ایرج جنتی عطایی
نام و نام خانوادگی: ایرج جنتی عطائی ملیت: ایرانی حرفه: نمایش‌نامه‌نویس/ کارگردان تئاتر/ ترانه‌سرا/ شاعر تحصیلات: - فارغ‌التحصیل رشته‌ی «تئاتر» در دانشکده‌ی هنرهای نمایشی دانشگاه تهران - دکترای رشته‌ی «جامعه‌شناسی هنر» از کالج چلسی تاریخ تولد: ۱۹دی ۱۳۲۵/ ۹ژانويه ۱۹۴۷ محل تولد: مشهد محل‌های سکونت: مشهد/ دزفول/ تهران/ لندن هم‌سر: شهین فرزندان: مزدک و مریم برخی عناوین: - از بنیان‌گذاران گروه «مزدک» در تئاتر - از بزرگان تاریخ ترانه در ایران - از آغازگران «ترانه‌ی نوین» در ایران - برنده‌ی جایزه‌ی «فروغ» در ۱۳۵۱ به‌خاطر ارزش‌های هنری و اجتماعی ترانه‌هایش و تلاش برای ارتقاء فکر و توسعه‌ی فرهنگ با متن ترانه‌ها
زندگی‌نامه ایرج جنتی عطایی
ایرج جنتی عطائی (زاده‌ی ۱۹دی ۱۳۲۵ در مشهد) شاعر و ترانه‌سرای مشهور ایرانی است. پدر ایرج جنتی عطایی بااصالتی تبریزی و مادرش از تبار مهاجران عشق‌آباد بود. مادر در خانه اهل کتاب و مطالعه بود و پدر که از پرسنل نیروی هوائی ارتش بود و از جمله در استودیوی رادیو نیروی هوائی صدابرداری می‌کرد، در خانه به‌طور تجربی سازهای تار و فلوت می‌نواخت و کلام زمزمه‌هایش را از متن سروده‌های شاعرانی چون شهریار، عماد خراسانی، رهی معیری و ... بر حسب نوائی که می‌نواخت تأمین می‌کرد. در همان ایستگاه رادیوئی ترانه‌ها و نمایش‌های رادیوئی هم پخش می‌شد.
اولین تجربه بازیگری
ایرج ۶-۷ساله بود که نمایشی رادیوئی به‌نام «کوروش» به‌کارگردانی «خسرو شریف‌پور» برای آن رادیو ساخته می‌شد. به‌واسطه‌ی شغل و رابطه‌ی پدر با کارگردان، نقش دوره‌ی کودکی «کوروش» به ایرج سپرده شد و این اولین تجربه‌ی هنری او در عالم نمایش بود.
ترانه‌سرایی
ترانه از همان دوره‌ی کودکی شعرهائی نیز برای خودش می‌نوشت تا این که در ۱۶-۱۷سالگی طی رابطه با دوستی در دبیرستان به‌نام «علی‌رضا کاووسی» که ویلون می‌نواخت کار ترانه را به‌طور جدی تجربه کرد. بعد با یک نوازنده‌ی سنتور به‌نام «میلاد کیائی» آشنا شد و با او به ساخت ترانه برای صدای یک خواننده‌ی زن پرداخت. خود ایرج نام این خواننده را «خانم فراست» به‌یاد داشته و عنوان کرده است. محصول کار این ترکیب شب‌های سه‌شنبه از برنامه‌ئی غیرحرفه‌ئی در رادیوایران پخش می‌شد.
ایرج از طریق دوست و هم‌محله‌ئی‌اش، «بابک بیات» در ملاقاتی با «سلیمان اکبری» آهنگ‌ساز شاغل در رادیو ملودی‌یی گرفت که روی آن ترانه بنویسد. سروده‌ی ایرج برخلاف تلاش ترانه‌سرائی دیگران بر روی این ملودی از نظر آهنگ‌ساز موفق بود. این ترانه «شکوه» نام گرفت و با صدای «الهه» اجرا و ضبط شد. ترانه‌ی «شکوه» جمعه‌روزی از برنامه‌ی «شما و رادیو» پس از معرفی توسط خواننده با ذکر نام ترانه‌سرای جوان «ایرج جنتی عطائی» شنیده شد.
همکاری با بابک بیات
ایرج جنتی عطایی پس از آن با یکی از درخشان‌ترین چهره‌های آهنگ‌سازی موسیقی پاپ در دهه‌ی ۴۰ و اوایل دهه‌ی ۵۰ خورشیدی به‌نام «پرویز مقصدی» آشنا شد و شروع به همکاری کرد. از نتیجه‌ی همکاری ایرج و «پرویزمقصدی» در دهه‌ی ۴۰ خورشیدی می‌توان به این ترانه اشاره کرد.
