ابوعلی سینا

شیخ‌الرئیس ابوعلی سینا
ابوعلی سینا
زادروز	۱ شهریور ۳۵۹ بخارا (پایتخت سامانیان)، در ازبکستان کنونی
درگذشت	۳۱ خرداد ۴۱۶ (در سن ۵۷ سالگی) همدان
آرامگاه	آرامگاه بوعلی‌سینا همدان
محل زندگی	اصفهان، همدان، فرارود، خراسان، گرگان و ری،
ملیت	ایرانی
نام‌های دیگر	ابوعلی سینا، پور سینا، ابن سینا
پیشه	فیلسوف، دانشمند و حکیم
سال‌های فعالیت	اواخر سدهٔ چهارم و اوایل سده‌ی پنجم قمری
نقش‌های برجسته	بزرگ‌ترین فیلسوف مشایی و پزشک نامدار ایران در جهان اسلام
لقب	شیخ‌الرئیس، شرف الملک، حجت‌الحق شاهزاده اطباء
دوره	اواخر سامانیان و دوران آل بویه
مذهب	اسلام
منصب	وزارت
مکتب	فلسفه مشایی
آثار	کتاب شفا، قانون در طب، دانشنامهٔ علایی و رساله‌های بسیاری به عربی و فارسی
همسر	یاسمین
والدین	عبدالله / ستاره

ابوعلی سینا ، با نام کامل ابوعلی حسین ‌بن عبدالله ‌بن حسن‌ بن علی‌ بن سینا، (زاده سال ۳۵۹-ه.ش، بخارا - درگذشته ۳۱ خرداد ۴۱۶، همدان) پزشک ریاضی‌دان، منجم، فیزیک‌دان، جغرافی‌دان، زمین‌شناس، منطق‌دان، شاعر و یکی از مشهورترین و تأثیرگذارترین فیلسوفان و دانشمندان ایران و جهان است. ابوعلی سینا از همان آغاز کودکی قابلیت و استعداد شگفت‌انگیزی در فراگرفتن علوم گوناگون داشت. وی تا ده سالگی همه‌ی قرآن و هم‌چنین صرف و نحو را آموخت؛ و پس از آن به یادگیری منطق و ریاضیات پرداخت. وی در سن هجده سالگی به تمام علوم زمانه‌ی خود مسلط بود. ابوعلی سینا۴۵۰ کتاب در زمینه‌های گوناگون نوشته است که حدود ۲۴۰ کتاب آن دست‌به‌دست رسیده است. از معروفترین آثار او می‌توان به کتاب قانون و کتاب شفا اشاره کرد. ابوعلی سینا در زمینه‌ی ادبیات فارسی مهارت ویژه‌ای داشت؛ و بیش از ۲۰ اثر فارسی به او نسبت داده شده است که دانشنامه علائی و رساله نبض از مهم‌ترین آن‌ها است. کتاب قانون ابوعلی سینا در مراکز علمی اروپا نزدیک به ۷۰۰ سال تدریس و تعلیم داده می‌شد؛ و تا سالیان متوالی تمام کتاب‌های دیگر در علوم پزشکی را تحت‌الشعاع قرار داد. کتاب قانون اکنون نیز به‌عنوان بخش مهمی از طب کهن در برخی مراکز، آکادمی‌ها و دانشگاه‌های جهان تدریس می‌شود. ابوعلی سینا سرانجام در ۳۱ خردادماه ۴۱۶-ه.ش، که مصادف با ماه رمضان بود، در سن ۵۷ سالگی درگذشت و در شهر همدان به‌خاک سپرده شد. آرامگاه ابوعلی سینا در همدان که در سطح جهان شهرت دارد، یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری همدان و ایران به‌شمار می‌رود. روز اول شهریور زادروز دانشمند بزرگ ابوعلی سینا به‌نام روز پزشک نام‌گذاری شده است.

