۱٬۰۴۴
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:گستره شاهنشاهی مادها با رنگ زرد و همسایگانشان لیدی، بابل و مصر.jpg|بندانگشتی|391x391پیکسل|'''گستره شاهنشاهی مادها با رنگ زرد''' و همسایگانشان لیدی، بابل و مصر]] | [[پرونده:گستره شاهنشاهی مادها با رنگ زرد و همسایگانشان لیدی، بابل و مصر.jpg|بندانگشتی|391x391پیکسل|'''گستره شاهنشاهی مادها با رنگ زرد''' و همسایگانشان لیدی، بابل و مصر]] | ||
مادها قوم | '''شاهنشاهی مادها''' دوران حکومت شاهنشاهی قوم ایرانیزبان و آریاییتباری است که دست کم ۱۱۰۰ سال پیش از میلاد مسیح یا بیشتر به بخشهای غربی [[ایران]] آمده و به صورت جدی در آنجا ساکن شدند.<ref name=":3">parskoroosh - [http://parskoroosh.blogfa.com/category/21 تاریخ ایران]</ref> | ||
قسمت اصلی سرزمین آنها شامل جنوب آذربایجان و قسمتهای دیگری در زاگرس و پایتخت آنها هگمتانه (همدان کنونی) بود. آنها از سده هشتم پیش از میلاد تا ظهور سلسله هخامنشی بر فلات ایران و فراسوی آن حکومت کردند. | |||
ماد | نهایتاً شاهنشاهی ماد توسط هخامنشیان از بین رفت.<ref name=":0">پرشین بلاگ - [https://hashtrood3.persianblog.ir/B356Jg7RXBIDlN6733OQ-مادها مادها]</ref> | ||
== سرزمین ماد == | |||
ماد نام سرزمینی بود که تیرهٔ ایرانی مادها در آن ساکن بودند. این سرزمین دربرگیرنده بخش غربی فلات ایران بود. سرزمین آذربایجان فعلی در شمال غربی فلات ایران را با نام ماد کوچک و ناحیه امروزی [[تهران]] (ری)، حوزه شمال غربی کویر مرکزی، همدان، [[کرمانشاه]]، لرستان و کردستان را با نام ماد بزرگ میشناختند. پایتخت ماد در گذشته هگمتانه نام داشت که بعدها به اکباتان تغییر نام داد. این قوم، در کوههایی که به عنوان جایگاه خود در ایران انتخاب کرده بودند، مس، آهن، سرب، سیم و زر، سنگ مرمر، و سنگهای گرانبها بدست آوردند و چون زندگی ساده داشتند، به کشاورزی بر دشتها و دامنه تپههای منزلگاه خود پرداختند.<ref name=":1">پارسیان دژ - [https://parsiandej.ir/سلسله-مادها-از-آغاز-تا-سقوط/ سلسله مادها از آغاز تا سقوط]</ref> | |||
== منابع و مآخذ تاریخ دوران ماد == | == منابع و مآخذ تاریخ دوران ماد == | ||
نخستین اشاره به قوم ماد در کتیبهای است که گزارش حمله شلمانسر سوم به سرزمین موسوم به پارسوا، در کوههای کردستان، (سال ۸۳۷ | نخستین اشاره به قوم ماد در کتیبهای است که گزارش حمله شلمانسر سوم به سرزمین موسوم به پارسوا، در کوههای کردستان، (سال ۸۳۷ پیش از میلاد) بر آن ثبت شده. مادها از نژاد هند و اروپایی بهشمار میروند و محتمل است که در تاریخ هزار سال قبل از میلاد از کنارههای دریای خزر به آسیای باختری آمده باشند. اکنون با کاوش در مناطق غرب ایران از مادها آثاری در تپه هگمتانه در دست است. تپه هگمتانه تپهای تاریخی با پیشینهای متعلق به دوران ماد است. روایات مورخین یونانی نیز حاکی است که این شهر در دورهٔ مادها (از اواخر قرن هشتم تا نیمهٔ اول قرن ششم قبل از میلاد)، مدتها مرکز امپراتوری مادها بودهاست و پس از انقراض آنها نیز به عنوان یکی از پایتختهای هخامنشی (پایتخت تابستانی) بهشمار میرفتهاست. گفتههای هرودوت مورخ یونانی، در قرن پنجم قبل از میلاد، مهمترین مآخذ تاریخی در این مورد است. در حقیقت برای نوشتن تاریخ سلسله ماد اولین بار در نیمه دوم قرن پنجم قبل از میلاد هرودوت مورخ یونانی کوشش کردهاست. | ||
