کاربر:Khosro/صفحه تمرین NOINDEX: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش برچسبها: برگرداندهشده ویرایشگر دیداری |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|بندانگشتی|1148x1148px]] | [[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|بندانگشتی|1148x1148px]]'''میرزا علی‌اصغر خان اتابک اعظم'''، (امین‌السلطان) (متولد ۱۶ بهمن ۱۲۳۶، تهران – درگذشته ۸ شهریور ۱۲۸۶ ش) صدراعظم سه پادشاه قاجار [[ناصرالدین شاه]]، [[مظفرالدین شاه]]، و [[محمد علی شاه|محمدعلی شاه]]، یکی از تأثیرگذارترین و منفورترین چهره‌های سیاسی ایران در دوره قاجار بود. او در تهران در خانواده‌ای گرجی‌تبار متولد شد و از ۱۵ سالگی در دربار ناصرالدین شاه خدمت کرد. در ۱۲۶۵، صدراعظم شد و با اعطای امتیازات بزرگ رژی تنباکو، بانک شاه، و امتیازات تجاری به انگلیس و بلژیک، به نفوذ خارجی دامن زد، که به جنبش تنباکو و تکفیر او توسط علما منجر شد. در دوره مظفرالدین شاه، با استقراض از روسیه و اعطای امتیازاتی مانند قرارداد دارسی منفوریتش افزایش یافت و به تبعید موقت به اروپا رفت. (قرارداد دارسی، منعقدشده در ۱۹۰۱ برابر با ۱۲۸۰ خورشیدی برای مدت شصت سال، امتیازی بود که به موجب آن ویلیام ناکس دارسی حق انحصاری برای جستجو و بهره‌برداری از نفت، گاز طبیعی، آسفالت و اوزوکریت را در سه چهارم مساحت کشور، مناطقی به وسعت ۱٬۲۴۲٬۰۰۰ کیلومتر مربع دریافت کرد.). در سال ۱۳۲۵ ق، محمدعلی شاه او را به صدراعظمی فراخواند، اما به دلیل حمایت از [[استبداد صغیر]] و تلاش برای تعدیل مشروطه، مورد انتقاد شدید مطبوعات و مشروطه‌خواهان قرار گرفت. اتابک در ۸ شهریور ۱۲۸۶، توسط عباس آقا تبریزی در برابر مجلس ترور شد، که به فتح تهران و احیای مشروطیت کمک کرد. او با ثروت عظیم از امتیازات، باغ‌ها و عمارت‌هایی در یوسف‌آباد و قیطریه ساخت. مهارت سیاسی او در حفظ ثبات دربار و مدیریت بحران‌های مالی ستایش شده، اما اعطای امتیازات خارجی، انحصارطلبی، و نقش در استبداد صغیر او را به نمادی از فساد قاجار تبدیل کرد. میراث اتابک در تاریخ ایران به‌عنوان سیاستمداری پیچیده و منفور، با تأثیرات مثبت و منفی بر سیاست و اقتصاد، ماندگار است. '''(۵۹۸ کلمه) (iichs.ir، pajoohe.ir، psri.ir، tarikhirani.ir، rouydad24.ir، iranicaonline.org، تاریخ مشروطه ایران، احمد کسروی)''' | ||
== زندگی شخصی و خانوادگی == | |||
میرزا علی‌اصغر خان اتابک در ۱۶ بهمن ۱۲۳۶ ش، در تهران متولد شد. او فرزند ابراهیم خان امین‌السلطان، صدراعظم ناصرالدین شاه، و از خانواده‌ای گرجی‌تبار بود که پس از شورش علیه روس‌ها به ایران مهاجرت کرده بودند. او در محیطی ثروتمند و بانفوذ پرورش یافت و از کودکی با دربار قاجار آشنا شد. '''(iichs.ir، pajoohe.ir)''' | |||
