قمرالملوک وزیری

قمرالملوک وزیری

قمرالملوک وزیری (متولد۱۲۸۴تاکستان قزوین ـ درگذشت ۱۴مرداد ۱۳۳۸ در 54 سالگی) او اولین خواننده زن ایرانیست که صدایش ضبط شد و بدون حجاب روی صحنه رفت و پرآوازه ترین خواننده زن آوازهای سنتی ایران محسوب می شود.

قمرالملوک وزیری
اطلاعات
نام اصلی	قمر خانم سید حسین‌خان
نام مستعار	قمرالملوک وزیری
تولد	۱۲۸۴ در تاکستان قزوین
ملیت	ایرانی
مرگ	۱۴مرداد ۱۳۳۸ در 54 سالگی
سبک‌(ها)	موسیقی سونتی ایرانی
حرفه(ها)	خواننده موسیقی سنتی،سده ۲۰- دوران قاجار

زندگی نامه

تاریخ دقیق تولد قمر معلوم نیست. تنها تاریخی که بر مزارش نگاشته شده، می‌گوید در ۱۲۷۴ در تاکستان قزوین متولد شده است. نام شناسنامه‌اش «قمر خانم سید حسین‌خان» بود. از زمانی که داشتن شناسنامه اجباری شد به احترام «کلنل علینقلی وزیری»، موسس مدرسه عالی موسیقی، نام «وزیری‌زاده» را برگزید.

قمر متولد ۱۲۸۴ در تاکستان قزوین فرزند «سیدحسین خان» قل از تولد پدرش در گذشت و مادرش را در ۱۸ ماهگی از دست داد. ازین رو تحت سرپرستی مادر بزرگش خیرالنساء ، ملقب به افتخارالذاکرین که روضه خوان زنانه حرم ناصرالدین شاه بود قرار گرفت و نخستینن زن خواننده ایرانی بود که صدایش ضبط شد و بدون حجاب روی صحنه رفت و پرآوازه ترین خواننده زن آوازهای سنتی ایران محسوب می شود. مادر بزرگ قمر را با خود به محافل برده و وی را با آواز آشنا کرد. دیری نپایید که مادر بزرگش نیز درگذشت تحت سرپرستی استاد بحرینی و تعلیمهای وی درآمد. قمرالملوک همراه بهرینی به تهران آمد و در مجالس با موسیقیدانان سرشناس از جمله نظام الدین لاچینی و از رهنمودهای این استاد بهرمند شد. در شانزده سالگی چندین تصنیف خواند و در کمپانی «پلی فون» ضبط کرد. وی در مجلسی با مرتضی خان نی‌داوود آشنا شد و اصول و ردیف آوازی را فرا گرفت. اولین کنسرت خود را در سال ۱۳۰۳ در گراند هتل برگزار کرد و برای اولین بار بعنوان یک زن آوازه خوان بی‌حجاب روی صحنه رفت. روز بعد از اجرا نظمیه از او تعهد گرفت تا بی‌حجاب اقدام به اجرا ی برنامه نکند این کار سبب شد زنان دیگری چون ملوک ضرابی و روح انگیز نیز وارد عرصه خوانندگی شوند. در سال ۱۳۱۹ اولین بار صدای قمرالملوک از طریق رادیو پخش شد. وی علاوه بر هنر خواندن و آواز ، یک فعال اجتماعی نیز هست. آخرین اجرای قمرالملوک در سال ۱۳۳۲ بود ، بعد از آن به علت سکته حنجره جادویی خود را از دست داد و خانه نشین شد . قمرالملوک به دلیل ارادت خاصی که به کلنل وزیری داشت ، نام خانوادگی وزیری را برای خود برگزید در ۱۴ مرداد ۱۳۳۸ در سن ۵۴ سالگی چشم از جهان فرو بست و در گورستان ظهیرالدوله بین امامزاده کقاسم و تجریش شمیران به خاک سپرده شد.