در کتیبههای تیگلتپیلسر سوم که در قرن هشتم پیش از میلاد نوشته شدهاست، و سناخریب و اسرحدون و شلمانسر سوم نیز به ناحیه ماد اشاره کردهاند. | در کتیبههای تیگلتپیلسر سوم که در قرن هشتم پیش از میلاد نوشته شدهاست، و سناخریب و اسرحدون و شلمانسر سوم نیز به ناحیه ماد اشاره کردهاند. | ||
از برخی از مطالب تورات نیز برای اطلاع از تاریخ ماد، میتوان استفاده کرد. لیکن در حقیقت برای نوشتن تاریخ سلسله ماد اولین بار در نیمه دوم قرن پنجم قبل از میلاد هرودوت مورخ یونانی کوشش کردهاست.<ref name=":2">تاریخ واقعی ایران - [http://zartosht-irani.blogspot.al/ مادها]</ref>[[پرونده:ماد در ۶۷۵ پیش از میلاد.jpg|بندانگشتی|ماد در ۶۷۵ پیش از میلاد]] | |||
از برخی از مطالب تورات نیز برای اطلاع از تاریخ ماد، میتوان استفاده کرد. لیکن در حقیقت برای نوشتن تاریخ سلسله ماد اولین بار در نیمه دوم قرن پنجم قبل از میلاد هرودوت مورخ یونانی کوشش کردهاست.<ref name=":2">تاریخ واقعی ایران - [http://zartosht-irani.blogspot.al/ مادها]</ref> | |||
== رابطه مادها و قوم آریایی == | == رابطه مادها و قوم آریایی == | ||
بسیاری از مورخان باستان، به صراحت، مادها را «آریایی» خواندهاند.. واژگان بازمانده از گویش مادی [مانند: Farnah (= فر)؛ Paradayda (= پردیس)؛ Vazraka (= بزرگ)؛ Vispa (= همه)؛ Spaka (= سگ)؛ Mitra (= مهر)؛ Xshayathia (= شاه)]؛ در زبان پارسی باستان، و نیز تصریح «استرابون» به «آریایی» بودن زبان مادها و پیوند و همسانی آن با زبانهای پارس و بلخ و سغد و سکاها و نیز کلام داریوش بزرگ ـ که زبان مادها و پارسها را در یک گروه قرار میدهد، نشانهٔ از «آریایی» بودن زبان مادهاست. | بسیاری از مورخان باستان، به صراحت، مادها را «آریایی» خواندهاند.. واژگان بازمانده از گویش مادی [مانند: Farnah (= فر)؛ Paradayda (= پردیس)؛ Vazraka (= بزرگ)؛ Vispa (= همه)؛ Spaka (= سگ)؛ Mitra (= مهر)؛ Xshayathia (= شاه)]؛ در زبان پارسی باستان، و نیز تصریح «استرابون» به «آریایی» بودن زبان مادها و پیوند و همسانی آن با زبانهای پارس و بلخ و سغد و سکاها و نیز کلام داریوش بزرگ ـ که زبان مادها و پارسها را در یک گروه قرار میدهد، نشانهٔ از «آریایی» بودن زبان مادهاست. | ||
خط ۲۶: | خط ۲۱: | ||
نام شاهان و سرداران ماد که در متون آشوری و یونانی و پارسیباستان ذکر گردیدهاند (مانند: فْرَوَرتی، اوُوَخْشَترَ، اَرشْتْیوَییگَ، شیدیرپَرنَ، تَخمَسپادَ و…) همگی به آشکارا «آریایی» هستند.<ref name=":2" /> | نام شاهان و سرداران ماد که در متون آشوری و یونانی و پارسیباستان ذکر گردیدهاند (مانند: فْرَوَرتی، اوُوَخْشَترَ، اَرشْتْیوَییگَ، شیدیرپَرنَ، تَخمَسپادَ و…) همگی به آشکارا «آریایی» هستند.<ref name=":2" /> | ||
== | == هگمتانه پایتخت مادها == | ||
هِگمَتانه نام باستانی شهر همدان بود و معنایش «جای گرد آمدن مردمان». برخی هگمتانه را «دژ مادها» ترجمه کردهاند. این شهر از نخستین شهرهای باستانی ایران امروزی است که ما از آن آگاهی داریم و همچنین پایتخت مادها بودهاست. این نام را یونانیان اِکباتان میخواندند که یونانی شده هگمتانه است. هرودوت این شهر را ساخته دیااکو میداند و میگوید که هفت دیوار داشته که هر کدام به رنگ یکی از سیارهها بودهاند. | |||