میرزا علی‌اصغر خان اتابک با خانم اعظم ازدواج کرد و صاحب چندین فرزند شد. نام فرزندان او قدس‌اعظم (همسر شجاع‌السلطنه)، فخراعظم (همسر اسکندرخان خازن‌الممالک)، نوش‌آفرین اعظم‌السلطنه (همسر معیری، که بعداً جدا شد)، محترم اعظم، و افتخار اعظم (همسر صارم‌الدوله) بودند. فرزندانش در دوره پهلوی نام‌های خانوادگی اتابکی، گرجی، و صدری را برگزیدند. خانواده اتابک به دلیل ثروت و نفوذ سیاسی، جایگاه اجتماعی بالایی در دوره قاجار داشتند. '''(pajoohe.ir، rouydad24.ir)''' | |||
=== ثروت و املاک === | |||
میرزا علی‌اصغر خان اتابک با درآمدهای حاصل از امتیازات خارجی و مدیریت مشاغل درباری مانند بیوتات سلطنتی و گمرکات، ثروت عظیمی جمع‌آوری کرد. او باغ و عمارتی در یوسف‌آباد تهران معروف به پارک اتابک، که بعداً به سفارت روسیه تبدیل شد و همچنین باغی در قیطریه (اکنون پارک قیطریه) ساخت. تاریخنگاران این املاک را نمادی از تجمل و فساد مالی او می‌دانند، اما مهارتش در مدیریت منابع مالی دربار را نیز برجسته می‌کنند. '''(rouydad24.ir، iichs.ir، iranicaonline.org)''' | |||
=== تحصیلات و ورود به دربار === | |||
اتابک تحصیلات خود را نزد معلمان خصوصی در تهران در زمینه ادبیات فارسی، عربی، و زبان فرانسه آغاز کرد. در ۱۵ سالگی (۱۲۵۱ ش) به‌عنوان پیشخدمت مخصوص ناصرالدین شاه وارد دربار شد و در ۱۲۹۹ ق، لقب امین‌الملک گرفت. با مرگ پدرش در سال ۱۳۰۰ ق، مشاغل پردرآمد بیوتات سلطنتی، ضرابخانه و گمرکات را به دست آورد و لقب امین‌السلطان دریافت کرد. '''(pajoohe.ir، iranicaonline.org)''' | |||
== بخش ۲: صدراعظمی در دوره ناصرالدین شاه == | |||
=== زیربخش ۲.۱: صدراعظمی و مدیریت دربار === | |||
میرزا علی‌اصغر خان اتابک در ۱۲۶۵ ش (۱۲۸۴ ق) به صدراعظمی ناصرالدین شاه منصوب شد و تا ۱۲۸۵ ش (۱۳۰۴ ق) در این سمت باقی ماند. منابع نشان می‌دهند که او با مهارت سیاسی خود، دربار قاجار را در دوره‌ای پرتنش مدیریت کرد و در سه سفر ناصرالدین شاه به اروپا (۱۲۹۰، ۱۲۹۵، و ۱۳۰۶ ق) همراه او بود. اتابک با تمرکز بر ثبات مالی و سیاسی دربار، مشاغل کلیدی مانند بیوتات سلطنتی، ضرابخانه، و گمرکات را تحت کنترل گرفت و به یکی از قدرتمندترین صدراعظم‌های قاجار تبدیل شد. (iichs.ir، pajoohe.ir، iranicaonline.org) | |||
=== زیربخش ۲.۲: امتیازات خارجی و جنبش تنباکو === | |||
اتابک در دوره صدراعظمی‌اش امتیازات بزرگی به خارجی‌ها اعطا کرد، از جمله امتیاز رژی تنباکو (۱۲۷۰ ش/۱۸۹۰ م) به انگلیس، که انحصار تولید و فروش تنباکو را به شرکت تالبوت واگذار کرد. او همچنین امتیاز بانک شاه و تجارتخانه‌های بلژیکی را اعطا نمود. منابع تأکید دارند که این اقدامات به نارضایتی عمومی منجر شد و جنبش تنباکو را با فتوای میرزای شیرازی (۱۳۰۹ ق) برانگیخت، که اولین اعتراض سراسری علیه نفوذ خارجی بود. این امتیازات، اگرچه به تقویت مالی دربار کمک کرد، اتابک را به چهره‌ای منفور تبدیل کرد. (pajoohe.ir، psri.ir، تاریخ مشروطه ایران، احمد کسروی) | |||
