۷٬۳۴۸
ویرایش
کاربر:Khosro/صفحه تمرین ژئوپلیتیک: تفاوت میان نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۷: | خط ۷: | ||
== پیدایش علم ژئوپلیتیک == | == پیدایش علم ژئوپلیتیک == | ||
[[پرونده:علم ژئوپلیتیک.PNG|بندانگشتی]] | |||
اولین بار اصطلاح جغرافیای سیاسی، توسط فیلسوف فرانسوی (روبرت آن تورگو) در سال ۱۷۵۱،به کار برده شد. روبرت تورگو جغرافیای سیاسی را یک (علم کاربردی – نظریه‌ای) تلقی می‌کرد که با تحقیق و بررسی تأثیرات متقابل واقعیات جغرافیایی اعم از انسانی و طبیعی با شرایط سیاسی می‌تواند در امر کشورداری کمک کند. بعدها در سال ۱۸۹۷، پروفسور فردریش راتزل آلمانی، کتابی به نام جغرافیای سیاسی نوشت که نظریه‌ی کشور به مثابه‌ی موجود زنده (ارگانیزم) را ارائه داد و طرفداران زیادی را به خود جلب کرد، همچنین استاد علوم سیاسی سوئد رودلف شلین با کاربرد واژه‌ی ژئوپلیتیک، جغرافیای سیاسی را نظریه‌ی کشور و ارگانیزم جغرافیایی معرفی کرد. از همین زمان ژئوپلیتیک که به طور عُمده با ایدئولوژی حکومت آمیخته بود، همگام با ژئواستراتژی مکیندری که بررسی اساس جغرافیایی سیاست جهان را هدف قرار داده بود، دیدگاه اغلب نظریه پردازان سیاسی و جغرافی‌دانان را برای مدّت ۴۵ سال تشکیل دادند. اما بعد از پایان جنگ جهانی دوم و شکست آلمان نازی، ژئوپلیتیک خاص آلمان منجر به زمینه‌ی تخریب این علم به عنوان یک دیدگاه دانشگاهی شد.<ref name=":1" /> | اولین بار اصطلاح جغرافیای سیاسی، توسط فیلسوف فرانسوی (روبرت آن تورگو) در سال ۱۷۵۱،به کار برده شد. روبرت تورگو جغرافیای سیاسی را یک (علم کاربردی – نظریه‌ای) تلقی می‌کرد که با تحقیق و بررسی تأثیرات متقابل واقعیات جغرافیایی اعم از انسانی و طبیعی با شرایط سیاسی می‌تواند در امر کشورداری کمک کند. بعدها در سال ۱۸۹۷، پروفسور فردریش راتزل آلمانی، کتابی به نام جغرافیای سیاسی نوشت که نظریه‌ی کشور به مثابه‌ی موجود زنده (ارگانیزم) را ارائه داد و طرفداران زیادی را به خود جلب کرد، همچنین استاد علوم سیاسی سوئد رودلف شلین با کاربرد واژه‌ی ژئوپلیتیک، جغرافیای سیاسی را نظریه‌ی کشور و ارگانیزم جغرافیایی معرفی کرد. از همین زمان ژئوپلیتیک که به طور عُمده با ایدئولوژی حکومت آمیخته بود، همگام با ژئواستراتژی مکیندری که بررسی اساس جغرافیایی سیاست جهان را هدف قرار داده بود، دیدگاه اغلب نظریه پردازان سیاسی و جغرافی‌دانان را برای مدّت ۴۵ سال تشکیل دادند. اما بعد از پایان جنگ جهانی دوم و شکست آلمان نازی، ژئوپلیتیک خاص آلمان منجر به زمینه‌ی تخریب این علم به عنوان یک دیدگاه دانشگاهی شد.<ref name=":1" /> | ||
=== احیاء و شکوفایی دوباره علم ژئوپلیتیک === | === احیاء و شکوفایی دوباره علم ژئوپلیتیک === | ||