امروزه عموم باستان شناسان، تپهٔ باستانی هگمتانه، واقع در مرکز شهر همدان را - که وسیعترین تپه باستانی ایران است - بقایای ابنیهٔ کاسی، مادی، هخامنشی و بعد از آن میدانند. مساحت این تپه حدود ۳۰ هکتار میباشد، که با در نظر گرفتن بخشهایی که جزء محدودهٔ تپهٔ باستانی بوده، ولی اینک ساختمانهای مسکونی بر روی آن ساخته شده، به بیش از ۴۰ هکتار نیز میرسد.[[پرونده:شير سنگي ، واقع در يکي از ميدان هاي همدان.jpg|بندانگشتی|شیر سنگی، واقع در یکی از میدانهای همدان. بسیاری از باستان شناسان و مورخان معروف مانند ندلکه این شیر را به زمان مادها | |||
[[پرونده:شير سنگي ، واقع در يکي از ميدان هاي همدان.jpg|بندانگشتی|شیر سنگی، واقع در یکی از میدانهای همدان. بسیاری از باستان شناسان و مورخان معروف مانند ندلکه این شیر را به زمان مادها | |||
نسبت میدهند. | نسبت میدهند. | ||
]] | ]]این تپهٔ بیضی شکل، در داخل محدودهٔ شهر فعلی همدان در دو سوی خیابان اکباتان واقع شدهاست. «هگمتانه» یا «هنگمتانه» که به زبان پارسی قدیم به معنی محل تجمع بوده، ترکیبی از دو واژه «هنگ» به معنی «جا» و «متانه» به معنی «تجمع» است. این واژه در زبان یونان به صورت «اکباتانا» در آمدهاست و در کتیبههای عیلامی به صورت «آگ ماتونو» آمدهاست. برخی نیز معتقدند: «امدانه» یا «آمادای» که در کتیبه پلیسر پادشاه آشور آمده، به این محل اطلاق میشدهاست. «هگمتانه» در زبان ارمنی «اهمتان»، در زبان سریانی و پهلوی «اهمدان» و در گویش نویسندگان عرب «همدان» و در تورات «احتمانا» گفته شدهاست. | ||
همچنین، سکههایی از عهد ساسانی کشف شده که محل ضرب آنها «اهمتان» قید شدهاست. نخستین اشارهٔ مکتوب به نام مادها و سرزمین ماد، در سالنامهٔ بیست و چهارم سارل مانزر سوم (۸۳۶ پیش از میلاد) و سارگن دوم (۷۱۵ پیش از میلاد) بودهاست که از این قوم و سرزمین آنان به نام «مادای» یا «آمادای» یاد کردهاند.<ref name=":3" /> | |||
همچنین، سکههایی از عهد ساسانی کشف شده که محل ضرب آنها «اهمتان» قید | |||
== طوایف ماد == | == طوایف ماد == | ||
مطابق منابع کهن آشوری و یونانی و ایرانی در مجموع معلوم میگردد که سه طایفه از شش طایفه تشکیل دهندهً اتحاد مادها یعنی بوسیان، ستروخاتیان و بودیان بوده و سه طایفه مادی دیگر عبارت بودهاند از آریزانتیان و مغها و سرانجام پارتاکانیان. | مطابق منابع کهن آشوری و یونانی و ایرانی در مجموع معلوم میگردد که سه طایفه از شش طایفه تشکیل دهندهً اتحاد مادها یعنی بوسیان، ستروخاتیان و بودیان بوده و سه طایفه مادی دیگر عبارت بودهاند از آریزانتیان و مغها و سرانجام پارتاکانیان. | ||
مطابق منابع یونانی، در سرزمین کمنداندازان ساگارتی (زاکروتی، ساگرتی) مادیهای ساگارتی میزیستهاند که شکل بابلی – یونانی شدهً نام خود یعنی زاگروس (زاکروتی، ساگرتی) را به کوهستان غرب فلات ایران دادهاند. نام همین طوایف است که در اتحاد طوایف پارس نیز موجود است و خط پیوند خونی طوایف ماد و پارس منجمله از منشأ همین طایفه ساگارتیها (زاکروتی، ساگرتی) است، طوایف پارس قبل از حرکت به سوی جنوب دورانی طولانی را در مناطق مادها بوده و بعدها رو به جنوب رفتهاند<ref name=":1" /> | مطابق منابع یونانی، در سرزمین کمنداندازان ساگارتی (زاکروتی، ساگرتی) مادیهای ساگارتی میزیستهاند که شکل بابلی – یونانی شدهً نام خود یعنی زاگروس (زاکروتی، ساگرتی) را به کوهستان غرب فلات ایران دادهاند. نام همین طوایف است که در اتحاد طوایف پارس نیز موجود است و خط پیوند خونی طوایف ماد و پارس منجمله از منشأ همین طایفه ساگارتیها (زاکروتی، ساگرتی) است، طوایف پارس قبل از حرکت به سوی جنوب دورانی طولانی را در مناطق مادها بوده و بعدها رو به جنوب رفتهاند.<ref name=":1" /> | ||
