ایران گیت: تفاوت میان نسخه‌ها

'''ایران گیت''' که به '''ماجرای ایران کنترا''' و '''ماجرای مک فارلین''' نیز معروف است، یک رسوایی سیاسی است که در پی سفر یک هیأت آمریکایی به سرپرستی رابرت مک فارلین مشاور   سابق امنیت ملی آمریکا به ایران در ۴ خرداد ۱۳۶۵ رخ داد.   

جمهوری اسلامی برای تامین نیازهای تسلیحاتی خود از مدتی قبل مذاکره با آمریکائی‌ها را به واسطه‌گری یک دلال اسلحه و از وابستگان سابق ساواک به نام منوچهر قربانی فر آغاز کرده بود. طرف ایرانی این مذاکرات که در فرانکفورت آلمان برگزار شد محسن کنگرلو مشاور امنیتی میرحسین موسوی بود. این مذاکرات تماما با اطلاع سران جمهوری اسلامی از جمله [[روح‌الله خمینی|خمینی]] ولی فقیه و سران سه قوه انجام می‌شد. در این ماجرا اسرائیل نقش واسطه را داشت زیرا آمریکا به دلیل قانون تحریم تسلیحاتی ایران مجاز نبود که مستقیما به ایران سلاح بفروشد. سلاح‌های آمریکایی از انبارهای ارتش اسرائیل به ایران ارسال می‌شد و ایران نیز پول را به شورشیان کنترا می‌پرداخت که با دولت چپ‌گرای منتخب مردم در نیکاراگوئه می جنگیدند.

برپایه‌ی بسیاری از گزارش‌ها و تحلیل‌ها هدف اصلی ریگان از این معامله برقراری رابطه با عناصری در داخل حاکمیت جمهوری اسلامی بود که به زعم او میانه رو بودند تا بتواند روی آنها سرمایه‌گذاری کرده و روابط ایران و آمریکا را عادی کند و از سر بگیرد.  

قبل از سفر مک فارلین به ایران چند نوبت محموله‌های سلاح به جمهوری اسلامی تحویل داده شد. سرهنگ اولیور نوزث عضو شورای امنیت ملی آمریکا به همکاری سیا به طور مخفیانه قسمتی از سود حاصل از این معامله را به شورشیان کنترا در نیکاراگوئه اختصاص دادند که کنگره آمریکا طبق قانونی کمک به آنها را ممنوع کرده بود.

مک فارلین به همراه سرهنگ اولیور نوزث و ۳ نفر دیگر که یکی از آنها امیرام نیر، از مقامات سازمان امنیت اسرائیل بود با محموله سلاح در ۴ خرداد ۶۵ به تهران پرواز کردند. نیروهای سپاه آن‌ها را به هتل استقلال تهران بردند. هیچ‌ یک از سران جمهوری اسلامی بنا به دستور [[روح‌الله خمینی|خمینی]] با هیأت آمریکایی ملاقات نکرد. طرف اصلی این معامله و مذاکرات در هرم قدرت جمهوری اسلامی اکبر هاشمی رفسنجانی بود که در آن زمان رئیس مجلس بود. بعدها گزارشاتی فاش شد که [[حسن روحانی]] به نمایندگی از طرف هاشمی رفسنجانی با مک فارلین دیدار کرده است. هیأت آمریکایی پس از چند روز بدون اینکه ننیجه مطلوب خود را بگیرد، ایران را ترک کرد و محموله سلاح و تجهیزات را به ایران تحویل داد.  

ماجرای کمک آمریکا به شورشیان کنترا در مهر ۱۳۶۵پس از سقوط یک هواپیمای سلاح در نیکاراگوئه و اعتراف یکی از سرنشینان آن به نقش سیا در ارسال سلاح به کنتراها فاش شد. یک ماه بعد در ۱۱ آبان ۱۳۶۵ ماجرای سفر مک فارلین به ایران در مجله الشراع لبنان فاش شد. اطلاعات آن را سید مهدی هاشمی از نزدیکان منتظری و مسئول نهاد نهضت‌های آزادی‌بخش [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی|سپاه پاسداران]] به روزنامه الشراع داده بود. [[روح‌الله خمینی|خمینی]] برای اینکه این ماجرا در ایران به رسوایی نینجامد و بتواند آنرا کنترل کند، به رفسنجانی دستور داد که روایت جمهوری اسلامی را از این ماجرا در راهپیمایی سالگرد ۱۳ آبان و [[گروگان گیری در سفارت آمریکا|گروگان‌گیری سفارت آمریکا]] ارائه بدهد. رفسنجانی در این راهپیمایی سخنرانی کرد و ماجرا را فاش کرد. در ایران ماجرا با همان روایتی که حکومت از ماجرا داشت مختومه شد.  

