|
|
(۱۷۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) |
خط ۱: |
خط ۱: |
| {{Infobox civil conflict | | {{جعبه زندگینامه |
| | title =کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹ | | | اندازه جعبه = |
| | subtitle = | | | عنوان =علیرضا زاکانی |
| | partof = | | | نام = |
| | image = کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹.jpg | | | تصویر =علیرضا زاکانی 1.jpg |
| | caption = | | | اندازه تصویر = |
| | date = ۳ اسفند ۱۲۹۹ | | | عنوان تصویر =علیرضا زاکانی |
| | place = تهران | | | زادروز = ۱۲ اسفند ۱۳۴۴ |
| | coordinates = | | | زادگاه =تهران |
| | causes = | | | تاریخ مرگ = |
| | goals = سرنگونی سلسله قاجاریه | | | مکان مرگ = |
| | methods = کودتای مسلحانه | | |عرض جغرافیایی محل دفن= |
| | status = | | |طول جغرافیایی محل دفن= |
| | result = سرنگونی سلسله قاجاریه-آغاز سلطنت پهلوی در ایران | | <!-- عرض جغرافیایی به درجه دقیقه و ثانیه و جهت پیشفرض شمال--> |
| | side1 = بریگاد قزاق (قوای قزاق) | | |latd=|latm=|lats=|latNS=N |
| | side2 = نیروی نظامی حکومت مرکزی (قاجار) | | <!-- طول جغرافیایی به درجه دقیقه و ثانیه و جهت پیشفرض غرب--> |
| | side3 = | | |longd=|longm=|longs=|longEW=E |
| | leadfigures1 = [[رضاشاه پهلوی]] | | | محل زندگی =تهران ـ ایران |
| | leadfigures2 = احمدشاه قاجار | | | ملیت =ایرانی |
| | leadfigures3 = | | | نژاد = |
| | howmany1 = ۳۰۰۰–۴۰۰۰ نیروی قزاق | | | تابعیت = |
| | howmany2 = | | | تحصیلات =دکترای پزشکی هستهای |
| | howmany3 = | | | دانشگاه =علوم پزشکی تهران |
| | casualties1 = | | | پیشه =شهردار تهران |
| | casualties2 = تعدادی از نیروهای نظامی قاجار کشته شدند | | | سالهای فعالیت =از ۱۳۶۰ تا کنون |
| | casualties3 = | | | کارفرما = |
| | fatalities = | | | نهاد = |
| | injuries = | | | نماینده =تهران و قم |
| | arrests = | | | شناختهشده برای =مردم ایران |
| | detentions = | | | نقشهای برجسته =رئیس بسیج دانشجویی استان تهران، نماینده مجلس از تهران و قم، شهردار تهران |
| | charged = | | | سبک = |
| | fined = | | | تأثیرگذاران = |
| | casualties_label = | | | تأثیرپذیرفتگان = |
| | notes = | | | شهر خانگی = |
| | sidebox = | | | تلویزیون = |
| | | لقب = |
| | | حزب =اصولگرایان |
| | | جنبش = |
| | | مخالفان = |
| | | هیئت = |
| | | دین =اسلام |
| | | مذهب = |
| | | منصب = |
| | | مکتب = |
| | | آثار = |
| | | خویشاوندان سرشناس = |
| | | جوایز = |
| | | امضا = |
| | | اندازه امضا = |
| | | وبگاه = |
| | | پانویس = |
| }} | | }} |
| '''کودتای ۲۸ مرداد'''، کودتایی است که با طراحی و حمایت مالی سرویس اطلاعات مخفی انگلستان، آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) و با کمک آیتالله کاشانی، سرلشکر فضلالله زاهدی، اشرف پهلوی و همچنین همیاری شعبان جعفری مشهور به شعبان بیمخ علیه نخستوزیر وقت ایران دکتر محمد مصدق انجام شد و منجر به دستگیری و خلع او گردید.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=پرهام قبادی|کد زبان=fa|تاریخ=۲۴ بهمن ۱۳۹۷|وبگاه=بیبیسی فارسی|نشانی=http://www.bbc.com/persian/world-47213762|عنوان=آمریکا و سیاست تغییر رژیم در آمریکای لاتین: از گذشته تا ونزوئلا}}</ref> در آمریکا از این عملیات با نام آژاکس نام میبرند.<ref name=":2">{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=en|تاریخ=|وبگاه=1951–1954 - Office of the Historian|نشانی=https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1951-54Iran|عنوان=Foreign Relations of the United States, 1952-1954, Iran|بازبینی=2017-06-16}}</ref> دولت آمریکا در سال ۲۰۰۹ رسما به خاطر این کودتا از مردم ایران عذرخواهی کرد. | | '''علیرضا زاکانی''' (زاده ۱۲ اسفند ۱۳۴۴) در محله میدان خراسان تهران، شهردار تهران از شهریور ۱۴۰۰و نامزد انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۳ در جمهوری اسلامی ایران است. با شروع جنگ ایران و عراق در ۱۵ سالگی به جبهه رفت. بعد از جنگ با استفاده از سهمیه رزمندگان و ایثارگران در رشته پزشکی وارد دانشگاه تهران شد. علیرغم اینکه در رشته پزشکی عمومی تحصیل میکرد و نمرات پایینی داشت اما با استفاده از روابط و رانت دوره تخصصی خود را در پزشکی هستهای گذراند و در سال ۱۳۸۳ مدرک تخصصی خود را گرفت. <ref name=":0">'''[https://www.bbc.com/persian/articles/c722r2wlnv4o علیرضا زاکانی؛ بسیجی پرهیاهویی که شهردار تهران شد - بیبی سی فارسی]'''</ref> |
|
| |
|
| دکتر محمد مصدق در ۲۹ اسفندماه ۱۳۲۹نفت ایران را ملی کرد. او سپس به رغم کارشکنیهای دربار حامی انگلستان، در دادگاه لاهه از حق ایران در مقابل شکایت انگلستان دفاع کرد و در ۱۹ خرداد ۱۳۳۱ پیروز شد. در این هنگام وزیر خارجهی انگلستان «آنتونی بایدن» در ملاقاتی با رئیس جمهوری آمریکا تصمیم به این نتیجه رسیدند که برای حفظ منافع خود در ایران باید مصدق را حذف کنند.
| | ازابتدای ورود به دانشگاه فعالیت خود را در انجمن اسلامی و بسیج دانشجویی که گروههای فشار و شبه نظامی جمهوری اسلامی در دانشگاهها برای کنترل و سرکوب دانشجویان بودند آغاز کرد. در وقایع کوی دانشگاه او رئیس بسیج دانشجویی دانشگاههای استان تهران بود. <ref name=":0" /> <ref name=":1">'''[https://www.bbc.com/persian/iran-59073997 علیرضا زاکانی، مدیر تراز دوران 'سریع، فوری، انقلابی' - بی بی سی فارسی]'''</ref> |
|
| |
|
| دکتر محمد مصدق حامی یک حکومت مشروطه دموکراتیک بود که در آن شاه تنها به سلطنت اکتفا کرده و فاقد قدرت مطلقه باشد. او معتقد بود شاه باید تنها سلطنت کند و حکومت را به دولت واگذار نماید. مسیری که بسیای از کشورهای پادشاهی پس از جنگ جهانی دوم در اروپا نیز طی کرده بودند. بسیاری از کشورهای اروپایی که هماکنون دارای یک پادشاهی نمادین هستند،همین مسیر را طی نمودند.
