کاظم رجوی
| کاظم رجوی | |
|---|---|
 کاظم رجوی | |
| زادروز | ۲۹ بهمن ۱۳۱۳ مشهد |
| درگذشت | ۴ اردیبهشت ۱۳۶۹ دهکده کوپه در حومه ژنو- سوئیس |
| ملیت | ایرانی |
| تابعیت | ایرانی |
| تحصیلات | دارای شش دکترا در رشته‌های مختلف حقوق، اقتصاد و علوم سیاسی |
| از دانشگاه | دانشگاه تهران، دانشگاه‌های مختلف فرانسه و سوئیس |
| شناخته‌شده برای | مردم ایران،اعضاء وهواداران سازمان مجاهدین خلق ایران |
| نقش‌های برجسته | اولین نماینده ایران در سازمان ملل، سفیر نماینده شورای ملی مقاومت در سازمان ملل، رئیس هیئت ایران در سنگال |
| تأثیرپذیرفتگان | اعضاء وهواداران سازمان مجاهدین خلق ایران |
| لقب | شهید حقوق بشر |
| مخالفان | رژیم ایران |
| دین | اسلام- شیعه |
| آثار | بیش از ۱۲۰ رساله و کتاب و ترجمه، تکامل بورژوازی در ایران، تجدید نظر در تئوری دولت،انقلاب ایران و مجاهدین، دولت در ایران |
| خویشاوندان | مسعود رجوی - منیره رجوی |
کاظم رجوی (زاده‌ی ۲۹ بهمن ۱۳۱۲–درگذشته در ۴ اردیبهشت ۱۳۶۹)،در ۲۹ بهمن ماه ۱۳۱۲شمسی در مشهد، به دنیا آمد. کاظم رجوی برادر بزرگتر مسعود رجوی رهبر سازمان مجاهدین خلق ایران است. کاظم رجوی تحصیلات خود را تا مقطع دیپلم در همین شهر گذراند. کاظم رجوی پس از گرفتن دیپلم به مدت دو سال به معلمی پرداخت و در سال ۱۳۳۳ در کنکور سراسری دانشگاه‌ها در رشته حقوق پذیرفته شد. وی همزمان به مبارزات دکتر محمد مصدق علاقه‌مند شد و در زمره‌ی هواداران او درآمد.[۱] کاظم رجوی پس از تألیف اولین کتابش به نام «مقدمه‌ای بر روانشناسی سیاسی ایران» برای ادامه تحصیل راهی فرانسه شد. او در دانشگاه‌های فرانسه و سوئیس به تحصیل پرداخت و موفق به اخذ شش دکترا در رشته‌های مختلف حقوق و علوم سیاسی گشت.[۲] کاظم رجوی در سال ۱۳۵۲رساله خود را در مؤسسه دانشگاهی مطالعات بین‌المللی ژنو به پایان رساند.
پروفسور کاظم رجوی چند روز پس از شنیدن خبر صدور حکم اعدام برای برادرش، هنگامی که کورت والدهایم دبیر کل وقت سازمان ملل متحد به سوئیس آمده بود، وی را متقاعد کرد که از شاه ایران بخواهد از اعدام زندانیان صرف نظر کند. کورت والدهایم دریک تماس تلفنی به کاظم رجوی خبرداد که با شاه تماس گرفته و از او خواسته است حکم اعدام را لغو کند. در همان زمان، دانشجویان در اطراف پیست اسکی شاه در سوئیس، تراکت‌هایی علیه اعدام زندانیان درایران به درخواست او پخش کرده بودند.
