید نرم» دشمنان علیه جمهوری اسلامی اعلام شد و دایره فعالیت‌های اقتصادی بسیج در قالب «بنیاد تعاون بسیج» و «سازمان بسیج سازندگی» گسترش یافت.

جمهوری اسلامی در سال‌های اخیر کوشیده است واحدهای شبه نظامی شبیه بسیج در کشورهای سوریه و عراق نیز راه اندازی کند. در زیرمجموعه بسیج نهادهای متنوع اطلاعاتی، امنیتی و اقتصادی فعال هستند.

اعضای بسیج در چهار دسته عمومی، فعال، کادر و ویژه فعالیت می کنند. اعضای عمومی، «عموم اقشار معتقد به قانون اساسی و اهداف انقلاب اسلامی» تعریف شده‌اند که «دوره آموزش عمومی» را گذرانده و در «فعالیت‌های پشتیبانی و رزمی زمان جنگ» و «فعالیت‌های عمرانی، خدماتی، اجتماعی، سیاسی و اطلاعاتی» مشارکت دارند. اعضای فعال «پس از گذراندن دوره‌های آموزش عمومی، ساماندهی شده و با تداوم آموزش و برنامه‌های ویژه انسجام آنها حفظ خواهد شد.» این دو گروه از اعضا، حقوق ثابت دریافت نمی‌کنند. اعضای کادر نیز پس از دوره‌های آموزشی نظامی و دوره‌های عقیدتی و مدیریتی، واجد این عنوان می‌شوند. اعضای کادر در صورتی که سازمان بسیج قصد استخدام داشته باشد،‌ در اولویت قرار دارند. اعضای ویژه بسیج، «صلاحیت‌های یک پاسدار» را دارند و «دارای پرونده آموزش و فردی بوده» و در صورت نیاز «به صورت تمام وقت در اختیار سپاه قرار می‌گیرند.» دوره‌های آموزشی برای پرسنل کادر ثابت بسیج و بسیجی ویژه، شامل ۱۱ دوره در حوزه‌های پاسداری، جنگ، فرماندهی، علوم نظامی و علوم استراتژیک است.

بر اساس ماده ۴۲ اساسنامه سپاه، «کلیه افراد و مسئولین واحدهای ستادی بسیج و فرماندهان مراکز بسیج و فرماندهان منطقه مقاومت در شهرها، از پاسداران خواهند بود.» فرماندهان ناحیه مقاومت از میان «پاسداران یا اعضای ویژه بسیج» و فرماندهان پایگاه مقاومت از اعضای ویژه بسیج و فرماندهان گروه‌های مقاومت از اعضای فعال انتخاب می‌شوند. کوچکترین نهاد بسیج، «هسته‌های مقاومت» نام دارد.

افرادی که از سن ۱۶ سالگی عضو بسیج باشند، در صورت همکاری منظم، بخشی از فعالیت‌شان در بسیج به عنوان خدمت دوره سربازی آنها محسوب می‌شود و اعضای فعال و ویژه بسیج با مجوز «سازمان حفاظت و اطلاعات سپاه»، مجوز نگهداری و حمل سلاح دارند.

در ادبیات نظامی حکومت ایران، «ارتش ۲۰ میلیونی» به عنوان یک نماد اعلام شده از سوی خمینی، به‌عنوان هدف نهایی جذب و ساماندهی این تعداد عضو است. سهم بسیج ویژه در تامین این ارتش، ۳۰۰ هزار نفر، سهم بسیج فعال ۳.۷ میلیون نفر و سهم بسیج عادی ۱۶ میلیون نفر در نظر گرفته شده بود. در سال‌های اخیر فرماندهان بسیج ادعا کرده‌اند که تعداد اعضای بسیج از این سقف عبور کرده و به بیش از ۲۵ میلیون نفر رسیده است. هیچ نهاد ناظر یا رسانه‌ مستقلی امکان دسترسی یا راستی‌آزمایی این داده‌ها را ندارد.

قرارگاه مرکزی امام حسین

قرارگاه مرکزی «امام حسین»،

یک مرکز آموزشی ویژه نیروهای بسیج است. ساماندهی و راه‌اندازی گردان‌های امام حسین بسیج از مسئولیت‌های اصلی این قرارگاه بوده است. هدف از تشکیل این گردان‌ها، «آمادگی نظامی و مقابله با تهدیدات دشمن» و «مقابله با تهدیدات امنیتی» اعلام شده است. این گردان‌ها دارای ساختار سازمانی مستقل هستند و در حوزه آموزش‌های نظامی، تحت نظر تیپ نیروی زمینی هر استان اداره می‌شوند. نیروهای عضو این گردان، نیروهای حرفه‌ای آموزش دیده هستند که برنامه آموزشی ماهانه دارند. در جریان حضور ایران در جنگ سوریه، ثبت نام افراد و آموزش اولیه جهت اعزام به سوریه، در گردان‌های امام حسین صورت می‌گرفت و «قرارگاه مرکزی امام حسین» به مرکز اصلی جذب، آموزش و اعزام نیروهای وابسته به سپاه به سوریه تبدیل شد. فرمانده کل سپاه، فرمانده این قرارگاه است و فرد جانشین او، امور اجرایی و مدیریت قرارگاه را بر عهده دارد. این قرارگاه در همه استان‌ها دارای مرکز آموزشی است. قرارگاه‌های استانی به صورت منطقه‌ای مدیریت می‌شوند. این گردان‌ها دارای ساختار سازمانی مستقل هستند و در حوزه آموزش‌های نظامی، تحت نظر تیپ نیروی زمینی هر استان اداره می‌شوند. نیروهای عضو این گردان، نیروهای حرفه‌ای آموزش دیده هستند که برنامه آموزشی ماهانه دارند. در جریان حضور ایران در جنگ سوریه، ثبت نام افراد و آموزش اولیه جهت اعزام به سوریه، در گردان‌های امام حسین صورت می‌گرفت.

فرمانده سازمان بسیج:

رئيس سازمان بسیج مستضعفین به پیشنهاد فرمانده کل سپاه و توسط ولی فقیه منصوب می‌شود. رئيس سازمان بسیج، «جانشین فرمانده کل سپاه در امور بسیج» محسوب می‌شود. رئيس سازمان بسیج همچنین عضو شورای فرهنگ عمومی کشور، شورای عالی جوانان و شورای اجتماعی کشور است. «امیر مجد»، «احمد سالک» و «احمدرضا اخوان»، حدفاصل سال ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۱ فرماندهی بسیج را بر عهده داشتند. از ۲۰ اسفند ۱۳۶۱ تا سال ۱۳۶۸ «محمدعلی رحمانی»، فرمانده بسیج بود. از ۱۰ اسفند ۱۳۶۸ این مسئولیت بر عهده «سردارعلیرضا افشار»  قرار گرفت. «حجازی» از ۲۰ اسفند ۱۳۷۶، فرمانده بسیج شد و دوران مسئولیت او تا سال ۱۳۸۷ طول کشید. از سال ۱۳۸۷ همگام با تحولات ساختاری سپاه، فرمانده سپاه، رئيس سازمان بسیج شد و فرد جانشین او در بسیج، فرمانده بسیج محسوب می‌شود. بر همین اساس، از ۲۲ تیرماه ۱۳۸۷، «حسین طائب» فرمانده بسیج بود. پس از حسین طائب، از ۱۲مهر ۱۳۸۸ تا ۱۷آذر ۱۳۹۵، «محمدرضا نقدی» این مسئولیت را بر عهده گرفت. از آذر ۱۳۹۵ تا کنون سردار «غلامحسین غیب‌پرور»، رئيس سازمان بسیج است.

جانشین فرمانده بسیج: جانشین فرمانده بسیج، نفر دوم این سازمان در امور اداری و داخلی محسوب می شود و توسط فرمانده کل سپاه منصوب می شود. از فروردین ۱۳۹۷ به بعد، «سردار محمدحسین سپهر» به عنوان جانشین فرمانده بسیج در حال فعالیت است.

معاونت‌های بسیج: در ساختاراداری بسیج ۱۵معاونت شامل «معاون اجرایی»، «معاون عملیات»، «معاون بازرسی و تعالی»، «معاون فرهنگی و اجتماعی»، «معاون هماهنگ کننده»، «معاون برنامه‌ریزی»، «معاون فناوری اطلاعات و ارتباطات»، «معاون پارلمانی»، «معاون اداری و مالی»، «معاون تعلیم و تربیت»، «معاون آموزش»، «معاون علمی، پژوهشی و فناوری»، «معاون مقاومت مردمی»، «معاون روابط عمومی» و «معاون سیاسی» به چشم می‌خورند. معاون سیاسی بسیج توسط نماینده ولی فقیه در بسیج منصوب می‌شود.

سازمان حفاظت اطلاعات بسیج:سازمان «حفاظت اطلاعات بسیج»، یک سازمان امنیتی داخلی است که حضور رسانه‌ای و اجتماعی بسیار کمرنگی دارد. مسئول این سازمان با حکم فرمانده کل سپاه تعیین می‌شود. این سازمان یک تشکیلات داخلی محسوب می‌شود که مراقبت و نظارت امنیتی درون سپاه را برعهده دارد و گزارش فعالیت‌های خود را به سازمان حفاظت اطلاعات سپاه ارائه می‌دهد. رئیس سازمان حفاظت اطلاعات بسیج، «مرتضی نصیری» است. سازمان حفاظت اطلاعات سپاه، نماینده مستقر در سازمان حفاظت اطلاعات بسیج دارد.

سازمان بسیج سازندگی: سازمان بسیج سازندگی ۱۷ اردیبهشت سال ۱۳۷۹ به فرمان علی خامنه‌ای تشکیل و جایگزین «جهاد سازندگی» شد. خامنه‌ای در دیدار با فرماندهان سپاه و بسیج، این طرح را ایده شخصی خودش اعلام کرده و هدف طرح را سازماندهی جوانان برای حضور در مناطق محروم و فعالیت‌های عمرانی، اعلام کرده و شناسایی حوزه‌ها و تامین بودجه را به دولت واگذار کرده است. فرمانده بسیج سازندگی با حکم فرمانده بسیج منصوب می‌شود. در زیرمجموعه این سازمان، «قرارگاه گروه‌های جهادی» فعال است که در همه استان‌ها تشکیل شده است. نهاد رابط بین دولت و سازمان بسیج سازندگی، کارگروهی موسوم به «ستاد پشتیبانی از اردوهای جهادی» است. ریاست این کارگروه در سطح ملی با وزیر کشور است و سطح استانی با ریاست استانداران، فعالیت می‌کند. حوزه‌های فعالیت سازمان بسیج سازندگی بر اساس آیین نامه اجرایی که سال ۱۳۸۶ به تصویب هیات دولت رسیده، عبارتند از فعالیت‌های عمرانی زودبازده در حوزه کشاورزی، عمرانی، صنایع تبدیلی، انرژی، راه و ساختمان و بهداشت و درمان، فعالیت‌های عام‌المنفعه در مناطق محروم، فعالیت‌های امدادی در حوادث غیرمترقبه، فعالیت‌های فرهنگی در حوزه‌های دینی، هنری، ورزشی، محیط زیست و سوادآموزی، فعالیت‌های مردم یاری و پروژه‌های اقتصادی کم هزینه.

سازمان بسیج سازندگی علاوه بر عقد قرارداد به عنوان پیمانکار با نهادهای دولتی، می‌تواند بودجه مورد نیاز طرح را به صورت مستقیم از سازمان برنامه و بودجه دریافت کند. سیر حرکت این سازمان در طول ۱۸ سال گذشته از اردوهای تابستانی برای فعالیت‌های عمرانی در مناطق محروم به فعالیت‌های اقتصادی تغییر کرده و هم از نظر فعالیت‌ها و هم از نظر اعتباری از دولت تقریبا مستقل شده و به صورت موازی به فعالیت می‌پردازد. این سازمان اعلام کرده که در طول هر سال، بیش از ۸۰۰ هزار نفر را در قالب اردوهای جهادی به مناطق محروم برای انجام فعالیت‌های عمرانی و خدماتی اعزام می‌کند. رئيس سازمان بسیج سازندگی،‌ این نهاد نظامی-اقتصادی تاکنون، ۱۴۵هزار واحد تولیدی در ۱۳حوزه ایجاد کرده است. حوزه‌های مسکن، صنایع تبدیلی و کشاورزی از حوزه های مورد علاقه سازمان بسیج سازندگی است که اکنون یک پیمانکار مهم اقتصادی و عمرانی محسوب می‌شود. این سازمان با حمایت شبکه بانکی وابسته به سپاه، در پرداخت تسهیلات بانکی به پروژه‌های اقتصادی نیز فعال شده است.  از سال ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۴، «سردار محمود صلاحی»، از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۲ «مجید خراسانی»،  از سال ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۴، «ابراهیم عزیزی» و از سال ۱۳۹۴ تاکنون، سردار «نعمان غلامی»، فرمانده سازمان بسیج سازندگی بوده‌اند.

نهادهای فضای مجازی:  سابقه ورود جدی بسیج به حوزه اینترنت به پاییز سال ۱۳۸۷ باز می‌گردد. «تولید و عرضه محتوای ارزشی در اینترنت» با راه اندازی «ده‌هزار وبلاگ در ده‌هزار پایگاه بسیج» نخستین گام این پروژه بود که آذر ۱۳۸۷ شروع شد. آموزش‌های مهارت‌های اولیه کامپیوتر و اینترنت و ایجاد وبلاگ، از مهم‌ترین فعالیت‌های این دوران بود. گام دوم این پروژه در سال ۱۳۸۸، تشکیل «شورای سایبری» بسیج بود. این شورا، در نخستین گام، اقدام به آموزش و تربیت «تکاور جنگ سایبری» کرد. هدف از تربیت این گروه، انجام فعالیت‌های خرابکارانه در اینترنت از جمله هک کردن سایت‌ها و ایمیل‌ها بود و رویکرد بسیج در فضای مجازی را وارد فاز تهاجمی کرد. این سلسله فعالیت‌های شبکه‌ای، در طول یک دهه، در قالب نهادهای متعددی، ساماندهی شده است. در حال حاضر در سازمان بسیج، نهادهای متنوعی در حوزه فضای مجازی به فعالیت مشغول هستند که مهم‌ترین آنها عبارتند از مرکز فضای مجازی سراج، و سازمان هنری و رسانه‌ای اوج. به گفته معاون دادستان کل ایران، عبد الصمد خرم آبادی، در سال ۱۳۹۵ تعداد افراد همکار بسیج برای رصد فضای مجازی و گزارش اطلاعات به نهادهای امنیتی و قضایی، ۱۸هزار نفر بوده است.

«مرکز فضای مجازی بسیج»:، یک شبکه گسترده اجرایی در حوزه مجازی است که به تولید محتوا برای فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، برگزاری دوره‌های آموزشی، ساخت بازی‌های اینترنتی و انیمیشن، برگزاری همایش‌های فصلی و .... مشغول است. این سازمان در حال گسترش فعالیت خود در حوزه امنیت سایبری و رصد فضای مجازی با هدف تشکیل «لشکر سایبری بسیج» است.  «مرکز تولید و نشر دیجیتال انقلاب اسلامی» موسوم به «متنا»  نهاد تابع مرکز فضای مجازی می باشد در زمینه تولید انیمیشن، بازی های رایانه ای و نرم افزارهای چندرسانه‌ای فعال است. از دیگر نهادهای مجازی وابسته به بسیج سازمان مجازی سراج است که هدف اعلام شده آن هماهنگ کردن گروه‌های انقلابی فردی و فعالان درگیر جنگ فرهنگی و تبدیل آنها به یک جنبش سیاسی است. تارنمای سازمان سراج در مردادماه سال ۱۳۹۵ و با حضور «سردار نجات»، معاون فرهنگی سپاه پاسداران و همچنین «کمیل خجسته»، کارشناس مسائل فضای مجازی و «منصور امینی»، رئیس سازمان فضای مجازی سراج رونمایی شد. ایجاد زیرساخت‌های نرم‌افزاری‌، برگزاری دوره‌ها و نشست‌های آموزشی، ساخت و شناسایی و تبلیغ نرم‌افزار تولید بازی از جمله فعالیت‌های این مرکز برای هماهنگ‌سازی و هدایت فعالان سایبری است.

مراکز سازمان سراج عبارتند از:

کلینیک ترک اعتیاد مجازی: کلینیک سلامت ذهن فضای مجازی بوده که در زمینه  «محوریت ترک اعتیاد به فضای مجازی و رفع آسیب‌های این حوزه» فعالیت می‌کند.

مرکز تربیت و آموزش: در سال ۱۳۹۳ با هدف «ترسیم نقشه راه و تدوین نظام جامع آموزشی برای فعالان انقلابی در فضای مجازی راه اندازی شد.» این مرکز در ارائه «دوره‌های مختلف آموزشی با موضوعات مربوط به نرم‌افزارهای تلفن همراه از قبیل «دوره آموزشی شهید زین‌الدین»، تشکیل «باشگاه باران» و برگزاری کلاس های آموزشی برای تربیت خبرنگاران توانمند، برگزاری کلاس‌های مختلف آموزش الکترونیکی (آموزش مجازی)» فعالیت می‌کند.

مرکز آینده‌پژوهی: سال ۱۳۹۲ راه اندازی شده و​ ماموریت اصلی آن انجام تحقیقات مورد نیاز فضای مجازی جریان انقلاب اسلامی و نیز آینده‌پژوهی و رصد تحولات در این عرصه با تمرکز بر اقتضائات جبهه مردمی انقلاب در فضای مجازی است. این مرکز دارای گروه‌ها و کمیته‌های «فلسفه و علوم شناختی فضای مجازی»، «اقتصاد فضای مجازی و تجارت الکترونیک»، «مطالعات فرهنگی - اجتماعی فضای مجازی»، «مطالعات زنان و خانواده و فضای مجازی»، «مطالعات سیاست و بین‌الملل فضای مجازی»، «مطالعات امنیت، دفاع و فضای مجازی»، «مطالعات حقوقی و سیاستگذاری فضای مجازی»، «مطالعات روان‌شناسی فضای مجازی»، «مطالعات فنی، شبکه و زیرساخت فضای مجازی» و «گروه رصد و آینده‌پژوهی است. ​

مرکز بازی و سرگرمی: در زمینه ساخت بازی‌های مجازی و «پیشرفت فنی هنری و محتوایی باز‌ی‌ها» فعالیت می‌کند. هدف این مرکز «تولید و حمایت از بازی‌هایی با رویکرد اصلی انقلاب اسلامی است.» به این منظور تلاش این مرکز «تقویت جبهه انقلاب اسلامی و کمک به گروه‌های مستقل و اغلب کوچک در زمینه تولید بازی‌های سالم و پاک و در راستانی اهداف انقلاب اسلامی» عنوان شده است.

مرکز چند رسانه‌ای و تلفن همراه: با هدف  «شناسایی عناصر فردی و گروهی فعال در حوزه نرم‌افزارهای تلفن همراه و چندرسانه‌ای و همچنین شناسایی نرم‌افزارهای مختلف تولید شده در جبهه فرهنگی انقلاب» راه‌اندازی شد. این مرکز با برگزاری دوره‌های آموزشی با همکاری مرکز آموزش سازمان، تولیدات خود و خروجی‌های آن را به مصرف‌کنندگان ارائه می‌دهد.

مرکز سرویس و خدمات نرم‌افزاری: این مرکز «با ایجاد شورای فن‌اوری اطلاعات، متشکل از متخصصان مربوط به این حوزه» آغاز به کار کرد. فعالیت این مرکز همچنین در زمینه حمایت از ایجاد زیرساخت‌های نرم‌افزاری در حوزه فن‌آوری اطلاعات است.

مرکز فن‌آوری اطلاعات و هاستینگ:  مرکز خدمات سخت‌افزاری سازمان فضای مجازی سراج در حوزه «ایجاد زیرساخت میزبانی (هاستینگ) امن و ارائه خدمات مربوط به آن»  فعالیت کرده به این منظور که «میزبان مطمئنی برای سایت‌های فعالان جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی باشد.»

مرکز رسانه‌های اینترنتی یا مرکز داده:  این مرکز در حوزه محتوای اینترنت، از طریق «راه‌اندازی بخش آموزش و حمایت زیرساختی از فعالان و مجموعه‌های جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی در فضای اینترنت» فعالیت می‌کند.

مرکز شبکه‌های اجتماعی:  در رمینه ساماندهی شبکه اجتماعی فعالیت می‌کند.

مرکز سوادآموزی مجازی: این مرکز در جهت  فعالیت‌های ویژه آموزشی، پژوهشی، مشاوره‌ای و درمانی برای ارتقای سواد فضای مجازی در تحقق قدرت نرم فعالیت می‌کند. از جمله فعالیت‌های این مرکز «ارائه خدمات مشاوره‌ای و روان‌شناسی به پیشگیری و درمان آسیب‌های فضای مجازی » است.

مرکز فعالیت‌های گروهی (اردویی): این مرکز فعالیت خود را  در سال ۱۳۹۲ با برگزاری اولین اردوی «گرای صفر و یک» و اعزام فعالان در فضای مجازی به مناطق عملیاتی جنگ هشت ساله شروع کرد.

مرکز رسانه‌های تصویری: در زمینه «ساخت مستندهای تخصصی، ارائه مشاوره‌ها و ایجاد حمایت‌های تخصصی به فعالان حوزه رسانه‌های تصویری و ساماندهی آنان» فعالیت می‌کند.

«سازمان هنری رسانه‌ای اوج» از جمله نهادهای وابسته به بسیج مستضعفین است که از سال ۱۳۹۰ فعالیت خود را شروع کرده است و به طور عمده بر حوزه سینما و تولیدات هنری متمرکز است. در زیرمجموعه این سازمان، «مرکز فیلم و سریال»، «مرکز تولیدات رسانه‌ای بین‌الملل»، «خانه طراحان طرح و گرافیک انقلاب اسلامی»، «خانه طراحان تبلیغات انقلاب اسلامی»، «مرکز هنرهای نمایشی انقلاب اسلامی»، «خانه مستند انقلاب اسلامی»، «خانه فیلم داستانی انقلاب اسلامی»، «خانه پویانمایی (انیمیشن) انقلاب اسلامی»، «مرکز ماوا (ویژه موسیقی) و «خانه سرود انقلاب اسلامی» فعال هستند. از نمونه فعالیت‌های این سارمان، طراحی و نصب بیلبوردهای ضدآمریکایی در دوران مذاکرات هسته‌ای، ساخت کلیپ امیر تتلو روی ناو جماران در خلیج فارس، ساخت فیلم‌های بادیگارد، ایستاده در غبار، به وقت شام و ماجرای نیم‌روز، سریال پایتخت، تولید ۷۰۰ مستند و سرمایه‌گذاری کلان و دامنه‌دار برای ساخت فیلم‌های سینمایی و سریال، را می‌توان اشاره کرد. شبکه تلویزیونی افق نیز محصولات خود را به طور عمده از طریق سازمان اوج تامین می‌کند. سازمان اوج، حامی اصلی «جشنواره فرهنگی هنری عمار» است که جشنواره‌ای شبیه جشنواره فیلم فجر محسوب می‌شود و به تبلیغ و تحسین آثار انقلابی می‌پردازد. به گفته مدیران این موسسه، در زیرمجموعه این سازمان، ۸۰ موسسه فعال هستند و در این موسسه‌ها ۲۶۰۰ نفر فعالیت می‌کنند.

