کاربر:Safa/1صفحه تمرین: تفاوت میان نسخه‌ها

|نقش= عملیات برون مرزی سپاه پاسداران

'''سپاه پاسداران انقلاب اسلامی،''' در روزهای پس از انقلاب ۱۳۵۷، به دستور روح‎ الله خمینی تشکیل شد و ماموریت اصلی آن، حمایت از انقلاب و دست‏آوردهای آن بود. اما این هدف توسط روح‌الله خمینی در گامهای بعد به حفظ حکومت به هر قیمت تعبیر و تئوریزه شد و پس از آن سپاه خود را در اعمال انواع شیوه‌های سرکوب دارای (ید مبسوطه) دست‌ گشاده دید و در این راستا از هیچ چیز فرو گذار نکرد از کشتار مردم ترکمن صحرا و کردستان و تظاهرات مسالمت آمیز روز ۳۰ خرداد سال ۱۳۶۰و در ادامه این روند سرکوب و ارعاب فجایعی بی‌شماری آفرید، از جمله آنها، بکار‌گیری اراذل و اوباش و لات و لمپن‌ها در لشکر‌کشی‌های خیابانی در جریان قیام مردم در سا ل ۱۳۸۸ و تجاوز به مردم در زندانها و بازداشتگاه‌های سپاه در تهران و کهریزک بود. در سال‌های پس از جنگ نیز، روز به روز فعالیت‌های اقتصادی و رانتی سپاه پاسداران گسترش یافت. این نهاد به ظاهر نظامی با ورود در انواع کارهای اقتصادی زیر مجموعه‌هایی عظیم، در سطح هولدینگ‌های غول پیکر مانند قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء را ایجاد کرد و تبدیل به یک نهاد موازی با دولت شد؛ نهادی که  در همه امور جاری کشور دخالت می‌کند و می‌خواهد از اقتصاد تا فرهنگ و سیاست در ایران را در دست بگیرد.

بر اساس اصل ۱۱۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، فرمانده کل سپاه توسط رهبر جمهوری اسلامی تعیین می‌شود. فرمانده کل سپاه بر اساس ماده ۱۵ اساسنامه این نهاد نظامی در زمینه‌های« پرسنلی، آموزش نظامی، آموزش عقیدتی سیاسی، تبلیغات و انتشارات، تدارکات، لجستیک، اطلاعات، طرح و عملیات و امور مربوط به بسیج مستضعفین» دارای مسئولیت است. بر اساس ماده ۲۶ اساسنامه، فرمانده سپاه از طریق دفتر فرماندهی – که شامل دفتر، دبیرخانه و روابط عمومی است- و دفتر تحقیق و بازرسی، وظایف فرماندهی را انجام می‌دهد. بر اساس ماده ۲۹ اساسنامه سپاه، فرمانده کل سپاه، بالاترین مقام اجرایی در سپاه محسوب می‌شود.او در تمامی امور محوله در برابر رهبر مسئول و کلیه رده‌های سپاه در برابر او مسئول هستند. فرمانده کل سپاه همچنین مسئول اجرای دقیق اساسنامه سپاه است و هدایت عزل و نصب در سپاه را انجام می‌دهد. او طبق اساسنامه ، این وظیفه را در حوزه مناسب سپاه مناطق و لایه‌های میانی سپاه با پیشنهاد افراد به شورای عالی سپاه و در زمینه مقام‌های ارشد سپاه با پیشنهاد افراد به رهبر، انجام می‌دهد.

نخستین فرمانده سپاه پس از شورای فرماندهی، محسن رضایی است که در شهریور سال ۱۳۶۰ در ۲۸ سالگی توسط خمینی به این سمت منصوب شد (پیش از این، انتخاب فرمانده سپاه به‌عهده‌ی شورای انقلاب اسلامی بود). محسن رضائی برای مدت ۱۸ سال فرماندهی این نهاد را بر عهده داشت ولی بدنبال اعلام برائت فرزندش احمد از نظام اسلامی و پناهنده شدن در امریکا، در سال ۱۳۷۶ از فرماندهی سپاه استعفا کرد و قائم مقام او سید یحیی صفوی مشهور به رحیم صفوی از سوی سید علی خامنه‌ای به این سمت منصوب شد. در ۱۰ شهریور ۱۳۸۶ دوره مسئولیت ۱۰ ساله رحیم صفوی در فرماندهی سپاه به پایان رسید و سید علی خامنه‌ای به جای وی سرتیپ پاسدار محمدعلی جعفری فرمانده سابق نیروی زمینی سپاه را به فرماندهی سپاه پاسداران برگزید و او را از درجه سرتیپی به درجه سرلشگری ارتقا داد. در سال ۱۳۹۸ حسین سلامی بجای پاسدار جعفری به فرماندهی سپاه منصوب شد.

جانشین فرمانده کل سپاه بر اساس ماده ۳۲ اساسنامه سپاه در «غیاب فرمانده کل، عهده‌دار کلیه وظایف وی بوده و در حضور او، فرمانده کل را در اداره سپاه یاری می‌کند.» بر اساس ماده ۳۱ اساسنامه سپاه، جانشین فرمانده کل سپاه توسط فرمانده سپاه «پس از تایید رهبر یا نماینده‌ای که در سپاه تعیین کرده است، از سوی فرمانده کل نصب و عزل می‌شوند.» در طول سال‌های گذشته، «عباس آقازمانی»، سال ۱۳۵۸، «یوسف کلاهدوز» در سال ۱۳۵۹، «علی شمخانی» از سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۸، «یحیی رحیم صفوی» از سال ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۶، «محمدباقر ذوالقدر» از سال ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۵، «مرتضی رضایی» از ۱۳۸۵ تا ۱۳۸۷، «محمدحسین حجازی‌زاده» از ۱۳۸۷ تا ۱۳۸۸ و «حسین سلامی» از ۱۳۸۸ تا ( دی ماه ۱۳۹۷) جانشینی فرماندهی کل سپاه را بر عهده داشته‌اند.