== بخش ۳: صدراعظمی در دوره مظفرالدین شاه == | |||
=== زیربخش ۳.۱: انتصاب و سیاست‌های مالی === | |||
پس از ترور ناصرالدین شاه (۱۲۷۵ ش/۱۲۸۵ ق)، اتابک در ۱۲۸۰ ش (۱۲۹۹ ق) صدراعظم مظفرالدین شاه شد و تا ۱۲۸۵ ش (۱۳۰۴ ق) در این سمت باقی ماند. منابع نشان می‌دهند که او با همراهی شاه در سفرهای پرهزینه به اروپا، استقراض از روسیه (مانند وام ۱۲ میلیون روبلی ۱۲۷۹ ش) را ترتیب داد. این وام‌ها برای تأمین هزینه‌های دربار بود، اما به افزایش نفوذ خارجی و بدهی کشور منجر شد. اتابک همچنین امتیازاتی مانند بانک استقراضی روس و قرارداد دارسی (۱۲۸۰ ش) برای اکتشاف نفت را اعطا کرد. (pajoohe.ir، eghtesadenergyonline.ir، مکاتبات و نامه‌های اتابک با مظفرالدین شاه، سعاد پیرا و علیرضا نیکنژاد) | |||
=== زیربخش ۳.۲: تکفیر و تبعید === | |||
اعطای امتیازات خارجی و استقراض‌ها به نارضایتی شدید علما و مردم منجر شد. در ۱۳۲۱ ق، علمای عتبات، از جمله میرزای شیرازی، اتابک را به دلیل سیاست‌هایش تکفیر کردند. منابع گزارش می‌دهند که این تکفیر، همراه با فشارهای سیاسی، به برکناری موقت او در ۱۲۸۵ ش و تبعید به اروپا منجر شد. این دوره تبعید نشان‌دهنده کاهش نفوذ او در ایران بود، اما ارتباطاتش با دربار حفظ شد. (psri.ir، rouydad24.ir، انقلاب مشروطه ایران، عباس میرزا معزالسلطنه) | |||
== بخش ۴: نقش در انقلاب مشروطیت و استبداد صغیر == | |||
=== زیربخش ۴.۱: بازگشت و صدراعظمی محمدعلی شاه === | |||
در ۱۳۲۴ ق (۱۲۸۵ ش)، پس از امضای فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین شاه، علی‌اصغر خان اتابک از تبعید اروپا بازگشت و در ۱۳۲۵ ق (۱۲۸۶ ش) توسط محمدعلی شاه به صدراعظمی منصوب شد. منابع نشان می‌دهند که او کابینه‌ای با وزرای با‌تجربه تشکیل داد و تلاش کرد مشروطه را تعدیل کند تا قدرت دربار حفظ شود. این رویکرد او را در برابر مطبوعات مشروطه‌خواه (مانند حبل‌المتین و روح‌القدس) و انجمن‌های انقلابی قرار داد که او را به حمایت از استبداد متهم کردند. (tarikhirani.ir، psri.ir، انقلاب مشروطه ایران، عباس میرزا معزالسلطنه) | |||
=== زیربخش ۴.۲: تلاش برای انحلال مجلس === | |||
اتابک در دوره صدراعظمی محمدعلی شاه، به دلیل مخالفت با برخی اصول مشروطه، مانند نظارت مجلس بر دربار، به تلاش برای محدود کردن مجلس متهم شد. منابع گزارش می‌دهند که او با حمایت محمدعلی شاه، سیاست‌هایی برای تقویت استبداد صغیر (۱۲۸۷–۱۲۸۸ ش) دنبال کرد، از جمله مذاکره با گروه‌های محافظه‌کار و دربار برای کاهش نفوذ مشروطه‌خواهان. این اقدامات او را به هدف اصلی انتقادات انقلابیون تبدیل کرد و به منفوریت بیشتر او دامن زد. (psri.ir، تاریخ مشروطه ایران، احمد کسروی) | |||
== بخش ۵: روابط با دربار و دیپلماسی خارجی == | |||
=== زیربخش ۵.۱: روابط با دربار قاجار === | |||