در آمریکا در ۲۵ نوامبر ۱۹۸۶ ریگان طی یک کنفرانس مطبوعاتی ماجرا را شرح داد و مسئولیت آنرا به عهده گرفت. کمیسیون تاور به دستور ریگان برای تحقیق در این ماجرا تشکیل شد. در تحقیقات کمیسیون تاور مشخص شد که ماجرای فروش سلاح به ایران و کمک به کنتراها به هم ارتباط داشتند و سود حاصل از معامله سلاح با ایران برای کمک به کنتراها اختصاص یافته است. ریگان، آدمیرال پویند کستر مشاور امینت ملی و اولیور نورث را برکنار کرد. کمیسیون تاور در پایان تحقیقات ضمن انتقاد از رونالد ریگان او را تبرعه کرد و اعلام کرد که او از عملکرد زیر دستانش اطلاع نداشته است. رابرت مک فارلین در مارس ۱۹۸۷ با خوردن قرص والیوم خودکشی کرد ولی جان سالم به‌در برد.

== پیشینه ایران گیت ==

با حمله عراق به ایران، جمهوری اسلامی از سال ۱۳۵۹ وارد [[جنگ ایران و عراق|جنگ با عراق]] شد. از همان سال‌‌های اولیه‌ی جنگ، صلح در دسترس بود و به ویژه پس از بازپس گیری خرمشهر از عراق ادامه جنگ نامشروع می‌نمود. بسیاری از کشورها به خصوص کشورهای عربی میانجی‌گری کردند تا جنگ پایان یابد. اما [[روح‌الله خمینی|خمینی]] به آتش بس و صلح تن نداد و جنگ را به مدت ۸ سال ادامه داد. در نیمه‌ی دهه ۶۰ خورشیدی، ایران از نظر تجهیزات و سلاح و مهمات در تنگتا قرار گرفت زیرا تجهیزات و سلاح‌های ارتش ایران تماما آمریکایی بودند که از زمان شاه باقی مانده بود. در جریان گروگان‌گیری در سفارت آمریکا در تهران دولت آمریکا ایران را تحریم تسلیحاتی کرده بود و کشورهای متحد خود را نیز تشویق می‌کرد که به ایران سلاح نفروشند. مسئولان عالی رتبه‌ی جمهوری اسلامی در تلاش بودند که به هر نحوی سلاح‌های مورد نیاز خود را تهیه کنند. در سال ۱۳۶۵ مصادف با ۱۹۸۶ میلادی و قبل از آن، مذاکرت محرمانه‌ای از طرف دولت جمهوری اسلامی با مقامات و واسطه‌های آمریکایی انجام شد. دولت ریگان که در دومین دوره‌ی ریاست جمهوری خود بود؛ با مسئله گروگان‌گیری دیپلمات‌های خود در لبنان از طرف گروه عماد مغنیه روبرو بود. در ملاقات‌ بین طرف‌های ایرانی و آمریکایی، دولت آمریکا برای نشان دادن حسن نیت در جندین نوبت سلاح‌های مورد نیاز جمهوری اسلامی را تامین کرد. به .یژه محموله‌هایی حاوی موشک‌های ضد تانک تاو و ضد هوایی هاوک به ایران ارسال شد. در مقابل دولت آمریکا درخواست کرد که ایران در ماجرای گروگان‌گیری اعضای سفارت آمریکا در لبنان میانجی‌گری کند و گروگان‌‌‌ها آزاد شوند.  