سازمان تربیت بدنی بسیج

سازمان تربیت بدنی یا ورزش بسیج یکی از سازمان‌های باسابقه بسیج است که از سال ۱۳۹۰ به طرز محسوسی به گسترش فعالیت‌های خود پرداخته است. این سازمان با ساخت ۳هزار سالن ورزشی،‌ راه اندازی ۳۲۰ پایگاه استعدادیابی در ۱۴ رشته ورزشی، برای جذب ۳ میلیون عضو ورزشکار برنامه ریزی کرده است. سازمان تربیت بدنی بسیج همچنین حمایت از ۲۸ باشگاه در در لیگ‌های مختلف ورزشی ایران بر عهده دارد. این تیم‌ها زیر نظر «باشگاه مقاومت ایران» اداره می‌شوند. سازمان تربیت بدنی بسیج مسئول آموزش‌های دفاع شخصی، شنا،‌ تیراندازی و آمادگی جسمانی به اعضای بسیجی عضو گردان‌های «امام حسین» و «امام علی» و «کوثر» است. این سازمان هرساله، دو المپیاد ورزشی ویژه زنان و مردان برگزار می‌کند که اعضای پایگاه‌های استعدادیابی در آن حضور دارند.

بسیج اقشار ۲۲گانه

شکل‌گیری «اقشار ۲۲گانه» بسیج پس از تبدیل «نیروی مقاومت بسیج» به «سازمان بسیج مستضعفین» در دستور کار قرار گرفت. گروه‌های مختلف ۲۲ گانه که بخش‌های مختلف جامعه ایران را هدف‌گذاری کرده‌‌اند، به صورت مستقل فعالیت‌های خود را انجام می‌دهند. فرماندهان این سازمان‌ها توسط فرمانده بسیج منصوب می‌شود ولی «سازمان بسیج طلاب» تحت نظر نماینده ولی فقیه در بسیج اداره می‌شود. نکته مهم درباره تشکل بسیج اقشار این است که این سازمان‌ها به طور عمده پس از سال ۱۳۸۸ فعالیت خود را در قالب بسیج اقشار شروع کرده‌اند ولی ریشه‌ها، تشکیلات اولیه و فعالیت‌ها آنها سابقه طولانی در بسیج دارد و به طور عمده در قالب واحدهای سازمانی و منطقه‌ای از ابتدای تشکیل بسیج، فعال بوده‌اند.

سازمان بسیج رسانه: سازمان بسیج رسانه مهرماه سال ۱۳۹۰ به عنوان اولین سازمان اقشار بسیج تشکیل شد. «مدیران، سردبیران، خبرنگاران، عکاسان و برنامه‌سازان ارزشی» جامعه هدف این سازمان تعریف و هدف از تشکیل آن، «دشمن‌شناسی، امام‌شناسی، معرفت‌های انقلابی و بصیرت‌افزایی» اعلام شد.

سازمان بسیج رسانه در فعالیت‌هایی چون «اردوهای جهادی» و ارسال کمک به حادثه دیدگان و کمک به زائران عتبات عالیات و بازدید از مناطق جنگی و مذهبی نیز فعالیت دارد. سال ۱۳۹۲، مسئولان سازمان بسیج کوشیدند با ارائه طرح «تقویت و توسعه سازمان بسیج» ساختار این نهاد را تغییر دهند. در طرح پیشنهادی، دولت موظف شده بخشی از اعتبارات سالانه در حوزه رسانه را به این سازمان پرداخت کند و وزارت کشور، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان صداوسیما به تقویت و توسعه این سازمان کمک کنند. این طرح ابتدا در آبان ماه ۱۳۹۵ به تصویب کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی رسید ولی هنوز به تصویب نهایی مجلس نرسیده است. تعداد اعضای بسیج رسانه در مهرماه سال ۱۳۹۶، ۱۰هزار نفر اعلام شده است. این سازمان در شهرستان‌ها در قالب «کانون بسیج رسانه» فعال است و در بیش از ۱۳۰ شهر ایران، دفتر تاسیس کرده است. در زیرمجموعه سازمان بسیج رسانه، «انجمن عکاسان»، «انجمن سیاسی نویسان» و انجمن ورزشی نویسان» فعالیت دارند.

سازمان بسیج جامعه زنان: سازمان بسیج جامعه زنان، از سال ۱۳۹۰ فعالیت خود را شروع کرده است. فعالیت‌های زنان در بسیج به دوران جنگ ایران و عراق باز می‌گردد.

در زیرمجموعه این سازمان، «دانشکده دخترانه حضرت زینب» و «پژوهشکده عفاف و خانواده»، «قرارگاه فضای مجازی شهید مریم فرهانیان» و «انتشارات لشکر فرشتگان» فعال هستند. این سازمان همچنین مدعی است شبکه‌ای در قالب بیش از ۱۱۰هزار «حلقه صالحین» در سراسر کشور ساماندهی کرده است. این حلقه‌های چندنفره در واقع  گروه‌های کوچک مذهبی و آموزشی هستند که وظیفه انتقال پیام‌ها و مطالب‌های تهیه شده توسط بسیج را به جامعه هدف، بر عهده دارند. راه‌اندازی بیش از ۳هزار مهد قرآنی در مساجد برای آموزش قرآن نیز یکی از برنامه‌های ملی سازمان بسیج زنان بوده است.

دو زیرمجموعه دیگر این سازمان، گردان‌های «کوثر» و «الزهرا» هستند که به آموزش‌های امداد و نجات مشغولند. گردان کوثر، گردان ویژه سازمان بسیج زنان محسوب می‌شود. بر اساس ادعای مسئولان این سازمان، تعداد اعضای «پایگاه مقاومت بسیج خواهران» ۱۰میلیون نفر اعلام شده که در ۲۰هزار پایگاه عضو یا مشغول به فعالیت هستند. علاوه بر این، ۵۰۰ «دفتر بسیج خواهران» هم در کل کشور راه اندازی شده است.

سازمان بسیج ورزشکاران: سازمان بسیج ورزشکاران به عنوان یکی از سازمان‌های اقشار بسیج، به طور معمول در حوزه برنامه‌های دینی، اخلاقی و تربیتی برای ورزشکاران و اعلام مواضع سپاه در حوزه ورزش فعال است. تشکیل «حلقه‌های صالحین» برای ورزشکاران و برگزاری همایش‌های اخلاق در ورزش، از دستورکارهای ثابت این سازمان است. تعداد ورزشکاران عضو این سازمان بیش از ۲۰۰هزار نفر اعلام شده اند.

سازمان بسیج اصناف: سازمان بسیج اصناف در حوزه اقتصادی فعال است و به تببین مواضع بسیج و سپاه در این حوزه می‌پردازد. بر اساس اعلام مسئولان این سازمان، ۶۰۰ هزار واحد صنفی ایران عضو این سازمان هستند. ایجاد بازار اسلامی و تحقق اقتصاد مقاومتی از اهداف عمده این سازمان اعلام شده است. سازمان بسیج اصناف در راستای تحقق این اهداف، از طریق پایگاه‌های بسیج مستقر در اتحادیه‌های صنفی اقدام به اعمال برنامه‌های نظارتی و تذکر به واحدهای صنفی می‌کند و در تمام اتاق‌های اصناف و بازرگانی ایران نیز دفتر دارد.

این سازمان همچنین کار گروه عالیس ( عراق، ایران، لبنان، یمن و سوریه) را برای تقویت صادرات راه‌اندازی کرده است. از این کشورها به عنوان «محور مقاومت» نام برده می‌شود. سازمان بسیج همچنین در برگزاری سه دوره فقهی در بازار مشارکت دارد؛‌ فقه عمومی، فقه تکمیلی و فقه تخصصی. در حال حاضر، هر متقاضی که قصد دارد برای فعالیت‌های اقتصادی خود، پروانه فعالیت اخذ کند، مجبور به گذارندن ۶ ساعت فقه عمومی است. دوره‌های فقه تکمیلی و فقه تخصصی هم در صورت درخواست نهادهای متقاضی توسط این سازمان برگزار می‌شود.

سازمان بسیج مساجد و محلات: سازمان بسیج مساجد و محلات، در ۲۳ هزار مسجد پایگاه مقاومت راه اندازی کرده است و به گفته مسئولان بسیج، «ستون فقرات بسیج» محسوب می‌شود. این شبکه وسیع، عامل اصلی ایجاد یک ارتباط فعال و ارگانیک بین بسیج و نظام حاکم در سراسر کشور است. اعضای پایگاه‌های مقاومت مسجد همچنین عضو شورای امر به معروف و نهی از منکر مساجد هستند.

سازمان بسیج جامعه پزشکی: سازمان بسیج جامعه پزشکی ۴۰۰ پایگاه در سراسر کشور دارد. این سازمان علاوه بر فعالیت‌های خدماتی در داخل ایران، در کشورهای سوریه و عراق نیز به گروه‌های شبه نظامی تحت نظر ایران خدمات پزشکی ارايه می‌دهد. اعزام گروه‌های بهداشتی و درمانی به مناطق محروم، برپایی بیمارستان‌های صحرایی، فعالیت‌های امدادی و برگزاری رزمایش‌های بهداشت و درمان از دیگر فعالیت‌های این سازمان است. عمده این فعالیت‌ها در قالب طرح «شهید رهنمون» اجرا می‌شود. مسئولان این سازمان مدعی هستند که ۱۸۶هزار نفر شامل پزشک، پیراپزشک، پرستار و دندانپزشک، عضو سازمان بسیج جامعه پزشکی هستند.

سازمان بسیج هنرمندان: سازمان بسیج هنرمندان در سال ۱۳۸۴ تاسیس شده است. مسئولان این سازمان اعلام کرده‌اند که تا پایان سال ۱۳۹۶، بیش از ۱۰۰هزار عضو هنرمند جذب کرده‌اند. این سازمان به طورمعمول به فعالیت‌هایی همچون برگزاری اردوهای زیارتی، کنگره شهدای هنرمند، حمایت از آثار ارزشی، جشنواره‌های هنری و ادبی و ... مشغول است. فعالیت‌های این سازمان از طریق بیش از ۳۰۰ انجمن هنری بسیج و بیش از ۴۰۰ کانون هنری و ادبی پیگیری می‌شود. « دانشگاه هنر اسلامی»  واقع در مشهد زیرمجموعه این سازمان قرار دارد.

سازمان بسیج کارگری: تشکیل سازمان بسیج کارگری به سال ۱۳۸۸ باز می‌گردد. ترویج فرهنگ دینی، اصلاح الگوی مصرف و توسعه، تقویت فرهنگ استفاده از تولیدات داخلی و ... از جمله اهداف این سازمان اعلام شده است. فعالیت‌های این سازمان از طریق پایگاه‌های مقاومت کارگری دنبال می‌شود. مسئولان این سازمان مدعی هستند که ۵۰۰ هزار کارگر عضو این سازمان هستند.

سازمان بسیج اساتید: سابقه تاسیس «سازمان بسیج اساتید» به سال۱۳۷۷ باز می گردد. آیین‌نامه تشکیل بسیج اساتید در سال۱۳۸۰ به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسیده است و در حال حاضر به گفته مسئولان این سازمان، بیش از ۳۲ هزار نفر عضو دارد. این سازمان در همه استان‌ها، «مرکز بسیج اساتید» راه‌اندازی کرده و دارای بیش از ۷۰۰ کانون بسیج اساتید در کل کشور است. جذب اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها، برگزاری اردوهای «راهیان نور»، نشست‌های مشترک با حوزه‌های علمیه، راه‌اندازی مراکز قرآن و عترت، بسط فرهنگ و تفکر بسیجی در دانشگاه‌ها و ... از جمله اهداف این سازمان اعلام شده است.

سازمان بسیج علمی، پژوهشی و فن‌آوری: «سازمان بسیج علمی، پژوهشی و فن‌آوری» سال ۱۳۸۸ تاسیس شده است. «معاون علمی، پژوهشی و فن‌آوری» سازمان بسیج، رئيس این سازمان است. «خانه نخبگان» و «مرکز رشد» از زیرمجموعه‌های فعال این سازمان هستند. این سازمان مسئول برگزاری جشنواره سالانه «جهادگران علم و فن‌آوری» است و در تفاهم با دانشگاه آزاد، قرار است در این دانشگاه «قرارگاه علم و فن‌آوری» ایجاد کند. راه‌اندازی «صندوق پژوهش و فن‌آوری» از دیگر دستورکارهای این سازمان است. محققان و پژوهشگران مردی که با این سازمان همکاری می‌کنند، از کسری خدمت بین ۲ تا ۱۲ماه برخوردار می‌شوند.

سازمان بسیج اردویی، گردشگری و راهیان نور: «سازمان اردویی بسیج» از سال ۱۳۷۷ شروع به فعالیت کرده و فعال‌ترین سازمان اقشار بسیج محسوب می‌شود. برگزاری اردوهای «راهیان نور»، مهم‌ترین مسئولیت این سازمان است. این سازمان دارای ۱۱ اردوگاه دائم در شهرهای رامسر، مشهد، اهواز، همدان، بهشهر، آبادان و قم است که محل برگزاری اردوهای تفریحی و گردشگری اعضای بسیج  و سپاه هستند.

بر اساس گزارش مسئولان این سازمان، سال ۱۳۹۶، ۱۱میلیون نفر از طرف این سازمان به اردوهای مختلف فرستاده شده‌اند. از این میزان، هفت میلیون نفر از طریق کاروان‌های راهیان نور، از مناطقی در غرب و جنوب ایران بازدید کرده‌اند. این مناطق، به طور عمده محل انجام عملیات‌های نظامی در طول جنگ ایران و عراق بوده‌اند. فعالیت‌های این سازمان تحت نظر «قرارگاه مرکزی راهیان نور سپاه» انجام می‌شود که یک نهاد فرابخشی برای هماهنگ‌سازی کلیه فعالیت‌های معطوف به برگزاری کاروان‌های راهیان نور است. این قرارگاه با مشارکت سازمان‌های دولتی و سپاه استان‌ها و قرارگاه‌های منطقه‌ای سپاه، به برنامه‌ریزی برای این کاروان‌ها می‌پردازد.

سابقه قرارگاه راهیان نور به اردوهای دانشجویی سازمان بسیج دانشجویی در سال ۱۳۷۶ باز می‌گردد که اقدام به اعزام کاروان‌های دانشجویی برای بازدید از بازمانده‌های مناطق جنگ هشت‌ ساله ایران و عراق می‌کند. در حال حاضر، ۱۱ قرارگاه در حوزه‌های ارتش، سپاه، بسیج، نیروی انتظامی، جهاد کشاورزی، فرهنگی، دانشجویی، دانش‌آموزی، حوزه‌های علمیه، رسانه، دریایی و بین‌الملل، تشکیل شده است.

سازمان بسیج حقوق‌دانان: «تحول در نظام حقوقی»، «حفظ، بسط و تعمیق اهداف انقلاب اسلامی»، «کمک به افزایش کارآیی نظام» و «رفع نیازمندی‌های اساسی جامعه حقوقی»، چهار هدف کلانی است که سازمان بسیج حقوق‌دانان دنبال می‌کند. تعداد اعضای این سازمان ۳۶ هزار نفر اعلام شده است. این سازمان در تمام مراکز استان‌ها و ۲۰۰ شهرستان دفتر دارد و هفت مرکز را در تهران راه‌اندازی کرده است. سازمان بسیج حقوق‌دانان همچنین در همکاری با «سازمان بسیج وزارت دادگستری» و «سازمان بسیج قوه قضاییه»، یک شبکه حقوقی فعال را تشکیل داده است.

سازمان بسیج دانش‌آموزی: سابقه «سازمان بسیج دانش‌آموزی» به سال ۱۳۶۳ و تشکیل «دفتر بسیج دانش آموزی» باز می‌گردد که به طور عمده ماموریت «آموزش‌های نظامی» به دانش‌آموزان را بر عهده داشت. سال ۱۳۷۳، «بسیج دانش‌آموزی» تشکیل شد و سال ۱۳۷۵، «قانون تشکیل و توسعه بسیج دانش‌آموزی» توسط مجلس شورای اسلامی مصوب شد و با تغییر ساختار سپاه و بسیج از سال ۱۳۷۷ به عنوان «سازمان بسیج دانش‌آموزی» به کار خود ادامه داد. بر اساس آیین‌نامه اجرایی این قانون که سال ۱۳۸۶ به تصویب هیات دولت رسیده است، تشکیل «واحدهای امیدان، پویندگان و پیشگامان» به ترتیب در مدارس، ابتدایی، راهنمایی و متوسطه، از ماموریت‌های این سازمان است. این واحدها در مدارس به انجام آموزش‌های نظامی و مشارکت در آموزش‌های مذهبی مشغول هستند. مسئولیت هماهنگی فعالیت‌های بسیج در مدارس بر عهده «شورای هماهنگی و پشتیبانی بسیج دانش آموزی» است که وزیر آموزش و پرورش، نماینده ولی‌فقیه در سپاه و رئيس سازمان بسیج و رئيس سازمان بسیج دانش‌آموزی از جمله اعضای آن هستند. بخشی از اعتبارات این سازمان، توسط وزارتخانه‌های دفاع و آموزش و پرورش تامین می‌شود. تعداد دانش‌آموزان عضو سازمان بسیج، بیش از ۵م یلیون نفر اعلام شده است. سازمان بسیج دانش‌آموزی در ۶۰ هزار مدرسه فعالیت دارد. دانش‌آموزان پسر عضو بسیج دانش‌آموزی می‌توانند از امتیاز کسری دو ماه خدمت سربازی استفاده کنند.

سازمان بسیج دانشجویی: ریشه سازمان بسیج دانشجویی به فرمان مورخ ۲ آذرماه سال ۱۳۶۷ آیت‌الله خمینی و دستور او برای تشكيل بسيج دانشجو و طلبه باز می‌گردد. نخستین واحد بسیج دانشجویی، دی‌ماه ۱۳۶۹ در دانشگاه تهران تاسیس و مسئولیت راه‌اندازی دفاتر بسیج در سایر دانشگاه‌ها را بر عهده گرفت. «قانون تشکیل و تقویت و توسعه بسیج دانشجویی» در تاریخ ۲۲ آذر ۱۳۷۷ به تصویب مجلس رسید. أیین‌نامه اجرایی «بسیج دانشجویی» در تاریخ ۵ مهرماه ۱۳۷۹ به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید. مسئول بسیج دانشجویی در دانشگاه با حکم مسئول سازمان بسیج دانشجویی منصوب می‌شود. بودجه و امکانات این سازمان از محل اعتبارات وزارتخانه‌های «دفاع»، «علوم، تحقیقات و فناوری» و «بهداشت و درمان و آموزش پزشکی» تامین می‌شود. «وزارت آموزش و پرورش» و «دانشگاه آزاد اسلامی»  نیز از فعالیت‌های این سازمان حمایت می‌ٰکنند. این سازمان دارای سه هزار دفتر فعال در سراسر کشور است و یکی از مهم‌ترین نهاد سیاسی فعال وابسته به بسیج و سپاه محسوب می‌شود.

سازمان بسیج دانشجویی در دوره محمد خاتمی ( ۱۳۷۶-۱۳۸۴) با حمایت خامنه‌ایِ و تصویب جایگاه قانونی بسیج، سازمان بسیج دانشجویی فعالیتش را بر علیه فعالان دانشجویی آغاز کرد.  فعالیت بسیج در این زمینه و به خاطر کمک به قدرت هیئت حاکمه از سوی حکومت مورد تقدیر قرار گرفت و به این منظور در سال ۱۳۷۹ مجلس قانونی را تصویب کرد که به موجب آن دانشگاه‌ها و دانشگاه آزاد اسلامی ملزم به ارائه سهمیه ۴۰ درصدی برای ورود دانشجویان بسیجی فعال شدند.

در دوره ریاست جمهوری «محمود احمدی‌نژاد» فعالیت سیاسی بسیج به طرز چشمگیری افزایش یافت. در جریان اعتراضات سال ۱۳۸۸ نقش بسیج در سرکوب اعتراضات، امتیازات بیشتری از سوی حکومت به سازمان بسیج دانشجویی داده شد. به طور نمونه حکومت سهیه ۴۰ درصدی پذیرش بسیجبان را به دانشگاه‌های دولتی گسترش داد. همچنین روسای سابق سازمان بسیج دانشجوبی به موقعیت‌های سیاسی در حکومت و بویژه نهاد ریاست جمهوری رسیدند. به طور نمونه «علی‌رضا زاکانی» رئیس سابق بسیج دانشجویی به عنوان نماینده به مجلس راه پیدا کرد. نمونه دیگر انتصاب «مهرداد بذرپاش» رئیس سابق سازمان بسیج دانشجویی از سوی احمدی نژاد به سمت «مشاور سازمان ملی جوانان» بود.

سازمان بسیج طلاب و روحانیون:

بر اساس نامه مورخ ۲ آذرماه ۱۳۶۷ «خمینی» تشکیل شده است. تا سال ۱۳۸۰، بسیج طلاب بخشی از سازمان بسیج دانشجویی بود. از سال ۱۳۸۰ با دستور خامنه‌ای، این بخش منفک و مسئولیت اداره آن به نماینده ولی فقیه در بسیج محول شد. این سازمان دارای ۱۴۰۰ پایگاه در حوزه‌های علمیه است و تعداد اعضای آن ۱۶۰هزار نفر اعلام شده است. سرگروه‌های «حلقه‌های صالحین» در همه سازمان‌های اقشار ۲۲ گانه توسط سازمان بسیج طلاب تعیین می‌شود. این سازمان همچنین مسئول ارسال مبلغین مذهبی به اردوهای راهیان نور و اعزام مشاور به مدارس است. «تیپ۸۳ امام صادق» که در قم واقع شده است و زیرمجموعه سپاه محسوب می‌شود، مسئول آموزش رزمی طلاب در سراسر کشور است. بسیج طلاب دو استان قم و خراسان‌رضوی به طور مستقیم زیر نظر این تیپ فعالیت می‌کنند.

سازمان بسیج عشایری: سابقه فعالیت‌های «بسیج عشایر» به دوران جنگ ایران و عراق و در قالب «یگان مرزی عشایر» باز می‌گردد. این یگان‌ها پس از جنگ در قالب نواحی مقاومت بسیج عشایر به فعالیت خود ادامه دادند و از سال ۱۳۸۷، «سازمان بسیج عشایر» تشکیل و فعال شد. سازمان بسیج عشایر در ۲۷ استان ایران در حال فعالیت است. تعداد اعضای این سازمان در سال ۱۳۹۵، ۵۲۵ هزار نفر اعلام شده است. سازمان بسیج عشایر با ایجاد ۶ ناحیه در مراکز استان‌ها، ۱۵ سازمان عشایری منطقه‌ای و ۳۹ پایگاه مقاومت در حال فعالیت است.