میرزا علی‌اصغر خان اتابک روابط نزدیکی با دربار قاجار، به‌ویژه ناصرالدین و مظفرالدین شاه، داشت. منابع نشان می‌دهند که او با مکاتبات گسترده با مظفرالدین شاه، به‌ویژه در سفرهای خارجی (۱۲۷۹–۱۲۸۴ ش)، نقش کلیدی در تصمیم‌گیری‌های دربار ایفا کرد. نامه‌های او، که شامل توصیه‌های سیاسی و مالی بود، نشان‌دهنده نفوذش بر شاه و تلاش برای حفظ ثبات دربار در برابر فشارهای داخلی و خارجی است. این مکاتبات، که در کتاب سعاد پیرا و نیکنژاد گردآوری شده، مهارت او در مدیریت روابط درباری را برجسته می‌کند، هرچند برخی منابع این نزدیکی را نشانه انحصارطلبی او می‌دانند. (مکاتبات و نامه‌های اتابک با مظفرالدین شاه، سعاد پیرا و علیرضا نیکنژاد، iranicaonline.org) | |||
=== زیربخش ۵.۲: دیپلماسی خارجی === | |||
اتابک در دیپلماسی خارجی، به‌ویژه با روسیه و انگلیس، فعال بود. او با مذاکره برای استقراض از روسیه (۱۲ میلیون روبل، ۱۲۷۹ ش) و اعطای امتیازاتی مانند بانک شاه و قرارداد دارسی (۱۲۸۰ ش) به انگلیس، به تقویت مالی دربار کمک کرد. منابع تأکید دارند که این سیاست‌ها، اگرچه به حفظ قدرت قاجار کمک کرد، به افزایش نفوذ خارجی و نارضایتی عمومی منجر شد. کسروی او را به دلیل این امتیازات به خیانت به منافع ملی متهم می‌کند، اما iranicaonline.org او را سیاستمداری زیرک در مدیریت روابط بین‌المللی توصیف می‌کند. (iranicaonline.org، eghtesadenergyonline.ir، تاریخ مشروطه ایران، احمد کسروی) | |||
== بخش ۵: ترور و پایان زندگی == | |||
=== زیربخش ۵.۱: ماجرای ترور و معرفی عباس آقا تبریزی === | |||
علی‌اصغر خان اتابک در ۸ شهریور ۱۲۸۶ ش (۲۱ رجب ۱۳۲۵ ق)، هنگام خروج از مجلس شورای ملی در تهران، توسط عباس آقا تبریزی، صراف و عضو فداییان مشروطه‌خواه تبریز، ترور شد. منابع گزارش می‌دهند که عباس آقا تبریزی (متولد تبریز، حدود ۱۲۶۰ ش)، از تجار و روشنفکران محلی تبریز بود که به دلیل فعالیت‌هایش در انجمن ایالتی تبریز و حمایت از مشروطه، به فداییان پیوسته بود. او به‌عنوان یک فعال سیاسی، در دوره استبداد صغیر (۱۲۸۷–۱۲۸۸ ش) به مبارزه مسلحانه علیه سیاست‌های اتابک و محمدعلی شاه پرداخت و انگیزه ترور او را پایان دادن به نفوذ اتابک در حمایت از استبداد و اعطای امتیازات خارجی می‌دانست. عباس آقا پس از شلیک به اتابک، خودکشی کرد. این رویداد به‌عنوان نقطه عطفی در تضعیف استبداد صغیر و حرکت به سوی فتح تهران (۱۲۸۸ ش) شناخته می‌شود. (tarikhirani.ir، iichs.ir، psri.ir) | |||
=== زیربخش ۵.۲: پیامدها === | |||
ترور اتابک به پایان صدراعظمی او و تضعیف موقعیت محمدعلی شاه منجر شد. منابع تأکید دارند که این اقدام، روحیه مشروطه‌خواهان را تقویت کرد و به احیای مشروطیت در ۱۲۸۸ ش کمک نمود. با این حال، برخی منابع، مانند iranicaonline.org، ترور را نتیجه رقابت‌های سیاسی و نفرت عمومی از سیاست‌های اتابک می‌دانند، که او را به نمادی از فساد قاجار تبدیل کرده بود. (iranicaonline.org، تاریخ مشروطه ایران، احمد کسروی) | |||
