۱٬۰۴۴
ویرایش
ایلامیان: تفاوت میان نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
←لید
(←لید) |
(←لید) |
||
| خط ۱۹: | خط ۱۹: | ||
# عهدی که تاریخ عیلام با تاریخ دولت بابل مربوط میشود (2265 تا 745 ق .م .). | # عهدی که تاریخ عیلام با تاریخ دولت بابل مربوط میشود (2265 تا 745 ق .م .). | ||
# عهدی که آشور جدید رقیب عیلام است (745 تا 645 ق .م .). | # عهدی که آشور جدید رقیب عیلام است (745 تا 645 ق .م .). | ||
عیلام در سال 645 ق .م . به دست آشوربانیپال منقرض گردید. | عیلام در سال 645 ق .م . به دست آشوربانیپال منقرض گردید.<ref name=":3" /> | ||
== عهد اول == | == عهد اول == | ||
دراین عهد تاریخ عیلام تاریک است . با وجود این دیده میشود که پاتسی های سومر و اکد با عیلامیان جنگهای دفاعی میکنند، اگر هم گاهی غالب میشوند تسلط آنان بر عیلام دوامی ندارد و عاقبت عیلام بر سومر و اکد دست یافته دولت ایشان را منقرض میسازد. | دراین عهد تاریخ عیلام تاریک است . با وجود این دیده میشود که پاتسی های سومر و اکد با عیلامیان جنگهای دفاعی میکنند، اگر هم گاهی غالب میشوند تسلط آنان بر عیلام دوامی ندارد و عاقبت عیلام بر سومر و اکد دست یافته دولت ایشان را منقرض میسازد.<ref name=":3" /> | ||
کهن ترین منبعی که در آن نام ایلام ذکر شده، متعلق به 2680 پیش از میلاد است. درفهرست شاهان سومری آمده است که ان-مبرگیسی پادشاه نیمه افسانه ای نخستین دودمان کیش، به ایلام لشکر کشید و از آنجا غنایم بسیاری به چنگ آورد. | |||
در | |||
شروع تاریخ ایلام از حدود 2500 پیش از میلاد است. منطقه انشان از جمله مراكز پادشاهی كوچكی بود كه پادشاهی بزرگ ایلام را تشكیل می داد.<ref name=":4" /> | |||
== عهد دوم == | |||
در این عهد عیلامیان با پادشاهان بابل در زدوخوردند. در دوره ٔ کاسوها «خورباتیلا» پادشاه عیلام با «کوری گالزو» پادشاه بابل جنگید و سپس «شوتروک ناخونتا» بابل را تصرف کرد و اشیاء نفیس آن را به غارت به شوش برد. عاقبت تاخت وتاز عیلامیان دولت کاسوها را از پای درآورد. از پادشاهان نامی عیلام در این دوره «شیل خاکین شوشناک » است . این پادشاه که سایسی مدبر و بزرگ بود، بناهای بسیار ساخت و یکی از کارهای اواین است : هر بنایی را که تعمیر میکرد، مینوشت که این بنا را که ساخته بود و چه کتیبه ای داشت . عین آن کتیبه را - که بزبان سامی بود - مینویساند و ترجمه ٔ انزانی (عیلامی ) را بدان می افزود. این علاقه مندی پادشاه مزبور مورد قدردانی دانشمندان باستانشناسی است . در زمان او ادبیات و صنایع عیلامی به اوج ترقی خود رسیده بود. در این عهد جنگهای دیگری بین عیلام و بابل صورت گرفت (تا انقراض بابل به دست آسوریان ).<ref name=":3" /> | |||
نزدیك به 2200 پیش از میلاد، كوتیك اینشوشینیك پادشاه نیرومند انشان بین دولتهای محلی در منطقه اتحاد پدید آورد و خود در راس آن قرار گرفت و به این ترتیب پایه‌گذار ایلام بزرگ شد. در قرن 12 پیش از میلاد، ایلامیان به پادشاهی پانصد ساله كاسی ها در سرزمین بابل پایان دادند. | |||
در قرن 12 پیش از میلاد، بخت النصر پادشاه بابل ایلامیان را شكست داد. از این تاریخ تا قرن 7 پیش از میلاد ایلامیان قدرت خود را از دست داده بودند.<ref name=":4" /> | |||