پروفسور کاظم رجوی، یک کارزار بین‌المللی فشرده و بزرگ را در جهت لغو حکم اعدام مسعود رجوی به راه انداخت. به دعوت او کمیسیونهای بین‌المللی حقوقدانان، شوراها، کلیساها، سازمانهای گوناگون دفاع از حقوق‌بشر همه وارد شدند و شاه مجبور شد حضور دو وکیل سوئیسی را برای دفاع از اعضای مرکزیت مجاهدین در ایران را بپذیرد. این اقدامات سرانجام منجر به تقلیل حکم اعدام مسعود رجوی به حبس ابد شد.[۱] پروفسور کاظم رجوی در ادامه‌ی فعالیتهای خود درسال ۱۳۵۵ انجمن بین‌المللی خانواده‌های زندانیان سیاسی ایران را تأسیس کرد.[۳]
پروفسور کاظم رجوی، پس از انقلاب ضدسلطنتی سال ۱۳۵۸ به عنوان سفیر ایران در مقر اروپایی سازمان ملل‌متحد در ژنو مشغول بکارشد.[۳]درسال ۱۳۵۹ کاظم رجوی به عنوان سفیر و رئیس هیئت سیاسی ایران درکشور سنگال و ۷ کشور آفریقای غربی مأمور به کار شد.[۳] با آغاز سرکوب احزاب سیاسی و اعدام‌های دهه‌ی شصت در یاران، دکتر کاظم رجوی فعالیتهای سیاسی خود علیه جمهوری اسلامی را آغاز کرد.
او در آذرماه سال ۱۳۶۲ به عنوان فرستاده ویژه مسئول شورای ملی مقاومت برای بررسی و طرح قطعنامه‌یی در مجمع عمومی ملل متحد به نیویورک اعزام شد. در نتیجه تلاش‌های کاظم رجوی در مجمع عمومی ملل متحد، موضوع تعیین یک نماینده ویژه برای پیگیری نقض حقوق بشر در ایران مطرح شد.
پروفسور کاظم رجوی، سرانجام در ساعت ۱۱۰۵ روز ۴ اردیبهشت ۱۳۶۹در حومه‌ی شهر ژنو در سوئیس، هنگامی که پس از مراجعه به بانک به خانه بازمی‌گشت توسط تروریست‌هایی که از طرف رژیم ایران اعزام شده بودند، به ضرب گلوله کشته شد.[۴]
کودکی کاظم رجوی
کاظم رجوی در ۲۹ بهمن ۱۳۱۲شمسی در مشهد (مرکز استان خراسان رضوی) به دنیا آمد. خانه پدری کاظم رجوی در طبس شهری درجنوب استان خراسان بود.[۱] پدرش حسین رجوی فردی تحصیل‌کرده و کارمند اداره‌ی ثبت اسناد بود. مادر او راضیه جلالیان نام داشت و خانه‌دار بود. کاظم رجوی در خانه پدری سال‌های تحصیل خود را تا مقطع دیپلم گذراند.
تحصیلات کاظم رجوی
کاظم رجوی تحصیلات خود را تا مقطع دیپلم در مشهد طی کرد. او پس از گرفتن دیپلم به مدت دو سال در مدارس شهر مشهد معلم بود. . کاظم رجوی درسال ۱۳۳۳ درکنکور سراسری دانشگاه‌ها در رشته حقوق پذیرفته شد.[۱] او در سال ۱۳۳۷ از دانشکده حقوق و علوم سیاسی تهران لیسانس گرفت.[۲] کاظم رجوی پس از ارائه دانشنامه‌ای با نام مقدمه‌ای بر روانشناسی سیاسی، برای ادامه تحصیلات به فرانسه رفت.[۱] سلسله‌ای از مدارک، محصول تلاش‌های تحصیلی و تحقیقاتی کاظم رجوی بود.[۱]
تحصیل در سویس و فرانسه
کاظم رجوی در سال ۱۳۴۰ از دانشکده حقوق و علوم اقتصادی پاریس، دکترای علوم سیاسی[۲] و درسال ۱۳۴۲ دکترای حقوق عمومی گرفت. او در سال ۱۳۴۳ موفق به قبولی در امتحان دکترای علوم اقتصادی شد. دکتر کاظم رجوی درسال ۱۳۴۴درکنکور استادیاری دانشکده حقوق و علوم اقتصادی پاریس قبول شده و درسال ۱۳۵۲رساله خود را در مؤسسه‌ی دانشگاهی مطالعات بین‌المللی ژنو به پایان رساند.