- «گل سرخ» و «غروب آشنائی» با صدای «ویگن دردریان» معروف به «ویگن»
- «برگشته‌مژگان» با صدای «عارف عارف‌کیا» معروف به «عارف»
- «قصه‌ی وفا» و «بی‌قرار» با صدای «فائقه آتشین» معروف به «گوگوش»
- «دریا، دریا» و «نم‌نم بارون» با صدای «آذر محبی تهرانی» معروف به «رامش»
- «بذار امشب بخوابم» و «لالائی» با صدای «منوچهر سخائی»
ایرج جنتی عطائی در همین دوره نیز چندین ترانه با موسیقی «محمد سریر» برای صدای «محمد نوری» سرود.
کار در استودیو طنین
پس از این دوره ترانه‌سرائی را در «استودیو طنین» ادامه داد، مکان و نهادی اساساً مستقل که فعالیت در آن با «تورج نگهبان» و «شهیار قنبری» و آهنگ‌سازانی چون «پرویز اتابکی»، «بابک افشار»، واروژان» موج نوی ترانه را بیش‌تر و بهتر حرکت بخشید. ایرج جنتی عطائی بین سال‌های ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۷ را دوره‌ئی می‌داند که ترانه در خروج از قالب کهن و مقام سنتی به اوج طلائی خود رسید و البته بر اهمیت نقش پیشینیان این دوره که ترانه‌سرایانی چون «ناصر رستگارنژاد»، «نوذر پرنگ»، «مسعود هوشمند»، «هوشنگ شهابی» و مهم‌تر از همه «پرویز وکیلی» بودند تأکید می‌کند که تلاش کرده بودند هنجارها، قالب‌ها و ساختار زبانی را در ترانه تغییر دهند و همین‌طور به‌طور خاص از «تورج نگهبان» که در هر ۲دوره ترانه می‌سرود و طی مدت فعالیت ایرج در «استودیو طنین» مشوق او بود و میدان عمل را برای او و ترانه‌سرایان جوان‌تر باز می‌گشود، با احترام یاد می‌کند.
او از هم‌دوره‌های ترانه‌ی نوین که اساساً پس او به این کاروان پیوستند، به «شهیار قنبری»، «اردلان سرفراز»، «فرهاد شیبانی»، «مسعود امینی»، «کریم محمودی»، «محمدعلی بهمنی»، «حسین منزوی»، «علی‌رضا طبائی»، «مهدی اخوان لنگرودی»، «بامداد جویباری»، «منصور تهرانی»، «اکبر ذوالقرنین»، «سعید دبیری»، «رضا شمسا»، «محمدعلی شیرازی»، و «محمد صالح‌علا» و خانم‌ها «آذر صراف‌پور»، «شهین حنانه»، «مینا اسدی» و «زویا زاکاریان» اشاره می‌کند
دستگیری ایرج جنتی عطایی
ترانه‌های «بن‌بست»، «خونه» و «جنگل» در ۱۳۵۲ با سروده‌های ایرج جنتی عطائی، موسیقی «بابک بیات» و اجرای «داریوش اقبالی» منتشر شد. سرایش ترانه‌ی «جنگل» به‌طور مشخص تحت تأثیر قیام سیاهکل بود و این ترانه‌ها توجه ساواک حکومت پهلوی را به خود جلب کرد و منجر به دستگیری ایرج جنتی عطائی در ۱۳۵۳ شد.
