کاربر:Hossein/1403619صفحه تمرین
زندان قصر یکی از قدیمیترین کاخ های پادشاهان قاجار بود که در ۱۱۷۷خورشیدی و در ابتدای سلطنت فتحعلی شاه ساخته شد. وجه تسمیه نامگذاری زندان نیز برگرفته از بنای پیشین، قصر قجری، است. همچنین این بنا فاقد پنجرههای بیرونی بود و از این جهت بیشتر از آن که به یک کاخ پادشاهی شبیه باشد به یک قلعه نظامی شباهت داشت. در زمان مظفرالدین شاه این بنا از بین رفت و در زمان رضاشاه زندان جدید در آن ساخته شد. طراح زندان یک افسر قزاق روستبار بود. بعد از کودتای ۱۳۳۲ قسمتهای الحاقی ساخته شد و ساختمان زندان سیاسی نیز در همین سالها ساخته شد. زندان قصر برای دههها در زمان قاجار و پهلوی مورد استفاده قرار گرفت. این زندان در سال 1383 تعطیل شد و در فهرست آثار ملی سازمان میراث فرهنگی جای گرفت. در سال 1391 این زندان توسط شهرداری تهران به باغ موزه تبدیل شد و در آبان همان سال افتتاح شد.
تاریخچه
«زندان قصر جای مخوفی است. دیوارهای عظیم و متعّدد و کریدورهایی که زندان را احاطه کرده در تازه وارد چنین تاثیر میگذارد که انگار کسی که به دام این زندان افتادهاست هیچ وقت رها نمیشود». بزرگ علوی، کتاب «پنجاهوسه نفر»[۱]
منطقه ای که در آن امروزه موزه ی قصر احداث شده است در زمان قاجار در فاصله زیادی از تهران واقع شده بود. این مکان کنار مسیر جاده قم شمیران قرار داشت.[۲] بنای تاریخی زندان قصر در آبان ماه ۱۳۷۵ با شماره ۱۷۶۶ در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردید.[۳]
در عهد قاجار
در زمان قاجار این منطقه مکانی بود که بوستان خرمآباد نامیده میشد و در مسیر جاده قدیم شمیران واقع بود که شهر ری را به قیطریه متصل مینمود.[۳]
در زمان فتح علی شاه قاجار در فاصله زیادی از تهران کنار مسیر جاده قدیم شمیران قصری به دستور او بنا شد. نام این قصر، قصر قاجار بود. چنان که از توصیفات اوژن فلاندن در کتابش بر می آید، این قصر دارای آمفی تئاتر و تزئینات آینه کاری زیبایی بوده است. این قصر در زمان ناصرالدین شاه به مکانی برای اردوی سالیانه فوج قزاق تبدیل شد و به کلی تغییر کرد. سپس در دوران مظفرالدین شاه این باغ قصر به ژاندارمری تحویل داده شد. در سال 1282 قسمت های زیادی از این قصر بر اثر سیل و بارندگی های شدید از بین رفت. سال ها بعد زمانی که سوئدی ها اداره ی شهربانی تهران را به عهده داشتند در این مکان اداره ی شهربانی تأسیس شد و به آن زندان نظمیه نیز اضافه شد. این ساختمان دارای چند اتاقک بود و زیرزمین آن به زندانیان اختصاص داده شده بود.[۲]
در زمان محمدعلی شاه کارکرد نظامی قصر پُررنگتر شد. بریگاد قزاق تابستانها برای هواخوری و فرار از گرما به آنجا میرفت. قصر مزبور بعدها پایگاه نظامی حکومت برای حمله به مشروطهخواهان شد.[۱]
زندان=آب خنک خوردن چرا؟
ماژور ژوبر در توصیف این قصر گفته بود: قصر قاجار بر فراز تپهای واقع و بنایی است بسیار زیبا و ساختهشده با آجر که باغ وسیعی بر آن احاطه دارد. نهر آبی از وسط باغ جاری است که پس از تشکیل حوضها و فوارهها در جلگه زیردست گم میشود. این محل به دلیل وجود نهر و آب گوارای آن، اهالی تهران اصطلاح آب خنک خوردن را از همینجا میان اهالی تهران معروف شد و دهان به دهان گشت تا بین همه اهالی ایران جا افتاد.
در عهد رضاشاه
با شروع حکومت رضاشاه زندانهای موجود در زندان قصر دیرگ کافی نبود و به همین خاطر رئیس شهربانی آن زمان که سرتیپ درگاهی بود دستور مکانی برای ساخت زنان جدید در این مکان را داد. قصر قاجار برای تاسیس زندان برگزیده شد.[۳]
زندان قصر یکی از مهمترین و بزرگترین زندانهای رژیم پهلوی بود که به وسیله رضاخان در ۱۳۰۸خورشیدی دوباره بازسازی شد و در طول سالهای مختلف گسترش یافت. بخش سیاسی این زندان در سالهای بعد از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ ساخته شد و بسیاری از مبارزان و انقلابیون مدتی را در این مکان به اسارت بسر بردهاند.[۴]
در زمان سلطنت رضاشاه ظرفیت این زندان پر شده و دیگر گنجایش نداشت. همچنین به علت عضویت ایران در کنوانسیون های بین المللی یک زندان مدرن مطابق با استاندارد های بین المللی باید ساخته می شد. از این جهت در این مکان زندانی ساخته شد. طراحی این زندان به سبک معماری ایرانی است و طراح آن یک افسر قزاق روس تبار به نام نیکلای مارکوف بود.[۲]
فاز یک زندان قصر
در زمان رضا شاه، فاز یک این زندان به بهره برداری رسید. این مکان امروزه ساختمان نیکولای نام دارد. مساحت آن حدود 8800 متر مربع می باشد.