زلزله ۱۳۹۶ ازگله

زلزله۱۳۶۹ ازگله در ساعت ۲۱.۴۸ شامگاه یکشنبه بیست و یکم آبان ۱۳۶۹ در ۵ کیلومتری شهر ازگله در ثلاث باباجانی از توابع استان کرمانشاه با شدت ۷.۳ دهم در مقیاس ریشتر به وقوع پیوست، ‌این زلزله در مجموع منجر به جان باختن ۵۲۱ نفر و مجروح شدن ۹۳۸۸ نفر شد. بیشترین آمار کشته‌ها و زخمی‌ها از شهرهای قصرشیرین، سرپل‌ذهاب و ثلاث باباجانی بودند. در این زلزله ۱۲ هزار واحد مسکونی شهری و روستایی به‌صورت صددرصد تخریب شدند و ۱۵ هزار واحد مسکونی نیازمند تعمیر شدند. این زلزله تاثیرات سیاسی و اجتماعی برروی جامعه ایران گذاشت، ناکارآمدی نهادهای امدادرسانی حکومتی و نیز کمک‌های خودجوش و گسترده مردمی به زلزله‌زدگان از مشخصات این زلزله بود.

مشخصات

ایران یکی از زلزله‌خیزترین کشورهای جهان است که با قرار گرفتن قریب به نود درصد از خاک آن  بر روی گسل‌های مستعد زلزله، همواره در معرض وقوع زلزله است. زلزله ازگله در زمره مخرب‌ترین زمین‌لرزه‌های  ثبت‌شده در تاریخ این کشور است.  

این زلزله بنا بر آنچه در مرکز لرزه‌نگاری کشوری وابسته به موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران به ثبت رسیده است،‌ در عمق ۱۱ کیلومتری زمین در ساعت ۲۱ و ۴۸ دقیقه و ۱۶ ثانیه به وقت محلی تهران و همچنین ۲۱ و ۱۸ دقیقه به وقت عراق به ثبت رسیده‌است. زلزله ۳/ ۷ ریشتری ازگله در حالی از نظر بزرگا، طی ۲۷ سال اخیر در کشور بی‌سابقه بوده است که این زلزله از نظر «عمق‌کم» نیز در پهنه فلات ایران طی دست‌کم ۲۰ سال گذشته بی‌سابقه بوده است. آخرین زمین‌لرزه با بزرگای بیش از ۷ ریشتر قبل از این مربوط به زلزله ۳/ ۷ ریشتری منجیل و رودبار در سال ۶۹ بوده است.

زلزله ۳/ ۷ ریشتری یکشنبه شب غرب ایران، منجر به لرزش ۱۶ استان کشور از  جمله کرمانشاه، کردستان و ایلام، تهران، لرستان، مرکزی، اصفهان، زنجان، همدان، چهارمحال‌وبختیاری، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل، بوشهر، خوزستان و هرمزگان شد، این زلزله همزمان در ۱۰ کشور همسایه، عراق و بخش‌هایی از کشورهای کویت، ارمنستان، آذربایجان، گرجستان، عربستان، قطر، بحرین و لبنان نیز این زمین‌لرزه احساس شد. کارشناسان علت احساس‌زلزله در این ابعاد را «بزرگای زیاد» و «عمق کم» این زمین‌لرزه عنوان ‌می‌کنند.

اقدامات و خبررسانی حکومت

در نخستین اقدام و حرکت رسمی، دولت جمهوری اسلامی از تنها تریبون رسمی و فراگیر کشور که متعلق به حکومت است وقوع زلزله در کشور را تکذیب و نقطه مرکزی آن را در حلبچه در کشور عراق اعلام کرد، و حتی اعلام کردند: «مردم ایران نگران زمین لرزه نباشند،‌ٰکانون زمین لرزه عراق بوده است و هیچ خطری کشور را تهدید نمی کند»

