اعتصاب

اعتصاب در خلاصه‌ترین تعریف به قطع کار، حضور در محلی به عنوان اعتراض گفته می‌شود. اعتصاب به دست از کار کشیدن به منظور رسیدن به هدفی خاص گفته می‌شود.(فرهنگ معین). در فرهنگ عمید اعتصاب به «دست از کار کشیدن گروهی از کارگران یا کارمندان برای اعتراض یا رسیدن به هدفی خاص» تعبیر شده است. اعتصاب (به انگلیسی: strike-action)به معنی توقف موقت کار توسط گروهی از کارکنان به منظور بیان شکایت یا تحمیل یک تقاضا است. (دانشنامه عمومی)

هم‌چنین در تعریف آمده است اعتصاب دست از کار کشیدن کارگران یا همه کارکنان و کارگزاران یک واحد اقتصادی یا دستگاه اداری و خدماتی برای دریافت حقوق یا دستمزد بیشتر یا امتیازات شغلی بیشتر از کارفرما یا دولت. اعتصاب کارگران معمولاً برای افزایش دستمزد، بهتر شدن وضع کار، یا کاستن از ساعت های کار است.

معنای لغوی اعتصاب

تعاریف اعتصاب از فرهنگ آبادیس نقل شده است اما این کلمه در اصل یک لغت عربی می‌باشد که معانی زیادی برای آن در المعانی آورده شده است. این کلمه از ریشه عصب به معنای سخت و سفت و شدید شدن یک چیز است. عصب به معنای رشته‌های انتقال حس و حرکت و درد در بدن نیز گفته می‌شود. هم‌چنین به رشته‌هایی که مفاصل و دیگر اجزای بدن را به هم پیوند می‌دهد نیز گفته می‌شود. وقتی کار سخت می‌شود نیز از لغت عصب استفاده می‌شود چنانکه برای بستن سر با عمامه یا دستار نیز اعتصاب استفاده می‌شود. اعتصاب در زبان عربی با آنچه در زبان فارسی از آن استفاده می‌کنیم متفاوت است. اساسا برای قوی و سرسخت شدن فرد یا جمع از آن استفاده می‌شود.

تاریخچه اعتصاب

اعتصاب از پی انقلاب صنعتی پیدا شد و طبقۀ کارگر، که زادهٔ این انقلاب بود، برای دفاع از حقوق خود در برابر کارفرمایان دست به تشکیل سازمانهایی زد و این سازمان ها از اعتصاب همچون وسیله ای کارآمد برای رسیدن به خواست های کارگران استفاده کردند. در آغاز دولت ها و کارفرمایان با انواع وسایل و حتی به کمک نیروی انتظامی اعتصاب ها را در هم می شکستند و برپا کنندگان اعتصاب را به خون می کشیدند، اما از نیمهٔ قرن ۱۹ به بعد، بر اثر مبارزات کارگران، اعتصاب رفته رفته صورت قانونی یافت و به میان دیگر گروه های اجتماعی (کارمندان، دانشجویان، و کارکنان مشاغل آزاد) نیز راه یافت و از اوایل قرن بیستم احزاب سازمان های سیاسی از اعتصاب همگانی برای رسیدن به هدف های سیاسی استفاده کردند و پیروان سندیکالیسم و آنارشیسم این اعتصاب ها را همچون حربه ای کارآمد برای واژگون کردن دولت تبلیغ کردند. در اعتصاب همگانی تمام یا اکثر کارگران رشته های گوناگون صنعت و ارتباطات یک شهر، ناحیه، یا کشور، برای رسیدن به هدف های سیاسی یا حرفه ای خود، دست از کار می کشند. در اعتصاب های همگانی که جنبهٔ سیاسی دارند، گاه اکثر مردم یک کشور از کار دست می کشند، به جز کسانی که کارهای بسیار ضروری از نظر اجتماعی، مانند خدمات آب و برق و بهداشت را بر عهده دارند. در رژیم های دیکتاتوری اعتصاب به موجب قانون یا در عمل ممنوع است.

اعتصاب در ایران

با گسترش روابط ایران با غرب در دوره قاجار تحولاتی در عرصه اداری حکومت ایجاد شد که نظام بوروکراسی جدید و به وجود آمدن اداره ها با سبک و سیاق نو از آن جمله بود و وزارت امور خارجه به همین سبک و سیاق جدید ایجاد شد. این تحول موجب ایجاد نوعی آگاهی در میان مردم شد که خواستار حقوق خود بودند و برای رسیدن به این خواسته ها آموختند که از جمله مهمترین ابزار دست زدن به اعتصاب است.