این سازمان همچنین اقدام به مسلح کردن هزاران نفر از عشایر کرده است تا بتواند اهداف دفاعی و امنیتی مدنظر سپاه و بسیج را تامین کند. تسلیح عشایر ایران با نظر خامنه‌ای، اجرایی شده است. در این طرح، سپاه ابتدا ۲۰۰ هزار قبضه سلاح‌های شکاری عشایر را جمع‌آوری کرده و سپس اقدام به صدور مجوز برای داشتن سلاح کرده است. مجوزهای سلاح عشایر به طور سالیانه صادر می‌شود و «مرکز سلاح و مهمات سپاه»، مسئول صدور جواز اسلحه عشایری است. این مرکز سالانه ۱۵ هزار مجوز صادر می‌کند. علت صدور این مجوز، نیازهای دفاعی عشایر در زندگی‌ شخصی آنها اعلام شده است. از سوی دیگر، بخشی از عشایر ایران با حکم ماموریت مسلح می‌شوند و نیروی وابسته به سپاه هستند. سازمان بسیج عشایر همچنین در زمینه اقتصادی هم فعال شده و با همکاری پایگاه‌های مقاومت بسیج، به عشایری که قصد فعالیت‌های اقتصادی دارند، تسهیلات اقتصادی می‌پردازد.

سازمان بسیج فرهنگیان: «سازمان بسیج فرهنگیان» سال ۱۳۷۹ تاسیس شده است. این سازمان تا سال ۱۳۸۲ به عنوان بخشی از سازمان بسیج دانش‌آموزی فعال بود. سال ۱۳۸۳ فعالیت آن مستقل شد ولی از سال ۱۳۸۷ دوباره تحت نظر سازمان دانشجویی قرار گرفت. این تغییر چندان دوام نیاورد و  از سال ۱۳۹۰، دوباره بسیج فرهنگیان به صورت مستقل فعالیت می‌کند. تعداد اعضای این سازمان بیش از ۵۰۰ هزار نفر اعلام شده است. جامعه هدف اصلی این سازمان، افراد شاغل در آموزش و پرورش به ویژه معلمان است.

سازمان بسیج مداحان: «سازمان بسیج مداحان:، ۹ دی ماه سال ۱۳۸۸ تاسیس شده است. تعداد اعضای این سازمان بیش از ۵۰ هزار نفر برآورد شده است. مداحان، شاعران آيینی و مدیران هیات‌های مذهبی از جمله اعضای این سازمان هستند. این سازمان در زمینه سازماندهی، تشکیل پرونده و آموزش مداحان فعال است. «شورای عالی»، مهم ترین نهاد بالادستی این سازمان است. این سازمان در استان‌ها و شهرستان‌ها، تشکیلاتی چون «مجمع الذاکرین» راه اندازی کرده تا از فعالیت مداحان پشتیبانی کند.

سازمان بسیج مهندسین:

سال ۱۳۷۹ تشکیل شد. این سازمان شامل چهار شاخه «مهندسان عمران و معماری، مهندسین صنعتی، مهندسین فاوا (فناوری اطلاعات و ارتباطات) و مهندسین کشاورزی و منابع طبیعی» است که به صورت سازمان‌های جداگانه در حال فعالیت هستند. بر اساس ادعای مسئولان این سازمان، بیش از ۷۵ هزار نفر در حوزه صنعتی و بیش از ۴۰ هزار نفر، در شاخه عمران و معماری عضو این سازمان هستند. در زیرمجموعه شاخه‌های این سازمان، کانون‌ها و گروه‌های تخصصی تشکیل شده‌اند که به طور مستمر جلساتی دارند که در قالب «حلقه‌های صالحین» و «هیات‌های اندیشه‌ورز» برگزار می‌شود. «کادرسازی برای نظام» و «پرورش نیروهای متعهد و متخصص» از مهم‌ترین ماموریت‌های این سازمان‌ها اعلام شده است. از سال ۱۳۹۲، بسیج «مهندسین کشاورزی و منابع طبیعی» فعال‌تر از شاخه‌های دیگر بوده و در قالب یک سازمان مستقل در حال فعالیت است. تعداد اعضای وابسته به سازمان بسیج مهندسین کشاورزی و منابع طبیعی، ۴۵ هزار نفر اعلام شده است. تعداد اعضای سازمان مهندسین بسیج فاوا، ۸ هزار نفر اعلام شده است. این سازمان در حوزه «توسعه اندیشه اسلامی در فضای مجازی» و «مقابله با تهدیدات در حوزه سایبری» فعالیت می‌کند.

 سازمان بسیج پیشکسوتان:

سابقه تشکیل این سازمان به سال ۱۳۸۹ باز می‌گردد. سازماندهی «تمام بازنشستگان نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران» مهم‌ترین هدفی بوده است که این سازمان دنبال می‌کرده ولی عمده تمرکز و هدف‌گذاری آن بر بازنشستگان سپاه و بسیج بوده است. «تشکیل هیات‌های قرآنی» در خانه‌های بازنشستگان و محله‌ها، برگزاری اردوهای راهیان نور، اردوی جهادی، پیاده‌روی‌های مذهبی و ر‌ا‌ه‌اندازی حلقه‌های مشورتی «دفاعی و امنیتی»، «فرهنگی و اجتماعی»، «ورزشی و آموزشی»، «امر به معروف و نهی از منکر»، «سازندگی» و «محرومیت‌زدایی» و فعال‌کردن «هیات‌های اندیشه‌ورز» و «حلقه‌های صالحین» از جمله فعالیت‌های این سازمان بوده است. «سازمان بسیج پیشکسوتان» که در ۳۱ استان و بیش از ۴۰۰ ناحیه مشغول فعالیت است، توسط شورای مرکزی اداره می‌شود. رئيس شورای مرکزی هر ناحیه، توسط فرمانده سپاه ناحیه منصوب می‌شود.

سازمان بسیج کارمندان:

سابقه آن به تشکیل پایگاه‌های مقاومت در ادارات در سال ۱۳۶۹ باز می‌گردد. سال ۱۳۸۸، با سازماندهی جدید اقشار در بسیج، «سازمان بسیج کارمندان» شروع به فعالیت کرد. «تربیت نیروی انسانی و کادرسازی برای نظام» و «جذب و آموزش کارمندان در بسیج» مهم‌ترین اهداف این سازمان است. مسئولان سازمان در سال ۱۳۹۶، اعلام کرده‌اند ۶۴ درصد کارمندان دولتی عضو بسیج کارمندی هستند.

نهادهای علمی تحت نظارت بسیج

دانشکده «مطهری»، در حوزه علوم و فنون فعال است و سال ۱۳۷۰ تاسیس شده است.

«تربیت، آموزش و توانمندسازی فرماندهان و مدیران بسیج» مهم ترین هدف تاسیس این دانشکده اعلام شده است. این دانشکده در طول سال بیش از ۱۰هزار تن از فرماندهان و مدیران بسیج را آموزش می‌دهد.

دانشکده حضرت زینب: این دانشکده که در تهران فعال است، وابسته به «سازمان بسیج جامعه زنان» است. «تولید علوم انسانی و اسلامی در حوزه زنان و خانواده»، «ارتقای بصیرتی و معرفی زنان»، «تربیت دختران همتراز با انقلاب» و «گفتمان‌سازی» از اهداف این دانشگاه اعلام شده است.

دانشکده رسانه: این دانشکده که سال ۱۳۹۶ راه‌اندازی شده، وابسته به «خبرگزاری فارس» است. دانشکده علمی – کاربردی رسانه در ۵ رشته در حوزه کاردانی و ۴ رشته در حوزه کارشناسی به جذب دانشجو پرداخته است. فارغ‌التحصیلان دانشگاه به عنوان نیرو‌های خبرگزاری فارس، وارد این رسانه می‌شوند.

پژوهشکده مطالعات و تحقیقات بسیج: این مرکز مطالعاتی سال ۱۳۶۹ تحت عنوان «مرکز مطالعات ارتش بیست میلیونی» شروع به فعالیت کرد. سال ۱۳۷۲، نام این مرکز به «سازمان تحقیقات و خودکفایی نمسا» تغییر یافت و سال ۱۳۸۱ با عنوان «پژوهشکده مطالعات و تحقیقات بسیج» فعالیت خود را ادامه داد. انجام تحقیقات بنیادی،‌ اثرسنجی برنامه‌ها و فعالیت‌های بسیج و تامین و تولید اطلاعات علمی از جمله ماموریت‌های این پژوهشکده اعلام شده است.

فعالیتهای اقتصادی بسیج

بنیاد تعاون بسیج ؛ شرکت‌ها و موسسات وابسته

فعالیت‌های موسسه تامین مسکن بسیجیان در زمینه تامین مسکن، در طول دو دهه گذشته با چالش‌ها و حاشیه‌های زیادی مواجه بوده و تعاونی‌های بسیجیان به طور مرتب در حال تغییر نام هستند.

بنیاد تعاون بسیج و موسسه‌های وابسته بر اساس گزارش پایان سال ۱۳۹۵ بانک مهر اقتصاد،‌ بیش از ۷۶ درصد سهام این بانک را در اختیار دارند.

جوان سیر ایثار در سال ۱۳۸۰ در حوزه حمل و نقل و خدمات سیاحتی و زیارتی فعال شده است.

سابقه تشکیل «بنیاد تعاون بسیج» که در اساسنامه‌اش، «موسسه غیرانتفاعی، با شخصیت حقوقی و مالی مستقل و وابسته به سازمان بسیج مستضعفان» معرفی شده، به سال ۱۳۷۵ باز می‌گردد.«ایجاد فرهنگ تعاون و همکاری در میان بسیجیان»، «پشتیبانی و هدایت بسیجیان جهت استفاده از تسهیلات اقتصادی دولت» و «ارایه خدمات به بسیجیان»، از اهداف این بنیاد اعلام شده است. فرمانده سازمان بسیج، نماینده رییس ستاد کل نیروهای مسلح، نماینده فرمانده سپاه، نماینده وزیر دفاع، مسئول دفتر نمایندگی ولی فقیه در بسیج، معاون هماهنگ کننده بسیج و مسئول حفاظت اطلاعات بسیج، اعضای هیات امنای این بنیاد محسوب می‌شوند. «تعطیل یا انحلال بنیاد»، «تغییرات در اساسنامه»، «خط مشی‌ها و سیاست‌های اساسی»، «ساختار سازمانی» و «نصب و عزل مدیرعامل» از طریق هیات امنا صورت می‌گیرد و باید به تصویب رهبر جمهوری اسلامی برسد.

طبق اساسنامه بنیاد تعاون بسیج، این سازمان از پرداخت مالیات معاف است ولی از سال ۱۳۸۲، این سازمان مشمول قانون مالیات‌های مستقیم شد. همچنین طبق اساسنامه، «در صورت انحلال بنیاد، پس از تصفیه،‌ کلیه اموال و دارایی‌های بنیاد در اختیار ولی‌فقیه قرار می‌گیرد.» در زیرمجموعه این بنیاد، مجموعه‌های متعددی فعال هستند:

موسسه تامین درمان بسیجیان: این موسسه در زمینه «بیمه تامین اجتماعی»، «بیمه تکمیل درمان، عمر و حوادث» فعالیت می‌کند و در ۲۲ استان دارای ۵۰ مرکز درمانی است. اختصاص تسهیلات خاص برای حمایت مالی و درمانی از زوج‌های نابارور بسیجی، چاپ کتاب برای ترویج سبک زندگی اسلامی و آموزش طب

ایرانی-اسلامی، ارايه خدمات درمانی در مراسم‌های ویژه مانند راهپیمایی اربعین از دیگر فعالیت‌های این موسسه است.

موسسه تامین اقلام مصرفی بسیجیان: این موسسه تجاری که دارای فروشگاه‌های زنجیره‌ای متعدد در سراسر کشور است، در حوزه خرید و فروش و عرضه مستقیم کالا به بسیجیان و دیگر شهروندان مشغول به فعالیت است. «فروشگاه تعاونی مصرف بسیجیان» که دارای بیش از ۳۰۰ فروشگاه زنجیره‌ای در سراسر کشور است، مهم‌ترین شبکه توزیع موسسه تامین محسوب می‌شود و علاوه بر فروش نقدی عادی، اجناسی که با کالابرگ به بسیجیان تعلق می‌گیرد را توزیع می کند. فروشگاه‌های زنجیره‌ای «یاس نوین پارسه» مشهور به «فروشگاه یاس» هم از دیگر شبکه‌های مهم این مجموعه است. این مجموعه در سال‌های اخیر در حوزه سبک زندگی اسلامی و تامین پوشاک زنان با تمرکز بر الگوی‌های مدنظر حکومت و تامین جهیزیه برای کمک به افزایش نرخ ازدواج به صورت جدی فعال شده است.

موسسه تامین مسکن بسیجیان: این موسسه از سال ۱۳۷۷ فعالیت خود را شروع کرده است. موسسه تامین مسکن، در فاز اول فعالیت‌هایش اقدام به تملک زمین به روش‌های مختلف و در فاز دوم با تاسیس تعاونی‌های مسکن مختلف مانند «امید»، «بصیرت»، «ایثارگران»، «منتظران مهدی»، «مهر فجر» و «طلوع یار»، اقدام به اجرای طرح خانه‌سازی برای تامین مسکن بسیجیان کرده است. موسسه تامین مسکن، در ساخت مسجد نیز فعال است. فعالیت‌های این موسسه در زمینه تامین مسکن، در طول دو دهه گذشته با چالش‌ها و حاشیه‌های زیادی مواجه بوده و تعاونی‌های بسیجیان به طور مرتب در حال تغییر نام هستند. بدین سبب رصد و ارزیابی فعالیت‌های آنها بسیار دشوار است. آخرین آمار در دسترس از فعالیت‌های موسسه تامین مربوط به سال ۱۳۸۲ است که در گام اول که یک دوره پنج ساله محسوب می‌شود، اقدام به راه‌اندازی ۱۸۴ تعاونی مسکن و واگذاری بیش از ۳۲ هزار قطعه زمین کرده است.

موسسه خدمات علمی و آموزشی رزمندگان: این موسسه ریشه در «موسسه علمی رزمندگان» دارد که با سرمایه اهدایی ۲۰ میلیون ریالی توسط «آیت‌الله خمینی» در سال ۱۳۶۶ تاسیس شد و نسخه بروزشده آن در سال ۱۳۷۵ در زیرمجموعه بنیاد تعاون به فعالیت خود ادامه داد. این موسسه در حوزه‌های «برگزاری کنکورهای آزمایشی، آز‌مون‌های المپیاد، پیشرفت تحصیلی، برگزاری دوره‌های المپیاد، تاسیس و اداره مدرسه و نشر و توزیع کتاب‌های کمک آموزشی» فعال است. در حال حاضر ۵۳ مدرسه با نام‌های «معراج اندیشه» و «خاتم الانبیا» در ۱۳ استان توسط این موسسه اداره می‌شوند. این موسسه همچنین در قالب دو طرح «آیه‌های تمدن» و «جهاد علمی»، برنامه‌های آموزشی هدفمندی را در سطح ملی برای بورسیه کردن دانش‌آموزان پیگیری می‌کند. «طرح حکمت» که ویژه ارايه خدمات علمی، آموزشی به فرزندان پرسنل نیروهای مسلح است هم یکی دیگر از  طرح‌های بزرگی است که این موسسه در آن مشارکت دارد.

موسسه فرهنگی هنری رزمندگان اسلام: این موسسه در زمینه سینما، نمایش​، مهدهای قرآنی و مهدکودک فعال است. در زیرمجموعه‌اش، موسسه فرهنگی و هنری راوی یا «راوی فیلم» با ۳۰ سالن نمایش از موسسات شناخته شده در حوزه سینما بود که از سال ۱۳۹۶ به «انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس» الحاق شد. این انجمن در حال حاضر تحت کنترل سپاه و بسیج، مشغول به فعالیت است. ازدیگر فعالیت‌های موسسه راوی، تولید ساخت فیلم‌های مستند، تدوین آثار مکتوب نظیر کتاب، انجام تحقیقات رسانه‌ای و اجرای پروژه‌های مختلف در حوزه مجازی است.

شرکت حساب‌رسی کوثر: این موسسه، یک سازمان حساب‌رسی داخلی است که وظیف حساب‌رسی برخی از موسسه‌ها و شرکت‌های وابسته به بنیاد تعاون بسیج را برعهده دارد.

بنیاد تعاون بسیج در طول یک‌دهه اخیر با سرمایه‌گذاری گسترده در بازار بورس، صنعت و معدن، خدمات، نفت و پتروشیمی و بانک به یک بازیگر بزرگ تبدیل شده است. رصد فعالیت‌های وابسته به این بنیاد از این نظر دشوار است که این شرکت‌ها به طور دائم در حال خرید و فروش سهام شرکت‌های بزرگ هستند و بنیاد تعاون بسیج احتمالا به دلیل ملاحظات سیاسی و فرار از دام تحریم‌ها، به طور ادواری شرکت‌های تازه سرمایه‌گذاری به بازار وارد می‌کند تا شناسایی آنها دشوار باشد. این شرکت‌ها همچنین در زمینه شفافیت نیز عملکرد بسیار ضعیفی دارند. برخی از مهم‌ترین شرکت‌های زیرمجموعه این بنیاد عبارتند از:

بانک مهر اقتصاد: سابقه فعالیت «بانک مهر اقتصاد» به سال ۱۳۷۲ باز می‌گردد که در قالب موسسه قرض‌الحسنه بسیجیان و با سرمایه اولیه ده میلیون ریال که از سوی آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی به عنوان «هبه»(یعنی بخششی که قابل بازپس گرفتن است) پرداخت شد، شروع به فعالیت کرد. این صندوق در سال ۱۳۷۹ به «موسسه مالی اعتباری مهر» و در سال ۱۳۸۸ به «بانک مهر اقتصاد» تغییر وضعیت داد.

«بانک مهر اقتصاد» در حال حاضر دارای بیش از ۶۰۰۰ هزار کارمند و ۸۰۰ شعبه است. بنیاد تعاون بسیج و موسسه‌های وابسته بر اساس گزارش پایان سال ۱۳۹۵ این بانک،‌ بیش از ۷۶ درصد سهام این بانک را در اختیار دارند. اواخر سال ۱۳۹۶ گزارش‌هایی درباره ادغام این بانک در بانک‌های «ثامن» و «انصار» که هر سه وابسته به سپاه هستند، منتشر شده است که به نظر می‌رسد فرایندی پیچیده و زمان‌بر است. مسئولان بانک مهر اقتصاد اعلام کرده‌اند که تنها در صورت «حکم حکومتی»، موضوع ادغام پیگیری می‌شود. حکم حکومتی باید توسط آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی صادر شود.

گروه مالی مهر اقتصاد: این گروه مالی ابتدا به نام «شرکت سرمایه‌گذاری تجلی سامانه» فعالیت می‌کرد و سال ۱۳۹۲ به «گروه مالی مهر اقتصاد» تغییر نام داد. شرکت‌های «سرمایه‌گذاری مهر اقتصاد ایرانیان» و «سرمایه‌گذاری تدبیرگران آتیه ایرانیان»، «شرکت نگین ساحل رویال»، «شرکت تجلی مهر ایرانیان» و «شرکت خدمات بازرگانی آینده‌نگر مهر»، سهامداران عمده این کارگزاری هستند.

گروه مالی مهر اقتصاد به همراه شرکت‌های وابسته، مالک اصلی «هدلینگ توسعه معادن روی ایران» است. «هلدینگ توسعه معادن روی ایران» با ارزش بازار بیش از ۸۰۰ میلیارد تومان، یکی از ‌مهم‌ترین کانون‌های سرمایه‌گذاری در تولید سرب و روی است. در زیرمجموعه این هدلینگ، شرکت‌های متعددی چون «شرکت تولید روی ایران»، «شرکت فرآوری مواد معدنی ایران»، «شرکت ذوب روی بافق»، «شرکت ملی سرب و روی ایران»، «شرکت اسیدسازان زنجان»، «شرکت تولید روی بندرعباس»، «شرکت ذوب و احیای روی قشم»، «شرکت مهندسی و تحقیقاتی فلزات غیرآهنی»، «شرکت راهبران صنعت سرب و روی انگوران»، «شرکت صنعتی و معدنی شمال‌شرق شاهرود»، «شرکت آلفا ماشین پویا»، «شرکت معدن‌کاران انگوران»، ‌«شرکت جام امید البرز» و «شرکت شیمیایی کاتالیست پارسیان» همراه با شرکت‌های «کالسیمین» و «صنعت روی زنگان» فعال هستند که این شرکت را در مجموع به یک غول مهم اقتصادی در حوزه معادن روی و سرب، تولید اسید و اکتشاف و حفاری تبدیل کرده است.

جوان سیر ایثار: این شرکت در سال ۱۳۸۰ در حوزه حمل و نقل و خدمات سیاحتی و زیارتی فعال شده است. این شرکت به طور تخصصی در تامین نیازهای مربوط به اردوهای بسیج و اردوهای «راهیان نور» فعالیت می‌کند ولی در سیستم حمل‌ و نقل جاده‌ای ایران هم به عنوان «بزرگ‌ترین شرکت حمل و نقل جاده‌ای کشور» شناخته شده است. شرکت «جوان‌سیر ایثار» دارای ۶۱ شعبه و ۵ ترمینال اختصاصی در کل کشور و مالک ۷۵۰ دستگاه اتوبوس است. شرکت «جوان سیر ایثار» علاوه بر انحصار کاروان‌های راهیان نور، در سال‌های اخیر،‌ انحصار بخش اعظم حمل و نقل مسافران اربعین را نیز بر عهده گرفته است. در زیرمجموعه این شرکت، «آژانس هواپیمایی جوان سیر ایثار» نیز راه‌اندازی شده است که در حوزه فروش بلیط قطار و هواپیما و رزرو هتل و صدور ویزا فعالیت می کند.

ریل ترابر سبا: این شرکت که شهریور سال ۱۳۸۸ تاسیس شده است، در حوزه حمل و نقل ریلی به ویژه مسیرهای تهران-مشهد و تهران-اهواز فعال است. این شرکت همچنین مالک «قطارهای لوکس غدیر» است.

کارگزاری مهر اقتصاد ایرانیان: این شرکت که در زمینه بورس و معاملات آنلاین فعال است، سال ۱۳۷۹ تاسیس شده است. در حال حاضر شرکت‌های «گروه مالی مهر اقتصاد»، «شرکت سرمایه‌گذاری اندیشه محوران»، «شرکت سرمایه‌گذاری تدبیرگران آتیه ایرانیان»، «شرکت نگین ساحل رویال» و «شرکت خدمات بازرگانی آینده‌نگر مهر»، سهامداران عمده این کارگزاری هستند.