کودکی و نوجوانی

ابوعلی سینا با هوش عجیب و خارق‌العاده‌اش، علم منطق را نزد ابوعبدالله ناتلی و علم طب را نزد ابوسهیل مسیحی فراگرفت. ابوعلی سینا وقتی که به سن ۱۸ سالگی رسید، در تمامی علوم زمانه‌ی خود مسلط و استاد بود.

مذهب ابوعلی سینا

ابوعلی سینا درخانواده‌ای شیعی‌مذهب در بلخ به دنیا آمد. با این‌که در آثارش به شیعه بودن او تصریح نشده است، اما از مکتوبات وی معلوم است که شیعی‌مذهب بوده است. ابوعلی سینا در قطعه شعری، عشق و علاقه خود را به امیرالمؤمنین علی علیه السلام چنین بیان می‌کند:

تا باده عشق در قدح ریخته‌اند

واندر پی عشقْ، عاشق انگیخته‌اند

با جان و روان بوعلی، مهر علی

چون شیر و شکر به‌هم برآمیخته‌اند

بر صفحه چهره‌ها خط  لم یزلی

معکوس نوشته‌اند نام دو علی

یک لام و دو عین، با دویای معکوس

از حاجب و عین و اَنف با خط جلی

ابوعلی سینا به زبان فارسی و عربی شعر می سرود. از او ۷۲ دو بیت شعر فارسی به‌جا مانده است که به‌صورت طنز است؛ و بیانگر بی‌ارزشی دنیا و ضعف و ناتوانی آدمیان از منظر او است.

ویژگی‌های اخلاقی

ابوعلی سینا علاوه بر شوکت علمی و هوش و حافظه‌ی شگفت‌انگیزش، انسانی پارسا با کمالات اخلاقی بود. در باره‌ی اخلاقیات ابوعلی سینا گفته‌اند که با زیردستان بسیار مهربان و با محبت بود، بچه‌ها را دوست می‌داشت، سخاوتمند بود؛ و به فقیران بذل و بخشش می‌کرد، در برابر بیماران بسیار متواضع و با لب‌خند ظاهر می‌شد، در منصب وزارت و یا در هر پست و مقام مهمی که داشت، مراجعه‌کنندگان را با خوشرویی می پذیرفت؛ و برای نشان دادن صمیمیت میان خود و دادخواهان، مزاح و شوخی می‌کرد تا خواسته‌ی خود را راحت و بی‌واهمه بیان کنند، متین و خوش‌بیان بود، کم صحبت می‌کرد و بیشتر شنونده بود.

ازدواج

در هیچ منابعی به همسر داشتن ابو علی سینا تصریح نشده است، اما برخی‌ها نوشته‌اند که ابوعلی با یاسمین، که کنیز فراری خلیفه بغداد بود، ازدواج کرده است؛ اما مدتی نگذشته بود که خلیفه بغدادی یاسمین را پیدا می‌کند؛ و نزد خود به بغداد می‌برد.

مجسمه ابوعلی سینا در چهارطاقی، اهدایی ایران به سازمان ملل

شهرت جهانی ابوعلی سینا

ابوعلی سینا شهرت جهانی دارد؛ و اندیشمندان و دانشمندان دنیا او را می‌شناسند. بسیاری از آثار ابوعلی سینا به‌ویژه در حوزه علوم پزشکی برای قرن‌های پیاپی در کالج و دانشگاه‌های اروپایی تدریس می‌شد. کتاب قانون ابوعلی سینا در مراکز علمی اروپا نزدیک به ۷۰۰ سال تدریس و تعلیم داده می‌شد؛ و تا سالیان متوالی تمام کتاب‌های دیگر در علوم پزشکی را تحت‌الشعاع قرار داد. کتاب قانون اکنون نیز به‌عنوان بخش مهمی از طب کهن در برخی مراکز، آکادمی‌ها و دانشگاه‌های جهان تدریس می‌شود.