به علت تحریم تسلیحاتی ایران، دولت آمریکا از اسرائیل درخواست کرد که در این معاملات نقش واسطه را بازی کند. در واقع سلاح‌های آمریکایی از انبارهای ارتش اسرائیل برای جمهوری اسلامی ارسال می‌شد. پس از افشای ماجرای ایران گیت اسحاق شامیر نخست وزیر اسرائیل در بیانیه‌ای اعلام کرد که دولت اسرائیل تایید می‌کند که به درخواست آمریکا در انتقال تسلیحات به تهران همکاری کرده است و وجه این تجهیزات توسط یک نماینده ایرانی به بانکی در سوئیس واریز شده است.<ref>مک‌فارلین و ماجرای «كيك و كلت» - شریف نیوز</ref>

طرف ایرانی ملاقات کننده محسن کنگرلو مشاور امنیتی [[میرحسین موسوی]] نخست وزیر وقت ایران بود که به واسطه‌گی منوچهر قربانی فر یک دلال اسلحه با آمریکایی‌ها ارتباط برقرار کرد. در طرف آمریکا نیز مک فارلین مشاور سابق امنیت ملی رونالد ریگان و سرهنگ اولیور نورث از اعضای شورای امنیت ملی آمریکا به عنوان نفرات اصلی حضور داشتند.

آغاز ماجرا به گفته اکبر هاشمی رفسنجانی با تماس منوچهر قربانی فر<ref name=":0">[http://ensani.ir/fa/article/44836/%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D9%85%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%85%DA%A9-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D9%84%DB%8C%D9%86-%D9%88-%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B7%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D8%A8%D8%B1%D9%82%D8%B1%D مروری بر ماجرای مک‌فارلین و رابطه‌ای که برقرار نشد- پرتال جامع علوم انسانی]</ref> یک عضو سابق ساواک<ref>[https://article.mojahedin.org/i/news/191614 یادنامه رفسنجانی! - سایت مجاهدین خلق ایران] </ref> با محسن کنگرلو مشاور امنیتی [[میرحسین موسوی]] نخست وزیر وقت بود. قربانی فر در نامه‌ی خود متذکر شده بود که آمریکایی‌های تمایل دارند که از نظر تسلیحاتی ایران را تامین کنند و اینکه به جای تهیه تسلیحات از بازار آزاد بهتر است سلاح را از سرچشمه یعنی آمریکا تهیه کنید. محسن کنگرلو مقامات ایران از جمله [[روح‌الله خمینی|خمینی]] ولی فقیه جمهوری اسلامی و سران سه قوه و [[میرحسین موسوی]] را در جریان این نامه‌نگاری قرار می‌دهد و آن‌‌ها نیز موافقت خود را اعلام می‌کنند. در مقابل آمریکا از جمهوری اسلامی می‌خواهد که در قضییه آزادی گروگان‌های آمریکایی در لبنان کمک کند.<ref name=":0" />

در پی ادامه تماس بین مقامات ایرانی و آمریکایی محسن کنگرلو ملاقات‌های محرمانه‌ای را در فرانکفورت آلمان با مقامات آمریکایی از جمله رابرت مک فارلین و الیور نورث آعاز کرد. محور اصلی این ملاقات‌ها مبادله موشک‌های ضد تانک تاو برای مقابله با تانک‌های تی‌ ۷۲ عراق و قطعات یدکی موشک‌های ضد هوایی هاوک و هم‌چنین لامپ‌های دستگاه‌های رادار درازای آزادی گروگان‌های آمریکایی در لبنان بود. <ref name=":1">[https://www.bbc.com/persian/iran-features-52099048 روایتی از ماجرای مک فارلین که محسن کنگرلو خواست بعد از مرگش منتشر شود- بی‌بی‌سی فارسی]</ref><ref name=":2">[https://www.youtube.com/watch?v=jP0Cv-iJ2Nc خشت خام، مصاحبه حسین دهباشی با محسن کنگرلو - یوتیوب]</ref>  