کاظم رجوی مجموعا دارای شش درجه دکترا در رشته‌های حقوق و علوم سیاسی از دانشگاه‌های فرانسه و سویس بود. وی همزمان در دانشگاه‌های سویس مشغول به تدریس در رشته‌های مختلف حقوق وعلوم سیاسی شد.[۱]
فعالیتهای سیاسی کاظم رجوی
کارزار لغو اعدام مسعود رجوی
ظهر روز اول شهریور، سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک)، طی تهاجماتی که توسط گروه‌های ضربت این نیرو انجام شد، همه‌ی اعضای مرکزیت و بیش از ۹۰٪ از اعضای سازمان مجاهدین خلق را دستگیر کرد. مسعود رجوی برادر کوچکتر کاظم رجوی که جوان‌ترین عضو مرکزیت سازمان مجاهدین خلق ایران بود، در شمار دستگیرشدگان قرار داشت. مسعود رجوی پس از دستگیری و شکنجه، در دادگاه‌های عادی و تجدیدنظر قوای مسلح شاه محکوم به اعدام شد.
دکتر کاظم رجوی پس ازشنیدن خبر صدور حکم اعدام برادرش یک کارزار بین‌المللی بزرگ را برای ممانعت از اجرای حکم اعدام وی آغاز کرد. کاظم رجوی یک تلاش و فعالیت سیاسی و سازماندهی یگسترده بین‌المللی برای نجات زندانیان سیاسی را آغاز کرد.
پروفسور کاظم رجوی، چند روز پس از شنیدن خبر صدور حکم اعدام برادرش هنگامی که کورت والدهایم دبیر کل وقت سازمان ملل متحد به سویس آمده بود، وی را قانع کرد که از شاه ایران بخواهد، احکام اعدام را لغو نماید. کورت والدهایم دریک تماس تلفنی به کاظم رجوی خبرداد که با شاه تماس گرفته و از او خواسته که حکم اعدام را لغو کند. همچنین دانشجویان به درخواست او، در اطراف پیست اسکی شاه در سوئیس، تراکت‌هایی علیه اعدام زندانیان درایران پخش کردند.
کارزار گسترده‌ی پروفسرو کاظم رجوی برای لغو حکم اعدام برادرش شامل ارسال صدها تلگرام، دادن فراخوان به کمیسیونهای بین‌المللی حقوقدانان، شوراها، کلیساها و سازمانهای گوناگون دفاع از حقوق‌بشر بود که همگی از شاه می‌خواستند احکام اعدام را متوقف کند. تحت تأثیر این فشارها حکومت شاه پذیرفت که دو وکیل سوئیسی در دادگان مرکزیت سازمان مجاهدین برای دفاع شرکت کنند.
دکتر کاظم رجوی با شرکت در یک مصاحبه‌ی تلویزیونی خطاب به مردم سوئیس گفت:
«ده روز است که حکم اعدام برادرم برای بار دوم تأیید شده و قطعیت یافته‌است. ده روز است که بیش از پیش، وقتی زنگ در به صدا در می‌آید، وقتی تلفن زنگ می‌زند یا کسی به‌سادگی می‌پرسد «آیا اطلاع داری» دلم فرو می‌ریزد. زیرا فکر می‌کنم که خبر بد، خبر اعدام، خبر تیرباران، خبر سرنوشت را آورده‌اند. دلم به‌کار نمی‌چسبد. کم‌کم زندگی و زیباییهایش را فراموش کرده‌ام. ای کاش مرا می‌گرفتند و به جای برادر جوانم زندانی می‌کردند»
سرانجام در اثر فعالیتهای دکتر کاظم رجوی، حکم اعدام مسعود رجوی تبدیل به حبس ابد شد.