جغرافیای سیاسی در دهه‌ی سال‌های ۱۹۵۰، با تلاش جغرافی‌دانان نام‌داری مانند هارتشورن، استیفن جونز و گاتمن، دوره‌ی فراز خود را آغاز کرد. مطالعه وضعیت سیاسی و جغرافیای پایتخت‌ها، مرزها، اختلافات ارضی، تقسیمات کشوری، استعمارگری، فدرالیسم، رودخانه‌های بین‌المللی و ده‌ها مسائل مکانی – سیاسی دیگر در سطوح مقیاس‌های جغرافیایی متعدد محلی تا جهانی مورد توجه جغرافی‌دانان سیاسی است. امروزه تعریف ساده از ژئوپلیتیک یا جغرافیای سیاسی که مورد قبول اکثر جغرافی‌دانان سیاسی است، عبارت است از «علم بررسی رابطه‌ی متقابل میان (قدرت) و (فضا)».<ref name=":1">[https://geography.ut.ac.ir/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C معرفی جغرافیای سیاسی - وب سایت دانشکده جغرافیا]</ref> | |||
جغرافیای سیاسی در دهه‌ی سال‌های ۱۹۵۰، با تلاش جغرافی‌دانان نام‌داری مانند هارتشورن، استیفن جونز و گاتمن، دوره‌ی فراز خود را آغاز کرد. مطالعه وضعیت سیاسی و جغرافیای پایتخت‌ها، مرزها، اختلافات ارضی، تقسیمات کشوری، استعمارگری، فدرالیسم، رودخانه‌های بین‌المللی و ده‌ها مسائل مکانی – سیاسی دیگر در سطوح مقیاس‌های جغرافیایی متعدد محلی تا جهانی مورد | |||
== | ==ژئوپلیتیک خاورمیانه == | ||
[[پرونده:ژئوپلیتیک خاورمیانه.PNG|جایگزین=ژئوپلیتیک خاورمیانه|بندانگشتی|ژئوپلیتیک خاورمیانه]] | |||
از میان مناطق ژئوپلیتیکی منطقه جنوب غربی آسیا، از همه مهم‌تر خاورمیانه است که مورد توجه نظام بین‌المللی بوده و از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، بر همین پایه خاورمیانه در ساختار ژئوپلیتیکی هزاره سوم مورد بررسی قرار گرفته است.<ref>[https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=94374 وضعیت خاورمیانه در ساختار ژئوپلیتیکی - وب سایت پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی]</ref> عمیق‌ترین و مهم‌ترین بحران‌های سیاسی جهان معاصر در منطقه خاورمیانه رقم می‌خورد و چالش‌های مهم ژئوپلیتیکی از عوامل شکل دهنده، تشدید کننده و تداوم یابنده‌ی بحران در این حوزه جغرافیایی است. چشم‌انداز موجود از قیام و خیزش‌های مردمی، بیان‌گر آغاز تحولات و لرزش‌های ژئوپلیتیکی گسترده در فضای خاورمیانه و شمال آفریقاست و جغرافیای سیاسی منطقه را تحت تأثیر خود قرار خواهد داد.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/337081/%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%AA-%DA%98%D8%A6%D9%88%D9%BE%D9%84%DB%8C%D8%AA%DB%8C%DA%A9-%D8%AE%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%88-%D8%AA%D9%82%D8%A7%D8%A8%D9%84-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%A تحولات ژئوپلیتیک خاورمیانه - وب سایت پرتال جامع علوم انسانی]</ref> | |||
=== ویژگی‌های ژئوپلیتیک خاورمیانه === | |||
برخی ویژگی‌های جغرافیایی یا به تعبیر جدید «فضا» که وضعیت ژئوپلیتیک خاورمیانه را تعیین می‌کنند به قرار زیر است: | |||
==== مراقد ائمه شیعه در خاورمیانه ==== | |||
یکی از مهم‌ترین عوامل تعیین کننده ژئوپلیتیک خاورمیانه، وجود مراقد امام‌های شعیان در این منطقه از جهان است. مرقد امام‌های شیعیان همواره در طول تاریخ محل زیارت و ادای احترام برای شیعیان بوده است. | |||