«محمد پاکپور» از اسفند ۱۳۸۸ تاکنون فرمانده نیروی زمینی سپاهپاسداران است

نماینده ولی فقیه در نیروی زمینی سپاه علاوه بر تشکیلات داخلی، مسوولیت نصب و اداره معاونت روابط عمومی و تبلیغات نیروی زمینی سپاه را نیز برعهده دارد.

ریشه تشکیل نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با نام اختصاری «نزسا»، به «قوای زمینی سپاه» بر می‌گردد که بهمن ماه ۱۳۶۱ تشکیل شد. در آن دوران، سپاه در قالب قرارگاه «خاتم الانبیا» و «قوای نجف اشرف»، نیروهای زمینی خود را در جنگ سازمان‎دهی و مدیریت می‌کرد.

در زیرمجموعه قرارگاه خاتم‌الانبیا، «سپاه هفتم حدید» و «سپاه سوم صاحب‌الزمان» فعالیت داشتند. در زیرمجموعه قوای «نجف اشرف»، «سپاه یازدهم قدر» و لشکر مستقل۵ «نصر» فعال بودند. در این دوران، با نظر فرماندهان سپاه، این مجموعه‌ها با هم ادغام و قوای زمینی سپاه پاسداران تشکیل شد.

بر اساس برنامه‌‌ریزی آن دوران، مقرر شده بود که در زیرمجموعه قوای زمینی سپاه، چند سپاه و هر سپاه شامل چند لشکر باشد و هنگام عملیات، قوای زمینی سپاه با نام «قرارگاه مقدم نیروی زمینی» وارد عمل شود.

 

تا سال ۱۳۶۹، این نیرو ماهیتی چندگانه داشت و تعیین تکلیف بسیج در نیروی زمینی به عنوان یک دغدغه مهم مطرح بود. از این سال، با نظر مثبت رهبر جمهوری اسلامی، تفکیک نیروی زمینی سپاه و بسیج حالت جدی‌تری گرفت و «نیروی مقاومت بسیج» در سپاه، یک نیروی زمینی مستقر شد و این دو نیرو ماهیت مستقلی پیدا کردند.

قرارگاه «حمزه سید الشهدا»: یکی از مهمترین قرارگاه های نیروی زمینی سپاه است که مرزهای غربی و استانهای آذربایجان غربی کردستان و کرمانشاه را پوشش می دهد.سابقه تاسیس این قرارگاه به ۱۳۶۱ برمی گردد. این قرارگاه نقش مهمی در سرکوب شورشهای کردستان داشت. درگیری‌های نظامی این قرارگاه با گروه های کُرد مخالف جمهوری اسلامی  کماکان ادامه دارد و در دهه اخیر بیش‎ترین درگیری‌های مسلح و خونین با محوریت این قرارگاه رخ داده است.

 ​قرارگاه «ثامن‌الائمه» : در منطقه شمال شرق با تمرکز بر استان‌های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی فعالیت دارد. این قرارگاه در سال ۱۳۹۶ به فرمان آیت‌الله خامنه‌ای و با هدف حفاظت از مرز شرقی ایران ایجاد شد. به گفته فرمانده پیشین این قرارگاه سردار «قدرت الله منصوری» (که اخیرا در یک تصادف کشته شد)، تاسیس  این قرارگاه به دلیل ضعف دولت مرکزی افغانستان و جلوگیری از تهدید بالقوه‌ای که برای ایران پس از ظهور دولت اسلامی (داعش) در آن کشور وجود داشت، لازم بود. به گفته منصوری، این قرارگاه به توسعه زیرساخت‌ها برای مقابله با فقر مناطق محروم در این استان‌ها فعالیت کرده است.

  قرارگاه «نجف اشرف»: در منطقه مرکزی با تمرکز بر استان‌های ایلام و همدان فعالیت می‌کند. این قرارگاه در زمان جنگ ایران و عراق مسئولیت عملیات‌های اطلاعاتی در سه استان را پو شش می‌داد و به گفته فرمانده قرارگاه ، «سردار محمد نظر عظیمی»، ۲۶۵ شهید داشت. از سال ۱۳۹۵، همراه با قرارگاه‌های دیگر، چندین یادبود یا "یادواره" را برای شهیدانش سازماندهی کرده است. این قرارگاه همچنین ، کمیته‌های سازماندهی برای جمع ‌وری اسناد مربوط به جنگ در سه استان را تشکیل داده و با مرکز «نشر و اسناد دفاع مقدس»، شعبه کرمانشاه،  به منظور رونمایی ۱۴ جلد کتاب دیجیتالی و انتشار ۲۳ جلد کتاب در جنگ ایران و عراق همکاری کرده است. در سال ۱۳۹۵، خبرگزاری «تابناک» گزارش کرد که این قرارگاه یک گروه تروریستی را منهدم کرده و فرمانده آن و سایر اعضای ۱۱ نفره آن را  کشته است. در سال ۱۳۹۷، گزارش شد که سه عضو این قرارگاه در طی درگیری با یک گروه جهادی وابسته به داعش در نزدیکی کرمانشاه کشته شدند. در نتیجه زمین‌لرزه کرمانشاه در آبان ماه ۱۳۹۶، تارنمای «تسنیم»؛ وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، گزارش داد که این قرارگاه در کمک به قربانیان زلزله با استفاده از دو واحد مستقل مهندسی و فن‌آوری، مراقبت‌های بهداشتی و خلبانی مشغول به فعالیت بوده است.

 

این قرارگاه هم‏چنین یک طرح هدفمند با عنوان «طرح امنیتی شهید شوشتری» را اجرا می‌کند که با جذب و آموزش نیرو از قبایل استان سیستان و بلوچستان، به سامان‏دهی گروه‌های نظامی، شبه نظامی و امنیتی می‌پردازد.

