۶٬۳۹۷
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۳۸: | خط ۳۸: | ||
== تعاریف توازن قوا == | == تعاریف توازن قوا == | ||
توازن قوا، یا تعادل قوا، یا موازنهی قدرت، یعنی وجود نوعی تعادل بین قدرت کشورهای عضو جامعهی بینالملل به طوری که هیچیک از این کشورها نتوانند از چنان قدرت و توان قاهری برخوردار شوند که اراده و خواست خود را بر دیگر کشورها تحمیل کنند. | توازن قوا، یا تعادل قوا، یا موازنهی قدرت، یعنی وجود نوعی تعادل بین قدرت کشورهای عضو جامعهی بینالملل به طوری که هیچیک از این کشورها نتوانند از چنان قدرت و توان قاهری برخوردار شوند که اراده و خواست خود را بر دیگر کشورها تحمیل کنند.<ref name=":0">[https://www.hamshahrionline.ir/news/76055/مفاهیم-توازن-قوا-چیست مفاهیم: توازن قوا چیست؟ - همشهری آنلاین]</ref> | ||
برای توازن قوا تعاریف و معانی گوناگونی ارائه شده است. تحلیلگران و صاحبنظران این تئوری نتوانستهاند بر معنای واحدی دست پیدا کنند. برخی آن را وضعیت یا شرایطی میدانند که رضایتخاطر کمابیش وسیعی از توزیع قدرت وجود دارد. به بیان دیگر، قدرتهای مهم و عمده از شیوهی توزیع قدرت قانع و راضی هستند. برخی دیگر از محققان معتقدند که توازن قدرت، قانون رفتار دولتهاست، یعنی که آنان درصورت صفآرایی با قدرتی متجاوز و برهمزنندهی تعادل، به ایجاد یک ائتلاف متوازنکننده اقدام میکنند؛ و مانع از پیدایش یک قدرت قاهر و برتر میشوند. | برای توازن قوا تعاریف و معانی گوناگونی ارائه شده است. تحلیلگران و صاحبنظران این تئوری نتوانستهاند بر معنای واحدی دست پیدا کنند. برخی آن را وضعیت یا شرایطی میدانند که رضایتخاطر کمابیش وسیعی از توزیع قدرت وجود دارد. به بیان دیگر، قدرتهای مهم و عمده از شیوهی توزیع قدرت قانع و راضی هستند. برخی دیگر از محققان معتقدند که توازن قدرت، قانون رفتار دولتهاست، یعنی که آنان درصورت صفآرایی با قدرتی متجاوز و برهمزنندهی تعادل، به ایجاد یک ائتلاف متوازنکننده اقدام میکنند؛ و مانع از پیدایش یک قدرت قاهر و برتر میشوند.<ref name=":1">[http://pajoohe.ir/موازنه-ی-قدرت-Balance-of-Power__a-42698.aspx موازنه قدرت - سایت پژوهه]</ref> | ||
== تاریخچهی توازن قوا == | == تاریخچهی توازن قوا == | ||
کلمهی توازن قوا دارای پیشینهی تاریخی طولانی است؛ و نظریهپردازان سیاسی و سیاستمداران دوره باستان نیز با آن آشنا بودهاند. تئوری تعادل قوا از از سالهای آغازین قرن هفدهم میلادی، زمانی که علم حقوق بینالملل توسط گروسیوس و پیروانش ابداع شد، به عنوان یک اصل اساسی دیپلماسی مدون شد. این اصل از زمان تدوین به عنوان ارکان علم سیاست مطرح گردید. | کلمهی توازن قوا دارای پیشینهی تاریخی طولانی است؛ و نظریهپردازان سیاسی و سیاستمداران دوره باستان نیز با آن آشنا بودهاند. تئوری تعادل قوا از از سالهای آغازین قرن هفدهم میلادی، زمانی که علم حقوق بینالملل توسط گروسیوس و پیروانش ابداع شد، به عنوان یک اصل اساسی دیپلماسی مدون شد. این اصل از زمان تدوین به عنوان ارکان علم سیاست مطرح گردید. | ||