هاشمی رفسنجانی نیز در کتاب خاطرات خود مطلع بودن مقامات جمهوری اسلامی از مذاکرات را تایید کرده و در خاطرات سال ۱۳۶۴ خود درباره‌ی مذاکرات پنهانی با آمریکایی‌ها نوشته:<blockquote>« عصر آقای کنگرلو، مشاور نخست وزیر، آمد و راجع به آوردن موشک تاو توسط قربانی‌فر و آوردن پیام از بوش معاون رئیس جمهور آمریکا گزارش داد». <ref name=":1" /></blockquote>محسن کنگرلو در مورد آغاز مذاکرات در فرانکفورت می‌گوید:<blockquote>«آنجا من به اولیور نورث گفتم من موقعی سر میز می‌نشینم که شما ۵۰۰ موشک (تاو) به ما بدهید... ساعت ۵ بعد از ظهر بود ۵۰۰ تا آمد تهران، توی فرودگاه مهرآباد تحویل دادند. پولش را هم دادیم»<ref name=":2" /></blockquote>کنگرلو هم‌چنین گفت، در جریان مذاکره، ارتباط تلفنی میان رئیس جمهور وقت آمریکا و هتل محل مذاکره برقرار شده و پیامی از طرف رونالد ریگان را برای او نقل می‌کنند که در آن گفته است ما هیچ مشکلی با [[روح‌الله خمینی|خمینی]] نداریم. با [[روح‌الله خمینی|خمینی]] ما راحت می‌توانیم کار کنیم.<ref name=":2" />

ملاقات مقامات ایرانی از جمله حسن روحانی و منوچهر قربانی‌فر (دلال اسلحه) و اسرائیلی که منجر به میانجی‌گری اسرائیلی‌ها بین ایران و آمریکا شده و بدین ترتیب ایران توانست از آمریکایی‌ها، موشک ضدتانک تاو خریداری کند.

در ماه مارس سال ۱۹۸۲ نیویورک‌تایمز در مقاله‌ای عنوان کرد که اسرائیل در ۱۸ ماه پیش از آن مبلغی بیش از ۱۰۰ میلیون دلار سلاح به ایران فروخته‌است.

روزنامه پانوراما چاپ میلان اسنادی منتشر کرد که در آن اسرائیل به دولت ایران ۴۵۰۰۰ مسلسل یوزی، موشک‌های ضد تانک، هویتزر و قطعات هواپیما فروخته‌است. بر اساس نوشته این روزنامه بیشتر اسلحه‌های ضبط شده توسط اسرائیل از سازمان آزادی‌بخش فلسطین در جنگ لبنان سال ۱۹۸۲ در تهران سردرآورده است.

در مجله هفته‌نامه قبرس در سال ۱۹۸۱ مقاله‌ای چاپ شد که نشان می‌داد فرودگاه لارناکا برای ارسال اسلحه به ایران استفاده شده‌است. در ۱۸ مارس ۱۹۸۲ در نیویورک تایمز مقاله دیگری چاپ شد که در آن مقام‌های اسرائیلی تأیید کردند که به ایران اسلحه می‌فروشند.

دولت رونالد ریگان اهداف دیگری را نیز از این ملاقات‌ها و باز شدن باب مذاکره با جمهوری اسلامی دنبال می‌کرد. یکی از اهداف معامله تسلیحاتی با ایران، اختصاص پول حاصل از این معامله برای کمک به شورشیان کنترا بود که مخالف دولت ساندنیست‌ها در نیکاراگو‌ئه بودند. کنگره آمریکا کمک به کنتراها را ممنوع کرده بود، از این جهت دولت آمریکا که حامی کنتراها بود می‌خواست که این ممنوعیت را دور بزند و به همین خاطر اسرائیل را به عنوان واسطه وارد این معامله کرد که این تسلیحات از انبار‌های سلاح  اسرائیل به ایران منتقل شده و سپس قسمتی از پول حاصل از آن به دست شورشیان کنترا برسد. از طرف دیگر آمریکا بر روی اصلاحات در حکومت ولایت فقیه و روی کار آمدن به اصطلاح میانه‌روها در ایران به خصوص پس از مرگ [[روح‌الله خمینی|خمینی]] سرمایه گذاری کرده بود. آمریکا در پی ایجاد پل ارتباطی با جریان به اصطلاح میانه‌رو در ایران که اکبر هاشمی رفسنجانی را شاخص آن می‌دانست بر‌آمد.