قرارگاه «الغدیر»:  در منطقه شمال ایران با تمرکز بر استان‌های مازندران، گلستان و گیلان فعالیت دارد. تاریح شکل‌گیری اولیه این قرارگاه به سال ۱۳۶۴ و جنگ ایران و عراق بر می گردد. در این زمان سه استان مذکور در غالب لشکر ۲۵ کربلا به صورت مشترک فعالیت اطلاعاتی داشتند و تحت عنوان قرارگاه منطقه ای غدیر تحت کنترل نیروی زمینی سپاه بودند. برای تقویت نفوذ سپاه، این قرارگاه هر ساله یادواره‌هایی را برای یاد کشته شدگان جنگ ایران و عراق در این استان برگزار می‌کند. این پایگاه همچنین فعالیت‌های سپاه پاسداران در سه استان را نظارت می‌کند. در سال‌های اخیر، این قرارگاه با نیروهای کرد مخالف جمهوری اسلامی در مجاورت استان‌های شمالی درگیری داشته است. به عنوان مثال، در سال ۱۳۹۰، این قرارگاه گزارش داد که دو تن از اعضای گروه مسلح حزب کرد مخالف؛ «پژاک» را کشته است.

قرارگاه «مدینه منوره»: در منطقه جنوب بر تمرکز بر استان‌های فارس، بوشهر و هرمزگان فعالیت می‌کند. در سال‌های اخیر این قرارگاه یکی از مناطق مانورهای نظامی سپاه پاسداران بوده است. به عنوان مثال، در اسفند ۱۳۹۳ فرمانده قرارگاه «سردار حمید سرخیلی»، ازبرگزاری رزمایش «پیامبر اعظم ۹» خبر داد. این رزمایش در  مساحت ۳ هزار کیلومتر مربع از «کوه مبارک» در منطقه جاسک تا بندر لنگه و جزایر قشم، لارک، هنگام و هرمز انجام شد. به گفته سرخیلی این مانور توسط نیروهای زمینی سپاه پاسداران با قرارگاه مدینه مونوره که ۵۰۰۰۰ کماندو و نیروهای پیاده و زرهی برای دفاع از تنگه هرمز برگذار شده بود. وی همچنین گفت که قرارگاه، مجهز به " صدها لانچر ، ضد تانک  و ضد زره و صدها موشک ادوات زرهی" بوده  و آماده است تا دشمن متجاوز را مورد هدف قرار دهد.

قرارگاه «عاشورا»: در شمال غربی، استان‌های آذربایجان شرقی، زنجان و اردبیل را کنترل می‌کند. این قرارگاه شامل  قرارگاه فضای مجازی در شرق آذربایجان است. در آذر ماه ۱۳۹۷، «محمد رضا سیفی»، دبیر این قرارگاه اعلام کرد که قرارگاه فضای مجازی آذربایجان رتبه برتر در کشور رادر حوزه تولید گیم، انیمیشن و نرم افزار به دست آورده است. اخیرا قرارگاه عاشورا اعلام کرد که با مشارکت گروه‌های جهادی بسیج، یک تمرین نظامی را در شرق آذربایجان آغاز کرده است. به گفته فرمانده عاشورا، واحدهای جهادی برای ارائه خدمات پزشکی، بهداشتی و زیرساختی به مناطق محروم اعزام شدند.  

قرارگاه «صاحب‌الزمان»: در منطقه مرکزی با تمرکز بر استان‌های مرکزی، سمنان، قم و قزوین فعالیت دارد. در جریان جنگ ایران و عراق، نیروهای سه استان عهده‌دار عملیات اطلاعاتی در جبهه‌ها بودند. به منظور تقویت کنترل اجتماعی در استان‌ها و تقویت حامیان وفادار، قرارگاه یادواره‌هایی برای کشته‌شدگان عملیات این منطقه، سازماندهی می‌کند. علاوه بر این، قرارگاه اردوگاه‌های مختلف را برای تسهیل سفرهای خانوادگی شهیدان به شهرهای مقدس ایران، بویژه قم، سازماندهی می‌کند.

قرارگاه «حضرت سیدالشهدا»: با تمرکز بر استان‌‌های اصفهان، چهارمحال و بختیاری و یزد فعالیت دارد. همانند قرارگاه‌های منطقه‌ای قبلی، این قرارگاه  در طول جنگ ایران و عراق مشغول عملیات‌های اطلاعاتی بود و طبق گفته  فرمانده قرارگاه «سردار جواد استکی»، این قرارگاه دارای بیشترین تعداد شهید بوده است. به گفته استکی «در میان ۴۵۰ شهید عملیات اطلاعاتی قرار گاه سیدالشهدا، ۳۰۷دنفر از اصفهان، ۹۰ نفر از تیپ ۱۸ الغدیر در یزد و ۵۳ شهید از تیپ قمر بنی هاشم در استان چهارمحال و بختیاری بوده‌اند.»

در بهمن ماه ۱۳۹۳استکی اعلام کرد: «این قرارگاه لشکرهای علمیاتی ۱۴ امام حسین(ع)، لشکر ۸ نجف اشرف، تیپ ۴۴ قمر بنی‌هاشم(ع)، تیپ الغدیر، گروه موشکی ۱۵ خرداد، تیپ ۴۰ مهندسی صاحب الزمان(عج)، مراکز آمادی و پشتیبانی از جمله مجتمع آموزشی امیرالمومنین(ع) و بیمارستان شهید صدوقی و ۳۰ گردان بسیجی را زیر نظر دارد.»