در میانهی قرن هفدهم توازن یا تعادل قوا به عنوان یک سیاست اروپایی بر علیه لویی شانزدهم پادشاه فرانسه جهتگیری شد. پس از آن این سیاست برای سالیان هدف اعلام شدهی دولت انگلستان بود. در نظام بینالملل اروپایی نیز که از سال ۱۸۱۵ تا ۱۹۱۴، با عنوان | در میانهی قرن هفدهم توازن یا تعادل قوا به عنوان یک سیاست اروپایی بر علیه لویی شانزدهم پادشاه فرانسه جهتگیری شد. پس از آن این سیاست برای سالیان هدف اعلام شدهی دولت انگلستان بود. در نظام بینالملل اروپایی نیز که از سال ۱۸۱۵ تا ۱۹۱۴، با عنوان "کنسرت اروپا" حاکم بود، اصل توازن قوا مرکز و اساس آن و عامل ریشهای پیشگیری از جنگ به بهشمار میآمد.<ref name=":0" /> | ||
ساختار توازن قوا از منظر تاریخی، از سالهای ۱۶۴۸ تا ۱۷۸۹، و ۱۷۸۹ تا ۱۹۱۴، در اروپا حاکم بوده است. بستن قرارداد صلح وستفالی در سال ۱۶۴۸، سرآغاز توازن قوا در اروپا به ثبت رسیده است، قراردادی که آثار آن شامل این موارد بوده است: | ساختار توازن قوا از منظر تاریخی، از سالهای ۱۶۴۸ تا ۱۷۸۹، و ۱۷۸۹ تا ۱۹۱۴، در اروپا حاکم بوده است. بستن قرارداد صلح وستفالی در سال ۱۶۴۸، سرآغاز توازن قوا در اروپا به ثبت رسیده است، قراردادی که آثار آن شامل این موارد بوده است: | ||
خط ۵۴: | خط ۵۴: | ||
راه حل توازن قوا، از ظهور جنگهای گسترده و پیدایش یک قدرت برتر، تا سال ۱۷۸۹، ممانعت کرد. در این سال بازتاب انقلاب فرانسه، توسعهطلبی ناپلئون بناپارت بود که آرمان و هدف اروپای تحت سلطهی فرانسهای که ناپلئون بر آن حاکم بود، باعث برهمخوردن تعادل و توازن قوا گردید. | راه حل توازن قوا، از ظهور جنگهای گسترده و پیدایش یک قدرت برتر، تا سال ۱۷۸۹، ممانعت کرد. در این سال بازتاب انقلاب فرانسه، توسعهطلبی ناپلئون بناپارت بود که آرمان و هدف اروپای تحت سلطهی فرانسهای که ناپلئون بر آن حاکم بود، باعث برهمخوردن تعادل و توازن قوا گردید. | ||
با شکست ناپلئون بناپارت در واترلو و تشکیل کنگرهی وین در سال ۱۸۱۵، دوباره توازن و تعادل برقرار شد که تا جنگ جهانی اول در سال ۱۹۱۴، ادامه داشت. | با شکست ناپلئون بناپارت در واترلو و تشکیل کنگرهی وین در سال ۱۸۱۵، دوباره توازن و تعادل برقرار شد که تا جنگ جهانی اول در سال ۱۹۱۴، ادامه داشت.<ref name=":1" /> <ref>[http://ensani.ir/fa/article/463942/تحول-مفهوم-قدرت-در-قرن-بیست-و-یک-و-آینده-توازن-قوا-در-منطقه-جنوب-غرب-آسیا تحول مفهوم قدرت در قرن بیست و یکم - پرتال جامع علوم انسانی]</ref> | ||
== مفهوم توازن قوا == | == مفهوم توازن قوا == | ||
مفهوم قدرت و منابع و وسایل انجام آن همیشه در طول تاریخ دگرگون شده و تکامل یافته است. هر پیشرفت علمی یا فناوری، چه در ادوات جنگی نخستین یا آلات نابودکننده جمعی و یا در منابع اقتصادی یا سیاسی قدرت، به صورتی در رفتار بازیگران نیز تغییراتی را به وجود آورده است؛ و در خیلی از مواقع جابهجایی در مراکز قدرت و مالکان آن ایجاد کرده است. | مفهوم قدرت و منابع و وسایل انجام آن همیشه در طول تاریخ دگرگون شده و تکامل یافته است. هر پیشرفت علمی یا فناوری، چه در ادوات جنگی نخستین یا آلات نابودکننده جمعی و یا در منابع اقتصادی یا سیاسی قدرت، به صورتی در رفتار بازیگران نیز تغییراتی را به وجود آورده است؛ و در خیلی از مواقع جابهجایی در مراکز قدرت و مالکان آن ایجاد کرده است. | ||
مفهوم توازن قوا، بر اساس مقتضیات مختلف اوضاع بینالمللی، معانی گوناگونی مانند توزیع قدرت، تعادل قوا بین دو یا چند قدرت متخاصم، و برتری نیرو پیدا کرده است. | مفهوم توازن قوا، بر اساس مقتضیات مختلف اوضاع بینالمللی، معانی گوناگونی مانند توزیع قدرت، تعادل قوا بین دو یا چند قدرت متخاصم، و برتری نیرو پیدا کرده است. | ||
