بی‌بی مریم بختیاری

سردار مریم بختیاری بی‌بی مریم بختیاری
سردار مریم بختیاری در سال ۱۳۱۳ خورشیدی
زادروز	۱۲۵۳ (خورشیدی)
درگذشت	۱۳۱۶ (خورشیدی) اصفهان
آرامگاه	تخت فولاد، تکیه بختیاری‌ها، اصفهان
ملیت	ایرانی
نام‌های دیگر	سردار مریم - بی مریم
تبار	بختیاری
شناخته‌شده برای	از زنان مبارز عصر مشروطیت
لقب	سردار مریم بختیاری
جنبش	جنبش مشروطه، جنبش زنان
همسر	فتح‌الله خان
فرزندان	علی‌مردان خان، محمد علی خان، مصطفی قلی خان
والدین	حسینقلی خان ایلخانی
خویشاوندان	خواهر علیقلی خان سردار اسعد
اهدای بالاترین نشان پادشاهی آلمان از کنسول آلمان در ایران

بی‌بی مریم بختیاری از زنان مبارز دوران مشروطه و جنگ جهانی اول (۱۲۵۱–۱۳۱۶) است. وی در میان بختیاری‌ها به «بی‌بی‌ مریم» و سردار مریم معروف بود. بی‌بی مریم درسال ۱۲۵۱ خورشیدی در سرزمین بختیاری به دنیا آمد. وی از زنان تحصیل‌کرده و روشنفکر عصر خود بود. بی‌بی مریم به طرفداری از حقوق زنان و همچنین آزادی‌خواهان جنبش مشروطه برخاست و در این راه از هیچ کاری دریغ نمی‌کرد.بی‌بی مریم بختیاری پیش از اسلحه، قلم به دست گرفت. او از معدود زنان مبارز ایرانی است که خاطرات زندگی خود را نوشته‌است و در آن به شرح زندگی خود پرداخته و رنج و عقب ماندگی زنان و مسائل سیاسی اجتماعی ایران در آن روزگار رادر قالب خاطره نقدکرده است. او مشوق اصلی برادرش سردار اسعد بختیاری در فتح تهران بود. وی با نامه‌ها و تلگراف‌های مختلف به سران ایل و با سخنرانی‌های مهیج و گیرا، افراد ایل را به مبارزه با استبداد صغیر (استبداد محمدعلی شاهی) فرا می‌خواند و یکی از شخصیت‌های ضداستعماری و ضداستبدادی محسوب می‌شد.سردار مریم بختیاری هنگام جنگ جهانی اول سلاح بر دوش به همراه بختیاری‌ها به نبرد با انگلیسی‌ها برخاست. خانه او در سرزمین بختیاری، پناهگاه آزادی‌خواهان مشهور ایران زمین بود.

زندگی‌نامه

بی‌بی مریم بختیاری در سال ۱۲۵۱ خورشیدی به دنیا آمد. او دختر حسینقلی خان ایلخانی، خواهر علیقلی خان سردار اسعد و همسر فتح‌الله خان بود. مادر علی مردان خان بختیاری (ملقب به شیرعلی‌مردان) قهرمان مبارزه با رژیم رضاشاه بود. وی در فنون تیراندازی و سوارکاری ماهر بود و چون همسر و جانشین خان بود سوارکارانی را در اختیار داشت که در مواقع ضروری با استفاده از آن‌ها، به مشروطه خواهان یاری می‌رساند؛ به دلیل لیاقت و شجاعت و شخصیت ضداستعماری و ضد استبدادی‌اش، در میان ایل بختیاری به «سردار مریم» معروف گردید. او سه سال پس ازاعدام فرزندش علیمردان خان بختیاری که به دستور رضاشاه تیرباران شده‌بود، در سال ۱۳۱۶ خورشیدی در اصفهان درگذشت و در آرامگاه تاریخی تخت پولاد تکیه میرفندرسکی (بختیار‌ی‌ها) به خاک سپرده شد. خانه او را در اصفهان بنابر وصیت خودش به اداره فرهنگ اهداء کردند که در محل آن مدرسه رودابه ساخته شد.

