یحیی نظیری
یحیی نظیری، (زاده‌ی ۱۳۰۲، همدان ـ در‌گذشته‌ی ۲ شهریور ۱۳۸۵ تهران) ملقب به دکتر نظیری، دوره‌ی ابتدایی را در مدرسه‌ی تهذیب و دوره‌ی اول دبیرستان را در دبیرستان پهلوی و دوره‌ی دوم را در مدرسه‌ی شبانه‌روزی کشاورزی کرج گذراند و در سال ۱۳۲۰ موفق به اخذ دیپلم گردید. یحیی نظیری پس از اخذ دیپلم در اداره‌ی کشاورزی استخدام شد و تا سال ۱۳۲۹ کارمند این اداره بود. او در همین سال ازدواج کرد و یک دختر و دو پسر داشت. فرزندان دکتر نظیری، هر سه به تحصیلات دانشگاهی رسیدند. دکتر نظیری در سال ۱۳۲۹ برای رفتن به دانشکده حقوق بصورت داوطلب دیپلم ادبی گرفت و وارد دانشکده‌ی حقوق شد. یحیی نظیری در سال ۱۳۳۱ از دانشکده‌ی حقوق موفق به دریافت لیسانس حقوق قضایی شد و بدنبال آن در سال ۱۳۳۲ در رشته‌ی تخصصی جرم شناسی فوق لیسانس گرفت. یحیی نظیری در ادامه‌ی تحصیلات خود به فرانسه رفت و موفق به اخذ دکترای خقوق و مدرک مهندسی جنگل شد.
| یحیی نظیری | |
|---|---|
 دکتر یحیی نظیری | |
| زادروز | ۱۳۰۲ همدان |
| درگذشت | ۲ شهریور ۱۳۸۵ تهران |
| محل زندگی | تهران |
| ملیت | ایرانی |
| تابعیت | ایران |
| شناخته‌شده برای | زندانیان سیاسی و مردم ایران |
| نقش‌های برجسته | سرپرست وزارت کشاورزی و سازمان جنگلها در دولت بازرگان |
| تأثیرگذاران | دکتر محمد مصدق، آیت‌الله طالقانی، مهندس بازرگان و سازمان مجاهدین خلق ایران |
| تأثیرپذیرفتگان | زندانیان سیاسی و مردم ایران |
| دین | اسلام |
| مکتب | ضد ولایت فقیه |
دکتر نظیری در سال ۴۸ - ۱۳۴۷ از طرف انجمن شهر همدان بعنوان شهردار برگزیده شد اما بدلیل اختلاف با استاندار همدان (جاوید) که منصوب حکومت پهلوی و مورد حمایت ساواک بود، ناگزیر به استعفا گردید. در سالهای ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۳ دکتر نظیری ریاست شیلات مازندران و گرگان را بعهده داشت. مقالاتی از دکتر یحیی نظیری در مجلات شکار و طبیعت، جهان نو، سخن، نیرو راستی، روزنامه‌های مرد امروز و ماهنامه‌ی جنگل (که به سردبیری خود ایشان بود) به یادگار مانده است.
دکتر یحیی نظیری در سال ۱۳۵۶ به همراه مهندس مهدی بازرگان – دکتر نورعلی تابنده – دکتر علی اصغر حاج سید جوادی – دکتر کریم سنجابی – احمد صدر حاج سید جوادی – دکتر عبدالکریم لاهیجی – دکتر اسدالله مبشری – دکتر ناصر میناچی – حسن نزیه و جمعی از حقوقدانان مخالف رژیم سلطنتی در تأسیس «جمعیت ایرانی دفاع از آزادی و حقوق بشر در ایران» مشارکت داشت.[۱]
دکتر یحیی نظیری در روز ۳۰ دی سال ۱۳۵۷ به نمایندگی از سوی آیت‌الله طالقانی به استقبال آزادی مسعود رجوی و سایر زندانیان سیاسی به زندان قصر رفت. وی پس از انقلاب در کابینه مهندس بازرگان سرپرست وزارت کشاورزی شد و همزمان سرپرست سازمان جنگلها نیز به عهده گرفت که با سقوط دولت بازرگان پایان یافت. دختر او گیتی نظیری که فارغ‌التحصیل مدرسه عالی تلویزیون و سینما و خبرنگار تلویزیون ملی ایران بود، در اسفند سال ۱۳۶۰ به دلیل هواداری از مجاهدین خلق در تهران دستگیر و شکنجه و در ۲۷ اردیبهشت ۱۳۶۱ اعدام شد که همسر دکتر نظیری را دچار آسیب‌های شدید روحی کرد. فرزند دیگر او بهزاد نیز بدلیل هواداری از مجاهدین خلق در تیر ۱۳۶۱ دستگیر و به ۸ سال زندان محکوم شد. وی پس از ۳ سال موفق به فرار از زندان شده و به مجاهدین خلق در فرانسه پیوست اما بدنبال آن پدر او دکتر نظیری توسط جمهوری اسلامی دستگیر شد. او بخاطر حمایت از آرمان فرزندانش بیش از ۵ سال در زندان اوین و در کنار مجاهدین محبوس بود. دکتر نظیری پس از آزادی از زندان از معتمدین خانواده‌های زندانیان سیاسی بود و در یاری رساندن به آنها مشارکت داشت.دکتر یحیی نظیری در ۲ شهریور سال ۱۳۸۵ در تهران بدلیل بیماری ریوی درگذشت.