به عنوان نمونه | به عنوان نمونه "ارنست هاس" از پایهگذاران "نوکارکردگرایی"، برای مفهوم و معنی توازن قدرت هشت معنا تعریف میکند که عبارتند از: | ||
# هرگونه توزیع قدرت | # هرگونه توزیع قدرت | ||
# وعی فرایند تعادل یا متوازنسازی | # وعی فرایند تعادل یا متوازنسازی | ||
خط ۶۹: | خط ۶۹: | ||
# سیاست بر اساس قدرت به معنی فراگیرتر | # سیاست بر اساس قدرت به معنی فراگیرتر | ||
# نوعی قانون جهانشمولی تاریخی | # نوعی قانون جهانشمولی تاریخی | ||
# نوعی نظام و راهنما برای سیاستگذاران | # نوعی نظام و راهنما برای سیاستگذاران<ref name=":2">[https://valizadehh.ir/1399/01/31/موازنه-ی-قدرت-balance-of-power/ موازنه قدرت - سایت ولیزاده]</ref> | ||
== اهداف و محصول توازن قوا == | == اهداف و محصول توازن قوا == | ||
خط ۸۰: | خط ۸۰: | ||
تأمین ثبات و امنیت ملی و بینالمللی | تأمین ثبات و امنیت ملی و بینالمللی | ||
تقویت و پایداری صلح که برآمده از عدم وقوع جنگ است. | تقویت و پایداری صلح که برآمده از عدم وقوع جنگ است.<ref name=":2" /> | ||
== ضرورت توازن قوا == | == ضرورت توازن قوا == | ||
خط ۸۹: | خط ۸۹: | ||
پس از جنگ جهانی دوم با پیدایش دو ابرقدرت ایالات متحده آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی با وجود اختلاف ایدئولوژی گسترده بین این دو کشور، نظام بینالمللی چند قطبی بر پایهی توازن قوا به هم خورد. البته از دههی ۱۹۶۰، به بعد با به میدان آمدن کشور چین و کشورهای جهان سوم به شکل یک بلوک واحد، بار دیگر توازن قوا به عنوان یک عنصر روابط بینالملل پدید آمد. | پس از جنگ جهانی دوم با پیدایش دو ابرقدرت ایالات متحده آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی با وجود اختلاف ایدئولوژی گسترده بین این دو کشور، نظام بینالمللی چند قطبی بر پایهی توازن قوا به هم خورد. البته از دههی ۱۹۶۰، به بعد با به میدان آمدن کشور چین و کشورهای جهان سوم به شکل یک بلوک واحد، بار دیگر توازن قوا به عنوان یک عنصر روابط بینالملل پدید آمد. | ||
پس از سال ۱۹۹۱، که شوروی فرو پاشید، ایالات متحده آمریکا به عنوان تنها ابرقدرت جهان که دارای قدرت نظامی برتر و قدرت اقتصادی بزرگی بود، مدعی نظام جهانی تکقطبی به رهبری خود شد. | پس از سال ۱۹۹۱، که شوروی فرو پاشید، ایالات متحده آمریکا به عنوان تنها ابرقدرت جهان که دارای قدرت نظامی برتر و قدرت اقتصادی بزرگی بود، مدعی نظام جهانی تکقطبی به رهبری خود شد.<ref name=":0" /> | ||
=== شرایط تحقق توازن قوا === | === شرایط تحقق توازن قوا === | ||
خط ۱۰۷: | خط ۱۰۷: | ||
# رقابت مدوام اما کنترلشدهی ستیزهجوییها بین بازیگران سیاسی حاکم، برای کسب ارزشها و منابع کمیاب جهان. | # رقابت مدوام اما کنترلشدهی ستیزهجوییها بین بازیگران سیاسی حاکم، برای کسب ارزشها و منابع کمیاب جهان. | ||
# تفاهم سازگاری میان رهبران قدرتهای بزرگ، دربارهی منافع مشترک ناشی از تدواوم مکانیسم توزیع قدرت که شامل حفظ ثبات و تأمین امنیت و پایداری صلح است. | # تفاهم سازگاری میان رهبران قدرتهای بزرگ، دربارهی منافع مشترک ناشی از تدواوم مکانیسم توزیع قدرت که شامل حفظ ثبات و تأمین امنیت و پایداری صلح است.<ref name=":2" /> | ||
=== روشهای تأمین و حفظ توازن قوا === | === روشهای تأمین و حفظ توازن قوا === | ||