* | در حال حاضر نزدیک به ۴۰۰ میلیون شیعه در جهان زندگی می‌کنند که بخش اعظم آن‌ها ساکن خاورمیانه هستند. این بافت شیعی طبعا نسبت به مرقد تمامی ائمه ی شیعه حساسیت خاصی دارد. این مراقد به طور خاص همواره توسط رژیم ایران نیز مورد توجه بوده است و مهم‌ترین دستاویز برای دخالت‌های آن در کشورهای مختلف گشته است. برخی از این مراقد چنین هستند: | ||
* مرقد امام هشتم شیعیان (امام رضا) در ایران | |||
* مرقد امام سوم (امام حسین) در کربلای عراق | |||
* مرقد امام نهم شیعیان امام محمد تقی در کاظمین عراق | |||
* مرقد امام یازدهم شیعیان یعنی امام حسن عسکری در سامرای عراق<ref>[http://fa.wikishia.net/view/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%AF%D9%81%D9%88%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82 رده امامان مدفون در عراق]</ref> | |||
* مرقد امام هفتم شیعیان یعنی امام موسی کاظم در کاظمین | |||
* مرقد حضرت زینب دخترامام علی در شهرک «السیدة زینب» در جنوب دمشق | |||
* مرقد حضرت رقیه دختر امام حسین در دمشق | |||
* مرقد حضرت سکینه دختر امام علی در شهر داریا در سوریه | |||
* مرقد امام زین العابدین، جعفر صادق،محمدباقر و جعفر صادق در مدینه در عربستان سعودی<ref>[http://www.islamquest.net/fa/archive/question/fa4545 مرقد ائمه طاهرین در کدام شهرهاست]</ref> | |||
* قبرستان باب الصغیر در دمشق که مرقد برخی ائمه و یاران پیامبر اسلام از جمله بلال حبشی است.<ref>[http://fa.wikishia.net/view/%D9%82%D8%A8%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%B5%D8%BA%DB%8C%D8%B1 قبرستان باب الصغیر در دمشق]</ref> | |||
==== مرکز تجمع ادیان ابراهیمی ==== | |||
خاورمیانه جزو مناطقی از جهان است که هر سه دین ابراهیمی یهودیت، مسیحیت و اسلام در آن رواج دارد. بافت مذهبی حاکم بر خاورمیانه از عوامل مهم تأثیرگذار بر ژئوپلیتیک این منطقه از جهان است. | |||
==== وجود بیت المقدس در خاورمیانه ==== | |||
==== قبله مسلمانان؛ کعبه ==== | |||
==== وجود چاه‌های نفت ==== | |||
== | ==== ارتباط با مدیترانه و خلیج فارس ==== | ||
خاورمیانه از طریق دو دریای مهم جهان یعنی مدیترانه از سمت غرب و خلیج فارس در جنوب آن با جهان ارتباط دارد. | |||
== هویت جمهوری اسلامی ایران و منطقه خاورمیانه == | == هویت جمهوری اسلامی ایران و منطقه خاورمیانه == | ||