== بخش ۷: میراث == | |||
=== زیربخش ۷.۱: تأثیر بر سیاست قاجار === | |||
علی‌اصغر خان اتابک با صدراعظمی طولانی در دوره سه پادشاه قاجار (ناصرالدین، مظفرالدین، و محمدعلی شاه)، تأثیر عمیقی بر سیاست ایران گذاشت. منابع نشان می‌دهند که او با مدیریت بحران‌های مالی و دیپلماتیک، ثبات دربار را حفظ کرد، اما اعطای امتیازات خارجی (مانند رژی تنباکو، بانک استقراضی روس، و دارسی) به افزایش نفوذ خارجی و تضعیف اقتصاد ملی منجر شد. این سیاست‌ها به نارضایتی عمومی و جنبش‌های اعتراضی، مانند جنبش تنباکو و مشروطیت، دامن زدند. (psri.ir، eghtesadenergyonline.ir، انقلاب مشروطه ایران، عباس میرزا معزالسلطنه) | |||
=== زیربخش ۷.۲: جایگاه در تاریخ ایران === | |||
ترور اتابک در ۱۲۸۶ ش به تضعیف استبداد صغیر و احیای مشروطیت کمک کرد، اما او به‌عنوان نمادی از فساد و انحصارطلبی قاجار در تاریخ ایران شناخته می‌شود. منابع، مانند کسروی، او را سیاستمداری زیرک اما خیانتکار به منافع ملی توصیف می‌کنند که با اعطای امتیازات خارجی، به سقوط تدریجی قاجار کمک کرد. میراث او در تاریخ ایران به‌عنوان چهره‌ای پیچیده با تأثیرات مثبت (مدیریت دربار) و منفی (نفوذ خارجی و منفوریت) ماندگار است. (tarikhirani.ir، تاریخ مشروطه ایران، احمد کسروی، iranicaonline.org) | |||
نسخهٔ ۲۰ اکتبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۶:۲۵
میرزا علی‌اصغر خان اتابک اعظم، (امین‌السلطان) (متولد ۱۶ بهمن ۱۲۳۶، تهران – درگذشته ۸ شهریور ۱۲۸۶ ش) صدراعظم سه پادشاه قاجار ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه، و محمدعلی شاه، یکی از تأثیرگذارترین و منفورترین چهره‌های سیاسی ایران در دوره قاجار بود. او در تهران در خانواده‌ای گرجی‌تبار متولد شد و از ۱۵ سالگی در دربار ناصرالدین شاه خدمت کرد. در ۱۲۶۵، صدراعظم شد و با اعطای امتیازات بزرگ رژی تنباکو، بانک شاه، و امتیازات تجاری به انگلیس و بلژیک، به نفوذ خارجی دامن زد، که به جنبش تنباکو و تکفیر او توسط علما منجر شد. در دوره مظفرالدین شاه، با استقراض از روسیه و اعطای امتیازاتی مانند قرارداد دارسی منفوریتش افزایش یافت و به تبعید موقت به اروپا رفت. (قرارداد دارسی، منعقدشده در ۱۹۰۱ برابر با ۱۲۸۰ خورشیدی برای مدت شصت سال، امتیازی بود که به موجب آن ویلیام ناکس دارسی حق انحصاری برای جستجو و بهره‌برداری از نفت، گاز طبیعی، آسفالت و اوزوکریت را در سه چهارم مساحت کشور، مناطقی به وسعت ۱٬۲۴۲٬۰۰۰ کیلومتر مربع دریافت کرد.). در سال ۱۳۲۵ ق، محمدعلی شاه او را به صدراعظمی فراخواند، اما به دلیل حمایت از استبداد صغیر و تلاش برای تعدیل مشروطه، مورد انتقاد شدید مطبوعات و مشروطه‌خواهان قرار گرفت. اتابک در ۸ شهریور ۱۲۸۶، توسط عباس آقا تبریزی در برابر مجلس ترور شد، که به فتح تهران