| | در دورههای هفتم و هشتم و نهم مجلس شورای اسلامی از جناح اصولگرا نماینده مجلس شد. در دوره دهم شکست خورد و نتوانست وارد مجلس شود. دردوره یازدهم از قم کاندید شد و وارد مجلس شد. <ref name=":0" /> |
|
| |
|
| دکتر مصدق که در پیشبرد اهداف خویش با موانع بسیاری از طرف دربار مواجه شد در ۲۵ تیرماه ۱۳۳۱ از نخستوزیری استعفا داد، اما ۵ روز بعد در جریان [[قیام ۳۰ تیر]] تظاهراتی در سراسر ایران در حمایت از وی رخ داد و محمد رضا شاه مجددا نخستوزیری وی را پذیرفت.
| | زاکانی در سال ۹۲ و ۹۶ کاندید ریاست جمهوری شد که رد صلاحیت شد. در سال ۱۴۰۰ نیز کاندید شد که صلاحیتش تأیید شد و ۲ روز مانده به انتخابات به نفع ابراهیم رئیسی کنارهگیری کرد. باردیگر در سال ۱۴۰۳ در حالی که شهردار تهران بود کاندید ریاست جمهوری شد که صلاحیتش تآیید شد. <ref name=":0" />علیرضا زاکانی در ۱۷ مرداد ۱۴۰۰ درجلسه شورای شهر تهران به عنوان شهردار تهران انتخاب شد و در ۱۱ شهریور همان سال به عنوان شهردار تهران شروع به کار کرد.<ref name=":2">'''[https://www.hamshahrionline.ir/news/213429/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%B1%D8%B6%D8%A7-%D8%B2%D8%A7%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DB%B1%DB%B3%DB%B4%DB%B4 زندگینامه: علیرضا زاکانی ـ همشهری آنلاین]'''</ref> انتخاب او به عنوان شهردار حاشیههایی را به همراه داشت. زاکانی تحصیلات و سابقه مرتبط با شهرداری را نداشت. سازمان بازرسی کل کشور نیز این مسئله را تأیید کرد که او سابقه و مدرک مرتبط برای کسب عنوان شهردار تهران را ندارد.<ref name=":0" /> |
|
| |
|
| دکتر مصدق از تیرماه ۱۳۳۱ مجددا نخستوزیری ایران را تا روز ۲۸ مرداد سال بعد به عهده داشت اما همواره از طرف دربار که از محدود شدن قدرت خود ناراضی بود، مستمرا با تهدید و کارشکنی و حتی توطئه ترور مواجه بود. هشت ماه پس از انتخاب مجدد دکتر محمد مصدق به نخست وزیری محمدرضا شاه تصمیم گرفت برای یک سفر خارجی ایران را ترک کند.
| | == زندگی و تحصیلات == |
| | علیرضا زاکانی۱۲ اسفند ۱۳۴۴ در محله میدان خراسان در جنوب تهران متولد شد. پدرش از پیشکسوتهای کشتی پهلوانی و ورزشهای باستانی بود.با شروع جنگ ایران و عراق، در سن ۱۵ سالگی به عنوان کودک سرباز به جبهه رفت و به گفته خودش تا پایان جنگ در سال ۱۳۶۷، بیش از ۶۰ ماه در مناطق و واحدهای مختلفی مانند تخریب، و اطلاعات و عملیات حضور داشت.<ref name=":0" /> پس از پایان جنگ در سال ۶۸ ازدواج کرد. او سه فرزند دختر دارد. همسرش معصومه پاکتچی و معاون حوزههای علمیه استان تهران است.<ref name=":2" /> یک سال بعد از پایان جنگ به دانشگاه علوم پزشکی رفت و ۹ سال بعد مدرک پزشکی عمومی گرفت. درباره وضعیت و مدارک تحصیلی او، چه در دوره دبیرستان و چه در دانشگاه، اسنادی حاکی از نمرات پایین و ضعف تحصیلی او منتشر شد که خود تلاش کرد آنها را رد یا توجیه کند. ورود او به دانشگاه با استفاده از سهمیه رزمندگان بوده است. بعد از آن هم در سال ۱۳۸۳ مدرک تخصصی پزشکی هستهای را دریافت کرد. <ref name=":0" /> محمدرضا تقویفرد در سال ۱۳۹۰ علیرضا زاکانی را متهم کرد که با تکیه بر «مکاتبات و ملاحظات» رئیس وقت دانشگاه تهران، توانسته از رشته پزشکی فارغ التحصیل شود. تقویفرد نوشت که کارنامه تحصیلی آقای زاکانی «دورزدنهای فراوان قانون، از نمرات صفر ناشی از غیبت و مشروطیهای پیدرپی میگریزد و علیرغم مخالفتهای قانونی از دستیاری کودکان به پزشکی هستهای تغییررشته پرابهامی دارد.» <ref name=":1" /> |
|
| |
|
| محمدرضا شاه در کتاب مأموریت برای وطنم نوشته است که دکتر محمد مصدق به وی پیشنهاد سفر را ارائه کرد. این سخن نیز توسط حامیان سلطنت این گونه برداشت می شود که گویا دکتر محمدمصدق قصد اخراج شاه و خلع او از سلطنت را داشته است. <ref name=":0">[https://www.samatak.com/cinema/biography/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%A8%DB%8C%D9%88%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%B4%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D9%86-%D8%AC%D8%B9%D9%81%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%DB%8C-%D9%85%D8%AE.html بیوگرافی شعبان جعفری - سایت سماتک]</ref>
| | == شرکت در سرکوب == |
| | حضور زاکانی در دانشگاه، بیش از تحصیلات و دانش علمی، با حضور پررنگ و طولانی او در بسیج دانشجویی شناخته میشود. <ref name=":0" /> زاکانی در دانشگاه از فرماندهان بسیج دانشجویی شد که گروهی شبهنظامی وابسته به سپاه پاسداران و فعال در دانشگاههای ایران است و در وقایعی مانند سرکوب دانشجویان یا حملات به سفارتخانهها در تهران نقش محوری داشته است. <ref name=":1" /> |
|
| |
|
| این در حالی است که دکتر مصدق نه تنها از طرف شاه که در آن دوران بسیار جوان و فاقد اختیارات عملی بود، احساس خطر نمیکرد، بلکه در ابتدا با سفر شاه از ایران مخالف بوده است. سفیر آمریکا چند روز پیش از سفر شاه از ایران به وزارت خارجه مینویسد: « شاه خوشوقت است که نخست وزیر اعتراض خود را درباره عزیمت وی به خارج از کشور پس گرفته است.» همچنین ثریا اسفندیاری همسر شاه در کتاب خاطرات خود با نام کاخ تنهایی مینویسند که شاه خسته بود و از بهمنماه زمزمههای سفر داشت. | | از همان ابتدا عضو انجمن اسلامی دانشگاه علوم پزشکی شد. یک سال بعد در تاسیس بسیج دانشجویی این دانشگاه نقش محوری داشت و چهار سال ریاست آن را بر عهده گرفت. چهار سال دیگر هم رئیس «بسیج دانشجویی دانشگاه تهران و علوم پزشكي تهران» بود. سال ۱۳۷۷، یک سال بعد از روی کار آمدن دولت محمد خاتمی، رئیس بسیج دانشجویی دانشگاههای استان تهران شد. او در زمان حمله به کوی دانشگاه تهران در تیرماه ۱۳۷۸ این مسئولیت را بر عهده داشت و جز نیروهای سرکوبگر دانشجویان بود. در راهپیمایی ۲۳ تیر که حکومت برای پایان دادن به اعتراضها سازماندهی کرده بود، در کنار حسن روحانی، دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی، یکی از سخنرانها بود. علیرضا زاکانی که در همان دوره عضو هیئت منصفه مطبوعات هم بود، از سال ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۲ ریاست سازمان بسیج دانشجویی کشور را در دست داشت و از همان جا به فهرست نامزدهای اصولگرایان در انتخابات مجلس هفتم راه پیدا کرد. <ref name=":0" /> بعدها اسماعیل کوثری، از فرماندهان سپاه پاسداران، درباره زاکانی گفت: «در زمان اصلاحات نیز به عنوان مسئول بسیج دانشجویی وظیفهاش را به خوبی انجام داد و ما نیز چون از ایشان از همان دوران دفاع مقدس شناخت کافی را داشتیم حمایتش میکردیم.» <ref name=":1" /> |