یکی از پزشکان بزرگ تاریخ به نام سر ویلیام آسلر، که یکی از بنیانگذاران بیمارستان جانز هاپکینز آمریکا است، کتاب قانون ابوعلی سینا را مشهورترین کتاب پزشکی تاریخ معرفی می‌کند؛ و براین باور است که این کتاب قانون مانند انجیل پزشکی است؛ و بیش از هر اثر مکتوبی دیگر ماندگار بوده است.

یکی از دانشمندان مورخ به نام جورج سارتن، در باره‌ی کتاب قانون ابوعلی سینا نوشته است:

«قانون، دایرةالمعارف عظیم پزشکی است. این کتاب شامل تعدادی از روشنگرترین مباحث پزشکی است که این علم را منحصر به فرد می کند. مباحثی هم‌چون التهابات بدن، منبع بیماری سل، جداسازی بیماری‌ها بر اساس عوامل آبی و خاکی، توضیح دقیق مشکلات پوستی، بیماری‌های جنسی و راه‌های پیشگیری از آن‌ها و هم‌چنین بیماری‌های عصبی، به‌خوبی در این کتاب بررسی شده‌اند...»

نقش تصویر ابوعلی بر گدان نقره،موزه همدان

القاب ابوعلی سینا

در کتاب‌های فلسفه، تاریخ، منطق، طب و ادبیات، ابوعلی سینا را به القاب شیخ‌الرئیس، شرف‌الملک، حجه‌الحق، امام‌الحکما، رئیس‌المشائین و خواجه حکیمان جهان خوانده‌اند. ابوعبید جوزجانی که از دانشمندان و شاگردان ابوعلی سینا بود، در شرح حال استاد خود نوشته است که در انجمن و محفل دانشمندان، حکیمان و فلاسفه، در حضور پادشاهان کسی را توان رویاریی علمی در هیچ یک از دانش‌ها با ابوعلی سینا نبوده است. از این رو شایسته و سزوار القاب ذکر شده است.

آثار ابوعلی سینا

ابوعلی سینا۴۵۰ کتاب در زمینه‌های گوناگون نوشته است که حدود ۲۴۰ کتاب آن دست‌به‌دست رسیده است. تعداد بسیاری از این کتاب‌ها حول مباحث پزشکی، حکمت و فلسفه است. از آن رو که در آن زمان، عربی زبان متداول و رایج آثار علمی بود، ابوعلی سینا و دیگر دانشمندان ایرانی بیشتر کتاب‌های خود را به زبان عربی می‌نوشتند؛ اما بعدها برخی از این کتاب‌ها به زبان‌ فارسی و هم‌چنین زبان‌های دیگر ترجمه شد.

منصفات ابوعلی سینا ‏

المجموع

الحاصل و المحصول (۲۰ جلد)

البرّ و الاثم (۲ جلد)

الشفاء (۱۸ جلد)

کتاب اشارات و تنبیهات، ابوعلی سینا

القانون فى الطب (۱۸ جلد)

الارصاد الکلیه

الانصاف (۲۰ جلد)

النجاه (۳ جلد)

الهدایه

الاشارات والتنبیهات

المختصرالاوسط

العلائى

القولنج

لسان العرب فى اللغه (۱۰ جلد)

الادویه القلبیه

الموجز

بعض الحکمه المشرقیه

بیان ذوات الجهه

المعاد

المبدأ ‏و المعاد

رسالات ابوعلی سینا

کتاب النهایه، ابوعلی سینا

رساله القضاء و القدر

رساله فى‌الآله الرصدیه

رساله عرض قاطیغوریاس

رساله المنطق بالشعر

قصائد فى‌العظه و‏الحکمه

رساله فى نعوت‌المواضع الجدلیه

رساله فى اختصار اقلیدس

رساله فى مختصرالنبض (به زبان فارسى)