== جنگهای آشور و ماد == | == جنگهای آشور و ماد == | ||
مجموعه لشکرکشیهای آشور به سرزمین ماد در قرن هشتم | مجموعه لشکرکشیهای آشور به سرزمین ماد در قرن هشتم پیش از میلاد نتوانست قدرت مادها را در هم بشکند و بیشتر حملات غارتگرانه بودند. دولت ماننا اتحادیه طوایف ماننایی منطقه و خود، از گذشته جزیی از سازمانهای حکومتی لولوبیان - گوتیان بودند. دولت ماننا در سده هفتم پیش از میلاد جزیی از دولت بزرگ ماد بهشمار میرفت. آخرین لشکرکشی آشور به ماد در سال ۷۰۲ پیش از میلاد بود. خطر حمله از غرب بهوسیله دولت زورمند آشور، نیاز تشکیل یک دولت متمرکز را برای مادها که جدیدترین مهاجران به زاگرس بودهاند بوجود آوردهاست. مادها پایههای نخستین شاهنشاهی آریاییتباران (۷۲۸–۵۵۰ پیش از میلاد) را در ایران بنیاد نهادند.<ref name=":2" /> | ||
از سال ۶۷۳ پیش از میلاد جنگهای مادها و آشور دوباره شروع شد. از این زمان به بعد در اسناد آشوریها از کشور ماد نیرومند سخن میرود که نشان از به رسمیت شناخته شدن موجودیت دولت مادها از طرف آشوریها است. در حدود سال ۶۵۰ پیش از میلاد پادشاهی ماد دولت بزرگی در ردیف ماننا و اورارتو و عیلام بود. بعد از کیمریها، یکی دیگر از قبایل صحرانشین شمال قفقاز، سکاها، به منطقه شمال غرب ایران حمله کردند و در سر راه خود، دولت اورارتو در غرب دریاچه اورمیه و شرق آناتولی را نابود کردند. | |||
در زمانی که آشور بانیپال پادشاه نیرومند آشور بر سر قدرت بود جنگی بین مادها و اشوریها درنگرفت ولی جنگهای آشور و عیلام تا نابودی دولت عیلام در سال ۶۴۰ | === آشوربانیپال پادشاه آشور === | ||
در زمانی که آشور بانیپال پادشاه نیرومند آشور بر سر قدرت بود جنگی بین مادها و اشوریها درنگرفت ولی جنگهای آشور و عیلام تا نابودی دولت عیلام در سال ۶۴۰ پیش از میلاد ادامه یافت. آشور بانیپال در سال ۶۳۳ پیش از میلاد در گذشت. دولت ماد در این فاصله قدرت خود را مستحکمتر کرد.<ref name=":2" /> | |||
== ظهور پادشاهی ماد == | == ظهور پادشاهی ماد == | ||
به گفته مورخین یونانی، پس از حملات شدید و خونین آشوریان به مناطق مادنشین، در حدود سال ۷۰۸ قبل از میلاد، رهبر یکی از قبایل مادی دیاکو بهوسیله مجلس اتحادیه، به عنوان رهبر قبایل مادی انتخاب شده و وظیفه تشکیل یک دولت مرکزی به عهده وی گذاشته میشود. این رهبر، دیاکو (دیوکس در یونانی) با متحد کردن قبایل پراکنده مادی و برقراری قوانین مختلف، به عنوان اولین رهبر ماد شناخته میشود و اوست که پایتخت خود را در همدان امروز | به گفته مورخین یونانی، پس از حملات شدید و خونین آشوریان به مناطق مادنشین، در حدود سال ۷۰۸ قبل از میلاد، رهبر یکی از قبایل مادی دیاکو بهوسیله مجلس اتحادیه، به عنوان رهبر قبایل مادی انتخاب شده و وظیفه تشکیل یک دولت مرکزی به عهده وی گذاشته میشود. این رهبر، دیاکو (دیوکس در یونانی) با متحد کردن قبایل پراکنده مادی و برقراری قوانین مختلف، به عنوان اولین رهبر ماد شناخته میشود و اوست که پایتخت خود را در همدان امروز قرار میدهد. | ||