|
| |
|
| در روز ۹ اسفند محمدرضا شاه از دکتر مصدق خواست برای خداحافظی با وی به کاخ مرمر برود. همزمان آیتالله کاشانی و آیتالله بهبهانی تمامی تلاش خود را برای منصرف کردن وی از سفر آغاز کردند. کاشانی به سرعت به مجلس رفت و بیانیهای از مجلس در مخالفت با سفر شاه گرفت. وی همچنین در هماهنگی با درباریان شعبان جعفری (شعبان بیمخ) را به همراه نوچههایش و همچنین ملکه اعتضادی از زنان کابارهچی و جنجالی آن زمان،به مقابل کاخ مرمر فرستاد تا به بهانهی تجمع برای جلوگیری از سفر شاه، هنگام خروج مصدق از کاخ وی را در صورت امکان به قتل برساند. دکتر مصدق از این حمله جان سالم بدر برد، اما شعبان بیمخ و اوباش همراهش همان روز مجددا به خانه دکتر مصدق حمله کردند که او توانست با کمک دوستان خود از طریق پشتبام بگریزد. شعبان جعفری پس از این ماجرا به زندان رفت. | | == نمایندگی مجلس == |
| | [[پرونده:زاکانی در جبهه.jpg|جایگزین=زاکانی بسیجی|بندانگشتی|علیرضا زاکانی هنگام حضور در جبهه]] |
| | بسیج سکوی پرتاب علیرضا زاکانی شد و توانست با پیروزی فهرست ائتلاف اصولگرای آبادگران در دوره هفتم مجلس شورای اسلامی، در کنار همفکرانی مانند حمید رسایی و مهدی کوچکزاده به عنوان نماینده تهران در سال ۱۳۸۳ به مجلس شورای اسلامی برود. یک سال بعد همین فهرست از ریاست جمهوری محمود احمدینژاد حمایت کرد تا مجلس و دولت اصولگرا، حاکمیت را یکدست کند. خرداد ۸۷ با حضور در لیست «جبهه متحد اصولگرایان» وارد مجلس هشتم شد و همان سال با همراهی چهرههایی مانند مهدی طائب، «جمعیت رهپویان انقلاب اسلامی» را تاسیس کرد و دبیر کل آن شد. در این مجلس که دوره آن با انتخابات ریاست جمهوری ۸۸ مقارن شد، زاکانی و هم فکرانش در انتخابات ۸۸ در مقابل میرحسین موسوی از محمود احمدینژاد حمایت کردند، اما در دولت دوم احمدینژاد، اختلافها علنیتر شد و افرادی مثل علیرضا زاکانی در عمل به حمایت خود از احمدی نژاد پایان دادند. زاکانی از سال ۸۳ تا ۹۵ در سه دوره متوالی نماینده تهران در مجلس شورای اسلامی بود. در انتخابات مجلس دهم، ریاست ستاد انتخاباتی «جبهه متحد اصولگرایان» را بر عهده گرفت اما فهرست این جبهه از اصلاحطلبان شکست خورد و او هم از به عنوان نماینده انتخاب نشد. او بعد از این شکست به سازمان بسیج بازگشت و تا سال ۱۳۹۸ ریاست مجمع عالی بسیج کشور را بر عهده گرفت. در مجلس یازدهم به جای تهران از قم نامزد شد و در میان جنجال و مخالفتهای اصولگرایان به لیست سه نفره نامزدهای این جناح برای نمایندگی قم راه یافت. او خرداد ۹۹ وارد مجلس شد و به ریاست مرکز پژوهشهای مجلس رسید.<ref name=":0" /> |
|
| |
|
| همزمانم با تمامی این وقایع طراحی کودتا علیه مصدق همچنان در حال انجام بود. اشرف پهلوی، آیتالله کاشانی و سرلشکر زاهدی که همگی در ارتباط با سیا و اس، آی اس(Secret Intelligence Service) انگلستان قرار داشتند از بازیگران اصلی این کودتا بودند. در ابتدا قرار بر این بود سرهنگ نصیری در روز ۲۵ مرداد پس از دستگیری سرتیب ریاحی فرمانده ستاد ارتش که از حامیان مصدق بود، با چند کامیون سرباز به خانه مصدق حمله کرده و او را نیز دستگیر نماید. اما این کودتا لو رفت و شکست خورد. طرح دوم در روز ۲۸ مرداد اجرا شد. در این روز خانه مصدق به محاصرهی نظامیان سرلشکر زاهدی و دستجات لاتها به سرکردگی شعبان جعفری درآمد. خانه دکتر مصدق زیر رگبار گلوله قرار گرفت. پس از تخریب خانه شعبان بی مخ و آیت الله کاشانی از خانه بازدید کردند. دکتر مصدق که از آن خانه خارج شده بود دو روز بعد دستگیر و تبعید شد. سرلشکر زاهدی خود را به عنوان نخستوزیر معرفی کرد. پس از بازگشت شاه به ایران سلطنت مطلقهی پهلوی برای یک دوره جدید آغاز گشت.
| | == کاندید ریاست جمهوری == |
| == پیشینه کودتای ۲۸ مرداد ==
| | زاکانی برای انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۲ ثبت نام کرد ولی شورای نگهبان او را رد صلاحیت کرد. زاکانی بار دیگر در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۶ ثبت نام کرد که باردیگر رد صلاحیت شد. وی در انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ نیز ثبت نام کرد که اینبار صلاحیت او تأیید شد. دراین دوره بسیاری او را «یارکمکی» ابراهیم رئيسی میدانستند و عبدالناصر همتی یکی دیگر از کاندیداها در مناظرهها او را «نامزد پوششی» مینامید. در نهایت او در ۲۶ خرداد، دو روز قبل از رایگیری، مانند سعید جلیلی، به نفع ابراهیم رئیسی کنارهگیری کرد. زاکانی باردیگر در انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۳ ثبت نام کرد که صلاحیتش تأیید شد. اوپس از اعلام تایید صلاحیتش برای نامزدی در انتخابات ۱۴۰۳، با اشاره به کنارهگیری خود در انتخابات قبلی گفت: <blockquote>[[پرونده:زاکانی در مجلس.jpg|جایگزین=زاکانی نماینده پرهیاهو|بندانگشتی|390x390پیکسل|زاکانی به همراه رسایی در حال صحبت با علی لاریجانی در مجلس شورای اسلامی]] |
| در جریان جنگ جهانی دوم و پس از اشغال ایران توسط متفقین و عزل رضا شاه و روی کار آمدن [[محمدرضا پهلوی|محمد رضا پهلوی]] یک فضای باز سیاسی در ایران ایجاد شد که زمینه فعالیت بسیاری از احزاب و گروهها را فراهم کرد. در همین فضاو اتمسفر بود که جریانهای ملی نیز سربرآوردند. سرآمد ملی گرایان در این دوران دکتر محمد مصدق بود که در دوران دیکتاتوری رضا شاه در تبعید بود. مصدق در دوره چهاردهم مجلس شورای ملی به عنوان نماینده اول تهران انتخاب شد. در دوره ده ساله بین سالهای ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۰ احزاب ملی گرای متعددی شکل گرفتند که در نهایت در چارچوب ائتلاف جبهه ملی ایران به رهبری دکتر مصدق گردهم آمدند. در این دوران حزب توده ایران که ایدئولوژی مارکسیستی داشت بنیان گذاری شد که نقش موثری در وقایع ایران ایفا کرد. | | «در انتخابات گذشته افتخار حمایت از 'مظهر شعارهای انقلاب ' را داشتم و تمام حملات ناجوانمردانه را به جان خریدم. اما در انتخابات ۱۴۰۳ برای تداوم راه شهید رئیسی و تکمیل خدمات، تا آخر میمانم و رقابت میکنم.» <ref name=":0" /></blockquote> |
|
| |
|
| مصدق در راس نیروهای ملی سیاست موازنه منفی یعنی ندادن امتیاز به هیچ کدام از قدرتهای خارجی را سرلوحه مبارزات سیاسی خود قرار داد و قانونی را به تصویب مجلس رساند که دولت را از دادن امتیاز به کشورهای خارجی و مذاکره با آنها در مورد قرارداد نفت بدون نظر موافق مجلس منع میکرد. جبهه ملی در مرحله بعد ملی کردن نفت را به عنوان استراتژی خود قرار داد.