در | == عهد سوم == | ||
وقایع عمده ٔ این عهد عبارتست از جنگهای آسور با عیلام (پس از همجوار شدن دو کشور). نتیجه ٔ این جنگها آن شد که در سال 645 ق .م . سپاهیان آسوربانی پال ، شوش را تصرف کردند و خزانه ٔ پادشاهان عیلام به دست آنان افتاد. طلا و نقره ای که بابل در موقع اتحاد به عیلام داده بود با مجسمه ها و اشیاء نفیس معابد عیلام و آنچه در خانه ها از ثروت و اشیاء گرانبها بود به نینوا منتقل شد.آسوریان به کشتار و غارت اکتفا نکرده ، استخوانهای پادشاهان عیلام و اشخاص نامی را بیرون آورده به نینوا فرستادند. رفتار آسوریان را در عیلام ، حزقیال چنین تعبیر کرده : «این است عیلام و تمام جمعیت آن در اطراف قبر آن ، همه کشته شدند و همه از دم شمشیر گذشتند». مجسمه ٔ «نه نه » ربةالنوع «ارخ » را که مدت 1635 سال در تصرف عیلامیان بود، پادشاه آسور به دست آورده برای شهرارخ پس فرستاد. آسوریان اسرای بسیار از شوش و شهرهای دیگر به آسور بردند. «خون بام کالداش » آخرین پادشاه عیلام که فرار کرده بود پس از چندی گرفتار شد و آسوربانی پال او و «تام ماری تو» پادشاه سابق عیلام را به عرابه ٔ خود بست و مجبورشان کرد عرابه ٔ سلطنتی را تا معبد «آسور» و «ایشتار» (خدایان آسور) بکشند. عیلامیان نوعی تمدن و صنایع بوجود آوردند و خطی برای خود ترتیب داده بودند، ولیکن از حیث تشکیلات سیاسی هیچگاه نتوانستند از حال ملوک الطوایفی بیرون آیند، بخصوص مردم کوهستانی آن ، که همیشه نیم مستقل یا مستقل بودند. با وجود این عیلامیان در مدت چندهزار سال قومیت خود را در مقابل مردمی نیرومند مانند سومریان ، اکدیان و دولی قادر مثل بابل و آسور حفظ کردند و گاهی هم آنها را شکستی فاحش دادند. عاقبت ، اگر هم عیلام به زانو درآمد، بجهت جنگهای داخلی بود. بهر حال از سال645 ق .م . دولت عیلام از صفحه ٔ روزگار محو شد و گذشته های آن به مرور فراموش گردید. در مالمیر بختیاری در «شکفت سلمان » و غیره آثار بسیار از دوره ٔ عیلامیان دیده میشود. متأسفانه این آثار را به استثنای آنچه در دسترس نبوده خراب کرده اند. در اینجا حجاریهای برجسته با خطوط میخی شوشی و انزانی (عیلامی ) بسیار یافته اند و محققان ، آثار را به قرنهای 13 و 12 ق .م . مسیح مربوط میدانند.<ref name=":3">واژه‌یاب - [https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%D8%B9%DB%8C%D9%84%D8%A7%D9%85 عیلام] </ref> | |||
پس از آنكه دوباره قدرت خود را به دست آوردند، دخالتهای دولت آشور موجب بروز اختلاف در خاندان شاهی ایلام شد. در سالهای 648 تا 646 پیش از میلاد، آشور بانیپال به ایلام حمله كرد و شوش وشهرهای بزرگ دیگر را به شیوه وحشیانه آشوری غارت كرد. هر چند كه سرزمینهای ایلام ضمیمه خاك آشور نشد ولی ایلام برای همیشه اهمیت خود را از دست داد. كورش هخامنشی در سال 559 پیش از میلاد به پادشاهی انشان رسید و ایلام یكی از بخشهای امپراتوری هخامنشی شد. شوش نیز به یكی از اقامتگاههای مهم هخامنشی تبدیل شد.<ref name=":4">ایران اطلس - [https://iranatlas.info/elimate/el_index.htm ایلامیان كه بودند؟]</ref> | |||