و احیای مشروطیت کمک کرد. او با ثروت عظیم از امتیازات، باغ‌ها و عمارت‌هایی در یوسف‌آباد و قیطریه ساخت. مهارت سیاسی او در حفظ ثبات دربار و مدیریت بحران‌های مالی ستایش شده، اما اعطای امتیازات خارجی، انحصارطلبی، و نقش در استبداد صغیر او را به نمادی از فساد قاجار تبدیل کرد. میراث اتابک در تاریخ ایران به‌عنوان سیاستمداری پیچیده و منفور، با تأثیرات مثبت و منفی بر سیاست و اقتصاد، ماندگار است. (۵۹۸ کلمه) (iichs.ir، pajoohe.ir، psri.ir، tarikhirani.ir، rouydad24.ir، iranicaonline.org، تاریخ مشروطه ایران، احمد کسروی)
زندگی شخصی و خانوادگی
میرزا علی‌اصغر خان اتابک در ۱۶ بهمن ۱۲۳۶ ش، در تهران متولد شد. او فرزند ابراهیم خان امین‌السلطان، صدراعظم ناصرالدین شاه، و از خانواده‌ای گرجی‌تبار بود که پس از شورش علیه روس‌ها به ایران مهاجرت کرده بودند. او در محیطی ثروتمند و بانفوذ پرورش یافت و از کودکی با دربار قاجار آشنا شد. (iichs.ir، pajoohe.ir)
میرزا علی‌اصغر خان اتابک با خانم اعظم ازدواج کرد و صاحب چندین فرزند شد. نام فرزندان او قدس‌اعظم (همسر شجاع‌السلطنه)، فخراعظم (همسر اسکندرخان خازن‌الممالک)، نوش‌آفرین اعظم‌السلطنه (همسر معیری، که بعداً جدا شد)، محترم اعظم، و افتخار اعظم (همسر صارم‌الدوله) بودند. فرزندانش در دوره پهلوی نام‌های خانوادگی اتابکی، گرجی، و صدری را برگزیدند. خانواده اتابک به دلیل ثروت و نفوذ سیاسی، جایگاه اجتماعی بالایی در دوره قاجار داشتند. (pajoohe.ir، rouydad24.ir)
ثروت و املاک
میرزا علی‌اصغر خان اتابک با درآمدهای حاصل از امتیازات خارجی و مدیریت مشاغل درباری مانند بیوتات سلطنتی و گمرکات، ثروت عظیمی جمع‌آوری کرد. او باغ و عمارتی در یوسف‌آباد تهران معروف به پارک اتابک، که بعداً به سفارت روسیه تبدیل شد و همچنین باغی در قیطریه (اکنون پارک قیطریه) ساخت. تاریخنگاران این املاک را نمادی از تجمل و فساد مالی او می‌دانند، اما مهارتش در مدیریت منابع مالی دربار را نیز برجسته می‌کنند. (rouydad24.ir، iichs.ir، iranicaonline.org)
تحصیلات و ورود به دربار
اتابک تحصیلات خود را نزد معلمان خصوصی در تهران در زمینه ادبیات فارسی، عربی، و زبان فرانسه آغاز کرد. در ۱۵ سالگی (۱۲۵۱ ش) به‌عنوان پیشخدمت مخصوص ناصرالدین شاه وارد دربار شد و در ۱۲۹۹ ق، لقب امین‌الملک گرفت. با مرگ پدرش در سال ۱۳۰۰ ق، مشاغل پردرآمد بیوتات سلطنتی، ضرابخانه و گمرکات را به دست آورد و لقب امین‌السلطان دریافت کرد. (pajoohe.ir، iranicaonline.org)
بخش ۲: صدراعظمی در دوره ناصرالدین شاه
زیربخش ۲.۱: صدراعظمی و مدیریت دربار