| |
|
| |
|
| === ملی شدن صنعت نفت === | | == شهرداری تهران == |
| در سال ۱۳۲۹ و در دولت حسن علی منصور موضوع نفت باردیگر با مطرح شدن لایحه الحاقی قرارداد نفت بالا گرفت. در مجلس کمیسیون نفت برای بررسی لایحه الحاقی تشکیل شد که دکتر مصدق و ۴ نفر از اعضای جبههی ملی عضو آن بودند. پس از استعفای منصور و روی کار آمدن سپهبد رژم آرا دولت در پی تصویب لایحه الحاقی بود و از طرف دیگر نمایندگان جبهه ملی در صدد جلوگیری از تصویب آن بودند. پیکار بر سر ملی کردن نفت آغاز شد. در آذر ۱۳۲۹ کمیسیون نفت لایحه الحاقی را رد کرد که پیشرفت بزرگی در راه ملی شدن صنعت نفت بود. ۱۶ اسفند رزم آرا به دست یکی از عناصر فدائیان اسلام ترور شد. ۱۷ اسفند کمیسیون نفت مجلس، اصل ملی شدن صنعت نفت در سراسر ایران در تصویب کرد. | | زاکانی در تاریخ ۱۷ مرداد ۱۴۰۰، از سوی شورای شهر تهران بهعنوان شهردار تهران انتخاب شد و پس از صدور حکم در تاریخ ۱۱ شهریور ۱۴۰۰ آغاز به کار کرد.<ref name=":2" /> رسیدن او به شهرداری با جنجال و حاشیه زیادی همراه شد. یکی از انتقادهای جدی به زاکانی، علاوه بر نداشتن تخصص و سابقه، این بود که نمایندگی شهر قم در مجلس را برای گرفتن پست و مقام در تهران رها کرده است. از سوی دیگر سازمان بازرسی کل کشور هم تایید کرد که او سابقه و مدرک مرتبط برای کسب عنوان شهرداری تهران را ندارد، اما هیچ یک از اینها مانع کار او نشد و سرانجام اعضای شورای شهر تهران روز ۱۷ مرداد ۱۴۰۰، علیرضا زاکانی را به عنوان نوزدهمین شهردار تهران برگزیدند.<ref name=":0" /> |
|
| |
|
| در پیکار بر سر ملی شدن نفت افکار عمومی و اقشار مختلف مردم هم چنین روزنامههای ملی از قبیل باختر امروز به مدیریت دکتر حسین فاطمی نقش به سزایی داشتند. در این دوران میتینگها و تظاهرات گوناگونی از طرف مردم و جریانات مختلف در حمایت از ملی شدن نفت برگزار شد. روحانیون نیز در این راستا در حمایت از ملی شدن نفت نقش موثری داشتند. | | === عملکرد زاکانی در شهرداری === |
| | [[پرونده:زاکانی ریاست جمهوری.jpg|جایگزین=زاکانی کاندید ریاست جمهوری دوره سیزدهم|بندانگشتی|علیرضا زاکانی در حال سخنرانی بعد از ثبت نام در انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۳]] |
| | عملکرد زاکانی در شهرداری با هیاهوی زیادی همراه بوده و انتقادات زیادی را در پی داشته است. ساخت مسجد در پارکها و نقش او در به کارگیری حجاببانها در مترو و اعمال محدودیتهای اجتماعی، از جمله اقداماتی زاکانی بود. در آبان ۱۴۰۱ هم رئیس کمیته شفافیت شورای شهر تهران از گم شدن ۱۷ هزار میلیارد تومان در ردیفهای درآمد شهرداری خبر داد و گفت که این مبلغ «در هیچ محلی هزینه نشده است».<ref name=":0" /> |
|
| |
|
| پس از تصویب طرح ملی شدن نفت در کمیسیون نفت تا زمان مطرح شدن این طرح در مجلس کارشکنیهای متعددی از طرف انگلستان و دربار بر ضد آن به اجرا درآمد. از جمله تلاش آنان برای خریدن نمایندگان تا در جلسه رای گیری طرح ملی شدن شرکت نکنند و مجلس را از اکثریت بیندازند که این تلاشها شکست خورد. طرح مصوبه کمیسیون در جلسه ۲۴ اسفند ۱۳۲۹ مجلس مطرح شد و به صورت یک ماده واحده به تصویب رسید. روز ۲۹ اسفند نیز مجلس سنا طرح را تصویب کرد و همانروز به امضای شاه رسید و صنعت نفت در تمام ایران ملی شد.
| | در اردیبهشت ۱۴۰۳ رسانههای ایران با انتشار اسنادی از «ويژه خواری» علیرضا زاکانی و دوستانش از در شهرداری تهران خبر داده و اعلام کردند که منابع شهرداری «به صورت دوستانه» به مجموعههای مرتبط «با دوستان زاکانی» تخصیص داده میشود. وبسایت خبری «اسکان نیوز» با انتشار اسنادی به این موضوع پرداخته و نوشت که تنها در یک فقره زاکانی مبلغ ۸ میلیارد تومان به مسجد پاتوق توکلیزاده معاون فرهنگی شهرداری و رفقای او داده که دو میلیارد از آن بلافاصله پرداخت شده است. برهمین اساس اعلام شده که «مسجد امام حسین» محل جذب حزباللهیهایی بوده که بدون هیچ سابقهای در شهرداری و معاونت فرهنگی استخدام شدهاند و جالب اینجاست که توکلیزاده معاون زاکانی همهکاره آن است. در این گزارش تاکید شده امضای علیرضا رجبی از اعضای دفتر زاکانی پای سند تخصیص منابع به این مسجد دیده میشود و محسن کبیریطامه عضو هیات امنا هم در حالی پای این توافقنامه میلیاردی را امضا کرده که برادرش مسئول دفتر توکلیزاده است. |
|
| |
|
| === نخست وزیری دکتر مصدق ===
| | فساد در شهرداری تهران در تمامی ادوار آن سابقه داشته است و در یک مورد خرداد ماه سال ۱۴۰۲، عضو شورای شهر تهران در مورد کشف پرونده فساد ۲۰ هزار میلیارد تومانی در شهرداری تهران، خواستار ارائه گزارشی از سوی شهرداری به شورای شهر شد. همچنین در ادامه اختلاسها و فساد مالی در نهادهای جمهوری اسلامی، یک عضو شورای شهر تهران ۱۴ آذر ماه سال ۱۴۰۲ گفت که روشن نیست مبلغ «۱۷ هزار میلیارد تومان» از بودجه شهرداری پایتخت کجا است. بر اساس ویدئوی منتشر شده از جلسه شورای شهر در روز سهشنبه ۱۴ آذر ۱۴۰۲، احمد صادقی، رئیس کمیته «شفافیت و شهر هوشمند» در شورای شهر تهران، با اعلام این که ۱۷ همت یعنی ۱۷هزار میلیارد تومان از بودجهای که در اختیار شهرداری پایتخت بوده، جایی هزینه نشده، پرسید: «این پول کجاست؟ خانههایی که ساخته نشده چطور در منابع حساب شده است؟» <ref>[https://ir.voanews.com/a/media-reports-of-corruption-in-tehran-municipality/7578716.html گزارش رسانهها از «ویژهخواری» در شهرداری تهران؛ به نام «مسجد»، به کام دوستان ـ سایت صدای آمریکا]</ref> |
| تصویب ملی شدن صنعت نفت در مجلس آغاز راه بود، زیرا این قانون باید اجرایی میشد. روز شنبه ۷ اردیبهشت ۱۳۳۰ مجلس طرح ۹ مادهای اجرای ملی شدن صنعت نفت را به اتفاق آرا تصویب کرد و روز بعد نیز در سنا تصویب شد. در جلسه خصوصی مجلس در همان روز ۷ اردیبهشت جمال امامی پیشنهاد نخست وزیری را به مصدق ارائه داد که مصدق با شرط اینکه مجلس در صحن علنی یه نخست وژیری او ابراز تمایل کند؛ این پیشنهاد را قبول کرد. این در حالی بود که سید ضیاءالدین طباطبایی در حال مذاکره با شاه و در انتظار ابراز تمایل مجلس به نخست وزیری خود بود.