تجلی مهر ایرانیان: این شرکت در سال ۱۳۸۸ تاسیس شده و حوزه فعالیت آن «عمران و ساختمان» است. در زیرمجموعه این شرکت، شرکت‌های «مهندسین مشاور کوشا» در حوزه طراحی و مشاوره، «شرکت سازندگی انصار»، در حوزه ساختمان سازی و راه‌سازی، «شرکت افتخار خوزستان» در زمینه عمرانی و سرمایه‌گذاری، «شرکت کوثر آذربایجان» در زمینه انبوه‌سازی ساختمان و شهرک‌سازی و همچنین «شرکت فراسوی شرق» که سابقه تاسیس آن به سال ۱۳۶۸ باز می‌گردد، در حوزه ساخت و ساز فعال است. عمده فعالیت‌های ساختمانی این شرکت در استان خراسان رضوی متمرکز است.

شرکت آتیه سازان مهر اقتصاد: این شرکت که از زیرمجموعه‌های بانک مهراقتصاد محسوب می‌شود، در حوزه‌های بسیار متنوعی از طبخ و توزیع غذا، خدمات زیبایی و بازاریابی تا فعالیت‌های بانکی، سدسازی، پروژه‌های فن‌آوری و پتروشیمی و نفت، فعال است.

موسسه کارآفرینی و اشتغال‌زایی نگار نصر: این شرکت در سال ۱۳۹۰ تاسیس شده است. سهام‌داران این شرکت عبارتند از «بنیاد تعاون بسیج»، «موسسه تامین مسکن بسیجیان» و «موسسه خدمات درمانی بسیجیان». این شرکت در حوزه اشتغال‌زایی فعال است. «شرکت نگار نصر» با راه‌اندازی یک سایت اینترنتی، از متقاضیان کار ثبت‌نام می‌کند و سپس تلاش می‌کند به آنها یرای یافتن کار، مشاوره بدهد و کمک کند. ‌راه‌اندازی مشاغل خانگی، برگزاری دوره‌های آموزشی و جذب تسهیلات بانکی برای فعالان در حوزه اشتغال‌زایی از دیگر فعالیت‌های این شرکت است.

شرکت پشتیبانی ایثار: این شرکت که سال ۱۳۹۱ تاسیس شده است، در حوزه تامین کالا در زمینه لوازم ورزشی، آشپزخانه، الکترونیک و رایانه، لوازم خانگی، صوتی و تصویری و لوازم اداری فعال است.

شرکت نوآوران موج: این شرکت در سال ۱۳۷۴ تاسیس شده و در حوزه بازرگانی، سیستم‌های مخابرات و الکترونیک و خرید و فروش رایانه و تجهیزات رادیویی فعال است.

شرکت سرمایه‌گذاری تدبیرگران آتیه ایرانیان: این شرکت  که سال ۱۳۹۰ تاسیس شده است، در حوزه‌های مختلف سرمایه‌گذاری کرده است. این شرکت از سهامداران اصلی «هدلینگ فن‌آوا» محسوب می‌شوند که در زمینه توسعه خدمات اینترنتی فعال است و یکی از سه شرکت مهم در این حوزه محسوب می‌شود.

شرکت نگین ساحل رویال: این شرکت در حوزه سرمایه‌گذاری و خرید و فروش سهام شرکت‌های بزرگ فعال است. در سال‌های اخیر این شرکت، سهامدار شرکت‌هایی چون «هلدینگ توسعه معادن روی»، «تاید واتر خاورمیانه»، «خودروسازی بهمن» و «مهندسی تکنوتار» بوده است.

شرکت آتیه‌سازان مهر اقتصاد: این شرکت که سال ۱۳۹۵ تاسیس شده است، شرکت سهامی کارکنان «بانک مهر اقتصاد» محسوب می‌شود. حوزه فعالیت این شرکت، سرمایه‌گذاری، بازرگانی مجازی و لیزینگ تعریف شده است.

شرکت گسترش سرمایه‌گذاری تک‌تار: این شرکت که ۵۰ درصد سهام «هلدینگ توسعه معادن روی ایران» را در اختیار دارد، از سال ۱۳۹۶ به نمایندگی از بنیاد تعاون بسیج وارد خرید و فروش سهام شرکت‌های بزرگ شده است.

شرکت مهندسی تکنوتار: این شرکت که سال ۱۳۷۵ تاسیس شده است، یکی از مهم‌ترین شرکت‌های تولید‌کننده دستگاه‌های توزیع سوخت مایع در ایران است و در کلیه زمینه‌های پمپ بنزین فعال است.

نهادهای اجتماعی و فرهنگی تحت نظارت بسیج

خبرگزاری دانشجو وابسته به سازمان بسیج دانشجویی است. این خبرگزاری که از سال ۱۳۸۲ راه‌اندازی شده است

ساخت مستند، تولید تعزیه و تئاتر، برگزاری جشنوار‌های سینمایی و کاریکاتور، برگزاری دوره‌ها و اردوهای آموزشی از جمله فعالیت‌های بنیاد روایت فتح است.

«خبرگزاری فارس» به عنوان یکی از بزرگ‌ترین رسانه‌های خبری فعال در ایران، سال ۱۳۸۱ تاسیس شده است و بودجه آن توسط «سازمان بسیج» تامین می‌شود.

در جلسات حلقه صالحین که توصیه شده قبل یا بعد از نماز مغرب و عشا برگزار شود، رصد مستمر و دقیق سخنان آیت‌الله خامنه‌ای و تحلیل مسائل سیاسی روز و رفع شبهات، دستور کار اصلی تعریف‌شده است.

خبرگزاری فارس: «خبرگزاری فارس» به عنوان یکی از بزرگ‌ترین رسانه‌های خبری فعال در ایران، سال ۱۳۸۱ تاسیس شده است و بودجه آن توسط «سازمان بسیج» تامین می‌شود. این خبرگزاری به صورت ۲۴ساعته، اخبار خود را به زبان‌های فارسی، انگلیسی، ترکی و عربی منتشر می‌کند. این خبرگزاری دارای ۳۱ سایت استانی و ۱۷ دفتر است و یک سایت ویژه اخبار افغانستان، «باشگاه فرهنگی و هنری توانا» و «دانشکده رسانه» را تحت پوشش دارد. مدیران این خبرگزاری، این رسانه را «خاکریز مقدم جنگ نرم» توصیف کرده‌اند. خبرگزاری فارس در دهه‌ گذشته، نقش مهمی در هدایت پروژه‌های معطوف به سرکوب فعالان مدنی و رسانه‌ای، منتقدان سیاسی و اجتماعی داشته است و یک بازوی مهم تبلیغاتی برای سازمان‌های اطلاعاتی و امنیتی و قضایی محسوب می‌شود. خبرگزاری فارس همچنین از سال ۱۳۸۷ اقدام به راه‌اندازی «باشگاه آموزش خبرنگاری» کرد که در ادامه به «باشگاه توانا» تغییر نام داده است. این باشگاه وظیفه «فراخوان، جذب و گزینش اولیه» نیرو برای خبرگزاری فارس را برعهده دارد و در حوزه‌های «آموزش مجازی و تولید محتوا» نیز فعال است.

خبرگزاری دانشجو: خبرگزاری دانشجو وابسته به سازمان بسیج دانشجویی است. این خبرگزاری که از سال ۱۳۸۲ راه‌اندازی شده است، در ۳۱ استان دفتر دارد. این خبرگزاری همچنین از اعضای بسیج دانشجویی در دانشگاه‌ها به عنوان خبرنگار افتخاری استفاده می‌کند.

خبرگزاری بسیج: این خبرگزاری به عنوان «پایگاه اطلاع رسانی بسیج» از سال ۱۳۹۱ فعالیت خود را شروع کرده است. از سال ۱۳۹۴، «باشگاه خبرنگاران بسیج» نیز به عنوان زیرمجموعه این خبرگزاری فعال شده است.

شبکه اطلاع‌رسانی بسیج: شبکه شباب، عنوان اختصاری شبکه اطلاع‌رسانی و بستر ارتباطی داخلی سازمان بسیج است که از سال ۱۳۹۱ راه‌اندازی شده است. این شبکه که در دو بخش سازمانی و غیرسازمانی فعالیت ‌می‌کند، اطلاعات غیرطبقه‌بندی‌شده سازمان بسیج  را در دسترس اعضای این سازمان قرار می‌دهد. مسئولان این شبکه مدعی هستند که در حال حاضر در ۴۴هزار نقطه در سراسر ایران، اعضای بسیج امکان دسترسی به این شبکه را دارند. بسیج همچنین یک شبکه ارتباطی تصویری داخلی هم راه‌اندازی کرده است که «مرکز سمت» نام دارد.

بنیاد روایت فتح: «انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس»، «شهرک سینمایی انقلاب و دفاع مقدس»، «انتشارات روایت فتح و ساقی» و ... زیرمجموعه بنیاد «روایت فتح» هستند. ساخت مستند، تولید تعزیه و تئاتر، برگزاری جشنوار‌های سینمایی و کاریکاتور، برگزاری دوره‌ها و اردوهای آموزشی از جمله فعالیت‌های این بنیاد است. جشنواره‌های ملی «فیلم مقاومت»، «تئاتر مقاومت» و «هنر مقاومت» نیز تحت نظر این بنیاد برگزار می‌شوند. دبیران این جشنواره‌ها به پیشنهاد مدیرعامل بنیاد و با حکم رئيس سازمان بسیج منصوب می‌شوند.

حلقه‌های صالحین: تشکیل «حلقه‌های صالحین» از سال ۱۳۸۷ مطرح شد. این طرح، از سال ۱۳۸۸، به عنوان مهم‌ترین دستورکار بسیج اعلام شد و از آن به عنوان «نسخه اصلی برنامه ریزی استراتژیک فرهنگی جوامع شیعی، برای زمینه‌سازی ظهور منجی عالم بشریت مهدی موعود (عج)» یاد شد. ساختار کلی حلقه‌های صالحین دارای ۸ سطح (بسیج عمومی، بسیج عادی، بسیج فعال، سرگروه، مربی، سرمربی، استاد و مرکز تولید اندیشه اسلامی) بوده و مجمع اساتید حلقه‌های صالحین به صورت فصلی با حضور فرماندهان سپاه، و گاهی در حضور رهبر جمهوری اسلامی تشکیل جلسه داده و دستورات لازم را دریافت می‌کند. بر اساس چارت سازمانی، این ۸ سطح در نهایت منجر به تشکیل «شورای عالی تعلیم و تربیت صالحین» می‌شود. یک حلقه عادی، با حضور ۱۵ تا ۲۰ نفر از اعضای بسیج تشکیل می‌شود و با الگوگیری از نشست‌های حلقه‌ای مساجد صدر اسلام، اعضا روی زمین و به صورت رو در رو، وارد بحث و گفت‌وگو می‌شوند. هر حلقه می‌تواند ۲ ساعت در هفته (حلقه عادی)، تا ۴ ساعت در هفته (حلقه فعال) و یا ۶ ساعت در هفته (حلقه ویژه) جلسه تشکیل دهد. گروه‌های سنی هدف در ۵ سطح ( ۷ تا ۱۱ سال، ۱۲ تا ۱۷سال، ۱۸ تا ۲۹ سال، ۳۰ تا ۵۰ سال و ۵۰ سال به بالا) تعریف شده‌اند.

در جلسات حلقه صالحین که توصیه شده قبل یا بعد از نماز مغرب و عشا برگزار شود، رصد مستمر و دقیق سخنان آیت‌الله خامنه‌ای و تحلیل مسائل سیاسی روز و رفع شبهات، دستور کار اصلی تعریف‌شده و سرگروه مجاز است که ارتباطات اعضا را کنترل کند، با محل تحصیل یا کار افراد ارتباط برقرار کند، تکالیف شرعی را به آنها یادآوری کرده و در صورت امکان، جلسات را در منزل اعضا برگزار کند.

«تقید به شنیدن و پیگیری سخنان رهبری»، «شرکت در راهپیمایی و انتخابات» و آمادگی برای حضور در برنامه‌های سپاه مانند اردوهای جهادی، گشت‌های امنیتی و شناسایی افرادی که باید امر به معروف شوند، از اهم وظایف اعضای حلقه‌های صالحین است. اعضای حلقه باید ۳ مرحله را طی کنند. اول جذب شود، بعد مرحله تثبیت را طی کند، «به گونه‌ای است که جدا شدن او از حلقه تربیتی به آسانی صورت نپذیرد.» در این مرحله عضو حلقه صالحین، ۴ گام را طی می‌کند: «تعمیق ارتباطات عاطفی، هویت بخشی، شناخت، آگاهی و بیداری و بستر‌سازی برای رشد.»

مرحله سوم، به مرحله رشد موصوف است و فرد در ۵ فاز عقلانی، عاطفی، اجتماعی، اخلاقی و اعتقادی، آموزش‌های لازم را دریافت می‌کند. در طول دوره‌های آموزشی به طور عمده، کتاب‌های مرتضی مطهری تدریس می‌شوند ولی در مورد آموزش‌های قرآنی و مذهبی، کتاب‌های تفسیر نور (محسن قرائتی)، تفسیر نمونه (ناصر مکارم شیرازی) و تفسیر المیزان (طباطبایی)، میزان الحکمه (محمد محمدی ری شهری) نیز مورد توجه قرار دارند.

اعضا برای مطالعه علاوه بر سایت‌های اختصاصی فعال درباره «طرح صالحین»، می توانند به پایگاه اطلاع رسانی رهبر جمهوری اسلامی و روزنامه جوان هم مراجعه کنند. در این حلقه ها برای گسترش دامنه اعضا، مانند روش عضوگیری در شبکه‌های هرمی، هر یک از اعضا باید بکوشند ۳ تا ۵ نفر دیگر از اعضای عادی، محله، خانواده و ... را تشویق به عضویت در حلقه صالحین کنند. راه اندازی ده‌ها پایگاه اینترنتی، پایگاه ویژه آموزش زندگی، تالارهای گفت و گو پیرامون سبک زندگی، باشگاه خبرنگاران، رادیوی اینترنتی، سامانه پاسخگویی مجازی و ... از دیگر برنامه‌های مرتبط با حلقه صالحین است.

علاوه بر شرکت در کلاس‌های آموزشی، فعالیت‌های جنبی مانند دوره آموزش زبان انگلیسی، برنامه‌های کوهنوردی و ورزشی نیز برای اعضا تدارک دیده شده و برخی از اعضا نیز جذب گردان‌های واکنش سریع موسوم به «بیت المقدس» می‌شوند. این گردان‌ها با ماموریت «دفاع از کوی و برزن، امداد و نجات، مقابله با اغتشاشات، دفاع از مراکز حساس، ایست و بازرسی، کمین و ضدکمین» تشکیل شده‌اند و بر اساس ساختار تعریف شده، «در دسته‌های واکنش سریع حاضر در رزمایش، فرمانده همان سرگروه حلقه صالحین است که بحث‌های ارائه شده در حلقه را در صحنه رزم به نمایش می‌گذارد.»

محمدرضا نقدی، فرمانده وقت بسیج در سال ۱۳۹۳ ادعا کرده‌ است بیش از ۱۵۰هزار حلقه صالحین برای مردان و ۱۰۰هزار حلقه صالحین برای زنان در کل کشور تشکیل شده است. وی همچنین از فعال بودن ۱۵هزار حلقه سرگروه، ۱۳۰۰ حلقه مربی و ۴۶حلقه سرمربی خبر داده است. اعضای گردان‌های عاشورای بسیج از میان اعضای حلقه‌های صالحین انتخاب می‌شوند.

اردوهای جهادی: «اردوهای جهادی» که بیشتر در فصل تابستان برگزار می‌شود، یکی از گسترده‌ترین برنامه‌های اجتماعی بسیج است که با محوریت سازمان بسیج سازندگی و سازمان بسیج دانشجویی برگزار می‌شود. اردوهای جهادی در تمام حوزه‌های اقتصادی، عمرانی، اجتماعی، آموزشی و فرهنگی برگزار می‌شود و اعضای آن به طور عمده از میان دانش‌آموزان و دانشجویان عضو بسیج انتخاب می‌شوند. «مرکز مطالعات و هدایت حرکت‌های جهادی» وابسته به سازمان بسیج سازندگی، یک نهاد بالادستی برای شناسایی و ساماندهی گروه‌های جهادی که در این اردوها شرکت می‌کنند،است. دانش‌آموزان عضو بسیج در قالب طرح سالانه «هجرت» در این اردوها شرکت می‌کنند. تعداد گروه‌‌های جهادی در سال ۱۳۹۷، سه هزار گروه اعلام شده است. سازمان بسیج اعلام کرده که قصد دارد تعداد گروه‌های جهادی را تا پایان سال ۱۳۹۷ به ۸ هزار گروه افزایش دهد.

هیات های اندیشه ورز: «هیات‌های اندیشه‌ورز» از سال ۱۳۹۵ و در پی تاکید آیت‌الله خامنه‌ای در سازمان بسیج تشکیل شده است. رهبر جمهوری اسلامی، با تاکید بر تشکیل این هیات‌ها در سطح بدنه و راس، «طراحی برای ماموریت‌های مختلف اعم از جنگ سخت و جنگ نرم، سازندگی و خدمات‌رسانی» را وظیفه این هیات‌ها اعلام کرده است. او همچنین خواستار تشکیل «هیات‌های رصدگر» برای «مراقبت از نفوذ نکردن ویروس‌ها و مورد آسیب قرار نگرفتن سازمان بسیج» شده است. پس از درخواست آیت‌الله خامنه‌ای، گزارش‌های متعددی درباره تشکیل هیات‌های اندیشه‌ورز منتشر شده ولی هیات‌های رصدگر چندان مورد توجه قرار نگرفته است. هیات‌های اندیشه‌ورز به صورت محفل‌های مشورتی تشکیل می‌شوند و در برخی موارد، با دعوت از شخصیت‌های بالادستی بسیج به تحلیل سیاست داخلی و خارجی می‌پردازند.

نمایندگی ولی فقیه در سپاه

طبق اساسنامه مصوب ۱۵شهریور ۱۳۶۱ در ساختار سازمانی سپاه به عنوان یک «معاونت سپاه» شناخته می‌شود ولی در عمل به صورت یک تشکیلات مستقل است که به طور مستقیم زیر نظر ولی فقیه فعالیت می‌کند. این نهاد از نظر سازمانی جزو ارکان تشکیلاتی و یا سلسله مراتب فرماندهی سپاه محسوب نمی‌شود ولی نقش تعیین کننده‌ای در ساختار بالادستی دارد. عناوین برنامه‌های نمایندگی ولی‌فقیه در سپاه، از طریق دفتر عقیدتی سیاسی فرماندهی کل قواو ستاد کل نیروی های مسلح به تصویب می‌رسد. نماینده ولی‌فقیه در سپاه همچنین عضو هیات مرکزی گزینش و هیات عالی انضباطی سپاه است. بر اساس ماده ۳۳ اساسنامه سپاه، نماینده ولی‌فقیه می‌تواند بر کلیه امور سپاه و تصمیمات فرماندهان از نظر انطباق با موازین شرعی و دستورات رهبر جمهوری اسلامی نظارت کند و اگر موردی را مغایر تشخیص دهد، مسئولین ملزم به تجدیدنظر هستند. همچنین بر اساس تبصره ۲ ماده ۳۱ اساسنامه سپاه، این نهاد در عهده‌دار شدن مسئولیت واحدهای آموزش، عقیدتی و سیاسی و تبلیغات و انتشارات حق تقدم دارد. آموزش‌های قرآنی و اخلاق، توانمندی علمی آموزشی روحانیون، ارتقای منزلت اجتماعی و انعکاس عملکرد سپاه، اعزام مبلغین روحانی، انجام فعالیت‌های مخصوص، بررسی و تایید محتوای محصولات فرهنگی سپاه، برگزاری مراسم، مناسبت‌ها و فضاسازی معنوی، تایید شرعی ضوابط و مقررات سپاه، تایید صلاحیت مکتبی کارکنان و نظارت بر سازمان، تربیت مربیان و اساتید عقیدتی سیاسی، توانمندسازی طلاب رزمی تبلیغاتی، توسعه فناوری اطلاعات، توسعه و تعمیق آموزش عقیدتی سیاسی کارکنان، هدایت و ارتقای بینش سیاسی و انجام امور مطالعاتی و تحقیقات و پژوهش، از جمله وظایفی است که این نهاد در سپاه دنبال می کند.

در زیرمجموعه  این نهاد، «جانشین نماینده ولی‌فقیه»، معاونت های زیر قرار دارند.

«معاونت تربیت و آموزش عقیدتی»، هدف این معاونت ارتقای معنویت و تریبت و ساماندهی نیروهای مومن سپاه است. از اقدامات این معاونت می توان به برگذاری دوره های تربیت آموزشیار قرآن برای پاسداران اشاره کرد. از دیگر فعالیتهای این معاونت "اعزام استاد اخلاق به رده های مختلف سپاه و آموزش دوره های رزم مقدماتی نخبگان و اعضای هیات علمی سربازان در شهر قم، راه اندازی و تشکیل اتاق فکر و تهیه لوح فشرده اخلاق و احکام" است.

«معاونت هماهنگ کننده»، به آموزش و ساماندهی نیروهای سپاه و اقشار بسیح و همجنین طلاب می پردازد. به گفته معاون هماهنگ کننده نمایندگی ولی فقیه در سپاه در اسفند ماه  ۱۳۹۲” این نمایندگی اکنون از امکان آموزش ۲۲۰ هزار نفر در طول سال برخوردار است و از سوی دیگر با داشتن هفت هزار نفر استاد سازمانی، غیر سازمانی و مدعو، قوی‌ترین شبکه استاد و مربی را در اختیار دارد."

«معاونت فرهنگی و تبلیغات»،‌ در زمینه ارتقای فرهنگی سپاه پاسداران عمل می کند. از فعالیتهای این معاونت برگزاری کلاسها و مسابقات قرآن برای کارکنان سپاه به خصوص زنان می باشد. از نمونه اقدامات اخیر این معاونت ساخت کلیپ فرهنگی در موضوعات مختلف و کتابهای صوتی برای گسترش کتابخوانی است.

«معاونت امور روحانیون»، ظاهرا این معاونت در جهت کنترل و نظارت برفعالیت روحانیون در حوره علمیه و هماهنگی آن با آیت الله خامنه ای فعالیت می کند. برای این منظور، این معاونت با هدف "بصیرت افزایی و ولایتمداری" روحانیون و تبعیت آنها از خامنه ای  اقدام میکند.

«معاونت نیروی انسانی» این معاونت مسئول تامین و تقویت نیروی انسانی سپاه است.