تئوریسینهای این تئوری با تحقیق روشهای مورد استفادهی کشورهای عضو توازن قدرت، در طول قرنهای هفدهم تا نوزدهم، موارد زیر را استنتاج و استخراج کردهاند: | تئوریسینهای این تئوری با تحقیق روشهای مورد استفادهی کشورهای عضو توازن قدرت، در طول قرنهای هفدهم تا نوزدهم، موارد زیر را استنتاج و استخراج کردهاند: | ||
خط ۱۲۷: | خط ۱۲۷: | ||
رقابت یا مسابقهی تسلیحاتی. | رقابت یا مسابقهی تسلیحاتی. | ||
جنگ، به عنوان آخرین ابزار و راهحل. | جنگ، به عنوان آخرین ابزار و راهحل.<ref name=":2" /> | ||
== اصول توازن قوا == | == اصول توازن قوا == | ||
خط ۱۵۴: | خط ۱۵۴: | ||
۶- همکاری با عضو شکستخورده: | ۶- همکاری با عضو شکستخورده: | ||
ضرورت تداوم نتیجهی نظام موازنه این است که کشور شکستخورده و عقبنشسته از تجاوز خود، مجدداً به میدان بازی وارد شود. | ضرورت تداوم نتیجهی نظام موازنه این است که کشور شکستخورده و عقبنشسته از تجاوز خود، مجدداً به میدان بازی وارد شود.<ref name=":1" /> | ||
== نقدهای نظریهی توازن قوا == | == نقدهای نظریهی توازن قوا == | ||
خط ۱۶۹: | خط ۱۶۹: | ||
نقد تاریخی: | نقد تاریخی: | ||
در این نقد هم به طور کلی گفته میشود که معلوم نیست کشورها چند وقت به چند وقت به طور عملی دست به ایجاد توازن قوا میزنند. | در این نقد هم به طور کلی گفته میشود که معلوم نیست کشورها چند وقت به چند وقت به طور عملی دست به ایجاد توازن قوا میزنند.<ref name=":1" /> | ||
== تئوری توازن قوا و صلح جهانی == | == تئوری توازن قوا و صلح جهانی == | ||
تئوری تعادل یا توازن قوا بر خلاف سه نظریهی سازمانهای بینالمللی و امنیت دستهجمعی، حکومت واحد جهانی، و خلع سلاح که از طرف ایدهآلیستها در روابط بینالملل طرح شدهاند، تلاشی از جانب واقعگرایان و رئالیستها است. نویسندگان معاصر، توازن قدرت را پایهی اصلی روابط بینملل، نمایش قاعدهی عمومی اجتماعی، و تقریباً نوعی قانون اساسی سیاسی که میتوان آن را از گردش سیاستهای جهانی استخراج کرد، خواندهاند. نظریهی توازن قوا بر پایهی قدرت استوار است؛ و نظریهپردازان تعادل قوا در مورد چگونگی حفظ صلح از راه توازن قوا اینطور استدلال میکنند: <blockquote>«روابط میان دولتها بر اساس قدرت و منافع ملی استوار است؛ و همهی دولتها در تلاشند تا حداکثر قدرت را به دست آورند و منافع ملی خویش را تحقق بخشند. در این راستا بهطور طبیعی، دولتها و کشورها در یک روند رویارویی و مبارزه قرار دارند. هر یک برای بقاء و نیرومند شدن یا قدرتمند ماندن، تلاش بیوقفهای را به صورت اتحاد و ائتلاف با برخی دولتها انجام میدهند؛ بنابراین نتیجهی چنین اتحاد و ائتلافی، موازنهی قدرتی است که جلوی تجاوز را گرفته و صلح و ثبات را موجب میشود. در واقع، بنیان تحلیل نظریهی موازنهی قوا بر این اصل مبتنی است که قدرتها تنها به وسیلهی قدرت، قابل مقابله، کنترل و محدود شدن است. توازن قوا، موجب تعادل و ثباتی میگردد که ضامن صلح و امنیت بینالمللی است، زیرا بر اساس توازن قوا، وضع موجود با قدرت مقابلهکننده در برابر متجاوز که برهمزنندهی وضع موجود است، حفظ میشود؛ و از وقوع جنگ و دگرگونی در موازنه