| | == فساد مالی == |
|
| |
|
| روز ۱۲ اردیبهشت ۱۳۳۰ مصدق کابینه خود را به مجلس معرفی کرد. مصدق هنگام معرفی وزرا به مجلس برنامه دولت خود را به دو موضوع اجرای قانون ملی شدن صنعت نفت و اصلاح قانون انتخابات مجلس و شهرداریها اختصاص داد. مجلس شورای ملی به برنامه دولت رای اعتماد داد.
| | === رانت فرزندان زاکانی === |
| | [[پرونده:زاکانی شهردار.jpg|جایگزین=زاکانی شهردار دزد تهران|بندانگشتی|علیرضا زاکانی شهردار تهران ]] |
| | در یک نشست خبری خبرنگاری از زاکانی که در آن زمان نماینده قم بود پرسید که در مورد قراردادهای شرکت دختر و دامادش توضیح بدهد. زاکانی اینطور پاسخ داد که دختر من در دانشگاه شریف تحصیل کرده و شرکتی راه انداخته اما در جریان فعالیتهای او نیستم و حتی اطلاعی از مکان شرکت آنها ندارم. |
|
| |
|
| === اجرای قانون خلع ید از شرکت نفت انگلیس ===
| | مریم زاکانی، دختر ارشد علیرضا زاکانی به همراه همسرش، حسین حیدری، شرکتی به نام «عمید رایانه شریف» دارد که به اختصار عرش معرفی میشود. خیلی از قراردادهای بزرگ این شرکت مثل قرارداد با سازمان تامین اجتماعی، مترو، فروشگاه رفاه، برنامه خندوانه، فدراسیون فوتبال، همراه اول و … با نفوذ زاکانی بسته شده. طرفداران زاکانی، ادعا میکنند شرکتهای تاسیس شده از سوی دختر و داماد زاکانی دانشبنیان است که هر فارغالتحصیل دانشگاه شریف و یا هر نخبهای میتواند آن را بنا نهد. این در حالی است که اکثر شرکتهای دانش بنیان قراردادهای خود را با سازمانهای دولتی در سامانه شفافیت به ثبت میرسانند. اما برررسی این سامانه نشان میدهد که حتی یک نمونه از قراردادهای شرکت دختر زاکانی در این سامانه به ثبت نرسیده است، از طرفی بر طبق قانون، پروژههای کلان باید با آگهی مناقصه به شرکتها واگذار شود. |
| مصدق به محض احراز مقام نخست وزیری اجرای قانون ملی شدن نفت را در دستور کار خود قرار داد. در روز ۲۲ اردیبهشت ۱۳۳۰ مجلس شورای ملی و سنا، نمایندگان خود را برای تشکیل هیات مختلط برای خلع ید از شرکت سابق نفت انتخاب کردند. روز ۲۰ خرداد ۱۳۳۰ هیأت مدیره موقت شرکت ملی نفت ایران برای اجرای قانون ملی شدن صنعت نفت در ساختمان مرکزی شرکت سابق در خرمشهر مشغول کار شد. این هیأت طی اعلامیهای به همه کارکنان ایرانی و خارجی شرکت سابق اطلاع داد که از این پس در استخدام شرکت ملی نفت ایران هستند و کماکان به خدمت خود ادامه خواهند داد.
| |
|
| |
|
| روز ۲۹ خرداد ۱۳۳۰مذاکرات بین هیأت انگلیسی و نمایندگان دولت ایران به نتیجه نرسید، در همان روز هیأت خلع ید، طی مراسمی پرچم ایران را بر فراز ساختمان اداره مرکزی شرکت سابق در خرمشهر برافراشت و تابلوی هیأت مدیره موقت را به جای ریاست شرکت نفت انگلیس نصب کرد و به مدیران شرکت اخطار کرد، هرگونه دستوری که از طرف آنها صادر شود بیاثر خواهد بود، مگر آنکه به امضای هیأت مدیره شرکت ملی نفت ایران رسیده باشد.
| | موضوع دیگر، تحصیل مریم زاکانی در دانشگاه BFL سوییس است. با مراجعه به سایت این دانشگاه به خوبی مشخص است مریم زاکانی در این دانشگاه دوره کارشناسی ارشد را طی کرده است.سوال اساسی در این مورد اینجاست که علیرضا زاکانی که سالها فرزندان و اقوام دیگر مسولین را به اتهام حضور در کشورهای غربی مورد شماتت قرار داده است، چگونه به فرستادن دختر خود به گرانترین کشور اروپایی اقدام کرده است. <ref name=":3">[https://www.zeitoons.com/78362 رانتهای خانوادگی نماینده «فسادستیز» ـ سایت زیتون]</ref> |
|
| |
|
| ۳۰ خرداد اداره اطلاعات و انتشارات شرکت سابق در تهران منحل شد. روز اول تیر اداره مرکزی پخش و فروش نفت در داخل کشور در تهران و شعبات آن به تصرف دولت درآمد و تأسیسات پالایش نفت در کرمانشاه و میدان نفت شاه، از مأموران شرکت سابق تحویل گرفته شد.