[[پرونده:سالنامه.jpg|بندانگشتی|سالنامه بابلی متعلق به نبونید، در این سالنامه شرح وقایع مهمی چون نحوه تسخیر آشور، پیمان اتحاد میان پادشاهان ماد و بابل، نحوه ویران کردن نینوا و … ثبت شدهاست. | [[پرونده:سالنامه.jpg|بندانگشتی|سالنامه بابلی متعلق به نبونید، در این سالنامه شرح وقایع مهمی چون نحوه تسخیر آشور، پیمان اتحاد میان پادشاهان ماد و بابل، نحوه ویران کردن نینوا و … ثبت شدهاست. | ||
قدمت: حدود ۲۵۹۰ سال پیش | قدمت: حدود ۲۵۹۰ سال پیش | ||
خط ۶۷: | خط ۵۵: | ||
هووخشتره، (کیاکسار مدارک یونانی)، بزرگترین پادشاه ماد است. تواناییهای او در منظم کردن ارتش و بستن توافق نامههای خارجی با دولتهای همسایه، او را به قدرتمندترین شاه غرب آسیا در زمان خودش تبدیل کرد. هووخشتره در ده سال اول حکومتش موفق شد که رابطه اش را با پادشاه سکاها، پروتوثیس، به اتحاد متقابل تبدیل کند. هووخشتره ارتشش را به دوقسمت پیادهنظام مجهز به نیزه و سوارنظام تیرانداز (شکلی که از سکاها آموخته بود) تقسیم کرد و برای اولین بار از ارابههای جنگی مجهز به نیزههای برنده که صد سال بعد در جنگهای کورش و داریوش معروف شدند، استفاده کرد. در این زمان، آشور بنی پال دوم، شاه نیرومند و بی رحم آشور، درگذشته بود. از طرفی، یک حکومت کلدانی جدید در بابل در حال شکلگیری بود و شاه آن، نبوپولسر، در صدد گسترش مرزهای کشورش بود و موفق شده بود بخشهایی از مملکت عیلام را نیز تصرف کند. هوخشثره، تصمیم به برقراری یک توافق نامه علیه آشور با نبوپولسر گرفت. | هووخشتره، (کیاکسار مدارک یونانی)، بزرگترین پادشاه ماد است. تواناییهای او در منظم کردن ارتش و بستن توافق نامههای خارجی با دولتهای همسایه، او را به قدرتمندترین شاه غرب آسیا در زمان خودش تبدیل کرد. هووخشتره در ده سال اول حکومتش موفق شد که رابطه اش را با پادشاه سکاها، پروتوثیس، به اتحاد متقابل تبدیل کند. هووخشتره ارتشش را به دوقسمت پیادهنظام مجهز به نیزه و سوارنظام تیرانداز (شکلی که از سکاها آموخته بود) تقسیم کرد و برای اولین بار از ارابههای جنگی مجهز به نیزههای برنده که صد سال بعد در جنگهای کورش و داریوش معروف شدند، استفاده کرد. در این زمان، آشور بنی پال دوم، شاه نیرومند و بی رحم آشور، درگذشته بود. از طرفی، یک حکومت کلدانی جدید در بابل در حال شکلگیری بود و شاه آن، نبوپولسر، در صدد گسترش مرزهای کشورش بود و موفق شده بود بخشهایی از مملکت عیلام را نیز تصرف کند. هوخشثره، تصمیم به برقراری یک توافق نامه علیه آشور با نبوپولسر گرفت. | ||
در زمان حکومت هووخشتره ماد قبایل آریازنتا و پارتاکانیان را در نواحی ری و اصفهان و دیگر قبایل ایرانی شرق را تا ناحیه گرگان به اطاعت کشاند و دولت نیرومند سراسری مادها در ایران را تشکیل داد هوخشتره سپس به پارس حمله کرد و قبایل پارس را به اطاعت درآورد.<ref name=":1" /> | در زمان حکومت هووخشتره ماد قبایل آریازنتا و پارتاکانیان را در نواحی ری و اصفهان و دیگر قبایل ایرانی شرق را تا ناحیه گرگان به اطاعت کشاند و دولت نیرومند سراسری مادها در ایران را تشکیل داد. هوخشتره سپس به پارس حمله کرد و قبایل پارس را به اطاعت درآورد.<ref name=":1" /> | ||
== اتحادیه مادها == | == اتحادیه مادها == |
ویرایش