فارغ از خواست و اراده‌ی سیاسی موجود در جمهوری اسلامی ایران برای تغییر نظم منطقهای که از ابتدای انقلاب ضد سلطنتی همیشه وجود داشته است، مجموعه‌ی متعددی از تحولات منطقهای که ایالات متحده آمریکا و هم‌پیمان‌‌هایش در شکل‌گیری آن نقش داشته‌‌اند، امکان و زمینه پیشروی جمهوری اسلامی ایران در عرصه ژئوپلیتیک و توازن قوای جاری در منطقه را فراهم نموده‌اند. در منطقه خاورمیانه توازن قوا بر مبنای هویتی سوکولار برقرار بوده است، هم در دوران رقابت‌های شوروی و آمریکا و هم پس از فروپاشی اتحاد جماهیرشوری و پایان نظم دو قطبی. رویداد انقلاب اسلامی در ایران و برتری یافتن اسلام رادیکال (ارتجاعی) در ساختار سیاسی منطقه، در طول دهه‌های گذشته به این طرف، چالش‌هایی هستند که نظم سکولار را به چالش طلبیده‌اند. در واقع انقلاب اسلامی ایران بیان‌گر خواست و اراده سیاسی برای برهم زدن نظم موجود در منطقه خاورمیانه بود. انقلاب اسلامی با شعار دفاع از (مستضعفین جهان و مسلمانان منطقه) پا به عرصه مناسبات سیاسی گذاشت. شعارهای «جنگ جنگ تا رفع فتنه در عالم» و «آزادی قدس از طریق کربلا» به عبارتی بیان خواست و اراده سیاسی نظام حاکم بر ایران برای ایجاد نظم منطقهای مطلوب خود بوده است. علاوه بر هویت سیاسی انقلاب اسلامی ایران، اسلام رادیکال در فلسطین و لبنان از اوایل ۱۹۸۰میلادی به این طرف، عامل مطرح و تعیین کننده در معادلات منطقه خاورمیانه بوده است. نیروی سیاسی که متحد استراتژیک نظام جمهوری اسلامی در لبنان است (حزب‌الله) عملاً به بخشی از ساختار سیاسی آن کشور تبدیل شده است. عدم راه حل مشروع برای صلح و سازش اسرئیل و فلسطین، فرصتی مغتنم برای جمهوری اسلامی در جهت بهره برداری از آن بوده است. | فارغ از خواست و اراده‌ی سیاسی موجود در جمهوری اسلامی ایران برای تغییر نظم منطقهای که از ابتدای انقلاب ضد سلطنتی همیشه وجود داشته است، مجموعه‌ی متعددی از تحولات منطقهای که ایالات متحده آمریکا و هم‌پیمان‌‌هایش در شکل‌گیری آن نقش داشته‌‌اند، امکان و زمینه پیشروی جمهوری اسلامی ایران در عرصه ژئوپلیتیک و توازن قوای جاری در منطقه را فراهم نموده‌اند. در منطقه خاورمیانه توازن قوا بر مبنای هویتی سوکولار برقرار بوده است، هم در دوران رقابت‌های شوروی و آمریکا و هم پس از فروپاشی اتحاد جماهیرشوری و پایان نظم دو قطبی. رویداد انقلاب اسلامی در ایران و برتری یافتن اسلام رادیکال (ارتجاعی) در ساختار سیاسی منطقه، در طول دهه‌های گذشته به این طرف، چالش‌هایی هستند که نظم سکولار را به چالش طلبیده‌اند. در واقع انقلاب اسلامی ایران بیان‌گر خواست و اراده سیاسی برای برهم زدن نظم موجود در منطقه خاورمیانه بود. انقلاب اسلامی با شعار دفاع از (مستضعفین جهان و مسلمانان منطقه) پا به عرصه مناسبات سیاسی گذاشت. شعارهای «جنگ جنگ تا رفع فتنه در عالم» و «آزادی قدس از طریق کربلا» به عبارتی بیان خواست و اراده سیاسی نظام حاکم بر ایران برای ایجاد نظم منطقهای مطلوب خود بوده است. علاوه بر هویت سیاسی انقلاب اسلامی ایران، اسلام رادیکال در فلسطین و لبنان از اوایل ۱۹۸۰میلادی به این طرف، عامل مطرح و تعیین کننده در معادلات منطقه خاورمیانه بوده است. نیروی سیاسی که متحد استراتژیک نظام جمهوری اسلامی در لبنان است (حزب‌الله) عملاً به بخشی از ساختار سیاسی آن کشور تبدیل شده است. عدم راه حل مشروع برای صلح و سازش اسرئیل و فلسطین، فرصتی مغتنم برای جمهوری اسلامی در جهت بهره برداری از آن بوده است. | ||