نقش بی‌بی مریم بختیاری در فتح تهران

بی‌بی مریم بختیاری با تفنگ و قطار

براساس کتاب خاطرات سردار مریم، هنگامی که سردار اسعد و بختیاری‌ها برای حمایت از مشروطه وفتح تهران اعزام می‌شدند، وی با سخنان خود و تشویق سواران بختیاری به حمایت از مشروطیت پرداخت. سردار اسعد قبل از حرکت با وی هماهنگی‌های لازم را انجام داد. می‌گویند وی مخفیانه با عده‌ای سوار وارد تهران شده و در خانه پدری حسین ثقفی مستقر شد و هنگامی‌که سرداراسعد به تهران حمله کرد، بی‌بی‌ مریم پشت بام خانه را که مشرف به میدان بهارستان بود سنگربندی کرد و با عده‌ای سوار بختیاری، از پشت سر به قزاق‌ها حمله کرد و خود شخصاً تفنگ به دست گرفت و با آنان جنگید. نقش او در فتح مشروطیت و مبارزات او در هنگامه جنگ جهانی اول، میزان محبوبیتش را افزایش داد و طرفداران بسیاری یافت و به لقب سردار مفتخر شد.

حامی و پشتیبان آزادیخواهان عصر مشروطه

آوازه رشادت و آزادگی این زن بختیاری درسرتاسر میهن پیچید و خانه او پناهگاه بسیاری از آزادیخواهان عصر مشروطه شد.در هنگام فتح اصفهان توسط روس‌ها (در جنگ جهانی اول)، فن کاردف، شارژ دافر سابق آلمان به خانه سردار مریم بختیاری پناه برد و مدت سه ماه و نیم در پناه او بود. به پاس کمک‌های بی‌بی مریم از فن کاردف و نجات جان آلمانی‌های مقیم ایران «ویلهلم امپراتور آلمان»، کمان تمثال میناکاری و الماس نشان و همچنین صلیب آهنین خود را که مهمترین نشان دولت آلمان بود، برای او فرستاد. برخی رجال سیاسی و آزادی خواهان دیگر همچون علامه دهخدا، ملک الشعرا بهار، که در خلال جنگ جهانی اول مورد تعقیب نیروهای متفقین قرار گرفته بودند به خانه بی‌بی مریم پناه آوردند. دکتر محمد مصدق حاکم فارس در زمان کودتای ۱۲۹۹ پس از مخالفت و عزل از اصفهان راهی بختیاری شد و مدت‌ها مهمان سردار مریم بود.

جنگ جهانی اول و نقش بی‌بی مریم در مقابل روس و انگلیس

سردار مریم بختیاری در جنگ جهانی اول با وجود حمایت ایل بختیاری از انگلیس‌ها، به مخالفت با آنان پرداخت و با عده‌ای از تفنگچیان و سرداران خود به حمایت از متحدین برخاست. او پاره‌ای از خوانین جزء بختیاری چون خوانین پشت‌کوه را با خود همراه کرد ‌‌و در یورش‌های مداوم خود، به انگلیس‌ها صدماتی وارد کرد، طوری که پلیس جنوب، مبارزات دائمی و پیگیری را با او شروع کرد.این زن بختیاری در حمایت از متحدین و آلمان‌ها اسلحه به دست گرفته و با انگلیسی‌ها و روس‌ها جنگید. زیرا در آن روزگار عملی‌ترین راه جنگیدن با دشمنان دیرینه‌ی ایران یعنی روس و انگلیس و رهایی از چنگال آن‌ها همکاری با دشمن قدرتمند آن‌ها یعنی آلمان بود. اما روس‌ها پس از فتح اصفهان کلیه اموال و دارایی‌های او را در اصفهان مصادره کردند، پروفسور گارثویت می‌نویسد:

«این پیرزن برجسته روحی سرکش و فکری مستقل داشت و در تعیین سیاست بختیاری به ویژه در جنگ جهانی اول نقش مهمی ایفا کرد»

دکتر باستانی پاریزی مورخ معاصر نیز می‌نویسد:

بی‌بی مریم بختیاری

«در همین کوهستان زنی می‌زیسته که برابر صد مرد در سرنوشت تاریخ معاصر ما دخیل بوده‌است. مقصودم بی‌بی مریم بختیاری است که وقتی در جنگ بین‌الملل اول، ایرانیان وطن‌خواه از اولتیماتوم روس، و بعداً از هجوم انگلیسی‌ها ناچار به مهاجرت شدند و آواره کوهستان بختیاری، این زن نامدار، همه آنها را پناه داد، و وسائل رفتن آنها را به غرب و کرمانشاه و بالاخره عثمانی فراهم ساخت.

کتاب خاطرات بی‌بی مریم بختیاری

کتاب خاطرات بی‌بی مریم گنجینه‌ای است که او برای مردم ایران به ارمغان گذاشته‌است. در این کتاب وی خاطرات خود را از دوران کودکی و کشته شدن پدرش توسط ظل ‌‌السلطان و نیز فتح تهران توسط برادرش سردار اسعد به رشته تحریر درآورده است. کتاب او حکایت زندگی یک زن ایرانی و از ایل بختیاری و روایت شرایط سیاسی و اقتصادی ایران است او در این کتاب دردهای سردار بانویی دلاور را ترسیم می‌کند، که هرگز عدم تساوی حقوق میان زن و مرد در ایران، روح آزاده او را رها نکرد.در کتاب خاطراتش آمده‌است که:

« ... تمام بدبختی های ما از خودمان می‌باشد زیرا که نه علم داریم و نه حقوق خود را می‌دانیم، اگر ما هم بدانستیم که برای چه خلقت شدیم البته در اطراف حقوق خود جان فشانی‌ها می‌کردیم. ما حالا فکر می‌کنیم فقط برای مردها خلق شده‌ایم یا برای اسارت و کنیزی خلق شده‌ایم. ما می‌توانستیم برای حقوق انسانی خود به تمام ملل عالم تظلم بکنیم و حقوق خود را برقرار بکنیم زیرا که امروز قرن بیستم می‌باشد و [ به ] اصطلاح فرنگی‌ها عصر طلایی. امروز زن‌های اروپایی در تمام اداره‌جات دولتی و ملتی مقام بزرگی را دارا می‌باشند، کرسی وکالت را اشغال نموده‌اند اما ما زن‌های ایرانی ابداً از عالم انسانیت خارجیم... ».

او در خاطراتش، سنت‌های پوسیده و اعتقادات خرافی و مذهبی در ایل را به نقد می‌کشد واز تعصبات واجبارات بر ضد زنان ابراز انزجار می‌کند و در قسمتی از کتاب خاطراتش می‌نویسد:

آرامگاه بی‌بی مریم بختیاری در تخت فولاد اصفهان، تکیه بختیاری‌ها

«از آنجایی که زن‌های بدبخت در ایران ترقی نمی‌کنند و صفت‌های خوب آنها در پس پرده است، ایشان یک مرد بزرگ و متشخص شده (منظور برادرش است)، من یک زن پشت پرده‌نشین، او ترقی نموده‌است و من تنزل. در ایران زن‌های بدبخت یا باید بزک بکنند، شبانه روز در فکر لباس و پودر و سرخاب باشند یا خیاطی و ریسمان تابیدن، کار بزرگ همین است. افسوس که وجود چندین میلیون زن در خاک ایران از عدم علم برای هیچ‌کس اهمیتی ندارد، کاری که به آنها می‌دهند، ترشی خیار و بادنجان انداختن است».