جلوگیری میشود.» | تئوری تعادل یا توازن قوا بر خلاف سه نظریهی سازمانهای بینالمللی و امنیت دستهجمعی، حکومت واحد جهانی، و خلع سلاح که از طرف ایدهآلیستها در روابط بینالملل طرح شدهاند، تلاشی از جانب واقعگرایان و رئالیستها است. نویسندگان معاصر، توازن قدرت را پایهی اصلی روابط بینملل، نمایش قاعدهی عمومی اجتماعی، و تقریباً نوعی قانون اساسی سیاسی که میتوان آن را از گردش سیاستهای جهانی استخراج کرد، خواندهاند. نظریهی توازن قوا بر پایهی قدرت استوار است؛ و نظریهپردازان تعادل قوا در مورد چگونگی حفظ صلح از راه توازن قوا اینطور استدلال میکنند: <blockquote>«روابط میان دولتها بر اساس قدرت و منافع ملی استوار است؛ و همهی دولتها در تلاشند تا حداکثر قدرت را به دست آورند و منافع ملی خویش را تحقق بخشند. در این راستا بهطور طبیعی، دولتها و کشورها در یک روند رویارویی و مبارزه قرار دارند. هر یک برای بقاء و نیرومند شدن یا قدرتمند ماندن، تلاش بیوقفهای را به صورت اتحاد و ائتلاف با برخی دولتها انجام میدهند؛ بنابراین نتیجهی چنین اتحاد و ائتلافی، موازنهی قدرتی است که جلوی تجاوز را گرفته و صلح و ثبات را موجب میشود. در واقع، بنیان تحلیل نظریهی موازنهی قوا بر این اصل مبتنی است که قدرتها تنها به وسیلهی قدرت، قابل مقابله، کنترل و محدود شدن است. توازن قوا، موجب تعادل و ثباتی میگردد که ضامن صلح و امنیت بینالمللی است، زیرا بر اساس توازن قوا، وضع موجود با قدرت مقابلهکننده در برابر متجاوز که برهمزنندهی وضع موجود است، حفظ میشود؛ و از وقوع جنگ و دگرگونی در موازنه جلوگیری میشود.»<ref name=":1" /> </blockquote>توازن قدرت عمدهترین پدیدهای است که از نقش ساخت آنارشیک سیستم بینالمللی بر رفتارها و تحرکات برونمرزی واحدهای سیاسی حاصل میشود، حتی اگر همهی آنها رغبت و گرایشی به برقراری موازنهی قوا نداشته باشند. آنان بر این باورند که اگرچه هنوز هم مبارزه برای قدرت، موضوع مهمی در روابط بینالملل را تشکیل میدهد؛ اما واقعگرایانه نیست اگر آن را در اولویت یک واحد سیاسی در روابط خارجیش به حساب آورد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/435206/مباحث-روابط-بین-الملل-نظریه-موازنه-قوا نظریه موازنه قوا - سایت نورمگز]</ref> | ||
=== علل بههم خوردن توازن قوا === | === علل بههم خوردن توازن قوا === | ||
در واقع برهم خوردن توازن قوا بازتاب تحولاتی است که ناشی از سیاست جهانی، اقتصاد جهانی، فناوریهای کارساز در رویدادهای جهانی و ابزارهای قدرت بازیگران در سطح فراملی و فرامنطقهای است. به هر مقدار و میزان، فناوری از دگرگونی و تحول بیشتری برخوردار شود، عرصه برای تغییر در معادلهی توازن قوا به شکل بیشتر و فراگیرتری ایجاد میشود. | در واقع برهم خوردن توازن قوا بازتاب تحولاتی است که ناشی از سیاست جهانی، اقتصاد جهانی، فناوریهای کارساز در رویدادهای جهانی و ابزارهای قدرت بازیگران در سطح فراملی و فرامنطقهای است. به هر مقدار و میزان، فناوری از دگرگونی و تحول بیشتری برخوردار شود، عرصه برای تغییر در معادلهی توازن قوا به شکل بیشتر و فراگیرتری ایجاد میشود.<ref>[https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=202289 تحول رهیافت موازنه قدرت در نظمهای منطقهای - سایت جهاد دانشگاهی]</ref> | ||
== منابع: == |
ویرایش