 اما وجود شبکه‌های اجتماعی متعدد مانع از تحقق اهداف حکومت در سیاست پیشگیرانه جهت سرپوش گذاشتن بر ویرانی‌ها و کاستی‌های احتمالی در مناطق زلزله‌زده شد. باوجودی که اندک خبرنگاران محلی و کم‌تجربه با آشفتگی مشهود تلاش می‌کردند تا در رسانه ملی، اوضاع و شرایط مناطق مختلف استان کرمانشاه را آرام و معمول جلوه دهند، چیزی طول نکشید تا رسانه‌های آزاد فضای مجازی دست‌به‌کار شدند و با پخش اخبار حاوی تصاویر و ویدئوهای مختلف، حقیقتی متفاوت با آنچه در تلویزیون رسمی کشور به نمایش درمی‌آمد را به گوش مردم رساندند. ارزیابی عملکرد رسانه ملی در پوشش زلزله غرب ایران از سوی مردم در رسانه‌های داخل ایران، گویای این حقیقت است.

 اگرچه بارها در رسانه‌های مختلف بیان شده که ارتش جمهوری اسلامی در همان لحظات آغازین و پس از وقوع زلزله به‌سرعت وارد عمل شده و به نجات مردم منطقه شتافته،‌ این روایت در برخی رسانه‌ها نیز دقیقاً به همین شکل، اما در ستایش و تقدیر از نیروی سپاه جمهوری اسلامی بیان شده، این ضدونقیض گویی و کش‌وقوس جناحی و بازی قدرت، در شرایطی بود که رسانه ملی و حکومتی جمهوری اسلامی، در ساعات ابتدایی زمین‌لرزه، وقوع آن را در ایران خسارت و تهدید و نیاز به کمک را انکار می‌کرده. با اینحال سردار اشتری فرمانده نیروی انتظامی «نظم و امنیت » را اولویت اول نیروی انتظامی برای مناطق زلزله زده دانست و نه کمک‌رسانی.

صداوسیمای جمهوری اسلامی  برای کم جلوه دادن خسارات  و سمت‌دادن افکار عمومی مدام زیرنویس می‌زد: « به شایعات توجه نکنید. اخبار رسمی را تنها از رسانه ملی دنبال کنید.»

 با این وجود اما آمار و اخباری جز روایت‌های مردمی موجود در فضای مجازی از منطقه در دست نبود،کوتاهی و سستی مسئولین سازمان صداوسیما در رویارویی با بحران‌ها و عدم پوشش مناسب این سازمان دولتی از زلزله ازگله بنابر نظر مردم، نمونه‌ای  از عملکرد سیاسی و جهت‌دار این سازمان بود که بخاطر پوشش خبری ناکارآمدش منجر به انتقادات رسمی از آن هم شد وعملکرد آن را «ظلم و خیانت به مردم» نامیدند.

عقب ماندگی رسانه‌های رسمی در باره چگونگی برخورد مردم با این حادثه و پنهان‌کاری و سیاسی‌بازی در ارائه اطلاعات از ویژگی‌های اطلاع‌رسانی رسانه‌های حکومتی و سخنگویان رسمی بود.

کمک‌های مردمی

با طلوع خورشید ورق برگشت،  همان خبرنگارانی که تا آخر وقت یکشنبه‌شب جلوی دوربین می‌ایستادند و با به تصویر کشیدن عبور اتومبیل‌ها از خیابان و تهیه گزارش‌هایی جسته‌گریخته از مسئولین سردرگم شهر، تلاش می‌کردند جلوه دهند که هیچ اتفاقی نیفتاده، حالا با چهره‌هایی غم‌زده و زبان‌هایی به تسلیت گره‌خورده روایتشان را به سمت و سویی دیگر سوق می‌دادند.

تمرکز رسانه ملی پیش از پرداختن به ارائه آمار و گزارش‌های کارشناسانه و اصولی وپیش از ارائه راهکار و توصیه‌های راهگشا به مردم حادثه‌دیده،‌ بر این بود که کمترین اقدامات دولتی را بزرگ جلوه داده و  بزرگ‌ترین اختلالات و معضلات ناشی از کوتاهی حکومت را کوچک و نادیده نمایش دهند. این کوتاهی و نیز بی‌اعتمادی به رسانه‌ّها و نهادهای حکومتی و ادعاهای کمک رسانی‌های دولتی،‌ موجب شد تا در همان ابتدای کار، جنبشی مردمی شکل گیرد و از نقطه‌به‌نقطه خاک کشور، مرد و زن و پیر و جوان، دارا و ندار، دست در دست هم بنهند و به یاری مردم زلزله‌زده بشتابند. این همیاری ملی ایرانیان خارج از کشور را هم در نوردید و  به حدی بود که کمک‌ّهای مردمی به زلزله زدگان بیشتر از حجم کمک‌های دولتی بود. همگرایی و نوعدوستی مردم ایران فضای رسانه‌ّهای رسمی و غیررسمی را پرکرد.