اعتصاب در دوره قاجار

نخستین اعتصاب در ۹ مهر ۱۲۸۶ خورشیدی توسط کارمندان وزارت امور خارجه صورت گرفت و در نتیجه این اعتصاب میرزا جواد خان سعدالدوله از سمت وزیر امور خارجه برکنار شد و علاء السلطنه به این سمت رسید.

اعتصاب در دوره رضاشاه

ایجاد کارخانه ها و کارگاه های جدید در ایران در اواخر دوره قاجاریه به تبعیت از غرب و در دوره رضاخان نوسازی هایی که ایجاد شد، نوع جدیدی از ارتباط کارگر و کارفرمایی ایجاد کرد زیرا کارگاه های سنتی در همان قالب قدیمی خود تحول پیدا نکردند بلکه نوعی جدیدی از رابطه میان آنها شکل گرفت که شرایط جدیدی نیز ایجاد کرد. بنابراین در چنین شرایطی مهمترین دغدغه کارگران وضعیت معیشت آنها بود که تحت تاثیر فضای سیاسی نیز قرار می گرفت. در چنین وضعیتی کارگران ناچار بودند که خواسته های خود را در قالب اعتصاب ها بیان کنند که این اعتصاب ها به شدت سرکوب می شدند. اعتصاباتی که بیشتر آنها از ۱۳۰۰ خورشیدی اتفاق افتادند و عمده آنها نیز اقتصادی بودند که در ادامه به تعدادی از آنها اشاره می شود:

- در طول ۶ ماه آخر ۱۳۰۰ خورشیدی کارگران نانوایی های تهران، چاپخانه ها و پست ایران چند اعتصاب موفقیت آمیز انجام دادند که تمام این اعتصاب ها جنبه اقتصادی داشت.

- در بهمن ۱۳۲۱ خورشیدی معلمان مدارس ملی ۲۱ روز اعتصاب کردند که این اعتصاب سرانجام به صورت یک تظاهرات سیاسی درآمد که در نتیجه آن کابینه قوام السطنه سقوط کرد.

- در ۱۳۰۱ خورشیدی اعتصاب مهمی به وسیله کارگران شرکت نفت ایران و انگلیس در آبادان انجام گرفت.

- در ۱۳۰۸ خورشیدی کارگران قالی بافی مشهد دست به اعتصاب زدند تا اینکه در ۱۳۰۹ خورشیدی اتحادیه کارگری خود را به وجود آوردند

-۹ هزار کارگر صنعت نفت در آبادان در ۱۳۰۸ خورشیدی دست به اعتصاب زدند و چندی پس از اعتصاب کارگران آبادان رضاخان دستور داد، لایحه مجازات مقدمین علیه امنیت و استقلال کشور به مجلس تقدیم شود. در این اعتصاب یوسف افتخاری که بنام یوسف اردبیلی از او یاد شده است و رحیم همداد دستگیر و به تهران اعزام شدند.

- در ۱۳ اردیبهشت ۱۳۰۸ خورشیدی کارگران تصفیه خانه آبادان که عده آنها ۱۴ هزار تَن بود، اعتصاب کردند. روزنامه حبل المتین علت اعتصاب کارگران نفت جنوب را اینگونه بیان می کند: کمپانی حقوق کارگران ایرانی را ملاحظه نمی کند و آنها را غیر از کارگر فرض می کند و بین آنها و خارجی ها فرق می گذارد و هر روز هندی ها و عرب ها را وارد کارخانه کرده و ایرانی های کهنه کار را از کار برکنار می کند.

- کارگران کارخانه کبریت سازی تبریز و کارگران مازندران در ۱۳۰۹ خورشیدی دست به اعتصاب زدند.

- در ۱۳۱۱ خورشیدی کارگران راه آهن ساختمانی راه آهن در بهشهر که حدود ۸۰۰ تَن می شدند به علت تاخیر حقوق چند ماهه خود اعتصاب کردند. این اعتصاب هشت روز به طول انجامید و بالاخره با پیروزی کارگران پایان یافت.

-کارگران راه آهن مازندران در ۱۳۱۱ خورشیدی اعتصاب کردند که منجر به بازداشت دسته حمعی آنها شد تا این اتفاق به اعتصاب پایان دهد.

-در ۱۳۱۶ خورشیدی ۸۰ تَن از کارگران راه آهن برای افزایش دستمزد اعتصاب کردند.

-در ۱۳۱۸ خورشیدی برخی از کارگران شرکت نفت ایران و انگلیس مقدمات اعتصابی را فراهم کردند اما پیش از وقوع آن رهبران اعتصاب دستگیر شدند.