«معاون طرح و برنامه و بودجه». در زمینه بودجه طرح و برنامه های نمایندگی سپاه برای آمادگی سپاه و بسیج برای مقابله با تهدیدات داخلی و خارجی در حوره فرهنگی فعالیت می کند. به گفته معاون طرح و برنامه و بودجه سپاه در سال ۱۳۹۴ این تهدیدات به سه طیف سخت نیمه سخت و نرم تقسیم بندی میشوند. در این زمینه "اجرای ماموریت در حوزه سخت، نیمه سخت و نرم بر عهده فرماندهی و آماده کردن پاسداران و بسیجیان در برابر تهدیدات نرم، بر عهده نمایندگی" است.

«معاونت روابط عمومی و انتشارات»، «تربیت و آموزش عقیدتی-سیاسی» و «معاونت سیاسی» سپاه نیز در چارت اداری از زیرمجموعه‌های فرمانده کل سپاه محسوب می‌شوند ولی در عمل این معاونت‌ها توسط نماینده ولی فقیه منصوب و کنترل می‌شوند. در زیرمجموعه‌ معاونت سیاسی سپاه، نهادهای مهمی چون «دفتر سیاسی سپاه» و «شبکه ملی هادیان سیاسی سپاه» قرار دارند که وظیفه هماهنگی و شبکه‌سازی سیاسی در سپاه را بر عهده دارند. سابقه تشکیل دفتر سیاسی سپاه که «اداره سیاسی سپاه» هم خوانده می‌شود، به سال ۱۳۵۸ باز می‌گردد. این دفتر طبق بند۲۸ اساسنامه سپاه، جزو مجموعه فرمانده کل سپاه است و مسئولیت «گردآوری و تدوین و تحلیل اخبار و رویدادهای سیاسی» را بر عهده دارد ولی در جریان تغییرات داخلی ساختار سپاه، مسئولیت این دفتر بر عهده «نمایندگی ولی فقیه در سپاه» قرار گرفته است. بولتن «رویدادها و تحلیل‌ها» یکی از مهم‌ترین نشریات داخلی سپاه است که توسط دفتر سیاسی سپاه منتشر می‌شود. این بولتن دارای دو طبقه‌بندی خیلی محرمانه (ویژه فرماندهان سپاه) و عمومی (ویژه رده‌های مختلف سپاه) است. این دفتر همچنین روزنامه جوان و هفته‌نامه صبح صادق را منتشر می‌کند. «سایت بصیرت» نیز به این دفتر وابسته است.

یک نهاد مهم دیگر، «دفتر نظارت نمایندگی ولی‌فقیه در سپاه» است که «مسئول نظارت بر کلیه امور سپاه و تهیه گزارش جهت نماینده رهبری می‌باشد.» عبارت کلیه امور سپاه ابهام برانگیز است. ظاهرا این دفتر در زمینه فعالیت‌های نظامی، امنیتی و اقتصادی سپاه شان نظارتی ندارد و صرفا در حوزه عقیدتی و سیاسی فعال است. یک نهاد دیگر دفتر تایید شرعی ضوابط و برنامه ها است.  این دفتر در ۱۳۹۴ تشکیل شد و مسئولیت تایید شرعی ضوابط و برنامه های سپاه را بر عهده دارد. دیگر نهادهای وابسته به نمایندگی سپاه عبارتند از:

«پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق» در سال ۱۳۵۹ با عنوان مرکز تحقیقات اسلامی و با هدف تدوین متون آموزشی عقیدتی و پژوهشهای مورد نیاز سپاه و بسیج تشکیل شد. در سال ۱۳۷۳ به عنوان پژوهشکده از سوی وزارت علوم به ثبت رسید ودر سال ۱۳۷۶  با سه گروه سیاسی اجتماعی و ا لهیات راه اندازی شد. در سال ۱۳۹۲ به  پژوهشگاه و در سال ۱۳۹۳ به درخواست ستاد فرماندهی با ابلاغ آیت الله خامنه ای به پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق ارتقا یافت. این پژوهشگاه " دارای پژوهشکده های الهیات، سیاسی، اجتماعی، مرکز متون، مرکز آموزش و تحصیلات تکمیلی، معاونت فناوری اطلاعات و تولید رسانه‌های دیجیتال، مرکز چاپ و نشر، دفتر نشریات علمی  است. این پژوهشگاه همچنین دارای یک اندیشکده است "که بر اساس وظایف و ماموریت‌ها قابلیت افزایش پژوهشکده دفاعی- امنیتی و پژوهشکده فقه اطلاعاتی را داراست." پژوهشکده‌ها دارای ۱۲ گروه علمی تخصصی هستند و در اجرای پروژه‌های پژوهشی توسعه‌ای، کاربردی و بنیادی در حوزه علوم انسانی و اسلامی فعالیت دارند.  از آثار پـژوهشگاه انتشارات زمزم هدايت با انتشار بيش از ۶۰۰ عنوان کـتاب می باشد.

مجتمع عالی شهید محلاتی:مرکز آموزش عالی تربیت مربی عقیدتی، سیاسی در شهر قم واقع شده و به «مجتمع آموزش عالی شهید محلاتی» مشهور است. این مرکز در سال ۱۳۶۱ تحت نظر سپاه تاسیس شد. ماموریت اولیه این مرکز، تربیت مربیان عقیدتی – سیاسی برای سپاه بود. سال ۱۳۶۶، تاسیس این مرکز به تصویب وزارت علوم رسید و سپاه دامنه فعالیت‌های آن را به حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی و تربیت روحانیون شاغل در نیروهای مسلح گسترش داد. عمده سیاست‌گذاری‌های مجتمع عالی شهید محلاتی تحت نظر نمایندگی ولی فقیه در سپاه انجام می‌شود.در زیرمجموعه این مجتمع، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشکده فرهنگ و ارتباطات، دانشکده عقیدتی سیاسی، مرکز آموزش روحانیون، مرکز آموزش علمی و کاربردی قرار دارند. اعضای دفتر نمایندگی ولی فقیه در سپاه که مسئولیت تایید شرعی ضوابط و برنامه‌های سپاه را بر عهده دارند. همچنین آموزش بدو خدمت تمام روحانیونی که قصد فعالیت در نیروهای مسلح ایران را دارند، در این مجموعه انجام می‌گیرد. این مرکز همچنین علاوه بر سپاه، از ارتش و نیروی انتظامی نیز در مقطع کاردانی و کارشناسی دانشجو می‌پذیرد. جزییات زیر مجموعه ها و مراکز مجتمع آموزشی خاتم الانبیا به شرح زیر است:

دانشکده الهیات و معارف اسلامی: در زمینه الهیات و معارف اسلامی فعالیت می کند.

دانشکده فرهنگ و ارتباطات: تارنمای این دانشکده در دسترس نمیباشد ولی بنا به اظهارات مسیول روحانی سپاه  در سال ۱۳۸۵ فعالیت این دانشکده ظاهرا با هدف تطبیق علوم ارتباطات با فرهنگ و آموزه های دینی صورت می گیرد.  

دانشکده عقیدتی و سیاسی: تارنمای این دانشکده در حال خاظر در دسترس نیست.  ظاهرا این دانشکده در حوزه تربیت مربیان عقیدتی سیاسی سپاه فعالیت می کند. از مهمترین نشریات این دانشکده فصلنامه دین و سیاست می باشد.

مرکز آموزش روحانیون:  راه اندازی این مرکز در سال ۱۳۹۰ و پس از توصیه خامنه ای به منظور "آموزش روحانیون مشغول به کار در نیروهای مسلح در بدو خدمت و حین خدمت"  در دستور کار قرار گرفت. دراین راستا  سپاه پاسداران این مرکز را در قم و زیر نظر مجتمع آموزش عالی شهید محلاتی تاسیس کرد و از آن پس این مرکز به عنوان یک دانشکده مشغول فعالیت است. به گفته رئیس مرکز آموزش روحانبون در سال  ۱۳۹۴«در چهار سال اخیربیش از ۲ هزار روحانی از بخشهای مختلف نیروهای مسلح زیر پوشش آموزش های ۷۵ روزه تا  ۴ ماهه این مرکز قرار گرفته اند.» او همچنین اعلام کرد که «آموزش های مهارت افزایی و کار کردن در یک سازمان سبب افزایش بهره وری روحانیون شده و از سوی دیگر برنامه های تربیتی در اولویت این مرکز قرار دارد.»  

مرکز علمی و کاربردی محلاتی: این مرکز در سال ۱۳۸۵ تاسیس شد و اولین دوره آموزشی را در رشته مروج سیاسی برگزار کرد. بر اساس تارنمای مرکز علمی کاربردی این مرکز دوره های مختلفی را بر اساس نیازهای جامعه ارائه میدهد و در طی ده سال از تاسیس آن ۲۰۰۰ فارغ التحصیل زن و مرد در دو مقطع  «کاردانی و کار شناسی حرفه ای» بوده است.  این مرکز در مقطع کاردانی در رشته های «تربیت بدنی، امور فرهنگی، روابط عمومی، مدیریت امور اداری، مدیریت امور دفتری، مروج اندیشه و تربیت اسلامی و تربیت مبلغ اسلامی» دانشجو می پذیرد. این مرکز همچنین  به ارائه " رشته های روابط عمومی مدیریت امور فرهنگی تربیت مبلغ قرآن هدایتگری سیاسی" در مقطع کارشناسی حرفه ای فعالیت دارد.  

نماینده ولی‌فقیه همچنین در تمام سازمان‌های وابسته به سپاه در سطح ملی و استان ها، تشکیلات و نماینده دارد. ««سازمان بسیج طلاب و روحانیون»، که در چارت اداری یکی از سازمان‌های اقشار ۲۲‌گانه تحت نظر سازمان بسیج مستضعفین است، در عمل زیر نظر نمایندگی ولی فقیه در سپاه فعالیت می‌کند. 

نماینده ولی فقیه در سپاه

در طول چهار دهه گذشته، این افراد نماینده ولی فقیه در سپاه بوده‌اند: حسن لاهوتی (شهریور تا آذر ۱۳۵۸)، فضل الله محلاتی (خرداد ۱۳۵۹ تا آذر ۱۳۶۰)، محمدرضا فاکر (آذر ۱۳۶۰ تا تیرماه ۱۳۶۲)، حسن طاهری خرم آبادی (تیرماه ۱۳۶۲ تا آذر ۱۳۶۲) فضل‌الله محلاتی (آذر ۱۳۶۲ تا اسفند ۱۳۶۴)، محمود محمدی عراقی (اسفند ۱۳۶۴ تا اسفند ۱۳۶۷ در مقام جانشین نماینده ولی‌فقیه)، عبدالله نوری (اسفند ۱۳۶۷ تا تیرماه ۱۳۶۹)، محمود محمدی‌عراقی (تیرماه ۱۳۶۹ تا بهمن ۱۳۷۰)، محمدعلی موحدی‌کرمانی (بهمن ۱۳۷۰ تا دی ماه ۱۳۸۴)، علی سعیدی (دی ماه ۱۳۸۴ تا اسفند ۱۳۹۶)، عبدالله حاج‌صادقی (اسفند ۱۳۹۶ تا (دی‌ماه ۱۳۹۷)).

سازمان حفاظت اطلاعات سپاه

سازمان «حفاظت اطلاعات سپاه»، یک سازمان متمرکز مستقل است. در اساسنامه مصوب ۱۵ شهریور ۱۳۶۱، اشاره‌‌ای به این سازمان نشده است ولی در ماده ۸ قانون تاسیس وزارت اطلاعات، مصوب ۲۷مرداد ۱۳۶۲ مجلس شورای اسلامی، «حفاظت اطلاعات در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در قالب یک سازمان متمرکز مستقل وابسته به ستاد مرکزی سپاه پاسداران» تعریف شده است. طبق این قانون «مسئول این سازمان از بین افراد مورد تایید مقام رهبری و فرماندهی کل نیروهای مسلح با حکم فرمانده کل سپاه پاسداران تعیین می‌شود» ولی بررسی احکام صادره برای ریاست سازمان اطلاعات سپاه نشان می‌دهد که رئيس این سازمان با پیشنهاد فرمانده کل سپاه و با تایید و حکم رهبر جمهوری اسلامی تعیین و منصوب می‌شود. عزل رئيس سازمان حفاظت اطلاعات سپاه نیز مستلزم تایید رهبری است. عزل و نصب سایر افراد فعال در این سازمان توسط رئيس سازمان حفاظت اطلاعات سپاه انجام می‌شود ولی مستلزم تایید نماینده رهبری در سپاه است.

سازمان حفاظت اطلاعات سپاه، از سال ۱۳۶۲ فعالیت خود را شروع کرده است. این مرکز مانند سایر نهادهای حفاظت اطلاعات در ایران، یک تشکیلات داخلی محسوب می‌شود که مراقبت و نظارت امنیتی درون سپاه را برعهده دارد و از نظر درون سازمانی، نهاد بالادستی امنیتی محسوب می‌شود.

«محمدحسین نجات» از سال ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۲، «علی سعیدی» از سال ۱۳۶۲ تا سال ۱۳۶۶، «احمد وحیدی»، از سال ۱۳۶۶ تا سال ۱۳۶۸، «علی سعیدی»، از سال ۱۳۶۸ تا سال ۱۳۷۲، «مرتضی رضایی» از سال ۱۳۷۲ تا سال ۱۳۸۵، «غلامحسین رمضانی» از سال ۱۳۸۵ تا سال ۱۳۸۸ و «محمد کاظمی» از سال ۱۳۸۸ تاکنون (دی‌ماه ۱۳۹۷) مسئولیت این سازمان را بر عهده داشته‌اند.

سازمان حفاظت سپاه:

مسئولیت حفاظت از اماکن حیاتی و حساس، اماکن و اجلاس‌هایی که با حضور سران قوای سه‌گانه جمهوری اسلامی و رهبر جمهوری اسلامی برگزار می شود، حفاظت از شخصیت‌های استان‌ها، حفاظت از شخصیت‌های بلندپایه نظام، حفاظت از میهمانان عالی رتبه اجلاس‌های ملی و بین المللی، تامین امنیت پرواز فرودگاه‌ها از طریق استقرار گارد امنیت در پروازهای غیرنظامی و تامین امنیت پروازها از طریق بازرسی مسافرین و پایانه ها را بر عهده دارد. در حال حاضر سردار علی نصیری، مسیولیت این نهاد را بر عهده دارد. در زیرمجموعه این سازمان، سه سازمان حفاظت «انصارالمهدی» و سازمان «حفاظت هواپیمایی» فعالیت می‌کنند.

سپاه حفاظت انصارالمهدی:

این نیروی حفاظتی در اوایل انقلاب و پس از عملیات نظامی علیه مسئولان ارشد جمهوری اسلامی شکل گرفت و ماموریت خود را پس از آن‌که روح‌الله خمینی در سال ۱۳۵۸ دستور داد: «پاسداران انقلاب و روسای آنان، موظف هستند از شخصیت‌ها حفاظت کنند و رفت و آمدهای مشکوک را تحت نظر بگیرند، اگرچه خود آنان راضی نباشند.» آغاز نمود.

مقر رسمی سپاه حفاظت انصارالمهدی در دو ساختمان ۶ طبقه در خیابان پاستور تهران قرار دارد ولیکن این نیرو در نقاط دیگر شهر تهران نیز دارای مقر های ستادی و عملیاتی میباشد از جمله سفارت سابق آمریکا (مرکز خنثی سازی بمب) و محمدشهر کرج که پادگان آموزشی این نیرو ست .

وظیفه اصلی سپاه حفاظت انصارالمهدی ، محفاظت از جان تمام مقام‌های سیاسی جمهوری اسلامی از نمایندگان ارشد مجلس گرفته تا روسای جمهور و وزیران سابق می‌باشد.

تعداد اعضای ستادی و عملیاتی این نیرو حدودا ۳۰۰۰۰ هزار نفر تخمین زده میشود و هم اکنون فرماندهی این سپاه را شخصی بنام سردار ابوالقاسم ( که به احتمال زیاد اسم مستعار این فرمانده اطلاعاتی و عملیاتی میباشد ) برعهده دارد . وی قبلا مسئول عملیات حفاظت و امنیت بوده است .

یکی از معروفترین عملیاتی که این نیرو در سالهای اخیر بعهده داشته است ، کسب خبر و اطلاعات شخصی و روزمره ( موسوی و کروبی ) و حصر خانگی آنها در پوشش گارد محافظ بوده است .

سپاه حفاظت هواپیمایی:

از ۵ دی ۱۳۶۳ با فرمان روح‌الله خمینی مبنی بر استقرار سپاه در فرودگاه‌ها تشکیل شد و مسئول تامین امنیت پروازها و مقابله با اقدامات خرابکارانه و هواپیما ربایی است. سرتیپ دوم «صفرعلی موسوی»، از سال ۹۳ تاکنون فرماندهی حفاظت هواپیمایی را بر عهده دارد.

سازمان سپاه ولی امر:‌

نسخه گسترش یافته تشکیلات حفاظت از ولایت فقیه است که در دهه اول انقلاب در دفترخمینی مستقر بود و «سراج الدین موسوی»، مسئولیت آن را بر عهده داشت ولی از سال ۱۳۶۷ با تشکیل سپاه ولی امر، این مسئولیت به صورت سازمانی پیگیری شد. نیروهای اولیه این سپاه از تیپ ۶۶ هوابرد سپاه و لشگر ۶ ویژه سپاه پاسداران تامین شد که دو نهاد مهم و مسئول در عملیات‌های برون مرزی و چریکی محسوب می‌شدند. در دوران خامنه‌ای، مسئولیت ارتباط با سپاه ولی امر بر عهده «اصغر حجازی»، یکی از مسئولان ارشد دفتر ولی فقیه بوده است. سپاه ولی امر در ابتدا شامل چهار یگان اصلی بود که مسئولیت حفاظت شخصیت‌ها و حفاظت فرودگاه‌ها را نیز بر عهده داشت ولی در سال‌های بعد، دو سپاه حفاظت هواپیمایی شخصیت‌ها (انصارالمهدی) به صورت مستقل به فعالیت خود ادامه دادند و وظیفه انحصاری این سپاه، محافظت از جان ولی فقیه تعیین شد. اعضای این سپاه ۱۲هزار نفر برآورده شده است. فرماندهی سپاه ولی امر از سال ۱۳۸۹بر عهده سرتیپ تمام «ابراهیم جباری» است. پیش از او، «محمدحسین نجات » این وظیفه را تا سال ۱۳۸۹برعهده داشت. «علی مسجدیان» و «خسرو عروج»، دیگر فرماندهان این سپاه بوده‌اند.

فرماندهی پدافند سایبری سپاه

«فرماندهی پدافند سایبری» سپاه که در سال ۱۳۹۳ تاسیس شده است را می‌توان یک سازمان امنیتی در حوزه مجازی توصیف کرد. «نظارت و بررسی جرائم سازمان یافته تروریستی، جاسوسی و اقتصادی و اجتماعی در فضای مجازی»، «مقابله با تخریب نظام فرهنگی و اجتماعی جامعه»، «رصد هتک حرمت و توهین و ارزش‌های انقلابی»، «ارتقای امنیت کاربران فضای مجازی» و «تولید محتوا» از مهم‌ترین دستورکارهای این فرماندهی است. در زیرمجموعه فرماندهی پدافند سایبری، «مرکز بررسی جرایم سازمان یافته سایبری سپاه» و «سایت گرداب» فعال هستند.

مرکز بررسی جرائم سازمان یافته سپاه سال ۱۳۸۶ تاسیس شد و به ارتش سایبری هم مشهور شده بود. این مرکز، مدیریت پروژه‌های متعددی چون «مضلین» که شناسایی و تعطیلی سایت‌های پورنوگرافی را در دستور کار داشت و پروژه‌های «فتنه عمیقِ»، «دارکوب» و «مرصاد» که به رصد سایت‌های سیاسی و فرهنگی منتقد و مخالف نظام می‌پرداخت را بر عهده داشت. در نتیجه فعالیت‌ها و گزارش‌‌های این مرکز، ده‌ها نفر از فعالان فضای مجازی و مدیران سایت‌ها بازداشت شدند. فرماندهی پدافند سایبری سپاه همچنین پروژه‌های متعددی را در قالب همکاری یا پیمانکاری با «قرارگاه سایبری خیبر» – که یک قرارگاه سایبری متشکل از نیروهای امنیتی وزارت اطلاعات، سپاه و وزارت دفاع است-، دانشگاه امام حسین سپاه و شرکت های مرصاد و نصر – که در حوزه هک فعال هستند- انجام داده است.

سازمان اطلاعات سپاه

بر اساس «بند واو» ماده ۱۴ اساسنامه سپاه، «واحد اطلاعات مسئول انجام وظایفی است که قانون آن به تصویب مجلس شورای اسلامی خواهد رسید.» با وجود سکوت اساسنامه سپاه در زمینه تشکیل و وظایف واحد اطلاعات، اداره اطلاعات سپاه از سال ۱۳۵۸ شروع به کار کرده است. این واحد در ابتدا به نام «واحد اطلاعات و تحقیقات» کار می‌کرد که به عضوگیری برای سپاه و برخورد با مخالفان مشغول بود ولی همان سال ۱۳۵۸ به «اداره اطلاعات» تغییر نام داد و به کارهای اطلاعاتی و امنیتی مشغول شد. در مجلس نیز در این زمینه، قانون مستقلی در این زمینه به تصویب نرسیده ولی در ماده۶ قانون تاسیس وزارت اطلاعات، به وظایف اطلاعات سپاه اشاره شده و از کسب «اطلاعات نظامی»، «گرفتن اطلاعات لازم از وزارت اطلاعات قبل از عملیات به عنوان ضابط قوه قضاییه» و «تحویل اخبار واصله امنیتی به وزارت اطلاعات» به عنوان وظایف اطلاعات سپاه یاد شده است.

طبق این قانون، «مسئول واحد اطلاعات سپاه»، عضو شورای هماهنگی امور اجرایی اطلاعات کشور است. در ماده ۵ این قانون تصریح شده که سپاه پاسداران در مورد مبارزه با ضدانقلاب داخلی و ماموریت‌های محوله در اساسنامه سپاه باید از «خط مشی وزارت اطلاعات» تبعیت کرده و تا زمان «اعلام آمادگی وزارت اطلاعات» برای حضور در ماموریت‌ها‌، «حق کسب و جمع آوری و تولید اطلاعات و تجزیه و تحلیل آن و شناسایی ضدانقلاب»‌را دارد.

سال‌های ۱۳۶۲ و ۱۳۶۳ درگیری‌های سیاسی و امنیتی فراوانی در ساختار سیاسی رخ داد و در نهایت اول مهرماه ۱۳۶۳ با دستور آیت‌الله خمینی بخش اعظم واحد اطلاعات سپاه به وزارت اطلاعات واگذار شد. با این وجود در طول سال‌های بعد به ویژه پس از جنگ، اداره اطلاعات سپاه قادر به بازیابی موقعیت سیاسی و امنیتی خود شد و به معاونت اطلاعات تبدیل شد. این معاونت مهرماه سال ۱۳۸۸ در قالب سازمان اطلاعات سپاه به فعالیت خود ادامه داد.