یگان ویژه «صابرین» :سابقه تاسیس این یگان ویژه نیروی زمینی سپاه به سال ۱۳۷۹ باز می‌گردد. نیروی‌های عضو این یگان که به طور عام «تکاور» نامیده می‌شوند، برای جذب، باید دوره‌های متعدد و سخت آموزش‌های نظامی، کوه‏نوردی، چتربازی و آمادگی جسمانی را طی کنند. تیپ‌ها و نیروهای تکاور این یگان در سه سطح «واکنش سریع»، «نیروی ویژه» و «نیروی مخصوص» سازمان‌دهی و تعریف شده‌اند. یگان صابرین در دهه گذشته ماموریت‌هایی در مقابله با گروه چپ‌گرا و مسلح «پ.ک.ک» (حزب کارگران کردستان) در مرزهای غربی و گروه «جیش العدل» در مرزهای شرقی ایران انجام داده است.

یگان «هوانیروز»: یگان هوانیروز سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که سال ۱۳۹۴ با دستور آیت‌الله خامنه‌ای، فرمانده کل قوا تشکیل شد، به طور عمده در پایگاه «فتح» درشهر کرج در  استان البرز متمرکز است. فرمانده این یگان با حکم فرمانده سپاه منصوب می‌شود و در حال تبدیل به مهم‌ترین مرکز بال‏گردی سپاه است. پشتیبانی بال‏گردی از عملیات‌های نیروی زمینی و انجام عملیات‌های «آفندی»، از مهم‌ترین ماموریت‌های این یگان محسوب می‌شود. سه بخش مهم این یگان عبارتند از: «مرکز آموزش‌های عالی هوانوردی»، «مرکز تحقیقات بال‏گردی» و «مرکز تعمیرات تخصصی بال‏گرد.»

سازمان «تحقیقات و جهاد خودکفایی»: سازمان تحقیقات و جهاد خودکفایی نیروی زمینی سپاه یک نهاد تحقیقات نظامی و تولید سلاح است که سال ۱۳۷۲ شکل گرفت. این سازمان در تعامل با وزارت دفاع و دانشگاه «امام حسین» که وابسته به سپاه است، فعالیت‌هایش را پیش می‌برد و در حوزه طراحی و ساخت خودروهای نظامی، سلاح، سرجنگی‌ها، مهندسی استحکامات، سیستم‌های مخابراتی و جنگ الکترونیک فعال است.

مجتمع دانشگاهی «حضرت امیرالمومنین»: مجتمع دانشگاهی «حضرت امیرالمومنین» با هدف سامان‏دهی آموزش‌های عالی مورد نیاز نیروی زمینی سپاه و تربیت نیروهای «مومن» و آماده دفاع سامان‏دهی شده است.. به گفته مسئولین دانشگاه حضرت امیرالمومنین، این مجتمع نقش مهمی در تربیت ایدئولوژیک و آموزش نظامی داوطلبان بسیجی و کادرهای سپاه در طول جنگ ایران و عراق، ایفا کرد. طبق گفته فرمانده مجتمع ، «سردار محمد کرمی»، بیش از ۷۰ درصد «شهیدان» از استان اصفهان و چهارمحال و بختیاری، در این مجتمع آموزش دیده بودند. در این مجتمع دوره های «عمومی و درجه داری پاسداری، طولی و عرضی اختصاصی، پدافندی توپخانه، مخابرات نیروهای و یژه و مخصوص» ارائه می شود.

نهادهای خدماتی: واحدهای تعاونی و تجاری وابسته به نیروی زمینی سپاه به طور عمده در حوزه مسکن فعال هستند. یکی از مهم‌ترین پروژه‌‌های تعاونی مسکن نیروی زمینی، ساخت ۷۰۰ واحد مسکونی در پروژه بزرگ مسکن سپاه با عنوان «شهید خرازی» در تهران است. از دیگر نهادهای مهم وابسته به نیروی زمینی سپاه باید به «مرکز خدمات رفاهی کارکنان» اشاره کرد که در حوزه توزیع و تهیه کالا فعالیت می کند.

 

 

 

سابقه تشکیل رسمی نیروی هوایی سپاه (نهسا) مانند دو نیروی زمینی و دریایی به ۲۶ شهریور سال ۱۳۶۴ باز می گردد، زمان صدور حکم «آیت‌الله خمینی» برای تشکیل نیروهای سه گانه سپاه. در سال‌های نخست انقلاب، مهم ترین ماموریت سپاه در حوزه هوایی، ارایه خدمات حمل و نقل به مقامات کشوری از طریق فرودگاه مهرآباد بود و در قالب یک یگان هوایی ایفای نقش می‌کرد و در جنگ ایران و عراق، ماموریت خاصی بر عهده نداشت.  به گفته «محسن رضایی»؛ فرمانده وقت سپاه، مسئولان این نهاد «قریب دوسال»، «در زمینه تشکیل نیروهای دریایی و هوایی» طرح‌های زیادی تهیه کرده بودند و در نهایت با موافقت و پیشنهاد شورای عالی سپاه، فرمان تشکیل «نیروی هوایی سپاه»، از سوی آیت‌الله خمینی صادر می‌شود. فرمانی که مخالفانی در ارتش و سطوح بالای سیاسی داشته ولی به محض صدور فرمان، فرماندهان سپاه به سرعت و با راه‌اندازی آموزشگاه‌های موشکی زمین به زمین، توپخانه ضدهوایی، خلبانی و خلبانی هلیکوپتری، این نیرو را توسعه داده و نهادینه کردند.

 

سابقه تلاش‌های معطوف به تاسیس نیروی دریایی سپاه با اسم اختصاری «ندسا» به سال ۱۳۶۰ باز می گردد.  در کوران جنگ ایران و عراق (۱۳۶۷-۱۳۵۹)‌، یگان دریایی سپاه که  دو جزیره منطقه «خورموسی»، نخستین محل استقرار و فعالیتش بود، نطفه اولیه این نیرو محسوب می شود. این یگان از سال ۱۳۶۱، به تدریج از نظر عملیاتی تمام فعالیت‌های نیروی دریایی ارتش را برعهده گرفت و توسعه یافت. این یگان در ابتدا تحت نظر «قرارگاه‌ دریایی نوح»  و «قرارگاه مسعودیه»  فعالیت می‌کرد با این حال، صدور  فرمان مورخ ۲۶ شهریور ۱۳۶۴ «آیت‌الله خمینی»، موقعیت آن را تغییر داد.