رساله فى‌‏الحدود

رساله فى‌الاجرام‌السماویه

کتاب الاشاره فى علم‌المنطق

کتاب اقسام الحکمه

کتاب النهایه

کتاب عهد کتبه ‏لنفسه

کتاب حىّ بن یقطان

کتاب فى انّ ابعاد الجسم ذاتیه له

کتاب خطب، کتاب عیون الحکمه

کتاب فى انّه لا یجوز ان ‏یکون شى‏ء واحد جوهریا و عرضیا

کتاب انّ علم زید غیر علم عمرو

رسائل اخوانیه و سلطانیه و مسائل جرت بینه و بین ‏بعض العلماء

کتاب قانون ابوعلی سینا

کتاب قانون

قانون مشهورترین اثر ابن سینا است. این کتاب در باره‌ی علم پزشکی، ساختار و تاریخچه، کیهان شناسی، علم مزاج، خلق‌وخو، داروها، آسیب شناسی، بیماری‌های ویژه و ترکیب‌های دارویی و انبوهی مفاهیم اساسی دیگر در علم پزشکی است. کتاب قانون مجموعه‌ای از پنج کتاب است که هر کتاب به بخشی ویژه‌ای از علم پزشکی می‌پردازند. کتاب قانون در سال ۴۰۴-ه.ش به زبان عربی چاپ و منتشر شد. مطالب کتاب قانون، اساس بسیاری از مفاهیم امروزی علم پزشکی

کتاب قانون شیخ الرئیس ابوعلی سینا در سال ۴۰۴ هجری شمسی (۱۰۲۵ میلادی) به زبان عربی چاپ شد. مطالب این کتاب،‌ پایه‌های بسیاری از مفاهیم امروزی علم پزشکی است. بیشتر مطالب علمی این کتاب تأثیرپذیرفته از نظریات و تعلیمات جالینوس بوده است. ابوعلی سینا، آموزه‌های جالینوس با فلسفه‌های ارسطو در علم طبیعی را آمیخته و اصول پزشکی را از آن‌ها بیرون کشیده و استخراج کرده است.

کتاب شفا، ابوعلی سینا

کتاب شفا

کتاب شفا برخلاف اسمش، ربطی به علم پزشکی ندارد. این کتاب شامل ۴ بخش اصلی است. منطق، علوم طبیعی، ریاضیات، بخش ریاضیات شامل علوم اربعه، یعنی ریاضیات، هندسه، نجوم و موسیقی و هم‌چنین بحث ماوراءالطبیعه جزو مباحث اصلی این کتاب هستند. در کتاب شفا از مباحث ارسطو، بطلمیوس و دانشمندان ایرانی مانند ابویوسف کندی، ابونصر فارابی و ابوریحان بیرونی استفاده شده است. در واقع کتاب شفا در بررسی و بازبینی همگانی علوم گوناگون و درمان جهل روح نوشته شده است.

ابوعلی سینا در علم نجوم جایگاهی بسیار ویژه داشت؛ و در قسمتی از کتاب شفا به ساختن ابزار رصدی پرداخته است. از ابتکارات قابل توجه او در علم نجوم ساختن ابزار اندازه گیری رصدی است. وی هم‌چنین در اصفهان رصدخانه‌ای نیز تأسیس کرد؛ و ابزار اندازه‌گیری رصدی نیز ساخت.

آثار فارسی

ابوعلی سینا در زمینه‌ی ادبیات فارسی مهارت ویژه‌ای داشت؛ و بیش از ۲۰ اثر فارسی به او نسبت داده شده است که دانشنامه علائی و رساله نبض از مهم‌ترین آن‌ها است.

کتاب‌های فارسی دیگر ابوعلی سینا عبارتند از:

کنوزالمعزمین، ظفرنامه، حکمه الموت، رساله نفس، رساله معراجیه، المبدا  المعاد، اثبات النبوه، علل تسلسل موجودات، رساله جودیه، معیارالعقول، رساله عشق، حل شکلات معینه، رساله اکسیر، رساله در منطق، رساله در اقسام نفوس، فی تشریح الاعضا، رساله در معرفت سموم و علم پیشین و برین