رییس سازمان اطلاعات سپاه توسط فرمانده کل قوا منصوب می‌شود. تاکنون درباره چهار رکن این سازمان یعنی «جانشین رئیس سازمان»، «معاونت بررسی و عملیات روانی»، «فرماندهی سایبری» و «معاونت عملیات» اطلاعات محدودی منتشر شده است. همچنین بر اساس اطلاعاتی که آبان ۱۳۹۳ توسط وب سایت سحام نیوز منتشر شده، «اداره کارآمدی» نیز در زیرمجموعه سازمان اطلاعات سپاه فعال است. این اداره شامل زیرمجموعه‌هایی با عنوان «خانه‌های امن» است که به ایجاد سیستم‌های موازی برای هر وزارتخانه به رصد فعالیت‌های وزارتخانه‌های دولت و اقدامات تخریبی علیه آن وزارتخانه مشغول هستند. خانه‌های امن با تابلوهای پوششی مثل موسسه‌های فرهنگی و علمی و رسانه‌ای در حال فعالیت هستند. طبق اصلاحیه ماده ۳ قانون آیین دادرسی کیفری، مصوب ۲۴خرداد ۱۳۹۴ مجلس شورای اسلامی، سازمان اطلاعات سپاه، ضابط قوه قضاییه است.

«حسین طائب» از سال ۱۳۸۸ تاکنون (فروردین ماه ۱۳۹8) فرمانده سازمان اطلاعات سپاه است.

مرکز مطالعات راهبردی سپاه:

مرکز مطالعات راهبردی در ۲۹ مرداد ماه ۱۳۸۴ به دستور آیت‌الله علی خامنه‌ای، فرمانده کل قوا تشکیل شد. هدف از تشکیل این مرکز، «تعیین راهبردهای عمومی سپاه» اعلام شده است. تشکیل این مرکز منجر به تعیین فعالیت‌های استراتژیک، راهبردی و سیاستگذاری سپاه در یک مجموعه مرتبط با سپاه شده و سیاست‌گذاری ماموریت‌ها و سپاه را تخصصی‌تر کرده است. به گفته «محمدعلی جعفری»، فرمانده کل سپاه، رصد تغییرات محیطی در اطراف کشور و ترسیم استراتژی‌های اصلی سپاه برای جهت‌گیری حرکتی این نهاد نظامی یکی از وظایف اصلی این مرکز است.

در سال‌های گذشته، طرح‌های کلانی نظیر تغییر ساختار نیروی زمینی و بسیج، سپاه استان‌ها، تشکیل گردان‌های ویژه مقابله با تهدیدات شهری و ارتقای سطح فعالیت اطلاعات سپاه در «مرکز مطالعات راهبردی سپاه» بررسی و سپس اجرایی شده است.

این مرکز همچنین طرحی با عنوان «طرح راهبردی غدیر» را با ۱۲ هدف و ۵۱ راهبرد تهیه کرده است که شامل رسالت، ماموریت و دکترین، تهدیدات و سازماندهی سپاه است. مجموعه این فعالیت‌ها در راستای «طرح تحول و تعالی» سپاه صورت می‌گیرد. طرح تحول و تعالی سپاه شامل ۱۲ ماموریت و ۱۵۱ راهبرد است. این طرح از سال ۱۳۷۸ در سپاه به دستور فرمانده کل قوا تنظیم و اجرایی شده است.

مرکز مطالعات راهبردی سپاه در حال حاضر در برخی معاونت‌های سپاه پاسداران دارای دفتر است و در حال گسترش تشکیلات و فعالیت‌های خودش است. این مرکز همچنین فعالیت‌هایی چون برگزاری همایش و یا انتشار کتاب را هم در دستور کار قرار داده است. نخستین رییس این مرکز، محمدعلی جعفری بود. او سال ۱۳۸۶ به عنوان فرمانده کل سپاه منصوب شد و «علی‌اکبر احمدیان» از سوی فرمانده کل قوا حکم ریاست این مرکز را دریافت کرد. در حکم صادره برای علی اکبر احمدیان اشاره به پیشنهاد فرمانده سپاه نشده و از او خواسته شده که با فرمانده سپاه در تعامل باشد. بر این اساس می‌توان نتیجه گرفت که این مرکز به طور مستقیم زیر نظر ولی فقیه فعالیت می‌کند.

فعالیت‌های سپاه پاسداران

نهادهای اجتماعی ، فرهنگی و علمی تحت نظارت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

دانشگاه امام حسین در ابتدا در قالب «مرکز آموزش عالی امام حسین» با مجوز «شورای گسترش وزارت فرهنگ و آموزش عالی» شروع به کار کرد و دو‌سال بعد، مجوز تبدیل به یک دانشگاه جامع را دریافت کرد.

هیات امنا بر اساس سیاست‌های ابلاغی رهبر جمهوری اسلامی به تعیین سیاست‌های کلی دانشگاه می‌پردازد

هیات‌های اندیشه‌ورزی طبق تاکید «آیت‌الله خامنه‌ای» تشکیل شده‌اند.

بیمارستان قلب جماران، در خیابان نیاوران، خیابان جماران، کوچه شهید حسنی واقع شده و از مراکز تخصصی قلب محسوب می‌شود و به بیمارستان بقیه‌الله شماره دو نیز شهرت دارد.بیمارستان قلب جماران، در خیابان نیاورا

روزنامه «جوان» از سال ۱۳۷۷ فعالیت خود را شروع کرد. این روزمامه وابسته به دفتر سیاسی سپاه است و هر روز صبح منتشر می‌شود.

دفتر سیاسی سپاه:

سابقه تشکیل دفتر سیاسی سپاه که «اداره سیاسی سپاه» هم خوانده می‌شود، به سال ۱۳۵۸ باز می‌گردد. این دفتر طبق بند ۲۸ اساسنامه سپاه، جزو مجموعه فرماندهی کل سپاه است و مسئولیت «گردآوری و تدوین و تحلیل اخبار و رویدادهای سیاسی» را بر عهده دارد ولی در جریان تغییرات داخلی ساختار سپاه، مسئولیت این دفتر بر عهده «نمایندگی ولی فقیه در سپاه» قرار گرفته است. بولتن «رویدادها و تحلیل‌ها» یکی از مهم‌ترین نشریات داخلی سپاه است که توسط دفتر سیاسی سپاه منتشر می‌شود. این بولتن دارای دو طبقه‌بندی خیلی محرمانه (ویژه فرماندهان سپاه) و عمومی (ویژه رده‌های مختلف سپاه) است. این دفتر همچنین روزنامه جوان و هفته‌نامه صبح صادق را منتشر می‌کند. «سایت بصیرت» نیز به این دفتر وابسته است.

هیات عالی اندیشه‌ورزی:

«هیات‌ عالی اندیشه‌ورزی» که زیرمجموعه فرمانده کل سپاه فعالیت‌ می‌کند، از اردیبهشت ۱۳۹۶ فعالیت خود را شروع کرده است. هیات‌های اندیشه‌ورزی طبق تاکید «آیت‌الله خامنه‌ای» تشکیل شده‌اند. رهبر جمهوری اسلامی، با تاکید بر تشکیل این هیات‌ها در سطح بدنه و راس، «طراحی برای ماموریت‌های مختلف اعم از جنگ سخت و جنگ نرم، سازندگی و خدمات‌رسانی» را وظیفه این هیات‌ها اعلام کرده است.

خبرگزاری تسنیم :

«خبرگزاری تسنیم» از سال ۱۳۹۱ با هدف «اطلاع‌رسانی در زمینه حرکت‌های بیداری اسلامی در سراسر جهان» راه‌اندازی شد. امتیاز این خبرگزاری متعلق به موسسه «آتی‌سازان فرهنگ تسنیم» است که در ابتدا قرار بود خبرگزاری «بیداری اسلامی» را منتشر کند ولی این خبرگزاری به «تسنیم» تغییر نام داد و توسط معاونت فرهنگی و اجتماعی سپاه پاسداران پشتیبانی شد. تسنیم در حال حاضر یک خبرگزاری سیاسی ، فرهنگی و اجتماعی فعال است. این خبرگزاری در تمام مراکز استان‌ها دارای دفتر است. براساس تارنمای تسنیم، فعالیت این خبرگزاری حوزه‌های داخلی و خارجی را در بر می‌گیرد. در حوزه داخلی، این خبرگزاری تلاش می‌کند تا اخبار سیاسی، اقتصادی و اجتماعی را بر اساس اهداف «نظام مقدس جمهوری اسلامی» پوشش دهد. برای انجام این کار، ادعا می‌کند که از فن‌آوری اطلاعات پیشرفته با استفاده از رسانه‌های صوتی و تصویری مختلف استفاده می‌کند. در خارج از کشور، هدف آن کمک به مقابله جمهوری اسلامی علیه سیستم به اصطلاح سلطه و نیروهای امپریالیسم است. برای رسیدن به این هدف، تلاش می‌کند تا ماهیت و دستاوردهای انقلاب اسلامی را با استفاده از مدل مردم‌سالاری دینی (بر خلاف مدل لیبرال دمکراسی غربی) ترویج نماید. از جمله اهداف این خبر گزاری، مقابله با انحراف از اهداف جنبش‌های انقلابی مردمی و بیداری اسلامی در سراسر جهان است.

روزنامه جوان:

روزنامه «جوان» از سال ۱۳۷۷ فعالیت خود را شروع کرد. این روزنامه وابسته به دفتر سیاسی سپاه است و هر روز صبح منتشر می‌شود. مدیر عامل این روزنامه «عبدالله گنجی»، وابسته به جناح تندروی «اصولگرا» و یکی ار مخالفین سر سخت سیاست‌های خارجی و داخلی «حسن روحانی»؛ رئیس جمهور ایران است. او همچنین کارنامه مخالفت با منتقدین سپاه در جناح‌های میانه رو و «اصلاح طلب» را به همراه دارد. از نمونه‌های اخیر این مخالفت، برخورد او با اظهارات نماینده محافظه‌کار میانه‌رو؛ «علی مطهری» است. در سال  ۱۳۹۳ مطهری به انتقاد از دخالت سپاه در امور سیاسی پرداخت و گفت که عمکرد سپاه در این زمینه خارج از محدوده وظایف این ارگان در قانون اساسی است و با دیدگاه آیت‌الله خمینی در مورد عدم دخالت نیروهای مسلح در سیاست و هواداری از جناح‌های سیاسی مغایرت دارد. این سخنان واکنش گنجی را به همراه داشت. در نامه‌ای، گنجی به مطهری خطاب کرد که او در درک دیدگاه آیت‌الله خمینی دچار مشکل شده و وظایف و نقش سپاه در حفاظت ار انقلاب اسلامی در بر گیرنده تمام دستاوردهای انقلاب در حوزه‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی است.

نهادهای علمی ، آموزشی و پزشکی

دانشگاه جامع امام حسین

دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله

بیمارستان قلب جماران

بیمارستان نجمیه

بیمارستان بقیه‌الله

دانشگاه جامع امام حسین:

سابقه تاسیس «دانشگاه جامع امام حسین» که مهم‌ترین نهاد آموزش عالی سپاه محسوب می‌شود، به سال ۱۳۶۵ باز می گردد. این دانشگاه در ابتدا در قالب «مرکز آموزش عالی امام حسین» با مجوز «شورای گسترش وزارت فرهنگ و آموزش عالی» شروع به کار کرد و دو‌سال بعد، مجوز تبدیل به یک دانشگاه جامع را دریافت کرد.

بر اساس اساسنامه این دانشگاه، مرکز اصلی این دانشگاه در تهران است و دانشکده‌های مصوب با تصویب رهبر جمهوری اسلامی، می‌توانند در سایر استان‌ها فعالیت کنند. پذیرش دانشجوی خارجی نیز منوط به تصویب رهبر جمهوری اسلامی در مقام فرمانده کل نیروهای مسلح است. بودجه سالانه دانشگاه در ردیف هزینه‌های جاری سپاه محسوب می‌شود.

ماموریت‌های اصلی این دانشگاه، برگزاری دوره‌های علمی و تخصصی نظامی، ویژه افرادی که قصد استخدام شدن در سپاه دارند و انجام پژوهش‌های نظامی تعریف شده است. دانشگاه جامع امام حسین، علاوه بر پذیرش از طریق کنکور، مجوز برگزاری آزمون مستقل نیز دارد. این دانشگاه در دو مقطع کارشناسی ارشد و دکترا به جذب دانشجو می‌پردازد. دانشجویان در طول تحصیل، کمک هزینه تحصیلی دریافت می‌کنند و پس از پایان تحصیل، به عضویت رسمی سپاه در می‌آیند.

این دانشگاه همچنین از طریق دو طرح «کسر خدمت» و «جایگزین خدمت»، به جذب پژوهشگران مشغول است. در طرح کسر خدمت، افرادی که پروژه‌های تحقیقی برای دانشگاه انجام دهند، دو ماه از سربازی‌شان کسر می‌شود. در طرح جایگزین خدمت، نخبگانی که از سوی «بنیاد ملی نخبگان» و «بنیاد نخبگان نیروهای مسلح» معرفی شوند، می‌توانند به جز دوره آموزش رزم مقدماتی، بقیه خدمت‌شان را در قالب طرح تحقیقاتی به عنوان پژوهشگر سپری کنند.

هیات امنا:

هیات امنای دانشگاه امام حسین ۱۳ نفر عضو دارد: فرمانده سپاه، نماینده ولی فقیه در سپاه، وزیر دفاع، وزیر علوم یا نماینده وی، رئيس سازمان برنامه و بودجه یا نماینده وی، روسای ستاد مشترک و نیروی زمینی سپاه، روسای اداره آموزش و نیروی انسانی ستاد مشترک سپاه، دو عضو هیات عملی به پیشنهاد فرمانده سپاه، یک نفر به انتخاب رئيس ستاد کل نیروهای مسلح و فرمانده دانشگاه. فرمانده کل سپاه، رئیس هیات امنا و فرمانده دانشگاه، دبیر هیات امنا هستند. هیات امنا بر اساس سیاست‌های ابلاغی رهبر جمهوری اسلامی به تعیین سیاست‌های کلی دانشگاه می‌پردازد و مصوباتش در زمینه سقف پرسنل، ضوابط سازماندهی و ساختار و سازمان دانشگاه باید به تصویب رهبر جمهوری اسلامی برسد.

فرمانده دانشگاه:

بر اساس اساسنامه سپاه، «فرمانده دانشگاه از میان پاسداران واجد شرایط» به پیشنهاد فرمانده سپاه و با تصویب رهبر جمهوری اسلامی انتخاب می‌شود. حکم فرمانده دانشگاه ۳ ساله است و توسط فرمانده کل سپاه صادر می‌شود. عزل فرمانده دانشگاه نیز نیازمند تصویب رهبر جمهوری اسلامی است. در کنار فرمانده دانشگاه، شورای دانشگاه متشکل از «فرمانده دانشگاه، مسئول دفتر نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه، معاونین دانشگاه، فرماندهان دانشکده‌ها، روسای پژوهشکده‌ها، مسئول حفاظت اطلاعات دانشگاه و معاون آموزش عقیدتی سیاسی دفتر نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه» فعالیت می‌کند. این شورا در حوزه سیاست‌گذاری، نظارت و برنامه‌های درسی فعالیت می‌کند. در زیرمجموعه فرمانده دانشگاه، «معاونت‌های آموزش، پژوهش، اداری‌مالی،‌ دانشجویی، طرح و بودجه، تحصیلات تکمیلی» و دفتر مهندسی فعال هستند.

دانشکده‌ها

دانشکده‌های وابسته به این دانشگاه عبارتند از: «دانشکده مدیریت و برنامه‌ریزی راهبردی»، «دانشکده فرماندهی و مدیریت ولایت»، «دانشکده فناوری اطلاعات و ارتباطات»، «دانشکده فنی و مهندسی»، «دانشکده علوم پایه»، «دانشکده امام هادی» و «دانشکده پیامبر اعظم» . هر کدام از این دانشگاه‌ها، دارای پژوهشکده هستند. دانشکده امام هادی، وابسته به «سازمان حفاظت اطلاعات» سپاه است و به تربیت نیروهای امنیتی و اطلاعاتی می‌پردازد.

جزئیات دانشکده های دانشگاه جامع امام حسین به شرح زیر است:

دانشکده پیامبر اعظم: دارای ۶ مرکز تحقیقاتی در زمینه علوم و فناوری و ۳۰ گروه آموزشی و علمی است. این دانشکده به ارائه رشته‌های کارشناسی ارشد در جغرافیا و دفاع مقدس، جغرافیای نظامی، اطلاعات استراتژیک، سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعات دفاع) می پردازد. این دانشکده دارای دو نشریه پژوهشی «آفاق امنیت» و «جغرافیای نظامی» است.

پژوهشکده  سایبر الکترونیک:  دارای پنج مرکز علمی و فن آوری و ۲۵ گروه پژوهشی و آموزشی است. این دانشکده به ارائه رشته دکترا در زمینه مهندسی برق، جنگ الکترونیک (مخابرات، رادار، الکترومغناطیس) و مدرک کارشناسی ارشد در مهندسی الکترونیک / جنگ الکترونیک  می پردازد. این پژوهشکده  دو نشریه «پدافند الکترونیکی» و «سایبری دفاعی و رعد» را منتشر می‌کند.

پژوهشکده علوم دفاعی و امنیتی: دارای چهار مرکز و بیست گروه آموزشی و پژوهشی است. این  دانشکده به ارائه رشته کارشناسی ارشد در «مطالعات دفاعی» می‌پردازد و دارای دو نشریه است: «سیاست دفاعی» و «دفاع مقدس».

دانشکده فرماندهی و مدیریت ولایت: دارای یک مرکز علمی  و ۱۲ گروه آموزشی و پژوهشی است. کمیته‌های تحقیقاتی این دانشکده در زمینه آموزش، فرماندهان و مدیران زمین، هوا، دریایی و عرصه مقاومت مردمی فعال هستند. این دانشکده  به ارائه رشته‌های  کارشناسی ارشد در زمینه «مدیریت امور دفاعی» (هوایی، زمین، نیروی دریایی، لجستیک و خدمات رزم و مقاومت مردمی) می‌پردازد.این دانشکده  دارای انتشارات، مدیریت و پژوهش‌های دفاعی است.

دانشکده و پژوهشکده امام هادی: دارای یک مرکزعلمی و ۶ گروه تحقیقاتی است. این دانشکده و پژوهشکده به ارائه رشته کارشناسی ارشد در «علوم حفاظتی وامنیتی»، «پدافند غیرعامل» (امنیت ملی) می پردازد. این دانشکده فصلنامه پژوهشی حفاظتی و امنیتی را منتشر می‌کند.

دانشکده و پژوهشکده علوم اجتماعی و فرهنگی: دارای پنج مرکز علمی و فن آوری و ۲۵ گروه پژوهشی و آموزشی است. کمیته‌های علمی این دانشکده فعال در زمینه علوم اجتماعی و فرهنگی، مدیریت بحران، عملیات روانی و جنگ نرم، مدیریت فرهنگی، ارتباطات و رسانه‌ها و آموزش هستند. این دانشکده به ارائه رشته کارشناسی ارشد در «مدیریت بحران» می‌پردازد و  نشریاتی در حوزه تعلیم و تربیت اسلامی، زنان و خانواده، روانشناسی نظامی، مدیریت بحران، رصدجنگ نرم، مطالعات انقلاب اسلامی و مطالعات دفاع مقدس منتشر می‌کند.

دانشکده و پژوهشکده مدیریت و برنامه‌ریزی راهبردی: دارای شش مرکز علمی و فن آوری و ۳۵ گروه آموزشی و تحقیقاتی است. کمیته‌های تحقیقاتی این دانشکده در زمینه‌های تفکر استراتژیک، مدیریت دانش و پژوهش، برنامه‌ریزی راهبردی، سرمایه انسانی، مدیریت عملکرد، برنامه ریزی استراتژیک و اقتصاد مقاومتی، بودجه و مالی فعالیت می‌کنند. این دانشکده و و پژوهشکده به ارائه رشته دکتری در «مدیریت صنعتی» (گرایش مدیریت سیستم‌ها) و کارشناسی ارشد در «آماد» می‌پردازد و  انتشارات «مدیریت اسلامی پژوهش‌های مدیریت، منابع انسانی و مدیرت راهبردی دانش سازمانی» است.

پژوهشکده مطالعات بین‌الملل: دارای چهار مرکزعلمی  و ۲۰ گروه آموزشی و پژوهشی است. این پژوهشکده به ارائه رشته دکتری در زمینه م«طالعات منطقه‌ای» و مدرک کارشناسی ارشد «مدیریت امور دفاعی» (با تمرکز بر عملیات ویژه)می پردازد.

دانشکده و پژوهشکده فناوری اطلاعات و ارتباطات: دارای شش مرکز علمی و فناوری و ۲۵ گروه پژوهشی و آموزشی است. کمیته‌های پژوهشی این پژوهشکده در زمینه‌های علوم و مهندسی برق، مهندسی رایانه و فناوری سامانه‌های الکترونیکی، مهندسی فرماندهی و کنترل، مهندسی ارتباطات داده، مهندسی سونار و هواپایه ، مهندسی نرم‌افزارهای پایه و کاربردی، امنیت و رمزفعال هستند. این دانشکده و پژوهشکده به ارائه دوره کارشناسی ارشد در زمینه «افزارهای میکرو و نانوالکترونیک سیستم‌های قدرت/ الکترونیک قدرت و ماشین‌های الکترونیکی مخابرات میدان و موج مخابرات سیستم مخابرات امن و رمزنگاری، مهندسی کامپیوتر با گرایش‌های نرم‌افزار، رایانش امن و شبکه‌های کامیپوتری» می پردازد. این دانشکده و پژوهشکده دارای دو نشریه «رادار» و «مرآت» است.

دانشکده و پژوهشکده فنی و مهندسی: دارای ۶ مرکز علمی و فن‌آوری و ۳۰ گروه آموزشی و تحقیقاتی است. کمیته تحقیقاتی دانشکده در زمینه «مهندسی هوافضا، مهندسی مکانیک، مهندسی صنایع، مهندسی شیمی و فن‌آوری‌های جدید» فعالیت می‌کند. این دانشکده به ارائه دوره دکتری در «مهندسی مکانیک»؛(گرایش طراحی کاربردی)، «مهندسی صنایع» و دوره کارشناسی ارشد در «مهندسی صنایع»؛(گرایش های مهندسی لجستیک و زنجیره تأمین/ سیستم کلان)، «مهندسی مکانیک»؛(گرایش‌های تبدیل انرژی)،  «طراحی کاربردی شیمی»؛(گرایش پیشرانه)، «مهندسی شیمی»؛(گرایش طراحی فرآیندها)، «هوافضا»؛(گرایش های آیرودینامیک/ سازه های هوایی) می‌پردازد. این دانشکده دارای نشریات «مکانیک هوافضا و مکانیک سیالات و آیرودینامیک» است.