در آن زمان، رهبر وقت جمهوری اسلامی در نامه‌ای به «محسن رضایی»، فرمانده وقت سپاه دستور تشکیل «نیروهای زمینی، هوایی و دریایی» در سپاه را صادر کرد و «نیروی دریایی سپاه» تشیکیل شد. این نیرو از سال ۱۳۶۵ به رکن مهم ایران در برخی عملیات‌های دریایی در طول جنگ ایران و عراق تبدیل شد و در برخی عملیات‌‌ها مانند «والفجر ۸» نقش محوری بازی کرد. در این عملیات نیروهای ایران جزیره استراتژیک «فاو» در نزدیکی شهر «بصره» را در تسخیر کردند.

نماینده ولی فقیه: مسئول نمایندگی ولی فقیه در نیروی دریایی سپاه توسط نماینده ولی فقیه در سپاه منصوب می‌شود. نمایندگی ولی فقیه در سپاه، در مناطق پنج‌گانه تحت کنترل نیروی دریایی ارتش نیز دفتر دارد. مسئولان این نمایندگی‌ها نیز توسط نماینده ولی فقیه در سپاه منصوب می‌شود. نماینده ولی فقیه در نیروی دریایی سپاه، مسئول انتصاب معاون سیاسی و معاون روابط عمومی و تبلیغات نیروی دریایی سپاه نیز است.

نیروهای ویژه تکاوری اباعبدالله:  نیروهای ویژه تکاوری «اباعبدالله» یکی از مهم‌ترین یگان‌های نیروی دریایی سپاه محسوب می‌شود. این یگان مستقل نظامی ویژه (Sepah Navy Special Force) در  سال ۱۳۸۶ تاسیس شد. محل شروع فعالیت این یگان، جزیره فارور در فاصله ۲۵ کیلومتری مرز ایران بود. تعداد نیروهای ویژه مستقر در این یگان، ۵۰۰ تا ۶۰۰ نفر اعلام شده است. این یگان ویژه که در حال حاضر به تیپ تبدیل شده است، در برخی ماموریت‌های دریایی مقابله با دزدان دریایی نیز مشارکت داشته است. در خرداد ۱۳۹۵، «علی فدوی», فرمانده وقت نیروی دریایی سپاه از اجرای برنامه‌های عملیاتی و آموزشی برای نیروهای محور مقاومت در یگان ویژه سپاه خبر داده بود. منظور از محور مقاومت، شیعیان ساکن کشورهای سوریه، عراق، لبنان، افغانستان و پاکستان است که به طور مدوام از سوی سپاه پاسداران جذب می‌شوند و پس از دریافت آموزش‌های نظامی لازم، به مناطق جنگی یا ماموریت‌های مدنظر سپاه اعزام می‌شوند.

تیپ تکاوران و تفنگداران دریایی امام سجاد: تیپ تکاوران و تفنگداران دریایی «امام سجاد» در جزیره ابوموسی واقع شده و بخشی از ماموریت‌های پدافندی سپاه در حفاظت از جزایر ایرانی در خلیج فارس را بر عهده دارد. مهم‌ترین جزایر تحت پوشش این تیپ عبارتند از سیری،‌ تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی. علاوه بر تیپ امام سجاد، «تیپ مستقل انصارالحجه» هم در این مناطق به ایفای ماموریت مشغول هستند.

دانشگاه دریایی امام خامنه‌ای: این دانشگاه که در زیباکنار گیلان قرار دارد، ابتدا به صورت «دانشکده علوم و فنون دریایی امام خامنه‌ای» فعال شد و از سال ۱۳۹۵ و با تجمیع دانشکده‌ علوم شناوری چالوس، دانشکده موشکی و دانشکده دریایی بندرعباس، فعالیت‌های خود را توسعه داد.

مرکز عالی تربیت جهادی و تکاوری سیدالشهدا: مرکز عالی تربیت جهادی و تکاوری «سیدالشهدا» در سال ۱۳۶۲ تاسیس شده است. آموزش غواصی، ملوانی و موتورهای مکانیک بنزینی در این مرکز صورت می‌گیرد.

سازمان تحقیقات و جهاد خودکفایی: «سازمان تحقیقات و جهاد خودکفایی» یک مرکز علمی آموزشی است که در حوزه صنایع دریایی و ساخت سلاح فعالیت می‌کند. دفتر مرکزی این سازمان در تهران، جنب ستاد نیروی دریایی سپاه قرار دارد ولی عمده فعالیت ‌های آن در استان‌های جنوبی ایران متمرکز شده است. ساخت قایق و شناورهای تندرو،  ساخت ناوشکن و زیردریایی و ارتقای توان تسلیحاتی بالگرد و شناور، از جمله دستورکار این مرکز اعلام شده است. این سازمان، پروژه‌های خود را در همکاری با «موسسه کشتی‌سازی شهید محلاتی»، وابسته به قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیای سپاه اجرایی می‌کند. سازمان تحقیقات و جهاد خودکفایی همچنین یکی از بانیان «مرکز نوآوری و رشد فناوری دریایی» است که در بندرعباس و با مشارکت «دانشگاه صنعتی امیرکبیر» راه‌اندازی شده است. نیروی دریایی سپاه همچنین در طراحی پروژه‌هایش از « آزمایشگاه دریایی و حوضچه تفت» که واقع در «دانشگاه امام حسین» سپاه است، استفاده می‌کند.