پس از مراجعت کلنل «علی نقی وزیری» از اروپا در اسفند ماه ۱۳۰۲ که «مدرسه ی عالی موسیقی» را تاسیس کرد و سپس به تاسیس «کلوب موزیکال» در تهران همت گماشت. با افتتاح و فعالیت این کانون‎ها و بعدها با تاسیس رادیو ، هنر آواز‎خوانی قمر، اوج تازه ای گرفت و به جریان نوگرایی تحول‎ خاصی داد. در این دوران بود که قمر، نخستین کنسرت خود را در «گراند هتل» به سال 1303 در سن نوزده ساله گی اجرا کرد.این موضوع «کلنل وزیری» را بفکر انداخت که خواهان شرکت زنان در کنسرت‎ها شود. سرانجام توافق افتاد که هفته‎ای یک شب، خانم‎ها نیز بتوانند در کنسرت شرکت کنند. قمر خود در مورد این کنسرت می گوید:«آن شب یکی از خاطره انگیز ترین شب های زندگی من است که هرگز فراموش نمی‌کنم. وقتی وارد سالن شدم همه جا را جمعیت گرفته و ناگفته نماند که خیلی ها هم ناراحت و حتا عصبانی بودند . ترس مبهمی در وجودم خانه کرده بود. من با تاج گل زیبا یی روی صحنه ظاهر شدم . حاضران با کف زدن و شور و شوق ورودم را به صحنه گرامی داشتند و این همه استقبال ناگهان به من اعتماد به نفس بخشید و جان داد . بی اختیار اشک شوق در دیده گانم آمد ، اما نوای ساز مرتضا خان به دادم رسید و فرصتی یافتم تا حنجره ام را که بر اثر فشار بغض منقبض شده بود ، آرام کنم . روی از جمعیت بر گرفتم و نگاهم را به سمت مرتضا خان دوختم و او پس از مدتی با اشاره‌ی سر و چشم به من فهمانید که باید آواز را شروع کنم آب دهانم را قورت دادم و با رعایت آن چه که تعلیم دیده بودم ، آواز را آغاز کردم و دیگر از عهده بر نمی‌آیم که بگویم مردم در پایان چه کرد ند . اما بعد ازاجرای کنسرت مرا به کلانتری احضار نمودند وتعهد گرفتند که دیگر بی حجاب نخوانم و مشوقانم را که فکر می‌کردند بعد از این اجرا سلامت به خانه ام نمی‌رسم در نگرانی بسیار گذاشتند. اما من بر خلاف تعهدی که سپرده بود م ، باز هم به صحنه رفتم و بی حجاب رفتم و بی حجاب هم آواز خواندم.»

اهمیت اصلی قمر در چیست؟ در صدای ششدانگ او؟ در تصنیف های برانگیزاننده او؟ در اندیشه های انسانی او؟ در بخشش های بزرگوارانه او؟ یا در تقسیم درآمد کنسرت هایش میان یتیمان و مستمندان؟ راستش را بخواهید در هیچکدام. صفات و فضیلت هایی که برای او برشمردیم اهمیت دارد ولی هیچکدام اهمیت اصلی حضور قمر را در جامعه موسیقی ایران تبیین نمی کند. اهمیت اصلی در جای دیگری است. در نقش خطیر او در فرآیند آزاد سازی زنان نهفته است.

فعالیت خیره

 وی عواید کنسرت را به امور خیریه اختصاص می داد و بدون چشم داشت به مردم عادی و طبقه هنرمند کمک می کرد. هدایای دریافتی از بزرگان را به فقرا می بخشید و خانه های کوچک می خرید و به مردم بی پناه می داد . برای دختران  تنگدست جهیزیه فراهم می کرد و برای بیمارستان ها تخت می خرید.  وی بعد از مرگ پروانه ( خواننده قدیمی ) سرپرستی دخترش خاطره و پسرش را به عهده می گیرد.

در سال 1330 با استودیو پارت فیلم که در آستانه ورشکستگی بود ، همکاری کرد و در فیلم " مادر " که ساخته این کمپانی بود ، آوازی در چهارگاه خواند و به دلیل شهرتش فروش فیلم بالا رفت و کمپانی را از خطر ورشکستگی نجات داد. این فیلم تنها تصویر متحرک قمرالملوک را در خود داشت ، ولی متاسفانه در آتش سوزی این نسخه از بین رفت.از انوشه

آثار

روزگاری «محمد حسین شهریار»، غزلی برای قمرالملوک وزیری سرود که سال‌ها بعد زبان‌زد محافل شد: 

از کوری چشم فلک امشب قمر اینجاست…...آری قمر امشب به خدا تا سحر اینجاست

آری قمر آن قمری خوش‌خوان طبیعت………..…آن نغمه‌سرا بلبل باغ هنر اینجاست

ای کاش سحر ناید و خورشید نزاید……..…کامشب قمر اینجا قمر اینجا قمر اینجاست