تندیس ابوعلی سینا در همدان

درگذشت ابوعلی سینا

ابوعلی سینا از همدان به شهر اصفهان که مشتاق دیدن آن بود، سفر کرد. وی مورد توجه و علاقه‌ی علاءالدوله قرار گرفت. ابوعلی سینا  ۱۵ سال با آسودگی در این شهر زندگی کرد؛ اما این آسودگی همیشگی نبود؛ و اصفهان توسط مسعود غزنوی مورد حمله قرار گرفت. در این حمله برخی از آثار مهم ابوعلی سینا از بین رفت که این اتفاق ضربه بزرگی برای او بود. از آن رو که بیماری قولنج نیز ابوعلی سینا را اذیت می‌کرد، وی تصمیم گرفت به همدان بازگردد؛ و باقی عمر خود را در این شهر بگذراند. این دانشمند شهیر در اواخر عمر خود، همه‌ی مال و اموالش را بخشید؛ و خدمت‌کاران خود را نیز آزاد کرد. ابوعلی سینا سرانجام در ۳۱ خردادماه ۴۱۶-ه.ش، که مصادف با ماه رمضان بود، در سن ۵۷ سالگی درگذشت و در شهر همدان به‌خاک سپرده شد. اطلاعات دقیق از علت مرگ او در دست نیست، اما در برخی منابع علت مرگش را همان بیماری قلنج ذکر کرده‌اند.

مقبره ابوعلی سینا در همدان

آرامگاه ابوعلی سینا

آرامگاه ابوعلی سینا که در سطح جهان شهرت دارد، در شهر همدان واقع شده است؛ که یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری همدان و ایران به‌شمار می‌رود. شایان ذکر است که نخستین آرامگاه ابوعلی سینا در دوران قاجاریه و به‌دستور دختری به اسم نگار که نوه‌ی فتحعلی شاه قاجار بود، ساخته شد. مقدمات ساخت بنای مقبره‌ی ابوعلی سینا که اکنون به این شکل است، در سال ۱۳۲۲، فراهم شد که توسط مهندس هوشنگ سیحون انجام گرفت. قابل توجه این‌که جنس ستون‌های آرامگاه ابوعلی سینا از سنگ گرانیتی است که شکوه آن را بسیار دیدنی و بی‌همتا کرده است. مزار شاعر مشهور عارف قزوینی نیز نزدیکی آرمگاه ابوعلی سینا قرار گرفته است.

کتابخانه ابوعلی سینا

کتابخانه

یکی از بخش‌های مهم مجموعه آرامگاه ابوعلی سینا کتابخانه آن است. این کتابخانه دارای بیش از ۸۰۰۰، کتاب خطی و چاپی نفیس ایرانی و خارجی است؛ و غرفه‌هایی از این کتابخانه نیز به آثار ابوعلی سینا و نویسندگان و شعرای همدانی اختصاص داده شده است. موزه‌ای هم در مجموعه‌ی این آرامگاه قرار دارد

روز پزشک

روز اول شهریور زادروز دانشمند بزرگ ابوعلی سینا به‌نام روز پزشک نام‌گذاری شده است.

نام‌گذاری‌های مختلف

نام ابوعلی سینا روی اماکن گوناگونی گذاشته شده است؛ و در شهرهای تهران، شیراز، اصفهان، مشهد و هم‌چنین استانبول ترکیه، هراره زیمبابوه و بوبینی فرانسه، بیمارستان‌هایی به نام ابوعلی سینا وجود دارد. یک مرکز جراحی در نیویورک آمریکا، یک دانشکده طب چینی در ساسکس شرقی انگلستان، یک دانشکده پزشکی در پاکستان، یک دانشکده بین‌المللی در مجارستان، ژورنال بین‌المللی بیوتکنولوژی در تهران، یک پژوهشگاه در تهران و چندین مدرسه و مرکز آموزشی در ایران نیز به‌نام ابوعلی سینا نام‌گذاری شده است. قابل توجه این‌که در سمت پنهان ماه، دهانه‌ای وجود دارد که به افتخار ابوعلی سینا، آن را ابن سینا نام‌گذاری کرده‌اند.