مدارس شجره طیبه: مجتمع مدارس «شجره طبیه» که شامل ۳۲ مدرسه است، وابسته به نیروی دریایی سپاه هستند. یکی از طرح‌های مهم که در این مدارس اجرایی می‌شد، «طرح رهروان شهید فهمیده» بود. در این طرح که در استان‌های خوزستان، بوشهر، هرمزگان و سیستان و بلوچستان اجرا می‌شود، دانش‌آموزان بالای ۱۳سال دو دوره آموزشی ۴۵ روزه و یکساله را می‌گذارند تا با نیروی دریایی سپاه در ارتباط باشند. این مدارس در پیوند با نهادهای مذهبی و آموزشی مشهور به «بیت‌الزهرا»، یک شبکه مذهبی-آموزشی در استان‌های جنوبی کشور تشکیل داده است. این مدارس به برگزاری دوره های آموزش قرآن از طریق شیوه های نوین ، طراحی مسابقه نقاشی،  کاردستی و قصه گویی می پردازند.

مراکز درمانی: نیروی دریایی سپاه یکی از فعال‌ترین نیروهای سپاه در حوزه درمان است. این نیرو در استان‌های جنوبی کشور اقدام به ساخت درمانگاه‌های متعدد کرده است که علاوه بر خدمات رسانی به پرسنل نیروی دریایی، به صورت عمومی نیز خدمات بهداشتی و درمانی عمومی و تخصصی ارائه می‌دهند.

از فروردین ۱۳۹۷ به بعد، «سردار محمدحسین سپهر» به عنوان جانشین فرمانده بسیج در حال فعالیت است.

پس از حسین طائب، از ۱۲مهر ۱۳۸۸ تا ۱۷آذر ۱۳۹۵، «محمدرضا نقدی» ریاست سازمان بسیج را بر عهده گرفت.

سابقه تشکیل بسیج مستضعفین به ۵ آذر ۱۳۵۸ باز می‌گردد،‌ یک سال بعد این نهاد با رای مجلس قانونی شد تا به یکی از ابزارهای تحقق رویای «آیت‌الله روح‌الله خمینی»، رهبر سابق جمهوری اسلامی برای تشکیل ارتش ۲۰ میلیونی تبدیل شود. لایحه قانون تشکیل بسیج به عنوان یک نهاد دولتی در تاریخ ۱۰ اردیبهشت ۱۳۵۹ به تصویب هیات وزیران رسید و برای تصویب نهایی به مجلس فرستاده شد. طبق این لایحه، «سازمان بسیج ملی»، «زیر نظر فرمانده کل قوا و وابسته به وزارت کشور» تشکیل و مقرر شد شرح وظایف و تشکیلات و پست‌های بسیج را «سازمان امور اداری و استخدامی کشور» تهیه و آیین‌نامه‌های اجرایی به تصویب هیات وزیران برسد.

بروز برخی ناآرامی‌های اجتماعی در شهرهایی چون مشهد و اسلامشهر در این دوران، توجه فرماندهان سپاه برای استفاده از ظرفیت بسیج برای سرکوب ناآرامی‌های احتمالی را به خود جلب می‌کند و بسیج به عنوان یک رکن مهم فعالیت‌های امنیتی وارد میدان می‌شود. تاسیس «صندوق قرض‌الحسنه بسیجیان»، بنیاد تعاون بسیج، موسسات علمی و آموزشی، فرهنگی و هنری و بهداشتی از دیگر مراحل بزرگ شدن بسیج در این دوران است. گام تکمیلی برای افزایش نفوذ بسیج در جامعه ایران، با گسترش تشکیلات بسیج دانش آموزی برداشته شد و به دنبال آن سازمان بسیج دانشجویی از راه رسید. انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۷۶، نقطه ورود بسیج به حوزه سیاست است و بسیج در این دوران به عنوان یک بازیگر مخالف دولت خاتمی و مجلس ششم به ایفای نقش می‌پردازد. در حوادث سال ۱۳۷۸ و برخورد با دانشجویان معترض، بسیج دومین تجربه درون شهری در سرکوب معترضان را از سر گذراند. اوج فعالیت‌های سیاسی بسیج به انتخابات ۱۳۸۸ باز می‌گردد که بسیج مهم‌ترین نقش را در سرکوب معترضان به نتیجه انتخابات ریاست جمهوری آن سال ایفا کرد.

در ادبیات سازمان بسیج، «ارتش ۲۰ میلیونی» به عنوان یک نماد اعلام شده از سوی آیت‌الله روح‌الله خمینی، رهبر سابق جمهوری اسلامی، هدف نهایی جذب و ساماندهی این تعداد عضو است. سهم بسیج ویژه در تامین این ارتش، ۳۰۰ هزار نفر، سهم بسیج فعال ۳.۷ میلیون نفر و سهم بسیج عادی ۱۶ میلیون نفر در نظر گرفته شده بود. در سال‌های اخیر فرماندهان بسیج ادعا کرده‌اند که تعداد اعضای بسیج از این سقف عبور کرده و به بیش از ۲۵ میلیون نفر رسیده است. اثبات یا رد چنین ادعایی در حال حاضر ممکن نیست، چون دسترسی به اسناد و مدارک این سازمان ممکن نیست و این سازمان نیز برای اثبات ادعاهای خود مدارکی را در اختیار رسانه‌ها قرار نداده است. این وضعیت درباره اغلب آمارهایی که درباره فعالیت‌های سازمان بسیج منتشر می‌شود و در این چارت مطرح شده، نیز صادق است. در حال حاضر تنها منبع آماری درباره فعالیت‌ها و دستاوردهای سازمان بسیج، خود این سازمان است و هیچ نهاد ناظر یا رسانه‌ مستقلی امکان دسترسی یا راستی‌آزمایی این داده‌ها را ندارد. طرح این داده‌ها در این چارت، به معنای تایید این داده‌ها نیست و نقل ادعاهای مطرح‌شده از سوی مقام‌های سازمان بسیج مستضعفین محسوب می‌شود.