دراثر فعالیتهای دکتر کاظم رجوی، حکم اعدام مسعود رجوی تبدیل به حبس ابدبا اعمال شاقه گردید.
درسال ۵۳ یکبار دیگر دکتر کاظم رجوی باخبر شد که همه ملاقات‌های مسعود رجوی را قطع کرده و او را از زندان قصر به اوین یا زندان کمیته مشترک منتقل کرده‌اند. او این عمل را یک هشدار تلقی کرد و دوباره دست بکار شد. کاظم رجوی از طریق ارگان‌های حقوقی،شخصیتهای سیاسی و نمایندگان مجلس، افشاگری علیه دستگاه ترور شاه را شروع کرد. چند ماه بعد رژیم ۹ مجاهد و فدایی را در تپه‌های اوین تیرباران کرد. بعدها معلوم شد که نام مسعود هم توسط ساواک در همین لیست قرار داشته ولی قبل از اجرا حذف شده‌است.[۱]
پروفسور ژان زیگلر، استاد حقوق از سوئیس نایب‌رئیس کمیته مشورتی شورای حقوق‌بشر ملل متحد دربارهٔ فعالیتهای دکتر کاظم رجوی برای لغو حکم اعدام مسعود رجوی می‌گوید:
«بسیار قبل از این‌که من کاظم را در کمیسیون حقوق‌بشر و در انستیتو، که در آن همکار هم بودیم ببینم،می‌شناختم. کاظم رجوی قبل از هر چیز برادر مسعود بود؛ و زمانی که کاظم هنوز در این‌جا یک دانشجو بود، من به یاد دارم، و بسیار انگیزاننده بود، که چطور وقتی مسعود توسط شاه محکوم به مرگ شد، او زمین و زمان را بسیج کرد.
کاظم یک استراتژی بسیار دقیق داشت. او دوست من بود. وزیر امور خارجه در آن زمان، که پیر گرابر نام داشت، از همان حزب ما بود، یعنی حزب سوسیالیست. شاه ایران تعطیلات خود را در هتل Soulf reta در سنت موریس می‌گذراند؛ و کاظم با کمک همه دوستان سوسیالیستش ترتیبی داد که پیر گرابر در سنت موریس با شاه ملاقات کند، تا از او بخواهد حکم مسعود را تخفیف دهد.
فکر می‌کنم این در تاریخچه کنفدراسیون… منحصربه‌فرد است که یک مشاور فدرال و یک وزیر که در آن زمان رئیس کنفدراسیون (رئیس‌جمهور سوئیس) بود، نزد یک رئیس کشور دیگر برود تا از او خواهان تخفیف حکم مبارزی از یک کشور خارجی بشود. این سفر پرزیدنت پیر گرابر به سنت موریس به نزد شاه، به واسطه شکیبایی و مبارزه و ظرفیت کاظم شکل گرفت که به‌طور شبانه‌روزی با ما تماس می‌گرفت، و می‌گفت بیایید و به من کمک کنید، و ما از همه طرف Seiche رئیس کنفدراسیون سوئیس را انجام دادیم تا این‌که او قانع شد و با راننده‌اش سوار خودروی مرسدس بنز خود شد و به سنت موریس رفت، با شاه صحبت کرد، و به شاه گفت که گوش کنید، یک نفر هست که به مرگ محکوم شده و او یک رزمنده آزادی است، و برادر یکی از دوستان ما است که یک استاد قدیمی دانشگاه در ژنو است و پرستیژ زیادی دارد و نام او کاظم رجوی است. ما به نام سوئیس از شما می‌خواهیم این حکم مرگ را لغو کنید؛ و شاه تسلیم شد و خوشبختانه مسعود از