دانشکده و پژوهشکده علوم پایه:  دارای ۵ مرکز علمی و فنآوری و ۲۵ مرکز آموزشی و تحقیقاتی است. دانشکده‌ها دوره‌های دکتری در «فیزیک»؛ (فناوری نانو)، «شیمی»؛ (ارگانیک و تحلیلی) و دوره های کارشناسی ارشد در شیمی (ارگانیک، معدنی و تحلیلی)، «زیست شناسی»؛ (سلول های مولکولی)، «فیزیک»؛ (هسته و اتم مولکولی)، «نانوشیمی» و «ریاضیات کاربردی» ارائه می‌دهد. دانشکده دارای نشریه علوم و فناوری‌های «پدافند نوین» است.

پژوهشکده مهندسی ایمنی و پدافند غیرعامل: دارای ۵ مرکز علمی و ۱۵ گروه آموزشی و پژوهشی است. کمیته‌های تحقیقاتی دانشکده در زمینه‌های «مهندسی عمران»، «پدافند غیرعامل» و «ایمنی و هماهنگی علوم و فن‌آوری‌های جدید» فعال هستند. این پژوهشکده دوره کاشناسی ارشد در زمینه «پدافند غیرعامل» و «مهندسی عمران» ارائه می‌دهد. این پژوهشکده دارای نشریه  «پدافند غیرعامل» است.

از دیگر مراکز وابسته به این دانشگاه می‌توان به  مراکز زیر اشاره کرد.

پژوهشکده ضدتروریسم: مأموریت مرکز هماهنگ ساختن مطالعه مبارزه با تروریسم با تجربه ایران در جنگ و اصول اسلامی است . به گفته «حسن آهنگر»؛فرمانده دانشگاه امام حسین،  این مرکز برای آموزش کادر فنی و ایجاد برنامه آموزشی برای ارتقاء مکتب امنیت انقلاب اسلامی طراحی شده است.

مرکز مطالعات و پژوهش‌های لجستیک: در سال ۱۳۷۷  در دانشگاه امام حسین تاسیس شد. این مرکز  با هدف ارتقای ادغام و هماهنگی در مطالعات لجستیکی، تولید دانش و فن‌آوری تدارکات، حل مسائل مربوط به تدارکات و استفاده از ظرفیت های مازاد برای بهبود توسعه و سیستم های لجستیک نیروهای مسلح و بخش های عمومی و خصوصی فعالیت می کند.

مرکز مواد پیشرفته و نانوفناوری:  این مرکز در سال ۱۳۹۵ با حضور معاون فرمانده سپاه پاسداران ، سردار «حسین سلامی»، افتتاح شد. این مرکز دارای ۷ آزمایشگاه تخصصی سنتز ۱ و ۲ ، تولید پودر، خواص مکانیکی و ساخت مواد پیشرفته است. این مرکز همچنین دارای سه گروه تحقیقاتی در مواد فتونیکی، الکترونیکی و مواد الکترومغناطیسی و ساختاری است و    یک کتابخانه با بیش از ۴۰۰ عنوان کتاب دارد.

مرکز آموزش خاتم‌الانبیا: در سال ۱۳۹۱ با هدف گسترش ظرفیت فنی و علمی مدیران «خاتم‌الانبیا» تأسیس شد. این مرکز دوره‌های آموزشی ویژه مدیران «قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء» برگزار می‌کند. فارغ التحصیلان این دانشگاه در صورتی که بورسیه باشند، ملزم به خدمت در سپاه هستند. دانشگاه امام حسین فقط از میان داوطلبان مرد اقدام به پذیرش می‌کند و پذیرفته شدن در بدو ورود ملزم به گذارندن ۶ ماه آموزش عمومی پاسداری هستند. این دانشگاه در سال‌های اخیر تمرکز بیشتری روی دوره‌های کارشناسی ارشد و دکترا داشته است. دانشگاه امام حسین در حال حاضر در ۳۳ رشته کارشناسی ارشد و ۹ رشته دکترا دانشجو می‌پذیرد. این دانشگاه دو پایگاه آموزشی نظامی در تهران و قم دارد که مخصوص دوره‌های کوتاه مدت سیاسی، عقیدتی و نظامی است. در این دانشگاه ۳۰۰ عضو هیات علمی و ۲۳۰۰ دانشجو در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا مشغول به تدریس و تحصیل هستند.

دانشگاه افسری و تربیت پاسداری امام حسین: سابقه تاسیس این دانشگاه به سال ۱۳۸۷ باز می‌گردد. در این سال با تصمیم فرمانده سپاه،‌ دانشکده از دانشگاه امام حسین جدا و به دانشکده افسری تبدیل شد. بر اساس این طرح، قرار بود دانشگاه امام حسین به ۳ دانشگاه جامع، افسری و پژوهشی تبدیل شود که با مخالفت آیت‌الله خامنه‌ای، تاسیس دانشگاه پژوهشی منتفی شد.

این دانشگاه وظیفه تربیت افسران و فرماندهان جزء سپاه، از دسته تا گردان را بر عهده دارد. علاوه بر این،‌ دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت فرماندهان میانی سپاه نیز در این دانشگاه برگزار می‌شود. تحصیلات در این دانشگاه تا مقطع لیسانس است و متقاضیان تحصیلات تکمیلی، به دانشگاه جامع امام حسین می‌روند. فرمانده این دانشگاه توسط فرمانده کل سپاه منصوب می‌شود.

در حال حاضر همه دانشگاه‌های بسیج و سپاه در مقطع کارشناسی تحت لیسانس این دانشگاه قرار دارند. از جمله دانشگاه «علوم و فنون هوافضا»، «شهید محلاتی» و همچنین دانشکده «مطهری» وابسته به بسیج.

این دانشگاه در جریان جنگ سوریه ۱۰۰ نیروی نظامی برای ماموریت‌های مربی‌گری و فرماندهی به این کشور اعزام کرده است. برخی فرماندهان سپاه مانند «محمدعلی جعفری»، «یحیی رحیم صفوی» و «علی فضلی» در این دانشگاه تدریس می‌کنند.

تعداد دانشجویان این دانشگاه، ۵ هزار نفر اعلام شده است. در این دانشگاه، علاوه بر آموزش‌های نظامی، دوره‌های آموزشی در حوزه فرهنگی، عقیدتی و بصیرتی و مقابله با جنگ نرم نیز در دستور کار قرار دارد. از سال ۱۳۸۷ تاکنون، هر سال مراسم دانش آموختگی دانشجویان این دانشگاه با حضور رهبر جمهوری اسلامی برگزار شده است.

در زیرمجموعه این دانشگاه ، چهار دانشکده فعالیت می‌کنند:

امنیت : تربیت دانشجویان رشته‌های مرتبط با امنیت را برعهده گرفته وتربیت نیروهای مورد نیاز گردان‌های امنیتی «امام علی»، گردان‌های امنیت پرواز و حفاظت از شخصیت‌های جمهوری اسلامی می‌پردازد.

دانشکده اطلاعات : که تربیت دانشجویان برای رشته‌های اطلاعات را انجام می‌دهد و در در هشت گرایش، تربیت نیروهای مورد نیاز بخش‌های امنیتی و اطلاعاتی سپاه را بر عهده دارد.

دانشکده فنی و مهندسی:  دانشجویان رشته‌های فنی و مهندسی را تربیت می‌کند.

دانشکده فرهنگی و ترییت و رسالت (علوم انسانی): که دربخش‌های علوم انسانی و قدرت نرم آموزش می دهد.

دانشکده علوم پایه جهادی (علوم پایه نظامی سابق): همه ورودی‌ها باید دوره عمومی خود را در این دانشکده سپری کنند. دانشجویانی که در دانشگاه افسری و تربیت پاسداری قبول می‌شوند، باید دروس عمومی خود را در دانشکده علوم انسانی سپری کنند. افراد متقاضی تحصیل در این دانشکده، ابتدا توسط هیات‌های گزینش سپاه، بررسی و تایید می‌شوند و پس از آن در آزمون مستقل این دانشگاه شرکت می‌کنند.

دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله:

دانشگاه علوم پزشکی «بقیه الله» در ابتدا به صورت «دانشکده علوم پزشکی» تحت نظر دانشگاه جامع امام حسین مشغول به فعالیت بود. در سال ۱۳۶۹ و در پی برخی تغییرات در ساختار دانشگاه امام حسین، دانشکده علوم پزشکی به صورت مستقل فعالیت خود را شروع کرد. تشکیل این دانشگاه در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۷۳ به تایید رهبر جمهوری اسلامی رسید و در تاریخ ۲۲ دی‌ماه ۱۳۷۴، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، به صورت رسمی با تشکیل آن موافقت کرد.

«آموزش عالی و تخصصی کادر بهداشتی و درمانی مورد نیاز سپاه» و «انجام پژوهش‌های دانشگاهی»، مهم‌ترین ماموریت‌های این دانشگاه است. تمام مراکز آموزش بهداری که در نیروهای چهارگانه سپاه و سازمان بسیج فعال هستند، از نظر علمی وابسته و زیرنظر دانشگاه بقیه‌الله محسوب می‌شوند.

در حاضر پذیرش دانشجو در این دانشگاه به صورت بورسیه انجام می‌شود. دانشجویان متقاضی تحصیل، پیش از ورود به دانشگاه، دوره‌های آموزش عمومی نظامی را در دانشگاه افسری و تربیت پاسداری امام حسین طی می‌کنند. دانشگاه بقیه‌الله، علاوه بر پذیرش دانشجو از طریق کنکور سراسری، مجوز پذیرش دانشجو از طریق آزمون مستقل را نیز دارد. دانشجویان پیش از قبولی در این دانشگاه باید به تایید مراکز ذیربط گزینش در سپاه برسند و پس از قبولی در دانشگاه، عضو رسمی سپاه محسوب می‌شوند.

هیات امنا: هیات امنای دانشگاه بقیه‌الله، ۱۱نفر عضو دارد: فرمانده سپاه، نماینده ولی فقیه در سپاه، وزیر دفاع، وزیر بهداشت و درمان یا نماینده وی، رئيس سازمان برنامه و بودجه یا نماینده وی، رئیس ستاد مشترک سپاه، روسای اداره بهداری و اداره ستاد مشترک سپاه، یک نفر عضو هیات عملی به پیشنهاد فرمانده سپاه، یک نفر به انتخاب رئيس ستاد کل نیروهای مسلح و فرمانده دانشگاه. فرمانده کل سپاه، رئیس هیات امنا و فرمانده دانشگاه، دبیر هیات امنا هستند. هیات امنا بر اساس سیاست‌های ابلاغی رهبر جمهوری اسلامی به تعیین سیاست‌های کلی دانشگاه می‌پردازد و مصوباتش در زمینه سقف پرسنل، ضوابط سازماندهی و ساختار و سازمان دانشگاه باید به تصویب رهبر جمهوری اسلامی برسد.

فرمانده دانشگاه:بر اساس اساسنامه سپاه، «فرمانده دانشگاه از میان پاسداران واجد شرایط» به پیشنهاد فرمانده سپاه و با تصویب رهبر جمهوری اسلامی انتخاب می‌شود. حکم فرمانده دانشگاه ۳ ساله است و توسط فرمانده کل سپاه صادر می‌شود. عزل فرمانده دانشگاه نیز نیازمند تصویب رهبر جمهوری اسلامی است. در کنار فرمانده دانشگاه، شورای دانشگاه متشکل از «فرمانده دانشگاه، مسئول دفتر نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه، رئیس یا جانشین اداره بهداری ستاد مشترک سپاه، معاونین دانشگاه، فرماندهان دانشکده‌ها، روسای پژوهشکده‌ها، مسئول حفاظت اطلاعات دانشگاه، روسای بیمارستان‌های وابسته مستقر در تهران و معاون آموزش عقیدتی سیاسی دفتر نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه» فعالیت می‌کند. این شورا در حوزه سیاست‌گذاری، نظارت و برنامه‌های درسی فعالیت می‌کند. در زیرمجموعه فرمانده دانشگاه، «معاونت‌های آموزش، پژوهش، فرهنگی، منابع انسانی، درمانی، دانشجویی،‌ اداری و مالی، بین‌الملل و طرح و برنامه بودجه» فعال هستند.

نهادهای وابسته: در زیرمجموعه این دانشگاه، چهار دانشکده فعال هستند.

دانشکده علوم پزشکی: دانشکده  علوم پزشکی بقیه الله از سال ۱۳۷۱ اقدام به پذیرش دانشجو در رشته پزشکی کرده است. در سال‌های ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۵ با توجه به نیاز سپاه به کادر درمانی هر ساله حدود ۱۰۰ دانشجوی پزشکی پذیرش شده‌اند و از سال ۱۳۷۵ به بعد هر سال حدود ۳۰ دانشجو می‌پذیرد. این دانشکده شامل دو گروه  آموزشی پایه و  بالینی است. در دانشکده پزشکی دوره‌های فوق تخصص گوارش، نفرولوژی و ریه ارائه می‌شود.

دانشکده داروسازی:  این دانشکده از سال ۱۳۹۲ شروع به پذیرش دانشجو نمود. در سال ۱۳۹۵ رئیس دانشکده «عبدالمجید چراغعلی» اعلام کرد که این دانشکده در رشته «دکترای داروسازی» از میان داوطلبان بسیجی و غیربسیجی بورسیه در کنکور سراسری دانشجو می پذیرد. وی افزود که دانشجویان پذیرفته شده، از مزایا و حقوق کارکنان رسمی نیروهای مسلح برخوردار خواهند شد.

دانشکده بهداشت: این دانشکده پیش از این به عنوان گروه بهداشت در دانشگاه امام حسین تاسیس شد. در سال ۱۳۷۲ با هدف آموزش پرسنل بهداشتی برای بهداشت نظامی و تامین نیازهای سپاه، همراه با انجام تحقیقات در زمینه سلامتی نظامی راه‌اندازی شد. از سال ۱۳۷۶، این دانشکده شروع به ارائه مدرک کارشناسی ارشد در رشته «سلامت نظامی» و از سال ۱۳۸۴ مدرک کارشناسی ارشد در «تغذیه نظامی» پرداخت. از سال ۱۳۹۰، این دانشکده برای دوره‌های «لیسانس سلامت»، «لیسانس بهداشت حرفه‌ای مهندسی»، لیسانس «مدیریت خدمات بهداشتی» و دوره‌های کارشناسی ارشد در «بهداشت»، از جمله «مهندسی بهداشت محیطم، «سلامت حرفه‌ای» و «سلامت عمومی» دانشجو می پذیرد.

دانشکده پرستاری: این دانشکده با هدف آموزش نیروی انسانی متخصص «مومن و متعهد انقلابی» با پیشینه نظامی در زمینه پرستاری، به ویژه پزشکی رزمی، برای پاسخگویی به نیازهای نیروهای مسلح (از جمله سپاه پاسداران) و خانواده‌های آن‌ها فعالیت می‌کند.

پژوهشکده طب رزمی، مرکز تحقیقات ژنتیک، مرکز آزمایشگاهی رشد و مرکز تحقیقات علوم رفتاری از دیگر مجموعه‌های مهم زیرمجموعه این دانشگاه محسوب می‌شوند.

بیمارستان قلب جماران: سابقه تاسیس این بیمارستان به سال ۱۳۶۲ باز می‌گردد. در این سال، با توجه به بیماری قلبی «آیت‌الله روح‌الله خمینی»، با پیگیری«احمد خمینی»، فرزندش و «اکبر هاشمی رفسنجانی»، «سازمان بهداری» سپاه اقدام به راه‌اندازی یک مرکز تخصصی قلب برای مراقبت از رهبر سابق جمهوری اسلامی کرد و این مرکز از سال ۱۳۶۳ راه‌اندازی شد. این مرکز در ابتدا به نام «بیمارستان امام خمینی» شهرت داشت. پس از مرگ آیت‌الله خمینی در سال ۱۳۶۸، سپاه پاسداران اقدام به توسعه این مرکز درمانی کرد. این بیمارستان اکنون با عنوان «قلب جماران» در حوزه‌های جراحی قلب، آنژیوگرافی، اورژانس قلب، رادیولوژی و دندانپزشکی مشغول به فعالیت است. بیمارستان قلب جماران، در خیابان نیاوران، خیابان جماران، کوچه شهید حسنی واقع شده و از مراکز تخصصی قلب محسوب می‌شود و به بیمارستان بقیه‌الله شماره دو نیز شهرت دارد.

بیمارستان نجمیه: سابقه تاسیس بیمارستان نجمیه به سال ۱۳۰۸ باز می‌گردد که به عنوان نخستین بیمارستان مدرن و خصوصی تهران راه‌اندازی شد. مالک و واقف این بیمارستان، «ملک تاج»، معروف به «نجم السلطنه»، مادر دکتر «محمد مصدق» است. او پس از ساخت بیمارستان با ثروت شخصی خودش، نیمی از تخت‌های بیمارستان را وقف بیماران فقیر کرد و حق نظارت بر بیمارستان را به دخترانش واگذار نمود. این بیمارستان که در فهرست «سازمان اوقاف و امور خیریه» قرار دارد، به سبب برخی حاشیه‌های سیاسی مانند بستری بودن دکتر محمد مصدق در آخرین روزهای حیاتش در این بیمارستان، همواره مورد توجه رسانه‌ها بوده است. بیمارستان نجمیه که در دوران شاه، زیرمجموعه «مرکز پزشکی شاهنشاهی» بود، پس از انقلاب مصادره شد و تحت نظارت سپاه پاسداران قرار گرفت. این بیمارستان، اولین بیمارستان سپاه  پس از انقلاب بود که در ابتدای فعالیت به درمان زخمی‌های جنگ ایران و عراق می‌پرداخت. این بیمارستان یک مرکز درمانی تخصصی در حوزه زنان و زایمان و جراحی داخلی محسوب می‌شود.

بیمارستان بقیه‌الله: سابقه تاسیس بیمارستان بقیه‌الله به قبل از انقلاب ۱۳۵۷ باز می‌گردد. «شرکت سهامی خاص گروه پزشکی برزویه»، تصمیم به تاسیس چند مرکز درمانی در اراک و تهران می‌گیرد. این گروه موفق می‌شود مرکز اراک را راه‌اندازی و کارهای ساخت و ساز بیمارستان تهران را تا ۸۰درصد پیش ببرد. با وقوع انقلاب اسلامی، مراکز پزشکی اراک و تهران مصادره و در اختیار «بنیاد مستضعفان» قرار می‌گیرد و مدیرعامل این گروه پزشکی نیز از ایران فرار می‌کند. اسفندماه سال ۱۳۶۳، وزیر سپاه در نامه‌ای به آیت‌الله خمینی درخواست می‌کند که سهام متعلق به بنیاد مستضعفان در گروه پزشکی برزویه به سپاه واگذار شود تا بتواند از این مرکز برای درمان زخمی‌های جنگ ایران و عراق استفاده کند. آیت‌الله خمینی با این درخواست موافقت می‌کند. خرداد ۱۳۶۴،‌ اعضای هیات مدیره گروه پزشکی برزویه نامه‌ای به آیت‌الله خمینی می‌شوند و خواستار جلوگیری از تضییع حقوق‌شان می‌شوند. آیت‌الله خمینی به «میرحسین‌ موسوی»، نخست و‌زیر وقت ایران نامه‌ای می‌نویسد و خواستار رسیدگی برای جلوگیری از تضییع حقوق آن‌ها می‌شود ولی اتفاق مهمی رخ نمی‌دهد و بیمارستان در کنترل سپاه باقی‌ می‌ماند.

گروه پزشکی برزویه در سال‌های بعد نیز تلاش‌های خود را ادامه داد و از طریق «دیوان عدالت اداری» تلاش کرد که مراکز پزشکی مصادره‌ شده را بازپس بگیرد ولی به نتیجه نرسید. زمین اولیه این بیمارستان که مصادره شد، ۳هزار متر بود. سپاه پس از تکمیل بخش‌های مختلف  آن را تحت نظر دانشگاه جامع امام حسین برد و بیمارستان توسط دانشکده علوم پزشکی سپاه اداره می‌شد. سال ۱۳۶۸، آیت‌الله خامنه‌ای دستور داد که از بیمارستان برای اهداف آموزشی استفاده شود و همین دستور بستری برای تشکیل دانشگاه علوم‌ پزشکی بقیه‌الله شد. این بیمارستان در حال حاضر با ۶۵۰ تخت و ارائه خدمات به ۵۰۰۰ هزار نفر در روز، یکی از مجموعه‌های عظیم درمانی در تهران محسوب می‌شود. اولویت خدمات‌رسانی این بیمارستان به پرسنل سپاه و بستگان آن‌ها است ولی خدمات عمومی نیز ارائه می‌دهد.

بر اساس تحقیقات مؤسسه رند، سپاه پاسداران ایران از زمان پایان جنگ ایران و عراق تاکنون با انعقاد ۷۶۵۰ قرارداد از طریق مؤسسات وابسته به خود فعالیت‌های اقتصادی گسترده‌ای داشته‌است. موقعیت ویژهُ سپاه، این نهاد را از شرکت در مزایده‌های اقتصادی برای خرید سهام شرکت‌ها بی‌نیاز کرده‌است و این مسئله موجب رنجش بخش خصوصی شده‌است. همچنین به دلیل انحصارگرایی شرکت‌های زیر مجموعه قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا سپاه در اجرای پروژه‌های نفتی، شرکت‌های مهندسی سازه و ناموران، بعنوان دو شرکت بزرگ طراحی و مهندسی و با سابقه در ایران، در آستانهٔ ورشکستگی قرار گرفتند.

روزآنلاین از تحلیل‌گران اقتصادی ایران نقل کرده که درآمد حاصل از فعالیت سپاه در «عرصه‌های غیرقانونی اقتصاد» تا ۱۲ میلیون دلار در سال می‌رسد. البته هیچ گزارش مالی درباره فعالیت‌های اقتصادی سپاه منتشر نمی‌شود و بودجه آن نیز محرمانه‌است.

این نهاد در حوزه‌های نفت و گاز، راه سازی، سدسازی و ساخت تونل، کشاورزی، مخابرات (به عنوان سهامدار عمده شرکت مخابرات ایران)، ساختمان سازی و حتی جراحی‌های سرپایی با لیزر حضور فعال دارد. به علاوه با در اختیار داشتن ۴۵٪ سهام شرکت بهمن در تولید خودروی مزدا شریک است. گفته می‌شود قاچاق بنزین جیره‌بندی شده از طریق استان هرمزگان تحت نظارت تعدادی از فرماندهان سپاه انجام می‌گیرد. همچنین علی لاریجانی در نشستی با فرماندهان و مسئولین قرارگاه خاتم‌الانبیا به آنان توصیه کرد که فعالیت‌های سپاه پاسداران رقابت‌سوز نباشد بلکه به دنبال رقابت‌سازی باشد.