نماینده ولی‌فقیه در بسیج: مسئول نمایندگی ولی فقیه در بسیج توسط نماینده ولی فقیه در سپاه منصوب می شود. «دفتر تایید محتوا» از دیگر زیرمجموعه های مهم نمایندگی ولی فقیه در بسیج است که به ارزیابی و تایید محتوای برنامه‌های تبلیغاتی این سازمان می‌پردازد. «حجت‌الاسلام محمدرضا تویسرکانی»، هم‌اکنون نماینده ولی فقیه در بسیج است.

سازمان بسیج سازندگی: سازمان بسیج سازندگی ۱۷ اردیبهشت سال ۱۳۷۹ به فرمان آیت‌الله علی خامنه‌ای تشکیل و جایگزین «جهاد سازندگی» شد. آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار با فرماندهان سپاه و بسیج، این طرح را ایده شخصی خودش اعلام کرده و هدف طرح را سازماندهی جوانان برای حضور در مناطق محروم و فعالیت‌های عمرانی، اعلام کرده و شناسایی حوزه‌ها و تامین بودجه را به دولت واگذار کرده است. فرمانده بسیج سازندگی با حکم فرمانده بسیج منصوب می‌شود. در زیرمجموعه این سازمان، «قرارگاه گروه‌های جهادی» فعال است که در همه استان‌ها تشکیل شده است. نهاد رابط بین دولت و سازمان بسیج سازندگی، کارگروهی موسوم به «ستاد پشتیبانی از اردوهای جهادی» است. ریاست این کارگروه در سطح ملی با وزیر کشور است و سطح استانی با ریاست استانداران، فعالیت می‌کند. حوزه‌های فعالیت سازمان بسیج سازندگی بر اساس آیین نامه اجرایی که سال ۱۳۸۶ به تصویب هیات دولت رسیده، عبارتند از فعالیت‌های عمرانی زودبازده در حوزه کشاورزی، عمرانی، صنایع تبدیلی، انرژی، راه و ساختمان و بهداشت و درمان، فعالیت‌های عام‌المنفعه در مناطق محروم، فعالیت‌های امدادی در حوادث غیرمترقبه، فعالیت‌های فرهنگی در حوزه‌های دینی، هنری، ورزشی، محیط زیست و سوادآموزی، فعالیت‌های مردم یاری و پروژه‌های اقتصادی کم هزینه.

سازمان بسیج سازندگی علاوه بر عقد قرارداد به عنوان پیمانکار با نهادهای دولتی، می‌تواند بودجه مورد نیاز طرح را به صورت مستقیم از سازمان برنامه و بودجه دریافت کند. سیر حرکت این سازمان در طول ۱۸ سال گذشته از اردوهای تابستانی برای فعالیت‌های عمرانی در مناطق محروم به فعالیت‌های اقتصادی تغییر کرده و هم از نظر فعالیت‌ها و هم از نظر اعتباری از دولت تقریبا مستقل شده و به صورت موازی به فعالیت می‌پردازد. این سازمان اعلام کرده که در طول هر سال، بیش از ۸۰۰ هزار نفر را در قالب اردوهای جهادی به مناطق محروم برای انجام فعالیت‌های عمرانی و خدماتی اعزام می‌کند. ارائه خدمات پزشکی و آموزش‌های فرهنگی، مذهبی و اجتماعی از دیگر برنامه‌های اردوهای جهادی تابستانی است. همچنین بر اساس گزارش اردیبهشت ۱۳۹۷،  رئيس سازمان بسیج سازندگی،‌ این نهاد نظامی-اقتصادی تاکنون، ۱۴۵هزار واحد تولیدی در ۱۳حوزه ایجاد کرده است. حوزه‌های مسکن، صنایع تبدیلی و کشاورزی از حوزه های مورد علاقه سازمان بسیج سازندگی است که اکنون یک پیمانکار مهم اقتصادی و عمرانی محسوب می‌شود. این سازمان با حمایت شبکه بانکی وابسته به سپاه، در پرداخت تسهیلات بانکی به پروژه‌های اقتصادی نیز فعال شده است.  از سال ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۴، «سردار محمود صلاحی»، از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۲ «سردار مجید خراسانی»،  از سال ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۴، «ابراهیم عزیزی» و از سال ۱۳۹۴ تاکنون، سردار «نعمان غلامی»، فرمانده سازمان بسیج سازندگی بوده‌اند.

«سازمان هنری رسانه‌ای اوج»از جمله نهادهای وابسته به بسیج مستضعفین است که از سال ۱۳۹۰ فعالیت خود را شروع کرده است و به طور عمده بر حوزه سینما و تولیدات هنری متمرکز است. در زیرمجموعه این سازمان، «مرکز فیلم و سریال»، «مرکز تولیدات رسانه‌ای بین‌الملل»، «خانه طراحان طرح و گرافیک انقلاب اسلامی»، «خانه طراحان تبلیغات انقلاب اسلامی»، «مرکز هنرهای نمایشی انقلاب اسلامی»، «خانه مستند انقلاب اسلامی»، «خانه فیلم داستانی انقلاب اسلامی»، «خانه پویانمایی (انیمیشن) انقلاب اسلامی»، «مرکز ماوا (ویژه موسیقی) و «خانه سرود انقلاب اسلامی» فعال هستند. از نمونه فعالیت‌های این سارمان، طراحی و نصب بیلبوردهای ضدآمریکایی در دوران مذاکرات هسته‌ای، ساخت کلیپ امیر تتلو روی ناو جماران در خلیج فارس، ساخت فیلم‌های بادیگارد، ایستاده در غبار، به وقت شام و ماجرای نیم‌روز، سریال پایتخت، تولید ۷۰۰ مستند و سرمایه‌گذاری کلان و دامنه‌دار برای ساخت فیلم‌های سینمایی و سریال، را می‌توان اشاره کرد. شبکه تلویزیونی افق نیز محصولات خود را به طور عمده از طریق سازمان اوج تامین می‌کند. سازمان اوج، حامی اصلی «جشنواره فرهنگی هنری عمار» است که جشنواره‌ای شبیه جشنواره فیلم فجر محسوب می‌شود و به تبلیغ و تحسین آثار انقلابی می‌پردازد. به گفته مدیران این موسسه، در زیرمجموعه این سازمان، ۸۰ موسسه فعال هستند و در این موسسه‌ها ۲۶۰۰ هنرمند فعالیت می‌کنند.