اعدام نجات پیدا کرد. ولی این عمیقأ انگیزاننده بود که ببینیم کاظم به یمن درایت خود، و نه این‌که صرفاً از روی برآشفتگی فریاد برآورد و اعتراض کند. او فشار را از همه سو روی رئیس کنفدراسیون سازماندهی کرد، با رئیس کنفدراسیون بحث و جدل کرد، مبارزه مجاهدین را با جزئیات علیه ساواک، و دیکتاتوری شاه، و این‌که هدف مجاهدین چیست را به وی توضیح داد؛ و در نهایت رئیس کنفدراسیون (رئیس‌جمهور سوئیس) قانع شد و برای گفتگوی شخصی با شاه ایران به سنت موریس رفت. آنجا بود که من فهمیدم کاظم رجوی از چه ساخته شده بود، و نیروی باور نکردنی جنبشی که او شکل داد از کجا نشأت می‌گرفت. البته از آن نقطه، در من یک دوستی خلل‌ناپذیر نسبت به وی متولد شد.»[۴]
تأسیس یک انجمن بین‌المللی
دکتر کاظم رجوی درسال ۱۳۵۵درادامه فعالیتهای گسترده‌ی خود انجمن بین‌المللی خانواده‌های زندانیان سیاسی ایران را تأسیس کرد این انجمن با ارسال نامه سر گشاده با ده هزار و هفتصد امضا توانست حکم اعدام مسعود رجوی را از اعدام به حبس ابد تبدیل کند.[۳]
نماینده ایران در دفتر سازمان ملل
دکتر کاظم رجوی همزمان با پیروزی انقلاب به ایران بازگشت. او به دلیل شهرتی که در زمینه حقوق داشت در سال ۱۳۵۸ به عنوان سفیر ایران در مقر اروپایی سازمان ملل‌متحد در ژنو انتخاب و مشغول به کار شد.[۳]
کاظم رجوی سفیر ایران در سنگال
درسال ۱۳۵۹ کاظم رجوی به عنوان سفیر و رئیس هیئت سیاسی ایران درکشور سنگال و ۷ کشور آفریقای غربی مأمور به کار شد اما ده ماه بعد، با آغاز سرکوب گروه‌های سیاسی در ایران، از این سمت کناره گیری کرد.[۲]
فعالیت علیه نقض حقوق بشر در ایران
- پروفسور کاظم رجوی در آذرماه سال ۱۳۶۲ به عنوان فرستاده‌ی ویژه‌ی مسئول شورای ملی مقاومت برای بررسی طرح قطعنامه‌ی در مجمع عمومی ملل متحد به آمریکا رفت. در نتیجه تلاش‌های او در مجمع عمومی ملل متحد بود که یک نماینده ویژه برای پیگیری مسأله نقض حقوق بشر در ایران تعیین شد و این مسأله به بررسی گذاشته شد. همچنین مجمع عمومی، کمیسیون حقوق بشر را موظف نمود که هنگام گزارش دادن، گزارش موقت خود را مستقیما به مجمع عمومی ارسال کند. این موضوع در سال‌های بعد نیز پایه‌گذار بسیاری از محکومیت‌های جمهوری اسلامی توسط ارگان‌های سازمان ملل متحد گردید.
- در دی ماه سال ۱۳۶۳ پروفسور کاظم رجوی در رأس هیأتی در سی و نهمین اجلاس مجمع عمومی ملل متحد در نیویورک شرکت کرد. در اجلاس مجمع عمومی ملل متحد نمایندگان پس از دیدارهایی که با هیئت کاظم رجوی داشتند آمادگی خود را برای دادن رأی مثبت به قطعنامه محکومیت حکومت ایران، به خاطر نقض حقوق بشر در ایران، اعلام کردند.