سپاه گاه برای ابراز ناخرسندی خود از انعقاد قراردادهای اقتصادی دست به نمایش قدرت می‌زند. به عنوان مثال در سال ۲۰۰۴ دولت خاتمی هنگام افتتاح فرودگاه بین‌المللی خمینی در تهران مجبور شد قراردادی را که با یک شرکت ترکیه‌ای بسته بود لغو کند زیرا پاسداران، خشمگین از اینکه خود طرف قرارداد نبودند، باند فرودگاه را در روز افتتاح اشغال کردند. همچنین یکی از نمایندگان مجلس ایران در جلسه علنی مجلس، در مورد وجود ۶۰ بندر غیرقانونی متعلق به این نهاد نظامی دست به افشاگری زد.

پولشویی در بحرین

در ماه مارس سال ۲۰۱۰ یک شبکه پولشویی در کشورهای عربی که گفته میشد زیرنظر سپاه پاسداران فعالیت می‌کرده توسط مقامات بحرینی و کویتی کشف شد. گفته میشد این پول از طریق قاچاق مواد مخدر بدست می‌آمده‌است. منصور بن رجب وزیر کشور بحرین در ۲۳ مارس با حکم پادشاه این کشور از مقام خود برکنار و به جرم پولشویی و همکاری با سپاه بازداشت شد.این برای اولین بار در تاریخ بحرین بود که یک وزیر به اتهام مالی دستگیر می‌شد. به ادعای برخی از رسانه‌ها علی جنتی سفیر ایران در کویت و فرزند احمد جنتی در این پولشویی و فساد مالی دست داشته‌است. ولی علی جنتی این ادعا را بی اساس دانست و از آن اظهار بی اطلاعی کرد. او همچنین گفت سپاه نیاز به پولشویی ندارد. امیرحسین عبدالهیان سفیر ایران در بحرین نیز این اتهامات را رد کرد.

رانت‌های بانکی سپاه

اعطای وام با بهره استثنائی از سوی بانک ملّی به سپاه; به عنوان نمونه در دهه ۲۰۰۰ نیروی ویژه قدس وابسته به سپاه در عرض چهار سال ۱۰۰ میلیون دلار از این بانک وام گرفت. در رأس مؤسساتی که پس از انقلاب و با بودجه دولتی تشکیل شد اغلب فرماندهان سپاه قرار گرفتند. قرارداد یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلاری احداث خط لوله گاز از منطقه عسلویه به ایرانشهر در استان سیستان و بلوچستان، بدون رعایت قوانین مربوط به برگزاری مناقصه، برگزار و این امتیاز به طور ویژه به سپاه داده شد . گروه مهندسی سپاه، قرارداد ۲٫۳ میلیارد دلاری توسعه یک میدان گازی را در خلیج فارس از آن خود کرد. قراداد ۱٫۳ میلیارد دلاری ساخت لوله گازی میان ایران و پاکستان توسط سپاه گرفته شد.

نهادهای اقتصادی تحت نظر سپاه؛

بنیاد تعاون سپاه

«بنیاد تعاون سپاه»  در تاریخ اول شهریور ۱۳۶۵ تاسیس شد. بر اساس اساسنامه بنیاد تعاون سپاه، این بنیاد، یک نهاد غیرانتفاعی وابسته به سپاه است که توسط هیات امنا اداره می‌شود. اعضای هیات امنای این بنیاد توسط رهبر جمهوری اسلامی منصوب می‌شوند. تشکیل شعبه یا موسسه تابعه بنیاد تعاون سپاه در خارج از ایران نیز نیازمند تصویب رهبر جمهوری اسلامی است.

اهداف تشکیل بنیاد عبارتند از «تامین نیازمندی‌های پرسنل کادر ثابت سپاه در ابعاد مسکن و وام»، «پشتیبانی از تعاونی‌های مسکن زمین» از طریق تامین زمین و تولید و عرضه مصالح و محصولات ساختمان‌سازی. این بنیاد حق فعالیت در حوزه نظامی و تجهیزات نظامی را ندارد. درآمد آن پس از کسر هزینه‌های جاری و سرمایه‌گذاری باید صرف امور خدماتی وام مسکن پرسنل کادر ثابت سپاه و بسیج شود. منابع درآمدی بنیاد عبارتند از «درآمدهای ناشی از فعالیت‌های تولیدی، عمرانی و تجاری بنیاد، کمک‌های دریافتی از سپاه، درآمدهای ناشی از مشارکت با سایر مراکز، کمک‌ها و وام‌های بانکی و وجوه دریافتی قرض‌الحسنه».

بر اساس اساسنامه، کلیه سرمایه و دارایی‌های بنیاد تعاون سپاه متعلق به رهبر جمهوری اسلامی بوده و در صورت انحلال بنیاد، پس از تسویه، کلیه مایملک و دارایی‌های این بنیاد در اختیار ولی فقیه قرار خواهد گرفت. اساسنامه بنیاد تعاون سپاه در اردیبهشت ۱۳۷۲ به تصویب رهبر جمهوری اسلامی رسیده است.

هیات امنا:

ریاست هیات امنای بنیاد تعاون سپاه با فرمانده کل سپاه است. علاوه بر او «نماینده ولی فقیه در سپاه، رئیس ستاد مشترک سپاه، فرمانده سازمان بسیج، فرماندهان نیروهای زمینی و دریایی، فرمانده نیروی هوافضای سپاه، رئيس سازمان حفاظت اطلاعات سپاه و یک پاسدار به انتخاب رئیس ستاد کل نیروهای مسلح» اعضای هیات امنای بنیاد تعاون سپاه را تشکیل مي‌دهند.

پیشنهادات هیات امنا در زمینه تغییر اساسنامه، خط‌مشی و سیاست‌های بنیاد، تاسیس شعبه خارج از کشور و تعطیل یا انحلال بنیاد باید برای اجرایی‌شدن به تصویب رهبر جمهوری اسلامی برسد. هیات امنا مسئولیت عزل و نصب اعضای هیات مدیره ۵ نفره، مدیرعامل و بازرسان را بر عهده دارد و بودجه و گزارش سالانه مالی سود و زیان بنیاد را بررسی و تصویب می‌کند. در این موارد، هیات امنا گزارش فعالیت‌ خود را برای رهبر جمهوری اسلامی ارسال می‌کند.

مدیرعامل:

مدیرعامل بنیاد تعاون سپاه، بالاترین مقام اجرایی این نهاد است و با پیشنهاد هیات مدیره و تصویب هیات امنا به مدت دو سال این مسئولیت را بر عهده می‌گیرد. حکم مدیرعاملی بنیاد تعاون سپاه توسط فرمانده سپاه پاسداران در مقام رئيس هیات امنای بنیاد، صادر و ابلاغ می‌شود. قائم مقام بنیاد تعاون سپاه نیز با حکم فرمانده سپاه منصوب می‌شود. «محسن رفیق دوست»، «اکبر غمخوار»، «احمد وحید دستجردی»، «اصغر صالحی اصفهانی»، «پرویز فتاح» و «مجید خراسانی»، مدیران عامل بنیاد تعاون سپاه بوده‌اند.

فعالیت‌های اقتصادی:

بنیاد تعاون سپاه در حوزه مسکن، مخابرات، خودرو، بانک‌داری و موسسات مالی، کشاورزی و غذایی، صنعت و معدن فعال است. در زیرمجموعه بنیاد تعاون سپاه، ۲۴ شرکت تعاونی مسکن در استان‌های مختلف ایران مشغول به فعالیت هستند. از دیگر نهادهای مالی مهم که بنیاد تعاون سپاه در آن سرمایه‌گذاری کرده است،‌ «بانک انصار» است. این بنیاد همچنین در بانک‌های «مهراقتصاد ایرانیان» و موسسه مالی و اعتباری «ثامن» نیز جزو سهامداران اصلی است.

در حوزه مخابرات، مهم‌ترین شرکت وابسته به بنیاد تعاون سپاه، شرکت «شهریار مهستان» است. شرکت صنایع معدنی شهاب سنگ، ، کشت و صنعت فردوس، ، شرکت ایرانیان اطلس که در حوزه مسکن فعال است، شرکت سرمایه‌گذاری نگین خاتم و شرکت توسعه اعتماد مبین که از سرمایه‌گذاران فعال در حوزه بانکی و مالی از جمله بانک انصار و صرافی انصار هستند. «جهاد خانه‌سازی رزمندگان» و موسسه آموزشی و پشتیبانی «دستواره»، نیز زیرمجموعه بنیاد تعاون سپاه هستند.

ارزیابی دقیق فعالیت شرکت‌های وابسته به بنیاد تعاون سپاه غیرممکن است. مدیران این بنیاد به طور مداوم به خرید و فروش سهام و جابه‌جایی از شرکت‌ها و تاسیس شرکت‌های مختلف مشغول هستند. بنیاد تعاون سپاه در فهرست تحریم‌های اقتصادی آمریکا قرار دارد و بخشی از تغییر و تحولات اقتصادی این بنیاد برای فرار کردن از تله تحریم‌ها و ناشناس ماندن است. بخش مهمی از فعالیت‌های اقتصادی بنیاد تعاون سپاه توسط «هلدینگ اقتصادی یاس» هدایت می‌شد. این هلدینگ پس از تشکیل یک پرونده فساد ۱۳۰۰۰ هزار میلیارد تومانی منحل شده و انبوه شرکت‌های زیرمجموعه آن سرنوشتی نامعلوم دارند.

جزئیات شرکتهای وابسته به بنیاد تعاون سپاه به شرح زیر است:

بانک انصار: در دهه اول انقلاب با نام «صندوق قرض‌الحسنه انصارالمجاهدین» با هدف ارائه وام‌های بدون بهره به جانبازان و اعضای فعال وظیفه سپاه و بسیج و خانواده‌های آنها راه‌اندازی شد. این  مؤسسه به عنوان یکی از شرکت‌های وابسته به بنیاد تعاون سپاه در سال ۱۳۶۴ فعالیت خود را آغاز کرد. در سال ۱۳۸۷ به علت نگرانی بانک مرکزی در مورد عدم پاسخ‌گویی  مؤسسات مالی و اعتباری بدون مجوز و در راستای شفافیت‌سازی بانکی، این موسسه به بانک انصار تبدیل شد. براساس تارنمای انصار، این بانک دارای ۶۷۰ شعبه در سراسر ایران است. این بانک با هدف تشویق محیط مناسب برای رقابت، صرفه‌جویی و سرمایه‌گذاری، محافظت از حق سرمایه‌گذاران و کمک به رشد و توسعه اقتصادی فعالیت می‌کند.

شرکت جهاد خانه‌سازی رزمندگان:این شرکت پیمان‌کار ساخت و ساز بوده و دفتر مرکزی آن در تهران است. «شرکت شهاب سنگ» سهام‌دار این شرکت و  وابسته به  بنیاد تعاون سپاه است.

موسسه آموزش و آماد پشتیبانی دستواره:سهم این شرکت متعلق به «گروه طلیعه سبز جهان» و وابسته به بنیاد تعاون سپاه است.

شرکت ایرانیان اطلس: این شرکت در سال ۱۳۶۵ به عنوان «شرکت بازرگانی و صنعتی ایران اطلس» با هدف فعالیت تجاری و صنعتی تاسیس شد. از سال ۱۳۸۴، این شرکت فعالیت خود را در ساخت ساختمان‌ها و مجتمع‌های مسکونی، عمومی و تجاری و همچنین سرمایه‌گذاری در صنعت ساخت و ساز گسترش داد. سها‌مدار اصلی این شرکت، بانک انصار وابسته به بنیاد تعاون سپاه است. این شرکت یک پیمان‌کار اصلی در «پروژه اطلس مال» بوده و همچنین به عنوان پیمانکار همکار قرارگاه خاتم الانبیا در پروژه «مترو حقانی» به شمار می‌آید.

شرکت توسعه اعتماد مبین:  این شرکت، یک شرکت تابعه بنیاد تعاون سپاه در حوزه فناوری ارتباطات و مخابرات است که در سال ۱۳۸۳، به نام شرکت سرمایه گذاری توسعه اعتماد تشکیل شد. در سال ۱۳۸۸،این شرکت با یک شرکت وابسته دیگر به بنیاد تعاون سپاه،شرکت شهریار مهستان،  کنسرسیوم اعتماد مبین را تشکیل داده و همراه با شرکت تابعه ستاد فرمان امام، شرکت گسترش الکترونیک مبین ایران، به خرید سهم ۵۱ درصدی شرکت مخابرات ایران  به ارزش بیش از۸ میلیارد دلار اقدام نمود. در مهر ماه سال ۱۳۹۷، رسانه های ایران گزارش دادند که بنیاد تعاون سپاه از سهامداری کنسرسیوم اعتماد مبین، کناره گیری و سهم خود را در شرکت مخابرات ایران و گذار می کند. در همین حال جزئیات  چندانی از چگونگی این  واگذاری هنوز در دسترس نیست و به نقل از رسانه های ایران این اقدام در راستای فرمان ستاد مشترک نیروهای مسلح صورت می گیرد.

شرکت سرمایه گذاری نگین حاتم:ا ین شرکت، پس از آنکه بانک انصار در تابستان سال ۱۳۹۰ سهام خود را به بازار بورس تهران عرضه کرد، یکی از مهم‌ترین سهامداران بانک انصار شد.

شرکت نوین پدیده: بر اساس تارنمای شرکت نوین پدیده، این شرکت «یکی از شرکت‎‏های زیرمجموعه بانک انصار است که زمینه فعالیت آن در حوزه اجرا و ارائه خدمات است. خدمات ارائه‌ شده این شرکت مانند خدمات نظافت، پذیرایی و تشریفات، تحصیلداری، امور اداری، امور مهندسی و نگهبانی است که با توجه به گسترش بانک انصار و تعدد شعب در سطح کشور در حال حاضر تعداد زیادی نیروی انسانی در آن مشغول خدمت می ‏باشند.»

شرکت حفیظ سامانه: این شرکت در سال۱۳۷۹ تاسیس شد و درزمینه‌های «طراحی سیستم‌ها و فرآیندهای سازمانی، حسابرسی و همچنین تحلیل و طراحی و استقرار نرم‌افزارهای MIS در حوزه‌های دولتی، بازرگانی و پیمانکاری مشغول به فعالیت شد.» برخی مشتریان این شرکت عبارتند از: بانک انصار، مؤسسه مالی و اعتباری  قوانین، بنیاد تعاون سپاه، شرکت صنایع غذایی مائده، دانشگاه امام حسین، دانشگاه بقیه‌الله،  بیمارستان بقیه‌الله و درمانگاه‌های زیر مجموعه،  شرکت‌های خانه‌سازی رزمندگان، شرکت ایرانیان اطلس و شرکت‌های تابعه.

شرکت شهریار مهستان:  این شرکت، یک شرکت تابعه بنیاد تعاون سپاه در حوزه فنا وری ارتباطات و مخابرات است. در سال ۱۳۸۸، این شرکت با یک شرکت وابسته دیگر به بنیاد تعاون سپاه،شرکت توسعه اعتماد، کنسرسیوم اعتماد مبین را تشکیل داده و همراه با شرکت تابعه ستاد فرمان امام، شرکت گسترش الکترونیک مبین ایران، به به خرید سهم۵۱ درصدی شرکت مخابرات ایران  به ارزش بیش از ۸ میلیارد دلار اقدام نمود. در مهر ماه سال ۱۳۹۷، رسانه های ایران گزارش دادند که بنیاد تعاون سپاه از کنسرسیوم اعتماد مبین کناره گیری کرده و  سهم خود را در شرکت مخابرات ایران و گذار می کند. در همین حال جزئیات  چندانی از چگونگی این  واگذاری هنوز در دسترس نیست و به نقل از رسانه های ایران این اقدام در راستای فرمان ستاد مشترک نیروهای مسلح صورت می گیرد.

شرکت صنایع معدنی شهاب سنگ: این شرکت در سال ۱۳۷۰ با هدف کاوش، استخراج و فرآوری مواد معدنی تاسیس شد. این شرکت یکی از مهم‌ترین تامین‌کنندگان سنگ‌های تزئینی در کشور است. براساس تارنمای «شرکت شهاب سنگ»، این شرکت بخش عمده‌ای از تقاضای داخلی و خارجی را با بهره‌گیری از معادن بزرگ موجود در استان‌های ایران تامین می‌کند. این شرکت متعلق به بنیاد تعاون سپاه و همچنین سهام‌دار جهاد خانه‌سازی رزمندگان است.

صرافی انصار:  «صرافی انصار» در سال ۱۳۹۰ با هدف ارتقای ظرفیت‌های مالی بین‌المللی و بانک‌داری تاسیس شد. این صرافی به ارائه خدمات برای خرید و فروش ارزهای خارجی، طلا، نقره و انتقال پول می‌پردازد.

کشت و صنعت فردوس: این شرکت متعلق به بنیاد تعاون سپاه است و در پرورش طیور، ماهیگیری ، کشت داروی گیاهی و برنج، پرورش ماهی و پرورش بوقلمون مشارکت دارد.

هتل پنج ستاره «مدینه‌الرضا»: ۴۵۰ اتاق دارد در ۴۶ هزار متر مربع و در ۱۶ طبقه در سال ۱۳۹۲ به بهره‌برداری رسیده است. این هتل تنها ۱۵۰ متر با آرامگاه امام هشتم شیعیان فاصله دارد که قرار گرفتن در چنین موقعیتی نیاز به توان مالی و لابی‌های قدرتمندی است.

مؤسسه مالی و اعتباری ثامن:

این موسسه در سال ۱۳۷۶ تاسیس شد. مالکیت این مؤسسه از سال ۱۳۸۶ محل اختلاف قانونی بین ۹۰۰ عضو سپاه پاسداران و ارگان سپاه پاسداران بوده است. «این ۹۰۰ نفر برای حکمیت در حل اختلاف بین پاسداران سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به ۵۱ نماینده خود که اشخاص حقیقی بودند وکالت دادند، اما سپاه با وکالت‌نامه‌های ماخوذه تعاونی اعتبار ثامن‌الائمه را به نام ۴۶ شرکت از شرکت های وابسته به بنیاد تعاون سپاه واگذار کرد.»  به نظر می‌رسید این مؤسسه  در سال ۱۳۹۶ ورشکسته شده است. این مساله همراه با خبر ادغام این موسسه با بانک کوثر و بانک مهر اقتصاد، باعث اعتراض  گسترده اعضای حسابدار ثامن شد که خواستار بازگشت پول خود بودند. در اردیبهشت ماه ۱۳۹۷ ، رسانه‌های ایران از ادغام موسسه ثامن در بانک انصار خبر دادند. این طرح از سوی بانک مرکزی و به منظور مقابله با بحران بانکی ناشی از فعالیت موسسه اعتباری و مالی بدون مجوز به خصوص موسسه‌های مالی و اعتباری وابسته به نیروهای نظامی و امنیتی صورت گرفته است.

فعالیت سیاسی

طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و دستور روح‌الله خمینی و علی خامنه‌ای سپاهیان تا هنگامی که در سازمان سپاه خدمت می‌کنند حق فعالیت در زمینه‌های سیاسی را ندارند. محمدباقر ذوالقدر معاون سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بود و در دولت نهم (محمود احمدی نژاد) به سمت معاونت وزارت کشور و معاون امنیتی انتظامی این وزراتخانه منصوب شد. روابط عمومی وزارت کشور اعلام کرد چون سردار ذوالقدر با حکم سید علی خامنه‌ای در سمت «جانشین فرماندهی کل سپاه» فعالیت داشت، با کسب مجوز از وی به سمت جدید منصوب شد.

اتهام جاسوسی در کویت

در ماه مه سال ۲۰۱۰ یک گروه ۷ نفره متهم به جاسوسی برای سپاه پاسداران ایران در کویت دستگیر شدند. روزنامه القبس چاپ کویت به نقل از مقام‌های سازمان‌های اطلاعاتی کویت اعلام نمود که این افراد در وزارت دفاع و وزارت کشور کویت کار می‌کردند و با عکس‌برداری از مراکز حساس نظامی کویت و پایگاه‌های نظامیان آمریکا در این کشور، اطلاعات مربوط به آن مراکز را در اختیار سپاه پاسداران ایران قرار می‌دادند. ۱ روز پس از انتشار این خبر، مقامات ایرانی با «بی پایه و اساس» اعلام کردن این خبر، آن را بخشی از «پروژه سپاه هراسی» دانستند. در پی این اتفاق‌ها تعدادی از نمایندگان مجلس کویت خواستار اخراج سفیر ایران از آن کشور شدند. در ۶ مه ۲۰۱۰ مقامات کویتی حاضر در اجلاس وزرای کشور شورای همکاری خلیج فارس این اتهام را تایید کردند و ادعا نمودند این گروه جاسوسی ایرانی، امنیت دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس را هم خدشه دار کرده‌است.

اتهام‌های تروریستی

با انتشار اسناد بسیار محرمانه دولت بیل کلینتون، مشخص شد او در تابستان ۱۹۹۹ در پیامی کتبی به محمد خاتمی همتای ایرانی خود، سپاه پاسداران را مسئول بمب‌گذاری برج‌های خبر در عربستان سعودی دانسته و خواستار استرداد متهمین این حادثه بوده‌است. در مقابل دولت وقت ایران اتهام های آمریکا را نادرست و غیر قابل پذیرش می‌خواند و تأکید می‌کند هیچ سازمان وابسته به جمهوری اسلامی ایران هیچ‌گونه دخالتی در طراحی، پشتیبانی و یا اجرای این بمبگذاری نداشته است. البته ویلیام پری، وزیر دفاع آمریکا در زمان بیل کلینتون، در سال ۲۰۰۷ اعلام کرد به این نتیجه رسیده‌اند که بمب‌گذاری کار القاعده بوده و نه ایران.

تحریم‌های بین‌المللی

بر اساس توافق وزیران خارجه کشورهای عضو اتحادیه اروپا، تمام حساب‌های بانکی که به اعضا و وابستگان سپاه پاسداران تعلق دارند مسدود خواهد شد. استرالیا، نام رستم قاسمی، فرمانده قرارگاه خاتم‌الانبیا سپاه پاسداران، را در فهرست تحریم‌های یک‌جانبه این کشور قرار داد.

وزارت خزانه‌داری آمریکا در چارچوب اجرای قطعنامه ۱۹۲۹ شورای امنیت علیه ایران، فرمانده سپاه و وزیر دفاع ایران را به همراه نيروی هوايی و فرماندهی موشکی سپاه و شرکت مهندسی نفت و گاز سپانير و شرکت راه ساحل وابسته به قرارگاه خاتم‌الانبیا در فهرست تحريم خود قرار داد. محمدعلی جعفری، فرمانده سپاه پاسداران، محمدرضا نقدی، فرمانده بسیج، و احمد وحیدی، وزیر دفاع، در فهرست افراد مورد تحريم قرار گرفتند.