کمتر از یک سال از آغاز معاملات پنهانی بین آمریکا و جمهوی اسلامی، در ۴خرداد ۱۳۶۵ رابرت مک فارلین به همراه سرهنگ اولیور نورث، جرج کیو از شورای امنیت ملی آمریکا، هوارد تیچر مسئول تحویل پول به کنتراها و امیرام نیز از مقامات سرویس امنیتی اسرائیل با پاسپورت ایرلندی با یک هواپیما حاوی تسلیحات و قطعات مورد نیاز ایران که قبلا بر سر آن توافق شده بود، به سوی تهران پرواز کردند.<ref name=":0" /> به رغم ادعای مقامات جمهوری اسلامی که گفتند از سفر هیأت آمریکایی اطلاع نداشتند، آمریکائی‌ها سفر هیأت خود را به اطلاع مقامات ایرانی رسانده بودند و سران جمهوری اسلامی از این سفر اطلاع داشتند.<ref name=":3">«می‌توانستیم مسئله جنگ را حل کنیم» مصاحبه روزنامه شرق با محسن کنگرلو - ۱۳ دی ۹۳ ص ۷</ref> هاشمی رفسنجانی درمصاحبه با روزنامه کیهان در ۱۳۸۲، که بعدها در کتاب «بی‌پرده با هاشمی رفسنجانی» چاپ شد بر اطلاع [[روح‌الله خمینی|خمینی]] و سران سه قوه از قرار سفر یک هیأت آمریکایی به ایران تاکید کرده است.<ref name=":1" />

== افشای ایران گیت در ایران ==

در ماجرای مک فارلین و معامله سلاح با ایران توافق شده بود که قیمت تسلیحات تحویل داده شده به ایران که ۲۱ میلیون دلار بود پس از چند روز به آمریکائی‌ها پرداخت شود. [[حسن روحانی]] که آن زمان جانشین هاشمی رفسنجانی در فرماندهی جنگ بود و مسئولیت تایید پرداخت‌های خرید تسلیحات را به عهده داشت پول یک محموله از سلاح‌ها را به منوچهر قربانی فر پرداخت نکرد. مبلغی که به آمریکائی‌ها داده شد ۱۴ میلیون دلار بود. استدلال روحانی این بود که آمریکائی‌ها سلاح‌ها را گران حساب کرده‌اند. منوچهر قربانی فر نامه‌هایی را در این‌باره به  محسن کنگرلو فرستاد و از این موضوع شکایت کرد اما نتیجه‌ای نگرفت.<ref name=":1" /> قربانی فر کپی نامه‌های خود به کنگرلو را از طریق فتح‌الله امید نجف آبادی برای آیت‌الله منتظری ارسال کرد و ماجرا را با او در میان گذاشت. تا قبل از آن ماجرای سفر مک فارلین به ایران مخفی مانده بود.<ref>کتاب خاطرات منتظری</ref> سید مهدی هاشمی مسئول نهاد نهضت‌های آزادی‌بخش سپاه که برادرش داماد منتظری بود ماجرا را به سرتیپ ایاد محمود کاردار سفارت سوریه در تهران خبر می‌دهد و او نیز از طریق عناصر وابسته به خود که در سوریه و لبنان مستقر بودند، ماجرا را به حسن صبرا سردبیر روزنامه الشراع لبنان که با او آشنایی داشت اطلاع می‌دهد. روزنامه‌ی الشراع شرح ماجرای سفر مک فارلین و معامله سلاح را در روز ۱۱ آبان ۱۳۶۵ شمسی منتشر کرد. سید مهدی هاشمی در زمان افشای ماجرای مک فارلین در روزنامه‌ی الشراع به جرم خیانت در زندان بود و پس از مدتی اعدام شد.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=t4ZHbsfQBOs مصاحبه بی بی سی با حسن صبرا - یوتیوب]</ref> پس از بر ملا شدن سفر مک فارلین، [[روح‌الله خمینی|خمینی]] به هاشمی رفسنجانی ماموریت می‌دهد که قبل از لو رفتن ابعاد ماجرا و برای جلوگیری از رسوایی، در راهپیمایی ۱۳ آبان که به مناسبت سالروز [[گروگان گیری در سفارت آمریکا|گروگان‌گیری در سفارت آمریکا]] انجام می‌شود روایت جمهوری اسلامی را از ماجرای مک فارلین ارائه دهد. هاشمی رفسنجانی در سخنرانی خود در روز ۱۳ آبان ۶۵ در شرح ماجرا گفت که مقامات ایران از سفر هیات آمریکایی اطلاع نداشتند و غافلگیر شدند. هاشمی در سخنان خود مقامات آمریکایی را تقبیح کرد.<ref name=":0" />