- پروفسور کاظم رجوی در بهمن ۱۳۶۳ در چهل و یکمین اجلاس کمیسیون حقوق بشر ملل متحد در ژنو شرکت کرد. این اجلاس از تاریخ ۱۵ بهمن تا ۲۴ اسفند همان سال برگزار به طول انجامید. کاظم رجوی در این اجلاس با رئیس کمیسیون حقوق بشر و نمایندگان بسیاری از کشورها ملاقات کرد و در مورد نقض حقوق بشر در ایران به آن‌ها توضیح داد. دکتر کاظم رجوی از آن‌ها خواست در قطعنامه‌ای نقض حقوق بشر در ایران را محکوم کنند و این موضوع را به مجمع عمومی ملل متحد ارجاع دهند. در اثر فعالیتهای پروفسور کاظم رجوی و هیأت همراهش چهل و یکمین اجلاس کمیسیون حقوق بشر ملل متحد با صدور قطعنامه‌یی نقض حقوق بشر در ایران را محکوم کرد.
- در دوم اردیبهشت ۱۳۶۴، پروفسور کاظم رجوی با دبیر کل سازمان ملل متحد در ژنو ملاقات و گفتگو کرد. کاظم رجوی، در این دیدار، لیستی از جانباختگان در ایران در جریان اعدام زندانیان سیاسی را به دبیر کل ملل متحد ارائه داد و به وی در مورد ادامه‌ی نقض وحشتناک حقوق بشر در ایران توضیحاتی داد. پس از این گفتگوها کمیسیون سوم مجمع عمومی ملل متحد،در چهلمین اجلاس خود و در اولین هفته دسامبر ۱۹۸۵ (۱۰ تا ۱۷ آذر ۶۴) برای نخستین بار بار به بحث و بررسی پیرامون نقض حقوق بشر توسط جمهوری اسلامی ایران پرداخت. این بررسی بر اساس گزارش نماینده‌ی ویژه کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد، آقای آندریاس آگیلار، صورت گرفت. همزمان با همین موضوع بود که دکتر کاظم رجوی به نیویورک رفت و در اجلاس سوم مجمع عمومی شرکت کرد. او در این اجلاس با ۹۳ هیأت و ۷۳ تن از سفرا ونمایندگان کشورهای مختلف دیدار داشت. همچنین او در یک کنفرانس بین المللی با حضور ۵۰ خبرنگار شرکت کرد و در برابر خبرنگاران از دو نفر با نام‌های مژگان همایون‌فر و نرگس شایسته و حسین دادخواه که به تازگی از زندان‌های ایران گریخته بودند خواست تا شکنجه‌هایی که شده بودند را شرح دهند. مجموعه‌ی این تلاش‌ها سرانجام منجر به این شد که در نیمه‌شب ششم دسامبر ۱۹۸۵ مصادف با ۱۵ آذر ۱۳۶۴ مجمع عمومی ملل متحد نقض آشکار حقوق بشر در ایران را محکوم نماید. پروفسور کاظم رجوی پس از این دستاورد در مصاحبه ای با نیویورک تایمز گفت:
«ما تاریخ حقوق بشر را با خونهایمان می‌نویسیم».[۵]
رژیم ایران که به دلیل این محکومیت بسیار خشمگین شده و آن‌را نتیجه‌ی فعالیتهای کاظم رجوی می‌دانست در روزنامه کیهان خود در ۲۱ آذر ۱۳۶۴نوشت:
«در دو سال اخیر نمایندهٔ این فرقه در صحنهٔ فعالیتهای خود همدردی جدیدی یافته‌است که سفیر سیار مسعود رجوی در مراکز دیپلماتیک است. کاظم رجوی که چند ماهی است در نیویورک از این دفتر نمایندگی در سازمان ملل به دفتر دیگر و از این میهمانی به میهمانی دیگر می‌رود و می‌کوشد حمایت نمایندگان دولت‌ها و محافل امپریالیستی را جلب کند، فعالیت می‌نماید.»[۶]
ترور کاظم رجوی
در ساعت ۱۱۰۵ روز چهار اردیبهشت ۱۳۶۹، پروفسور کاظم رجوی در حومه ژنو در منطقه‌ای به نام کوپه برای مراجعه به بانک از خانه خارج شد. پیش از این تروریست‌هایی از طرف رژیم ایران برای ترور وی کمین گذاشته بودند. او هنگام بازگشت به خانه مورد اصابت چند گلوله قرار گرفته و جان باخت.