| خط ۵۹: | خط ۶۶: | ||
مایکل ماکووسکای، عضو پیشین وزارت دفاع آمریکا و مدیر بنیاد امنیت ملی آمریکا، در مقاله‌ای که شبکه‌ی تلویزیونی فاکس نیوز منتشر کرده نوشته است: «مهار سیاست تهاجمی جمهوری اسلامی ایران درمنطقه نیازمند تغییر جغرافیای سیاسی خاورمیانه است، اگرچه دولت دونالد ترامپ به درستی جمهوری اسلامی ایران را بزرگترین چالش امنیتی آمریکا در خاورمیانه تشخیص داده است اما هیچ راهبرد مشخصی برای مقابله با قدرت فزاینده‌ی منطقهای ایران ندارد. به عقیده مایکل ماکووسکای، هیچ‌یک از این تدابیر به تنهایی برای مهار جمهوری اسلامی ایران در خاورمیانه کافی نیست و دولت آمریکا باید در عین حال این را بپذیرد که کشورهای سوریه، عراق، لبنان و یمن دولت‌های جعلی هستند که پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی به وجود آمدند و به همین دلیل امروز تحت سلطه‌ی جمهوری اسلامی ایران قرار گرفته‌اند؛ وی مدعی است که ساختار سیاسی فعلی خاورمیانه منافع جمهوری اسلامی ایران را تأمین میکند و وقت آن رسیده که این ساختار را به لرزه انداخت. مهم‌ترین نقطه‌ی ضعف جمهوری اسلامی ایران این است که این کشور به یاری رژیم‌های شدیداً سرکوبگر فرقه‌ای سلطه‌ی خود را بر این کشورها اعمال میکند و ایالات متحده آمریکا باید به بهره برداری از این نقطه ضعف از نیروهای محلی استقلال‌طلب که مخالف سیاست‌ها و سلطه‌ی جمهوری اسلامی ایران هستند، حمایت کند.<ref name=":0" /> | مایکل ماکووسکای، عضو پیشین وزارت دفاع آمریکا و مدیر بنیاد امنیت ملی آمریکا، در مقاله‌ای که شبکه‌ی تلویزیونی فاکس نیوز منتشر کرده نوشته است: «مهار سیاست تهاجمی جمهوری اسلامی ایران درمنطقه نیازمند تغییر جغرافیای سیاسی خاورمیانه است، اگرچه دولت دونالد ترامپ به درستی جمهوری اسلامی ایران را بزرگترین چالش امنیتی آمریکا در خاورمیانه تشخیص داده است اما هیچ راهبرد مشخصی برای مقابله با قدرت فزاینده‌ی منطقهای ایران ندارد. به عقیده مایکل ماکووسکای، هیچ‌یک از این تدابیر به تنهایی برای مهار جمهوری اسلامی ایران در خاورمیانه کافی نیست و دولت آمریکا باید در عین حال این را بپذیرد که کشورهای سوریه، عراق، لبنان و یمن دولت‌های جعلی هستند که پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی به وجود آمدند و به همین دلیل امروز تحت سلطه‌ی جمهوری اسلامی ایران قرار گرفته‌اند؛ وی مدعی است که ساختار سیاسی فعلی خاورمیانه منافع جمهوری اسلامی ایران را تأمین میکند و وقت آن رسیده که این ساختار را به لرزه انداخت. مهم‌ترین نقطه‌ی ضعف جمهوری اسلامی ایران این است که این کشور به یاری رژیم‌های شدیداً سرکوبگر فرقه‌ای سلطه‌ی خود را بر این کشورها اعمال میکند و ایالات متحده آمریکا باید به بهره برداری از این نقطه ضعف از نیروهای محلی استقلال‌طلب که مخالف سیاست‌ها و سلطه‌ی جمهوری اسلامی ایران هستند، حمایت کند.<ref name=":0" /> | ||