در پی این ماجرا ۸ نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی طی نامه‌ای چند سئوال درمورد ماجرای مک فارلین از علی اکبر ولایتی وزیر امور خارجه مطرح کردند. [[روح‌الله خمینی|خمینی]] در یک سخنرانی با واکنش تندی به ظرح سئوال نمایندگان، آنان را پوچ و بی‌مقدار خواند و این اقدام آنان‌را تفرقه افکنی، تایید آمریکا، تندتر از اسرائیل، خلاف اسلام و خلاف دیانت توصیف کرد و در آخر هم گفت به دلیل مصادف شدن با عید میلاد پیامبر و هفته وحدت نمی‌خواهد آن طور که لازم است با این گروه برخورد کند و از شکستن دل آن‌ها صرف نظر کرده است. [[روح‌الله خمینی|خمینی]] با این سخنرانی راه هرگونه تحقیق و سئوال در خصوص ماجرا را بست و آن را ممنوع کرد.<ref>پاسخ امام خمینی به ادعای سیدمحمد خامنه ای علیه هاشمی رفسنجانی - سایت جماران</ref>

در زمان افشای این خبر چندین ماه از سفر ناکام مک فارلین و الیور نورث به تهران می‌گذشت. آنان بار دیگر مذاکره با نمایندگان جمهوری اسلامی را در اروپا از سر گرفته بودند. پس از اطلاع از این ماجرا هر دو آنها، مذاکرات با ایرانی‌ها را ناتمام گذاشته و به واشنگتن بازگشتند. یک ماه بعد که خبر سفر هیات آمریکایی به ایران در روزنامه الشراع منتشر شد رسوایی بزرگی را در آمریکا به بار آورد. در۲۵ نوامبر۱۹۸۶ (۴ آذز۱۳۶۵) رونالد ریگان رئیس جمهور آمریکا و اد میس دادستان کل رسما ماجرای ایران کنترا را فاش کردند. ریگان به ارسال سلاح به ایران اعتراف کرد و از برکناری دریاسالار جان پویند کستر، مشاور امنیت ملی کاخ سفید و دستیارش سرهنگ الیور نورث خبر داد. اد میس نیز درباره‌ی دو عملیات مخفی فروش سلاح به ایران و ارسال سود آن برای کنتراها بیشتر توضیح داد. در این ماجرا فاش شد که اولیور نورث با همکاری سیا ترتیبی داده که سود حاصل از معامله سلاح با ایران به شورشیان کنترا اختصاص داده شود. این رسوایی در آمریکا به ایران گیت یا ایران - کنترا معروف شد.<ref name=":4" />  

با بالا گرفتن رسوایی، رونالد ریگان  کمیسیونی به ریاست سناتور سابق جان تاور را مأمور رسیدگی به این ماجرا کرد. این کمیسیون به کمیسیون تاور مشهور شد. کاخ سفید پروژه‌ای را برای لاپوشانی این افتضاح سیاسی آغاز کرد و بسیاری از مدارک مربوط به این رسوایی نابود شد. پروژه‌ی کاخ سفید در جهت محافظت از رونالد ریگان بود.  کمیسیون تاور در پایان تحقیقات خود اعلام کرد که ریگان از اقدامات زیر دستانش در شورای امنیت ملی در ماجرای ایران - کنترا بی خبر بوده است. این در حالی است که گزارش‌‌های متعدد دیگری حاکی از این است که نه تنها  از ماجرای ارسال سلاج به ایران بلکه از ارسال سود حاصل از آن به کنتراها و ارتباط این دو موضوع به هم نیز اطلاع داشته است.<ref name=":4" /> رابرت مک فارلین در ۲۲ مارس ۱۹۸۷با خوردن تعداد زیادی قرص والیوم دست به خود کشی زد اما نجات یافت.<ref>[http://gozarestan.ir/show.php?id=761 بازیگران ماجرای "ایران‌گیت " چه کسانی بودند؟ - گذرستان]</ref>