در | در زمان ایلامیان كشاورزی و فن آبیاری بسیار پیشرفت كرد. سفال سازی، ذوب فلز و بازرگانی نیز در این دوره رونق داشت. مهرهای باقیمانده از ایلام، اطلاعاتی از زندگی مردم این سرزمین به ما می دهند. از طرح های این مهرها می توانیم به حرفه های مردم آن دوره پی ببریم. در دولت ایلام نرخ بهره مشخص و ابزارهای اندازه گیری یكسان بود. كاهنان در معاملات شركت می جستند و اداره سرزمینهای وسیع كشاورزی با آنان بود. مالكیت شخصی قانونی بود. زبان آنها ایلامی بود و خط مخصوص خود داشتند. البته به سبب همسایگی با بین النهرین از خط اكدی و سومری نیز استفاده می كردند.<ref name=":4" /> | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
| خط ۷۸: | خط ۷۶: | ||
در مورد زبان مردم عیلام اینطور که گفته شده قدیمی ترین آن زبان انزانی است که دریک دوره متروک شد.بعد از آن زبان سومری و زبان سامی رواج یافت.اماپس از دوره ایی دوباره زبان انزانی زنده و مورد استفاده قرار گرفت.ازاین میتوان فهمید که زبان انزانی در بین مردم معمول بوده.زبان انزانی به عقیده پرشیل این است که زبان انزانی به زبان های اورال والتایی نزدیک بوده.این زبان در ایران دوره هخامنشی جایگاه ممتازی داشت. آخرین اثر مکتوب زبان ایلامی به سالهای حکومت اسکندر مقدونی بر ایران برمیگردد. زبان ایلامی در سال ۱۸۹۰ رمزگشایی شد.خط عیلامیها میخی است که عیلامیها آنرا از سومری ها دریافت کردند.این خظ بعدها با خطوط دیگرازجمله [https://tarikhema.org/words/%d8%ae%d8%b7-%d8%a8%d8%a7%d8%a8%d9%84%db%8c/ خط بابلی] ادغام شد که توسط پادشاهان مختلف انجام گرفت.<ref name=":1" /> | در مورد زبان مردم عیلام اینطور که گفته شده قدیمی ترین آن زبان انزانی است که دریک دوره متروک شد.بعد از آن زبان سومری و زبان سامی رواج یافت.اماپس از دوره ایی دوباره زبان انزانی زنده و مورد استفاده قرار گرفت.ازاین میتوان فهمید که زبان انزانی در بین مردم معمول بوده.زبان انزانی به عقیده پرشیل این است که زبان انزانی به زبان های اورال والتایی نزدیک بوده.این زبان در ایران دوره هخامنشی جایگاه ممتازی داشت. آخرین اثر مکتوب زبان ایلامی به سالهای حکومت اسکندر مقدونی بر ایران برمیگردد. زبان ایلامی در سال ۱۸۹۰ رمزگشایی شد.خط عیلامیها میخی است که عیلامیها آنرا از سومری ها دریافت کردند.این خظ بعدها با خطوط دیگرازجمله [https://tarikhema.org/words/%d8%ae%d8%b7-%d8%a8%d8%a7%d8%a8%d9%84%db%8c/ خط بابلی] ادغام شد که توسط پادشاهان مختلف انجام گرفت.<ref name=":1" /> | ||
== '' | == '' ''نژاد == | ||
عیلامیان نه آریایی بودند و نه سامی. برخی از پژوهشگران ایلامیان را با دراویدیان هند هم‌خانواده میدانند.<ref name=":0" /> | عیلامیان نه آریایی بودند و نه سامی. برخی از پژوهشگران ایلامیان را با دراویدیان هند هم‌خانواده میدانند.<ref name=":0" /> | ||
| خط ۸۵: | خط ۸۳: | ||
== مذهب مردم عیلام == | == مذهب مردم عیلام == | ||