سازمان بسیج طلاب و روحانیون: «سازمان بسیج طلاب و روحانیون» بر اساس نامه مورخ ۲ آذرماه ۱۳۶۷ «آیت‌الله خمینی» تشکیل شده است. تا سال ۱۳۸۰، بسیج طلاب بخشی از سازمان بسیج دانشجویی بود. از سال ۱۳۸۰ با دستور آیت‌الله خامنه‌ای، این بخش منفک و مسئولیت اداره آن به نماینده ولی فقیه در بسیج محول شد. این سازمان دارای ۱۴۰۰ پایگاه در حوزه‌های علمیه است و تعداد اعضای آن ۱۶۰هزار نفر اعلام شده است. سرگروه‌های «حلقه‌های صالحین» در همه سازمان‌های اقشار ۲۲ گانه توسط سازمان بسیج طلاب تعیین می‌شود. این سازمان همچنین مسئول ارسال مبلغین مذهبی به اردوهای راهیان نور و اعزام مشاور به مدارس است. «تیپ۸۳ امام صادق» که در قم واقع شده است و زیرمجموعه سپاه محسوب می‌شود، مسئول آموزش رزمی طلاب در سراسر کشور است. بسیج طلاب دو استان قم و خراسان‌رضوی به طور مستقیم زیر نظر این تیپ فعالیت می‌کنند.

این سازمان همچنین اقدام به مسلح کردن هزاران نفر از عشایر کرده است تا بتواند اهداف دفاعی و امنیتی مدنظر سپاه و بسیج را تامین کند. تسلیح عشایر ایران با نظر آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی اجرایی شده است. در این طرح، سپاه ابتدا ۲۰۰ هزار قبضه سلاح‌های شکاری عشایر را جمع‌آوری کرده و سپس اقدام به صدور مجوز برای داشتن سلاح کرده است. مجوزهای سلاح عشایر به طور سالیانه صادر می‌شود و «مرکز سلاح و مهمات سپاه»، مسئول صدور جواز اسلحه عشایری است. این مرکز سالانه ۱۵ هزار مجوز صادر می‌کند. علت صدور این مجوز، نیازهای دفاعی عشایر در زندگی‌ شخصی آنها اعلام شده است. از سوی دیگر، بخشی از عشایر ایران با حکم ماموریت مسلح می‌شوند و نیروی وابسته به سپاه هستند. سازمان بسیج عشایر همچنین در زمینه اقتصادی هم فعال شده و با همکاری پایگاه‌های مقاومت بسیج، به عشایری که قصد فعالیت‌های اقتصادی دارند، تسهیلات اقتصادی می‌پردازد.

=== نیروی قدس ===

نماینده ولی‌فقیه همچنین در تمام سازمان‌های وابسته به سپاه در سطح ملی و استان ها، تشکیلات و نماینده دارد. ««سازمان بسیج طلاب و روحانیون»، که در چارت اداری یکی از سازمان‌های اقشار ۲۲‌گانه تحت نظر سازمان بسیج مستضعفین است، در عمل زیر نظر نمایندگی ولی فقیه در سپاه فعالیت می‌کند.  در طول چهار دهه گذشته، این افراد نماینده ولی فقیه در سپاه بوده‌اند: حسن لاهوتی (شهریور تا آذر ۱۳۵۸)، فضل الله محلاتی (خرداد ۱۳۵۹ تا آذر ۱۳۶۰)، محمدرضا فاکر (آذر ۱۳۶۰ تا تیرماه ۱۳۶۲)، حسن طاهری خرم آبادی (تیرماه ۱۳۶۲ تا آذر ۱۳۶۲) فضل‌الله محلاتی (آذر ۱۳۶۲ تا اسفند ۱۳۶۴)، محمود محمدی عراقی (اسفند ۱۳۶۴ تا اسفند ۱۳۶۷ در مقام جانشین نماینده ولی‌فقیه)، عبدالله نوری (اسفند ۱۳۶۷ تا تیرماه ۱۳۶۹)، محمود محمدی‌عراقی (تیرماه ۱۳۶۹ تا بهمن ۱۳۷۰)، محمدعلی موحدی‌کرمانی (بهمن ۱۳۷۰ تا دی ماه ۱۳۸۴)، علی سعیدی (دی ماه ۱۳۸۴ تا اسفند ۱۳۹۶)، عبدالله حاج‌صادقی (اسفند ۱۳۹۶ تاکنون (دی‌ماه ۱۳۹۷)).

طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و دستور سید روح‌الله خمینی و سید علی خامنه‌ای سپاهیان تا هنگامی که در سازمان سپاه خدمت می‌کنند حق فعالیت در زمینه‌های سیاسی را ندارند. محمدباقر ذوالقدر معاون سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بود و در دولت نهم (محمود احمدی نژاد) به سمت معاونت وزارت کشور و معاون امنیتی انتظامی این وزراتخانه منصوب شد. روابط عمومی وزارت کشور اعلام کرد چون سردار ذوالقدر با حکم سید علی خامنه‌ای در سمت «جانشین فرماندهی کل سپاه» فعالیت داشت، با کسب مجوز از وی به سمت جدید منصوب شد.