| | === خیریههای پوششی === |
| | زاکانی خود چند شرکت خیریه ثبت کرده است. خیریههایی که وقتی به آدرس آنها مراجعه میکنید، آدرس هشت بهشت را مشاهده میکنید، همانجا که مرکز فعالیت «جمعیت رهپویان» است و به نظر میرسد تاسیس خیریه برای این بوده است که این ساختمان بزرگ در یکی از بهترین نقاط تهران به بهانه فعالیتهای خیریه، به صورت مجانی در اختیار این جمعیت قرار بگیرد. ساختمانی که این جمعیت هیچ وقت در مورد مالک اصلی آن شفاف سازی نکرده است.<ref name=":3" /> |
|
| |
|
| ۳ تیر۱۳۳۰، نماینده شرکت سابق در تهران، ریچارد سدان محل کار خود را به منزل شخصی منتقل کرد. ۶ تیر، هیأت مدیره موقت و اعضای انگلیسی دفتر مدیریت کل سابق، خرمشهر را ترک کردند
| | === حمایت از مفسد اقتصادی === |
| | | در مرداد ۱۳۹۸علیرضا زاکانی در یک برنامه تلویزیونی گفته بود در یک جلسه به مدیران وزارت اطلاعات که حامی یک متخلف اقتصادی بودند، هشدار شدید داده است. یک مقام وزارت اطلاعات ایران این بخش از سخنان زاکانی را «خلاف واقع» خوانده و گفته است این جلسه سال ۱۳۹۵ تشکیل شده بود و زاکانی «دنبال دفاع و حمایت از یک متخلف» بود که به دلیل اقدامات مجرمانه مانند اخاذی و ارتشا، تحت تعقیب بود.<ref>[https://www.radiofarda.com/a/iran-corruption-intelligence/30117600.html وزارت اطلاعات: علیرضا زاکانی حامی یک متخلف اقتصادی بود ـ رادیو فردا]</ref> |
| === استعفای مصدق و قیام ۳۰ تیر === | |
| پس از ملی شدن صنعت نفت در ایران و خلع از شرکت نفت انگلیس، و شکست شکایت دولت انگلستان از ایران در دادگاه لاهه، توطئهها در داخل و خارج ایران برای کارشکنی درمسیر دولت [[دکتر محمد مصدق|مصدق]] آغاز شد. بریتانیا و عوامل داخلی آن به خصوص دربار و شخص [[محمدرضا پهلوی|محمد رضا شاه]] به این نتیجه رسیده بودند که باید از دست مصدق خلاص شوند. در جریان این کشمکشها در ۲۵ تیر ۱۳۳۱، مصدق برای محدود کردن اختیارات شاه و جلوگیری از اقدامات عوامل دربار و مخالفان، ضمن معرفی کابینه خود به شاه بعد از تشکیل مجلس هفدهم در خواست کرد، پست وزارت جنگ و اختیار انتصاب رییس ستاد ارتش و فرماندهان نیروهای سهگانه ارتش به نخست وزیر داده شود که شاه آنرا رد کرد. مصدق بلافاصله استعفا داد. روز ۲۶ تیر شاه قوام را به نخست وزیری انتخاب کرد. قوام مخالفان را تهدید به سرکوب و برقراری حکومت نظامی کرد. از همان روز تظاهرات و اعتراضات گستردهای شهرهای ایران را فرا گرفت. در نهایت صبح ۳۰ تیر ۱۳۳۱ انبوهی از مردم در تهران و شهرهای ایران به خیابانها ریختند و با «شعار زنده باد مصدق »، «یا مرگ یا مصدق»، « مرگ بر قوام»، خواهان برکناری قوام و بازگشت مصدق شدند. تعداد زیادی از مردم تهران در جریان تظاهرات ۳۰ تیر کشته شدند. قوام استعفا داد و [[دکتر محمد مصدق|مصدق]] دوباره نخست وزیر شد و شاه با درخواستهای مصدق موافقت کرد.
| |
| | |
| از همان زمان توطئهها بر علیه مصدق توسط عوامل دربار و وابستگان به سفارت انگلستان و طرفداران سیاستهای انگلیس شروع شد. در واقع این عوامل که از سازش ناپذیری مصدق نا امید شدند، از این پس به طور جدیتری ایده کودتا و سقوط دولت [[دکتر محمد مصدق|مصدق]] را دنبال کردند.
| |
| | |
| === سازش ناپذیری مصدق ===
| |
| مصدق از جانب انگلستان و آمریکا برای قبول خواستههایشات تحت فشار بود. همچنین دربار و عناصر وابسته به دربار و عواملی داخلی قدرتهای خارجی و مخالفان مصدق در مسیر دولت مصدق برای پیش برد اهداف ملیگرایانهاش سنگ اندازی میکردند. با تلاشهای دولت انگلستان ایران تحت تحریم شدید نفتی قرار گرفت. انگلستان همچنین برای تحت فشار گذاشتن مصدق ناوهای جنگی خود را راهی خلیج فارس و آبهای کارون کرد.
| |
| | |
| هریمن از جانب ترومن رئیس جمهور آمریکا ماموریت یافت برای مذاکره با مصدق و میانجی گری ولی در واقع برای فشار بر روی مصدق برای قبول مذاکره با انگلستان و کوتاه آمدن از ملی شدن نفت و قبول شروط شرکت نفت انگلیس و نوعی از ملی کردن که مدنظر انگلستان و آمریکا بود به تهران بیاید. آمریکا و انگلستان تقسیم ۵۰ - ۵۰ عواید نفت را نهایت امتیاز به ایران میدانستند. این همان قراردادی بود که شرکت نفتی آرامکو با عربستان سعودی توافق کرده بود. قبول ملی شدن نفت مدنظر مصدق و خلع ید کامل از شرکت نفت انگلستان و تسلط ایران بر تمام عملیات کشف و استخراج و بهرهبرداری در واقع منافع آمریکا و انگلستان را در تمامی منطقه خاورمیانه به خطر میانداخت و آنها نمیتوانستند چنین چیزی را تحمل کنند.
| |
| | |
| مذاکرات هریمن و هیات نمایندگی انگلستان با پایداری مصدق و سازشناپذیری او بر سر منافع مردم ایران به شکست انجامید و آنان بدون هیچ نتیجهای ایران را ترک کردند.
| |
| | |
| === همراهی آمریکا و بریتانیا ===
| |
| انگلستان پس از ناامیدی از توافق با مصدق به دنبال کسب توافق آمریکا برای سرنگون کردن دولت مصدق و انجام کودتا در ایران بود. رئیس جمهوری آمریکا هری ترومن با این اقدام موافق نبود. او بیشتر انگلیسی ها را ترغیب میکرد که با دولت ایران به توافق برسند. بعد از پایان دوره ریاست جمهوری ترومن و روی کار آمدن دوایت آیزنهاور آمریکا تغییر موضع داد و متقاعد به انجام کودتا شد. در روزهای انتخابات آمریکا کریستوفر مونتاگ هاووس جاسوس ارشد سرویس اطلاعاتی انگلیس برای مذاکره با مقامات بالای سیا به آمریکا رفت. او برای متقاعد کردن مقامات آمریکایی بر برکناری مصدق این استدلال را که مصدق با ملی کردن نفت دارایی انگلستان را تصاحب کرده کنار گذاشت زیرا این استدلال در آمریکا خریداری نداشت. برعکس او بر خطر نفوذ کمونیسم تاکید کرد. این پیشنهاد مورد استقبال برادران دالاس یعنی جان فاستر دالاس کاندید آیزنهاور برای پست وزارت خارجه و آلن دالاس رئیس بعدی سیا قرار گرفت. آنها بسیار علاقهمند به مسائل جنگ سرد بودند. منابع عظیم نفتی، مرز طولانی با اتحاد جماهیر شوروی، حزب کمونیستی فعال و نخست وزیر ملی ایران را از نظر آنان در معرض سقوط در دامان کمونیسم قرار میداد و این تهدید بسیار جدی بود. از همین رو پیشنهاد بریتانیا برای برکناری مصدق و روی کار آمدن دولتی مورد اعتماد و طرفدار غرب بلادرنگ از طرف برادران دالاس مورد موافقت قرار گرفت.<ref>همه مردان شاه - ص ۴</ref>
| |
| | |
| == طرح کودتا ==
| |
| به محض اینکه آیزنهاور در ۲۰ ژانویه ۱۹۵۳ در آمریکا رسما آغاز به کار کرد. برادران دالاس آمادگی خود برای سرنگون کردن مصدق را به اطلاع همتایان انگلیسی خود رساندند. عملیات کودتا آژاکس نام گرفت و کرمیت روزولت نوه رئیس جمهور تئودور روزولت و رئیس بخش آسیا و خاور نزدیک سیا فرماندهی عملیات را به عهده گرفت. روزولت از لبنان و راه زمینی وارد ایران شد و شروع به طراحی و زمینه چینی کودتا کرد.
| |
| | |
| اقدامات روزولت ابتدا انجام عملیات تبلیغی بر علیه مصدق و کاستن از محبوبیت او بود. در این راستا هزاران دلار رشوه به مطبوعات و رهبران مذهبی پرداخت شد تا بر علیه مصدق تبلیغ کنند. اراذل و اوباش محلات برای کنترل شهر و محلات اجیر شدند.