تاریخچه زندگی دکتر یحیی نظیری
دکتر یحیی نظیری در سال ۱۳۰۲ در همدان، بدنیا آمد. دوره‌ی ابتدایی را در مدرسه‌ی تهذیب و دوره‌ی اول دبیرستان را در دبیرستان پهلوی و دوره‌ی دوم را در مدرسه‌ی شبانه‌روزی کشاورزی کرج گذراند و در سال ۱۳۲۰ موفق به اخذ دیپلم گردید. یحیی نظیری پس از اخذ دیپلم به استخدام اداره‌ی کشاورزی در آمد و تا سال ۱۳۲۹ کارمند این اداره بود در این سال برای رفتن به دانشکده حقوق بصورت داوطلب دیپلم ادبی گرفت و وارد دانشکده‌ی حقوق شد و در سال ۱۳۳۱ از دانشکده‌ی حقوق موفق به دریافت لیسانس حقوق قضایی شد و بدنبال آن در سال ۱۳۳۲ در رشته‌ی تخصصی جرم شناسی فوق لیسانس گرفت. در این ایام سفارت فرانسه ۶ بورس تحصیلی در اختیار دانشجویان ایرانی قرار داد که از بین ۴۷۰ دانشجو دکتر یحیی نظیری بعنوان نفر اول در امتحان ورودی پذیرفته و به فرانسه اعزام شد. دکتر یحیی نظیری تا سال ۱۳۴۲ در فرانسه در رشته‌ی جنگلبانی و آبها ادامه‌ی تحصیل داد و موفق به اخذ مدرک مهندسی جنگل شد. در سال ۱۹۶۸ فرانسه بار دیگر بورسیه‌هایی را مقرر کرد که دکتر نظیری با استفاده از آنها این بار به همراه چند تن دیگر برای تحصیل در انستیتوی بین‌المللی مدیریت عمومی به فرانسه اعزام گردید و تا سال ۱۹۷۰ میلادی تا زمانی که دیپلم مدیریت را اخذ کرد در فرانسه بود. لازم به یاد‌آوری است که در سال ۱۹۵۸ دکتر نظیری در دانشگاه سوربن پاریس برای دکترای حقوق ثبت نام کرده بود، چند ماهی همزمان با شرکت در کلاسهای انستیتوی بین‌المللی مدیریت در کلاسهای دکتری نیز شرکت می‌کردند تا اینکه دانشگاه سوربن بدلیل جنگ بین استقلال‌طلبان الجزایر و فرانسه تعطیل شد و دکتر نظیری به ناگزیر در انستیتوی مدیریت ادامه‌ی تحصیل داد، در این دوره پرونده دکتر نظیری را از دانشگاه سوربن به دانشگاه نانسی منتقل کردند و دکتر نظیری در همین دانشگاه در سال ۱۹۷۰ موفق به اخذ دکترای حقوق شد. علاوه بر این دکتر نظیری در همین سال دیپلم ادبیات و زبان فرانسه را نیز گرفت و به ایران بازگشت و به خدمت خود در سازمان جنگلبانی در پست مدیر کل حقوقی و انتشارات و آموزش و روابط بین‌الملل و بازرسی ادامه داد.
دکتر یحیی نظیری در سال ۱۹۵۸ ضمن کارآموزی در انستیتوی بین‌المللی همکاریهای فنی فرانسه از چندین کارخانه‌ی کاغذسازی، فیبر و نئوپان بازدید بعمل آورد و پس از بازگشت به ایران نخستین کتاب کاغذ سازی را از سوی سازمان جنگلبانی منتشر کرد.
دکتر نظیری در سال ۴۸ - ۱۳۴۷ از طرف انجمن شهر همدان بعنوان شهردار برگزیده شد و در همین سمت برای ایجاد بنای یادبود عین‌القضات همدانی پیشنهاداتی داد اما بدلیل اختلاف با استاندار همدان (جاوید) که منصوب حکومت شاه و مورد حمایت ساواک بود ناگزیر به استعفا گردید. دکتر یحیی نظیری بین سالهای ۱۳۳۴ تا سال ۱۳۸۰ در ۱۲ دانشگاه و مدرسه عالی در رشته‌های حقوق، حقوق مدنی، حقوق کار، حقوق تجارت، اقتصاد کشاورزی و جنگل، جامعه شناسی اقتصادی، بیمه، تامین اجتماعی، بازاریابی کشاورزی، حقوق خانواده، تکنولوژی جنگل و پرورش زنبور عسل مشغول به تدریس بود.