پس از آن با محدودیت‌هائی در کار ترانه‌سرائی مواجه بود ولی به‌هر ترتیب از فعالیت باز نماند و در سیری صعودی ترانه‌های درخشان دیگری سرود. از ترانه‌های برجسته‌تر او از آغاز دهه‌ی ۵۰ خورشیدی تا سال ۱۳۵۷ می‌توان به این آثار اشاره کرد:
- با موسیقی «پرویز اتابکی» و تنظیم «واروژ هاخباندیان» معروف به «واروژان»:
«هم‌خونه» با صدای «فائقه آتشین» معروف به «گوگوش»
«عروسک شکسته» با صدای «شمسی اشتری» معروف به «نلی»
- با موسیقی «علی‌حسین بیات زرندی مطلق» معروف به «بابک بیات» و تنظیم «واروژ هاخباندیان» معروف به «واروژان»
«غریبه» (ای خدا) با صدای «عارف عارف‌کیا» معروف به «عارف»
«فریاد زیر آب» با صدای «داریوش اقبالی» معروف به «داریوش»
«کتیبه» با صدای «فائقه آتشین» معروف به «گوگوش»
«هیچ‌کی مثل تو نبود» با صدای «فائقه آتشین» معروف به «گوگوش»
- با موسیقی «علی‌حسین بیات زرندی مطلق» معروف به «بابک بیات» و تنظیم «محمد اوشال» «خونه» با صدای «داریوش اقبالی» معروف به «داریوش» «خورشید خانوم» با صدای «داریوش اقبالی» معروف به «داریوش» «یه نفر یه روز می‌آد» با صدای «فائقه آتشین» معروف به «گوگوش» «خاکستری» با صدای «ابراهیم حامدی» معروف به «ابی» «مولای سبزپوش» با صدای «ابراهیم حامدی» معروف به «ابی»
- با موسیقی و تنظیم «واروژ هاخباندیان» معروف به «واروژان»
«دریائی» با صدای «فائقه آتشین» معروف به «گوگوش»
«شب شیشه‌ئی» با صدای «فائقه آتشین» معروف به «گوگوش»
«وقتشه» با صدای «فائقه آتشین» معروف به «گوگوش»
«هم‌سفر» با صدای «فائقه آتشین» معروف به «گوگوش»
«خوابم یا بیدارم» با صدای «فائقه آتشین» معروف به «گوگوش»
«باور کن» با صدای «فائقه آتشین» معروف به «گوگوش»
«پل» با صدای «فائقه آتشین» معروف به «گوگوش»
«ماه‌پیشونی» با صدای «فائقه آتشین» معروف به «گوگوش»
«کندو» با صدای «ابراهیم حامدی» معروف به «ابی»
«پوست شیر» با صدای «ابراهیم حامدی» معروف به «ابی»
«برادرجان» با صدای «داریوش اقبالی» معروف به «داریوش»
«عشق من عاشقم باش» با صدای «داریوش اقبالی» معروف به «داریوش»
با موسیقی و تنظیم «علی‌حسین بیات زرندی مطلق» معروف به «بابک بیات»
«شهر غم» با صدای «داریوش اقبالی» معروف به «داریوش»
«علی کنکوری» با صدای «داریوش اقبالی» معروف به «داریوش»
«بن‌بست» با صدای «داریوش اقبالی» معروف به «داریوش»
«جنگل» با صدای «داریوش اقبالی» معروف به «داریوش»
«رسول رستاخیز» با صدای «داریوش اقبالی» معروف به «داریوش»
«طلایه‌دار» با صدای «داریوش اقبالی» معروف به «داریوش»
«شب آفتابی» (عروسک) با صدای «داریوش اقبالی» معروف به «داریوش»
«خانه‌به‌دوش» با صدای «عبدالحسن ستارپور» معروف به «ستار»
«تپش» با صدای «ابراهیم حامدی» معروف به «ابی»
«خاتون» با صدای «ابراهیم حامدی» معروف به «ابی»
«سایه» با صدای «ابراهیم حامدی» معروف به «ابی»
«خورجین» با صدای «ابراهیم حامدی» معروف به «ابی»
«سبد» با صدای «ابراهیم حامدی» معروف به «ابی»
با موسیقی «منوچهر طاهرزاده» و تنظیم «منوچهر چشم‌آذر»
«شب‌خوون» با صدای «داریوش اقبالی» معروف به «داریوش»
- با موسیقی «فرید زلاند» و تنظیم «واروژ هاخباندیان» معروف به «واروژان» «یاور همیشه‌مؤمن» با صدای «داریوش اقبالی» معروف به «داریوش»
با موسیقی «سیاوش قمیشی» و تنظیم «آندرانیک آساطوریان» معروف به «آندرانیک»
«گل بارون‌زده» با صدای «داریوش اقبالی» معروف به «داریوش»
با موسیقی و تنظیم «آندرانیک آساطوریان» معروف به «آندرانیک»
«جشن دل‌تنگی» با صدای «داریوش اقبالی» معروف به «داریوش»
با موسیقی و تنظیم «اسفندیار منفرزاده»
«سقف» با صدای «فرهاد» معروف به فرهاد»
جنتی عطایی پس از انقلاب
ایرج جنتی عطائی پیش از انقلاب ۱۳۵۷ به انگستان مهاجرت کرد، طی سال‌های اول در تکمیل تحصیلاتش به دکترای رشته‌ی «جامعه‌شناسی هنر» از کالج چلسی نائل شد و تا امروز در تبعید به آفرینش‌گری هنری ادامه داده است و هر بار که باز به عرصه می‌آید هم‌چنان پرطراوت و پربارتر شعاعی از عواطف راستین و جاری را منعکس می‌کند.