| |
| | |
| اصلیترین مرحله جلب توافق شاه برای همراهی با کودتا و امضای فرمان عزل مصدق و نخست وزیر سرلشگر زاهدی بود. شاه که به پیروزی این کودتا اطمینان نداشت از قبول آن سرباز زد. ابتدا اشرف که در فرانسه اقامت داشت برای متقاعد کردن شاه اجیر شد و مقداری زیادی پول دریافت کرد. ملاقات اشرف و شاه به نتیجه نرسید و با توجه با اینکه خبر حضور او در ایران درز پیدا کرده بود و احساسات مردم طرفدار مصدق را بر انگیخته بود به سرعت ایران را ترک کرد و به اروپا رفت. در مرحله بعد ژنرال شوارتسکف با مقادیر متنابهی پول وارد ایران شد تا در بین عوامل کودتا تقسیم شود. او نیز به ملاقات شاه رفت و با اینکه شاه اینبار نرمتر شده بود اما موفق به جلب نظر موافق شاه نشد. در نهایت کرمیت روزولت خود شخصا به ملاقات شاه رفت تا شاه را از حمایت رئیس جمهور آمریکا و نخست وزیر انگلستان با خبر کند و موافقت شاه با طرح کودتا را به دست بیاورد.
| |
| | |
| == کودتای ۲۵ مرداد ==
| |
| شاه پس از چند جلسه ملاقات با روزولت متقاعد شد که با کودتا همراهی کرده و فرمان عزل مصدق و نخست وزیری زاهدی را امضا کند. شرط شاه این بود که در تهران نباشد و در صورت بروز مشکلی در روند کودتا با هواپیما همراه ملکه به بغداد پرواز کند. آخرین دیدار روزولت با شاه بعد از نیمه شب ۹ آگوست (۱۸مرداد ۱۳۳۲) انجام گرفت. توافق شد که صبح روز بعد پیکی از طرف سیا فرمانها را به کاخ سلطنتی ببرد و شاه بعد از امضا به سمت پناهگاه خود در رامسر پرواز کند. پیک دیر رسید و شاه بدون امضای فرمانها به رامسر پرواز کرده بود. برای گرفتن امضای شاه سرهنگ نصیری فرمانده گارد سلطنتی و از سلطنت طلبان وفادار ماموریت یافت و به سمت رامسر پرواز کرد. امضای شاه را گرفت و به تهران به نزد کرمیت روزولت فرستاد.
| |
| | |
| در شامگاه ۲۴ مرداد عملیات کودتا آغاز شد. طرح این بود که سرهنگ نصیری به همراه یک ستون از نظامیان ابتدا به منزل سرلشگر ریاحی رئیس ستاد ارتش رفته و او را بازداشت کند و سپس به خانه مصدق رفته و فرمان عزل او را ابلاغ کند. نصیری وقتی به در خانه ریاحی رسید کسی در خانه نبود. نصیری شک نکرد و به طرف اقامتگاه مصدق به راه افتاد. تیمسار ریاحی از نقشه کودتا اطلاع یافته بود و واحدهایی را به منزل مصدق برای خنثی کردن کودتا اعزام کرده بود. لحظاتی پس از رسیدن نصیری به اقامتگاه مصدق افسران حاضر در آنجا نصیری را بازداشت کرده و به ستاد فرماندهی برده زندانی کردند. تعدادی از افسرانی که در کودتا شرکت داشتند به محض اطلاع از لو رفتن عملیات کار خود را متوقف کردند. تعدادی دیگر که بی خبر بودند به کار خود ادامه دادند. یکی از افسران اداره مخابرات در بازار را تصرف کرد و دیگری دکتر فاطمی را در منزلش بازداشت کرد.
| |
| | |
| صبح روز بعد رادیو بر خلاف معمول برنامه خود را ساعت ۷ صبح شروع کرد. ابتدا با مارش نظامی و خواندن اطلاعیه رسمی و بع از آن نیز مصدق شخصا صحبت کرد و اطلاع داد که کودتایی که توسط شاه و عناصر بیگانه ترتیب داده شده بود به نتیجه نرسید.
| |
| | |
| شاه به محض شنیدن این خبر از رادیو ویلای خود در رامسر را با هواپیما به مقصد بغداد ترک کرد.<ref>همه مردان شاه - ص ۱۱ تا ۱۴</ref>
| |
| | |
| == وقایع ۲۵ تا ۲۸ مرداد ==
| |
| انتشار خبر کودتای نافرجام با مشارکت شاه و فرمانده گارد سلطنتی مردم را خشمگین کرد. پس از انتشار خبر فرار شاه به بغداد دستههای مردم در میدان بهارستان گردهم آمدند و تظاهرات پراکندهای با شعار علیه شاه فراری شکل گرفت. جراید تهران از جمله باختر امروز خبر کودتا را منتشر کرده و آنرا محکوم کردند. دکتر فاطمی در مقام وزیر خارجه شاه و پدرش را به خیانت، فساد و نوکری اجانب متهم کرد.
| |
| | |
| === میتینگ تاریخی بهارستان ===
| |
| صبح ۲۵ مرداد جبهه ملی طی اعلامیهای از مردم خواست برای اطلاع از کودتای شب قبل در ساعت پنج و نیم بعد از ظهر در میتینگ ملی در میدان بهارستات شرکت کنند. میتینگ در بعد از ظهر روز ۲۵ مرداد برگزار شد. این میتینگ بسیار پر شور و عظیم بود. دهها هزار نفر از مردم تهران و حومه شرکت کرده بودند و برای اولین بار شعارهای ضد دربار و شاه طنین انداز شد. در این میتینگ دکتر حسین فاطمی، جلال موسوی، دکتر شایگان، مهندس زیرک زاده، مهندس رضوی سخنرانی کردند. در پایان قطعنامه میتینگ در سه ماده قرائت شد و در آن از دولت خواسته شده بود که با تشکیل محکمه ملی خیانتکاران را مجازات کند. همچنین با توجه به اینکه شاه مملکت را ترک کرده دولت به فوریت اقدام به تشکیل شورای سلطنت کند تا با قدرت به تکالیف قانونی خود اقدام کند.
| |
| | |
| == کودتای ۲۸ مرداد ==
| |
| از صبح روز ۲۸ مرداد دستههای نظامی و اوباش با تحریک روحانیون طرفدار دربار از جمله بهبهانی که رسما از دربار پول دریافت کرده بودند و همینطور کاشانی که علیرغم همراهی با مصدق در جریان
| |
| | |
| == نقش جاسوسان خارجی در کودتا ==
| |
| کرمیت روزولت رئيس بخش آسیا و خاور نزدیک سیا بود که فرمانده عملیات آژاکس بود و چندی قبل از کودتا به ایران آمد و تا پایان عملیات در تهران ماند.
| |
| | |
| ژنرال نورمن شوارتشکف مستشار سابق ژاندارمری ایران بود که از طرف سیا برای تشویق شاه به همکاری با کودتا در ۱۱ مرداد و با دو چمدان حاوی میلیونها دلار پول به بهانه جهانگردی و دیدار دوستان وارد تهران شد.
| |
| | |
| == نقش عوامل داخلی در کودتا ==
| |
| | |
| === جاسوسان و مزدوران ایرانی ===
| |
| در کودتا علیه دکتر مصدق عناصری که به عنوان جاسوس و مزدور به عنوان بازوهای سرویسهای اطلاعاتی خارجی عمل میکردند نقش به سزایی داشتند. از میان آنها میتوان به سرلشگر زاهدی اشاره کرد که در برای نخست وزیری بعد از مصدق در نظر گرفته شده بود.
| |
| | |
| اردشیر زاهدی پسر سرلشگر زاهدی فعالیت بسیاری در پیشبرد کودتا و هماهنگی بین عوامل آن داشت او ارتباط مستقیمی با کرمیت روزولت فرمانده عملیات کودتا داشت. او در واقع گرداننده ستاد عملیات کودتا بود و پس از پیروزی کودتا داماد شاه شد. او مدتی وزیر امور خارجه و سپس سفیر کبیر ایران در ایالات متحده بود.