میرزا علی‌اصغر خان اتابک در ۱۲۶۵ ش (۱۲۸۴ ق) به صدراعظمی ناصرالدین شاه منصوب شد و تا ۱۲۸۵ ش (۱۳۰۴ ق) در این سمت باقی ماند. منابع نشان می‌دهند که او با مهارت سیاسی خود، دربار قاجار را در دوره‌ای پرتنش مدیریت کرد و در سه سفر ناصرالدین شاه به اروپا (۱۲۹۰، ۱۲۹۵، و ۱۳۰۶ ق) همراه او بود. اتابک با تمرکز بر ثبات مالی و سیاسی دربار، مشاغل کلیدی مانند بیوتات سلطنتی، ضرابخانه، و گمرکات را تحت کنترل گرفت و به یکی از قدرتمندترین صدراعظم‌های قاجار تبدیل شد. (iichs.ir، pajoohe.ir، iranicaonline.org)
زیربخش ۲.۲: امتیازات خارجی و جنبش تنباکو
اتابک در دوره صدراعظمی‌اش امتیازات بزرگی به خارجی‌ها اعطا کرد، از جمله امتیاز رژی تنباکو (۱۲۷۰ ش/۱۸۹۰ م) به انگلیس، که انحصار تولید و فروش تنباکو را به شرکت تالبوت واگذار کرد. او همچنین امتیاز بانک شاه و تجارتخانه‌های بلژیکی را اعطا نمود. منابع تأکید دارند که این اقدامات به نارضایتی عمومی منجر شد و جنبش تنباکو را با فتوای میرزای شیرازی (۱۳۰۹ ق) برانگیخت، که اولین اعتراض سراسری علیه نفوذ خارجی بود. این امتیازات، اگرچه به تقویت مالی دربار کمک کرد، اتابک را به چهره‌ای منفور تبدیل کرد. (pajoohe.ir، psri.ir، تاریخ مشروطه ایران، احمد کسروی)
بخش ۳: صدراعظمی در دوره مظفرالدین شاه
زیربخش ۳.۱: انتصاب و سیاست‌های مالی
پس از ترور ناصرالدین شاه (۱۲۷۵ ش/۱۲۸۵ ق)، اتابک در ۱۲۸۰ ش (۱۲۹۹ ق) صدراعظم مظفرالدین شاه شد و تا ۱۲۸۵ ش (۱۳۰۴ ق) در این سمت باقی ماند. منابع نشان می‌دهند که او با همراهی شاه در سفرهای پرهزینه به اروپا، استقراض از روسیه (مانند وام ۱۲ میلیون روبلی ۱۲۷۹ ش) را ترتیب داد. این وام‌ها برای تأمین هزینه‌های دربار بود، اما به افزایش نفوذ خارجی و بدهی کشور منجر شد. اتابک همچنین امتیازاتی مانند بانک استقراضی روس و قرارداد دارسی (۱۲۸۰ ش) برای اکتشاف نفت را اعطا کرد. (pajoohe.ir، eghtesadenergyonline.ir، مکاتبات و نامه‌های اتابک با مظفرالدین شاه، سعاد پیرا و علیرضا نیکنژاد)
زیربخش ۳.۲: تکفیر و تبعید
اعطای امتیازات خارجی و استقراض‌ها به نارضایتی شدید علما و مردم منجر شد. در ۱۳۲۱ ق، علمای عتبات، از جمله میرزای شیرازی، اتابک را به دلیل سیاست‌هایش تکفیر کردند. منابع گزارش می‌دهند که این تکفیر، همراه با فشارهای سیاسی، به برکناری موقت او در ۱۲۸۵ ش و تبعید به اروپا منجر شد. این دوره تبعید نشان‌دهنده کاهش نفوذ او در ایران بود، اما ارتباطاتش با دربار حفظ شد. (psri.ir، rouydad24.ir، انقلاب مشروطه ایران، عباس میرزا معزالسلطنه)
بخش ۴: نقش در انقلاب مشروطیت و استبداد صغیر
زیربخش ۴.۱: بازگشت و صدراعظمی محمدعلی شاه
در ۱۳۲۴ ق (۱۲۸۵ ش)، پس از امضای فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین شاه، علی‌اصغر خان اتابک از تبعید اروپا بازگشت و در ۱۳۲۵ ق (۱۲۸۶ ش) توسط محمدعلی شاه به صدراعظمی منصوب شد. منابع نشان می‌دهند که او کابینه‌ای با وزرای با‌تجربه تشکیل داد و تلاش کرد مشروطه را تعدیل کند تا قدرت دربار حفظ شود. این رویکرد او را در برابر مطبوعات مشروطه‌خواه (مانند حبل‌المتین و روح‌القدس) و انجمن‌های انقلابی قرار داد که او را به حمایت از استبداد متهم کردند. (tarikhirani.ir، psri.ir، انقلاب مشروطه ایران، عباس میرزا معزالسلطنه)