در سالهای ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۳ دکتر نظیری ریاست شیلات مازندران و گرگان را بعهده داشت.
دکتر یجیی نظیری در سال ۱۳۵۶ به همراه مهندس مهدی بازرگان، دکتر نورعلی تابنده، دکتر علی‌اصغر حاج سیدجوادی، دکتر کریم سنجابی، احمد صدرحاج‌سیدجوادی، دکتر عبدالکریم لاهیجی، دکتر اسدالله مبشری، دکتر ناصر میناچی، حسن نزیه و جمعی از حقوقدانان مخالف رژیم سلطنتی در تاسیس جمعیت ایرانی دفاع از آزادی و حقوق بشر در ایران مشارکت داشت.
پس از انقلاب ضد سلطنتی در کابینه مهندس بازرگان سرپرست وزارت کشاورزی شد و همزمان سرپرست سازمان جنگلها نیز بود. در همین دوران ۳۷۰۰ تن از دانشجویان دانشگاه قزوین او را به سمت ریاست دانشگاه قزوین برگزیدند. اما پس از چندی بدلیل موانع پیش‌رو ناگزیر از استعفا ار تمام این مسئولیت‌ها شد. دکتر یحیی نظیری مسلط به زبانهای انگلیسی، فرانسه و آلمانی بود.
دکتر نظیری از مریدان دکتر محمد مصدق و از شیفتگان وزیر خارجه دلیر و فداکار او دکتر حسین فاطمی بود و همواره از مرام آنها در مبارزه با شاه و شیخ یاد می‌کرد. وی از همان ابتدای حکومت خمینی به مخالفت آشکار با تسلط آخوندهای مرتجع بر امور کشور پرداخت. در انتخابات مجلس خبرگان در تابستان ۱۳۵۸ یحیی نظیری از سوی سازمان مجاهدین خلق ایران بعنوان یکی از دو کاندیدای این سازمان و گروههای همراه در همدان معرفی شد.
مقالاتی از دکتر یحیی نظیری در مجلات شکار و طبیعت، جهان نو، سخن، نیرو راستی، روزنامه‌های مرد امروز و ماهنامه‌ی جنگل (که به سردبیری خود ایشان بود) به یادگار مانده است.
دکتر نظیری در سال ۱۳۲۹ ازدواج کرده و دارای دو پسر و یک دختر بود.
دکتر نظیری علاوه بر استعداد تحصیلی در رشته‌ی آواز هم صاحب ذوق بود و برادر ایشان (مهدی نظیری) به اعتقاد استاد ابو‌الحسن صبا از خوانندگان برجسته ایران بود.
بعد از ۳۰ خرداد ۱۳۶۰ دختر او گیتی نظیری که کارمند تلویزیون ایران و خبرنگار و فیلمبردار بود. بدلیل هواداری از سازمان مجاهدین خلق ایران بدست ماموران خمینی دستگیر و پس از شکنجه در اواخر اردیبهشت سال ۱۳۶۱ اعدام گردید و بدنبال آن یکی از پسران او بنام بهزاد نظیری توسط سپاه پاسداران بدلیل هواداری از سازمان مجاهدین خلق دستگیر و به ۸ سال زندان محکوم شد. بهزاد پس از سه سال حبس در اوین و قزلحصار، با استفاده از فرصت یک مرخصی برای عمل جراحی، که در اثر تلاشهای دکتر نظیری و با ضمانت وی فراهم شده‌بود، از زندان گریخت و با کمک مجاهدین از کشور خارج شد. وی هم اکنون در مجامع حقوق بشری جهان به افشاگری جنایات جمهوری اسلامی اشتغال دارد. به دلیل فرار پسرش، دکتر نظیری توسط دادستانی اوین دستگیر و به‌خاطر حمایت از افکار و اهداف دختر شهید و پسر مجاهدش به مدت ۵ سال و چند ماه در زندان اوین بدون هیچگونه محاکمه‌ای زندانی بود.[۱] دکتر نظیری پس از آزادی نیز از فعالیت‌های افشاگرانه خود دست برنداشت و همزمان به رسیدگی به خانواده‌های زندانیان سیاسی و شکنجه‌شدگان می‌پرداخت. سرانجام دکتر نظیری در ۲ شهریور سال ۱۳۸۵ در تهران دارفانی را وداع گفت، در مراسم ختم او افراد زیادی از جریانهای ملی و خانواده‌های زندانیان سیاسی شرکت داشتند.