سه سال بعد، سرویس‌های مخفی آلمان در تاریخ ۱۴ نوامبر ۱۹۹۲ (۲۳ آبان ۱۳۷۱) به فرانسه اطلاع دادند که دو مأمور مخفی رژیم ایران که از مرز استراسبورگ عبور کرده و وارد فرانسه شده‌اند محمود سجادیان و علی کمالی هستند که از طرف قاضی شاتلن در سوئیس در رابطه با قتل یک ایرانی مخالف تحت تعقیب قرار دارند. این دو نفر با هویت‌هایی به‌نام احمد طاهری با پاسپورت ایرانی و محسن شریفی اصفهانی با پاسپورت ایرانی به فرانسه وارد شدند. در تاریخ ۱۵ نوامبر۹۲ فرانسه این دو نفر را دستگیر کرد. در آخرین روزهای سال۱۹۹۳ (دیماه۱۳۷۲) یک هیئت سه‌نفره از ایران به پاریس رفته و بعد از یک مذاکره در ۸ دیماه ۷۲ این دو تروریست را با خود به تهران برد..
۲۹ دسامبر (۸ دی۷۲)، وزارت خارجه فرانسه طی یادداشتی به سوئیس اطلاع داد که به‌دلیل منافع عالی کشور فرانسه، دو ایرانی به سوئیس مسترد نخواهند شد. سوئیس به این اقدام فرانسه اعتراض کرد و به دادگاه عالی فرانسه برای این نقض حقوق بین‌المللی شکایت کرد. دادگاه عالی فرانسه به این درخواست در ۲ آذر۷۳ رسیدگی و اعلام کرد که فرانسه نمی‌بایست تروریست‌های متهم به قتل کاظم رجوی را به ایران می‌فرستاد.[۴]
آثار کاظم رجوی
دکتر کاظم رجوی درکنار تدریس در دانشگاه مقالات و کتابهایی هم در زمینه‌های مختلف نوشته که عبارتنداز:
- «تکامل بورژوازی و جنبشهای خلقی در ایران»، شهادتنامه دکترای علوم سیاسی، دانشگاه پاریس، ۱۹۶۰ ۲ـ «اساسنامه و مقررات استخدام دولتی در ایران»، شهادتنامه دکترای حقوق عمومی، دانشگاه پاریس، ۱۹۶۲
- «وضعیت اپوزیسیون در قانون اساسی در جمهوری پنجم فرانسه»، مقاله در مجله فرانسوی «پس‌فردا»، شماره۷۸، نوامبر۱۹۶۵
- «تجدید نظر در تئوری دولت» شهادتنامه دکترای مؤسسه دانشگاهی مطالعات بین‌المللی ژنو، ۱۹۶۹
- «دیالکتیک در تاریخ و در طبیعت» متن دو کنفرانس در «مرکز مطالعات مردمی برای سوسیالیسم»، پاریس، ۱۹۷۶
- «انقلاب ایران و مجاهدین»، پاریس، ۱۹۸۳
- «دولت در ایران» در کتاب مؤسسه دانشگاهی مطالعات توسعه اقتصادی ژنو با عنوان «فضاهای سلطان».[۴]
منابع
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ ۱٫۵ ۱٫۶ ۱٫۷ سایت سازمان مجاهدین خلق ایران - دکتر کاظم رجوی شهید بزرگ حقوق بشر [۱]
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ سالگرد شهادت شهید بزرگ حقوق‌بشر دکتر كاظم رجوي
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ ۳٫۴ «برادر کوچک» - برای خلق حماسه‌ای بزرگ
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ سایت مجاهد- گرامیداشت شهید بزرگ حقوق بشردکتر کاظم رجوی
- ↑ عبدالعلي معصومي: دکتر کاظم رجوی شهید بزرگ حقوق بشر
- ↑ نخستین محکومیت رژیم آخوندی به دلیل نقض مستمرحقوق بشر