| |
| | |
| برادران رشیدیان نیز عناصر دیگری بودند که نقش مهمی در کودتا ایفا کردند. آنان تاجرانی ثروتمند و از عوامل شرکت سابق نفت و عوامل سرویس اطلاعاتی انگلستان بودند. تخصص آنها نفوذ در بازار و مساجد و بسیج تودههای مردم برای تظاهرات بود. در واقع هدایت سازمانهای شهری کودتا متشکل از افسران ارتش و پلیس و وکلای مجلس و سناتورها و ملا و بازرگان و روزنامه نویس و دستههای اراذل و اوباش به عهدهی برادران رشیدیان بود. وودهاوس جاسوس ارشد ام ای ۶ در مورد دستمزد پرداختی به برادران رشیدیان گفته است، برای پیشبرد کودتا نیم میلیون پوند پول نیاز داشت و البته باید ماهانه ده هزار پوند به برادران رشیدیان میپرداختیم. برادران رشیدیان به خاطر نقش پر رنگ خود در کودتا در سالهای بعد به نقطه اتصال مهمی در روابط سیاسی و اقتصادی آمریکا و رژیم پهلوی تبدیل شدند و فعالیتهای اقتصادی آن ها جنبه بینالمللی پیدا کرد.
| |
| | |
| ارنست پرون که از دوستان دوران نوجوانی محمدرضا شاه در زمان تحصیل در سوئیس بود در کودتا نیز نقش داشت. او اخبار دست اول دربار را در اختیار ماموران اطلاعاتی خارجی قرار میداد. او بود که ملاقات کرمیت روزولت را در روزهای قبل از کودتا با محمد رضا شاه تربیب داد.
| |
| | |
| از دیگر عوامل و جاسوسان میتوان به سرهنگ عباس فرزانگان، سرتیب هدایتالله گیلانشاه، نصرالله انتظام اشاره کرد.
| |
| | |
| === عوامل دربار ===
| |
| اصلترین عامل دربار در کودتا علیه مصدق اشرف خواهر دوقلوی شاه بود. ماموران انگلستان و آمریکا با او که در فرانسه اقامت داشت و با فرمان مصدق تبعید شده بود ملاقات کردند آنها خواستار آن بودند که اشرف با برادرش ملاقات کند و پیامی به او برساند ماموریت او در واقع متقاعد کردن شاه به همراهی با کودتا و موافقت با غزل مصدق بود.
| |
| | |
| === روحانیون ===
| |
| از میان روحانیون
| |
| | |
| === اوباش و لمپنها ===
| |
| اوباش و لمپنهای شهری از پایههای پیشبرد کودتا بودند آنان ماموریت راه اندازی تظاهرات در هواداری از شاه و کنترل خیابانها به نفع هواداران شاه و سرکوب و ضرب و شتم هواداران مصدق را بر عهده داشتند. سردسته آنان شبان جعفری معروف به شعبان بیمخ بود. شعبان جعفری سالها بعد خود را هوادار کاشانی و سلطنت معرف کرده است.
| |
| | |
| == پس از کودتا ==
| |
| پس از کودتا ملی شدن نفت عملا ملغی شد زیرا در تعادل جدید انگلستان و آمریکا حاضر به پذیرفتن چنین حقی برای ایران نبودند، گرچه در ظاهر از ملی شدن نفت دم زده میشد اما این فقط در کلام بود و محتوایی نداشت.
| |
| | |
| پس از کودتای ۲۸ مرداد۱۳۳۲، برای حل مسئله نفت اقداماتی صورت گرفت که مقدمات آن یک سال به طول انجامید. دولت سرلشگر زاهدی برای به جریان انداختن نفت ایران به سمت غرب، اقداماتی را انجام داد که مهمترین آنها عبارت بود از برقراری مجدد روابط سیاسی با انگلستان که درجریان ملی شدن نفت و خلع ید قطع شده بود و انتخابات مجلسین شورای ملی و سنا، برای تصویب قرارداد کنسرسیوم.
| |
| | |
| === سرانجام قانون ملی شدن نفت ===
| |
| در مورد مسئله نفت دولت ایران به دنبال بازگشت به قرارداد پیشنهادی انگلستان و آمریکا قبل از وقایع ملی شدن نفت بود اما در تعادل جدید قدرتهای بزرگ به این درخواست تن ندادند و قراردادی را به نام کنسرسیوم که متشکل از تسلط چندین شرکت نفتی بزرگ غربی عمدتا انگلیسی و آمریکایی به نفت ایران بود را به دولت ایران تحمیل کردند.
| |
| | |
| قراداد فروش نفت و گاز، معروف به قرارداد کنسرسیوم در تاریخ ۷ شهریور ۱۳۳۳ (۲۹ اوت ۱۹۵۴) به امضای امینی و پیچ رسید.
| |
| | |
| در ۲۵ مهر ۱۳۳۳ دکتر علی امینی وزیر دارایی ایران، لایحه قرارداد کنسرسیوم را برای تصویب، تسلیم مجلس کرد. قرارداد کنسرسیوم یک قرارداد استعماری بود که با تدارک قبلی، در محیط ارعاب به ملت ایران تحمیل شد و مفاد آن با قانون ملی شدن صنعت نفت مغایر بود.
| |
| | |
| قراداد کنسرسیوم یک امتیاز گیری پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ بود که به ایران تحمیل شد. انگلستان از ایران غرامت گرفت و موجبات وابستگی سیاسی، اقتصادی و نظامی کشور را به غرب و ایالات متحده هموار ساخت.
| |
| | |
| دکتر علی امینی، وزیر دارایی و رئیس هیأت نمایندگی ایران در مذاکرات کنسرسیوم، در دفاع از لایحه، به طور ضمنی به تحمیلی بودن قراداد اشاره کرد و گفت:<blockquote>«...ما مدعی نیستیم که راهحل ایدهآل مشکل نفت را پیدا کردهایم و قرارداد فروشی که بستهایم، همان چیزی است که ملت ایران آرزو میکنند...»</blockquote>زاهدی نخست وزیر، در جلسه مشترک هیأت رئیسه مجلسین شورا و سنا، در دفاع از قراداد و درباره محاسن تمدید ۴۰ ساله آن گفت:<blockquote>«... با تمدید قرارداد، در واقع کلاه سر انگلیسیها و آمریکاییها رفته، برای اینکه تا هفت هشت سال دیگر نیروی اتم جای نفت را میگیرد و ذخایر نفت ایران بیمصرف میماند. در این صورت پس از ده سال هر چه از کنسرسیوم بگیریم، وجهی است بازیافتی...»</blockquote>به رغم جو خفقان و سرکوب، انتشار خبر امضای قراداد کنسرسیوم و طرح لایحه در مجلس شورای ملی و سنا با اعتراض وسیع طبقات جامعه و شخصیتهای ملی روبرو شد.
| |
| | |
| [[دکتر محمد مصدق|دکتر مصدق]] از زندان لشکر ۲ ررهی، در لایحه فرجام خواهی که به دیوان عالی کشور فرستاد، قراداد کنسرسیوم را مغایر با قانون ملی شدن نفت و مخالف با اصل ۲۴ قانون اساسی و نیز در جهت اعاده سلطه استعمارگران برای از میان بردن استقلال سیاسی و اقتصادی ایران دانست. مصدق قرارداد کنسرسیوم را شبیه قرارداد سال ۱۹۳۳ و قراداد گس - گلشائیان، نوعی امتیازخواهی توصیف کرد و خاطرنشان ساخت که تبدیل کلمه «امتیاز» به واژه «فروش» نفس قرارداد را تغییر نمیدهد.
| |
| | |
| === سرانجام ملیون ===
| |
|
| |
|
| == منابع == | | == منابع == |
| <references />
| |