این که عیلامى ها از نظر معتقدات مانند مذهب سومرى ها جهان را پر از ارواح و اشکال مى دانستند و بر این باور بودند که ارواح در مکان تاریک جنگل سکنى دارند و رب النوع آنها شوشیناک (شوشینک) نام داشت.ولی پرستش شوشیانیک را فقط پادشاهان وپیشوایان مذهبی میتوانستند انجام دهند.بعد از شوشیناک آنها به شش رب النوع وپس از آن به گروهی از ارواح معتقد بودند.آنها مجسمه خدایان را می ساختند بنابراین مذهب آنها شرک و بت پرستی بوده است.پیشوایان مذهبی هم قدرت بسیار داشتند و چنین به نظر میرسد که آداب مذهبی مردم عیلام مانند آداب مذهبی مردم بابل شباهت داشته است.<ref name=":1" /> | این که عیلامى ها از نظر معتقدات مانند مذهب سومرى ها جهان را پر از ارواح و اشکال مى دانستند و بر این باور بودند که ارواح در مکان تاریک جنگل سکنى دارند و رب النوع آنها شوشیناک (شوشینک) نام داشت.ولی پرستش شوشیانیک را فقط پادشاهان وپیشوایان مذهبی میتوانستند انجام دهند.بعد از شوشیناک آنها به شش رب النوع وپس از آن به گروهی از ارواح معتقد بودند.آنها مجسمه خدایان را می ساختند بنابراین مذهب آنها شرک و بت پرستی بوده است.پیشوایان مذهبی هم قدرت بسیار داشتند و چنین به نظر میرسد که آداب مذهبی مردم عیلام مانند آداب مذهبی مردم بابل شباهت داشته است.<ref name=":1" /> | ||
بزرگترین خدای ایلامیان هومبان یا گل بود. الهه این شوشیك در مر تبه بعدی قرار داشت. قرار گرفتن الاهه در مقام بالاترین مرتبه خدایان، نشان از احترام آنها به مقام زن بود. آنها علاوه بر دهها خدای ایلامی به خدایان بابلی نیز اهمیت می دادند. خدایان برای خود معابدی داشتند كه معروف ترین آنها در هفت تپه و چغازنبیل یافت شده است.<ref name=":4" /> | |||
== عیلامیان و سومری‌ها == | == عیلامیان و سومری‌ها == | ||
| خط ۱۲۹: | خط ۱۲۹: | ||
* تندیس فلزی ایلامی، متعلق به ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد که در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری میشود. | * تندیس فلزی ایلامی، متعلق به ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد که در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری میشود. | ||
تندیس شهر پیشرفته تندیس شهر قوی<ref>تاریخ ایران - [http://tarikhiran.blogfa.com/category/37/%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D9%87%D8%A7 ایلامی ها]</ref> | تندیس شهر پیشرفته تندیس شهر قوی<ref>تاریخ ایران - [http://tarikhiran.blogfa.com/category/37/%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D9%87%D8%A7 ایلامی ها]</ref> | ||
شهرهای مهم ایلامیان شوش و دور-اونتش بود. شوش پایتخت اصلی ایلامیان بود. گذشته از آثار بسیار ایلامی، ستونی كه قانون حمورابی بر آن نقش بسته است نیز در شوش كشف شده است. شهر دور-اونتش نیز در همسایگی شوش قرار دارد كه اكنون آنرا به نام چغازنبیل می شناسیم. در قرن سیزده پیش از میلاد، به فرمان یكی از پادشاهان ایلامی به نام اونتش گل این شهر ساخته شده است. زیگورات چغازنبیل در این شهر قرار دارد. شهر مذكور هنوز توسط باستان شناسان از زیر خاك بیرون نیامده زیرا در منطقه ای نظامی قرار دارد. بناهای هفت تپه نیز در این مكان قرار دارند.<ref name=":4" /> | |||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||