 این جنبش ملی یادآور   اقدام تاریخی و مردمی و نیز سیاسی جهان پهلوان تختی در شهریور ۱۳۴۰ برای یاری به زلزله‌زدگان بوئین‌زهرا بود. با همین الگو اشخاص و چهره‌های مطرح ورزشی و سینمایی همچون علی دایی، فوتبالیست سابق و مربی فوتبال  برای جمع‌آوری کمک‌های مردمی و انتقال مستقیم این کمک‌ها به مردم زلزله‌زده کرمانشاه، وارد کار شدند.  طولی نکشید که صدها چهره مطرح هنری و سیاسی و ورزشی کشور با اعلام شماره‌حساب‌های شخصی‌، شروع به جمع‌آوری کمک از طرفداران خود کردند. این حرکت عظیم نه تنها کمک‌های نقدی و غیر نقدی مردمی را به سمت کرمانشاه و مناطق زلزله‌زده روانه کرد( تنها در یک مورد؛ علی دایی قریب به هفت میلیارد تومان کمک نقدی مردمی را به‌طور مستقیم به دست مردم زلزله‌زده کرمانشاه رساند( بلکه نشانه افتراق مردم و حکومت و نیز بی‌اعتمادی مردم و نمایندگان جوامع و افکار عمومی آنها به نهادها و مسئولان و دستگاه‌ّهای دولتی بود. هرچند در این خلال مسئولین و نهادهایی به اشکال مختلف تلاش کردند تا کمک‌های حاصله از این پویش و کنش مردمی را درنهایت به صندوق و انبارهای دولتی سرازیر کنندیا به نام خود مصادره و از آن استفاده تبلیغاتی کنند.

رسانه‌ها این وضعیت را تخریب نهادهای دولتی و فروریختن اعتماد مردم در این زلزله تعبیر کردند و آن را خطرناک‌تر از زلزله نامیدند

تنها یک هفته پس از جمع‌آوری کمک‌های مردمی از سوی جمعیت هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران برای ارسال به کرمانشاه، در تلویزیون ملی کشور گزارشی تصویری از کانتینرهای حاوی کمک‌های انسان دوستانه ارسالی هلال‌احمر ایران به سوریه پخش شد. اگر چه این واقعه پس از برانگیختنِ بیش‌ازپیش انزجار و خشم مردم، از سوی هلال‌احمر تکذیب شد اما صداوسیما هم دراین‌باره سکوت اختیار کرد.

آمار قربانیان

در گزارش و اعلام آمار شمار قربانیان و زیان دیدگان این زلزله، آمارهای رسمی و غیررسمی متعددی اعلام شد سرانجام با اتمام پروژه آواربرداری  که ساعت‌ها پس از اتمام دوره طلایی نجات، در پایین‌ترین سطح کیفی و با ناچیزترین امکانات و نیروی تخصصی صورت گرفت (گزارش‌های ویدئویی متعددی از اعتراض مردم زلزله‌زده نسبت به شیوه ناکارآمد رسیدگی و سطح پایینِ کیفیت امدادرسانی در فضای مجازی و کانال‌های تلگرامی موجود است) شمار کشته‌شدگان بنابه آمارمرکز پزشکی قانونی کرمانشاه ۵۲۱ نفر است و شمار زخمی‌ها ۹۳۸۸ نفر اعلام شده است. این در حالی است که با اعلام رسمی دولت جمهوری اسلامی نزدیک به ۷۰۰۰۰ کرمانشاهی خانه و کاشانه خود را ازدست‌داده‌اند.