== برخی از تعاریف مختلفِ ژئوپلیتیک == | |||
* پیرگالوا (نویسنده‌ی کتاب، ژئوپلیتیک راه‌های رسیدن به قدرت): «ژئوپلیتیک یعنی مطالعه شیوه ارتباط بین هدایت سیاسی یک قدرت با بُرد بین‌المللی و چارچوب جفرافیایی عملکرد آن». | |||
* سوآت ایلهان: «ژئوپلیتیک رابطه‌ی میان قدرت (کنونی و آینده) و هدف را – در میدان سیاست – بر مبنای جچغرافیایی بر روی سیاسیت آشکار میکند، ژئوپلیتیک یعنی پویایی جغرافیا به واسطه تمامی عناصر آن و نتیجه بخشیِ همه‌ی این عناصر وقتی که به آن‌ها ارزش می‌دهیم. ژئوپلیتیک کانون قدرت جهانی و منطقهای را بر روی جغرافیای طبیعی وهدف را برقرار میکند؛ و زمینه سیاست امنیتی و ترقّی یک دولت، گروهی از دولت‌ها و یا یک منطقه را تشکیل می‌دهد». | |||
* هاگ فرینجن: «ژئوپلیتیک به عنوان یک دانش، تأثر جغرافیا را بر شخصیت سیاسی کشور، تاریخ آن، مؤسسات و به ویژه روابط آن را با دیگر کشورها مورد بررسی قرار می‌دهد». | |||
* بردان کاسلن و فرد شلی: «ژئوپلیتیک یعنی مطالعه روابط بین‌الملل و زد و خورد‌های مبتنی بر یک فضای جغرافیای».<ref name=":2">[http://geopolitic-azad.blogfa.com/post/6 وب سایت گروه دانشجویان کارشناسی ارشد جغرافیای سیاسی دانشگاه آزاد]</ref> | |||
* پیروز مجتهدزاده: «ژئوپلیتیک یا سیاست جغرافیایی، اثر محیط و اشکال یا پدیده‌های محیطی مانند، موقعیت جغرافیایی، شکل زمین، منابع کمیاب، امکانات ارتباط و انتقالی (زمینی، دریایی، هوایی و فضایی)، وسایل ارتباط جمعی و... را در تصمیم گیری‌های سیاسی، به ویژه در سطوح گسترده منطقهای و جهانی مطالعه میکند». | |||
* عزت‌الله عزتی: «ژئوپلیتیک به بررسی تأثیر پدیده‌های جغرافیایی بر ساختارها و نهادهای سیاسی، حکومتی و غیرحکومتی و تحولات آن‌ها و خصوصیات روابط با دیگر دولت‌ها می‌پردازد». | |||
* درّه میرحیدر (استاد و پژوهشگر برجسته رشته‌ی جغرافیای سیاسی): «ژئوپلیتیک شیوه‌های قرائت و نگارش سیاست بین‌الملل توسط صاحبان قدرت و اندیشه و تأثیر آن‌ها بر تصمیم‌گیری‌های سیاسی در سطح ملّی و منطقهای است». | |||
* <sup>دکتر محمدرضا حافظ نيا ( کتاب مبانی مطالعات سياسی – اجتماعی، جلد اول): «ژئو پليتيک عبارتست از: مطالعه رفتار سياسی دولت ها، گروه‌ها و سازمان‌ها در مورد جنبه های فضايی، محيطی و انسانی».</sup> | |||
* محمدرضا حافظ نیا: «ژئوپلیتیک عبارت است از، مطالعه‌ی روابط متقابل جغرافیا، قدرت و سیاست». | |||
* حافظ نیا در جای دیگر می‌نویسد: «ژئوپلیتیک یعنی رفتار گروه‌های انسانی متشکل نسبت به یکدیگر بر پایه جغرافیا، قدرت و سیاست». | |||
* امین سزگین: «ژئوپلیتیک یعنی علم و هنر تعیین، تثبیت و جهت‌دهی سیاست ملّی با در نظر گرفتن سرزمین یک کشور به همراه تاریخ ملّی آن، شعور ملی شهروندان، قدرت ملی کشور، وضعیت سیاسی دنیا و ارتباطات».<ref name=":2" /> | |||
== == | |||
== منابع == | == منابع == | ||
<references /> | <references /> | ||