دکتر نظیری در کنار مسعود رجوی در بالکن زندان قصر ۳۰ دی ۱۳۵۷
بهزاد نظیری در خاطره‌ای از پدرش نقل می‌کند:
در فاز سیاسی چند بار از پدرم شنیدم که می‌گفت: من اولین کسی بودم که روز آزادی مسعود رجوی از زندان او را بغل کردم و بوسیدم. تصور من این بود که چون پدرم علاقه و ارادتی که خواهر شهیدم گیتی و من به مسعود رجوی را می‌دانست، مقداری در مورد نقش خودش در آنروز غلو می‌کند؛ و لابد او هم یکی در میان جمعیت بوده و موقع خروج زندانیان سیاسی از در زندان قصر از آنها استقبال کرده‌اند...
اما سالها پیش فیلم کوتاهی از صحنه آزادی برادر مسعود در روز ۳۰ دی در شبکه مجازی به نمایش در‌آمد که از آن پس هر سال در سیمای آزادی نشان داده می‌شود. حمید اسدیان، از مجاهدین آزاد شده از زندانهای شاه که از اقوام ما بود، با دیدن این فیلم پدرم را شناخت و به من اطلاع داد. بعد از آن بود که من بار دیگر به تعریف‌هایی که پدرم از آنروز می‌کرد فکر کردم: گفت آنروز نزد پدر طالقانی رفته بود. و ایشان گفته بود: من مقداری کسالت دارم. امروز مسعود و جمع زندانیان سیاسی از قصر آزاد می‌شوند. با جمعیتی که آنجا ازدحام می‌کند، برای منِ پیرمرد سخت است که آنجا حضور پیدا کنم. تو از جانب من برو و از آنها استقبال کن. لذا پدرم بعنوان نماینده آقای طالقانی توانسته بود وارد زندان قصر شود. (بعضی از افسران قصر هم از شاگردان او در دانشکده حقوق بودند و او را از قبل می‌شناختند). و در کنار حاج مانیان و حاج عطا سه نفری هستند که هنگام صحبت برادر مسعود با جمعیت بالای بالکن هستند.[۲]
سوابق دکتر یحیی نظیری در زندان
دکتر یحیی نظیری پس از فراری دادن پسرش از زندان بجای او دستگیر و بدون هر‌گونه محاکمه‌ای مجبور به ادامه‌ی حبس بجای پسرش به مدت بیش از ۵ سال در زندانهای جمهوری اسلامی گردید. او در سال ۱۳۶۸ در ملاقات با گالیندوپل (گزارشگر ویژه ملل متحد در باره‌ی وضعیت حقوق بشر در ایران) که از اوین بازدید می‌کرد، به افشای جنایات رژیم جمهوری اسلامی علیه مجاهدین زندانی و سایر زندانیان سیاسی پرداخت.
در کتاب حسن ظریف به قضیه ملاقات دکتر نظیری در زندان با گالیندوپل (گزارشگر ویژه سازمان ملل در باره‌ی وضعیت حقوق بشر در ایران) اشاره شده است. گالیندوپل در گزارش مورخ ۱۲ فوریه ۱۹۹۰ خودش اشاره ای به این ملاقات دارد و از جمله از قول ابراهیم یزدی و مهندس بازرگان به این موضوع که دکتر نظیری بجای پسرش که فرار کرد، به زندان افتاد اشاره شده است.
شخصیت و کاراکتر دکتر یحیی نظیری
دکتر یحیی نظیری چه در زمانیکه پسرش در زندان بود (۶۱-۶۴) و ملاقات می‌رفت، و چه بعدها که خودش بجای پسرش به زندان افتاد (۶۴-۶۹)، خیلی بفکر رسیدگی به خانواده‌های شهدا و زندانیان سیاسی بود، و نیازهای این خانواده‌ها و فرزندانشان را در حد مقدورات خود تامین می‌کرد.
آثار دکتر یحیی نظیری
کاغذ چگونه ساخته می‌شود، تهران دیماه ۱۳۴۳ انتشارات سازمان جنگلبانی
اقتصاد کشاورزی، شماره ۱۶۳۵ از انتشارات دانشگاه تهران سال ۱۳۵۶
قران و پدیده‌های طبیعت از دید دانش امروز، با مقدمه‌ی محمد تقی شریعتی از انتشارات سحاب تهران سال ۱۳۵۸
اقتصاد جنگل، از انتشارات دانشکده جنگلداری
همچنین با تلاشهای دکتر نظیری کتاب «راه حسین» از انتشارات مجاهدین خلق ایران در چاپ جدیدی در سال ۱۳۵۸ و با دیباچه‌ای به قلم خود وی، توسط انتشارات سحاب در تهران منتشر شد.