زیربخش ۴.۲: تلاش برای انحلال مجلس
اتابک در دوره صدراعظمی محمدعلی شاه، به دلیل مخالفت با برخی اصول مشروطه، مانند نظارت مجلس بر دربار، به تلاش برای محدود کردن مجلس متهم شد. منابع گزارش می‌دهند که او با حمایت محمدعلی شاه، سیاست‌هایی برای تقویت استبداد صغیر (۱۲۸۷–۱۲۸۸ ش) دنبال کرد، از جمله مذاکره با گروه‌های محافظه‌کار و دربار برای کاهش نفوذ مشروطه‌خواهان. این اقدامات او را به هدف اصلی انتقادات انقلابیون تبدیل کرد و به منفوریت بیشتر او دامن زد. (psri.ir، تاریخ مشروطه ایران، احمد کسروی)
بخش ۵: روابط با دربار و دیپلماسی خارجی
زیربخش ۵.۱: روابط با دربار قاجار
میرزا علی‌اصغر خان اتابک روابط نزدیکی با دربار قاجار، به‌ویژه ناصرالدین و مظفرالدین شاه، داشت. منابع نشان می‌دهند که او با مکاتبات گسترده با مظفرالدین شاه، به‌ویژه در سفرهای خارجی (۱۲۷۹–۱۲۸۴ ش)، نقش کلیدی در تصمیم‌گیری‌های دربار ایفا کرد. نامه‌های او، که شامل توصیه‌های سیاسی و مالی بود، نشان‌دهنده نفوذش بر شاه و تلاش برای حفظ ثبات دربار در برابر فشارهای داخلی و خارجی است. این مکاتبات، که در کتاب سعاد پیرا و نیکنژاد گردآوری شده، مهارت او در مدیریت روابط درباری را برجسته می‌کند، هرچند برخی منابع این نزدیکی را نشانه انحصارطلبی او می‌دانند. (مکاتبات و نامه‌های اتابک با مظفرالدین شاه، سعاد پیرا و علیرضا نیکنژاد، iranicaonline.org)
زیربخش ۵.۲: دیپلماسی خارجی
اتابک در دیپلماسی خارجی، به‌ویژه با روسیه و انگلیس، فعال بود. او با مذاکره برای استقراض از روسیه (۱۲ میلیون روبل، ۱۲۷۹ ش) و اعطای امتیازاتی مانند بانک شاه و قرارداد دارسی (۱۲۸۰ ش) به انگلیس، به تقویت مالی دربار کمک کرد. منابع تأکید دارند که این سیاست‌ها، اگرچه به حفظ قدرت قاجار کمک کرد، به افزایش نفوذ خارجی و نارضایتی عمومی منجر شد. کسروی او را به دلیل این امتیازات به خیانت به منافع ملی متهم می‌کند، اما iranicaonline.org او را سیاستمداری زیرک در مدیریت روابط بین‌المللی توصیف می‌کند. (iranicaonline.org، eghtesadenergyonline.ir، تاریخ مشروطه ایران، احمد کسروی)
بخش ۵: ترور و پایان زندگی
زیربخش ۵.۱: ماجرای ترور و معرفی عباس آقا تبریزی
علی‌اصغر خان اتابک در ۸ شهریور ۱۲۸۶ ش (۲۱ رجب ۱۳۲۵ ق)، هنگام خروج از مجلس شورای ملی در تهران، توسط عباس آقا تبریزی، صراف و عضو فداییان مشروطه‌خواه تبریز، ترور شد. منابع گزارش می‌دهند که عباس آقا تبریزی (متولد تبریز، حدود ۱۲۶۰ ش)، از تجار و روشنفکران محلی تبریز بود که به دلیل فعالیت‌هایش در انجمن ایالتی تبریز و حمایت از مشروطه، به فداییان پیوسته بود. او به‌عنوان یک فعال سیاسی، در دوره استبداد صغیر (۱۲۸۷–۱۲۸۸ ش) به مبارزه مسلحانه علیه سیاست‌های اتابک و محمدعلی شاه پرداخت و انگیزه ترور او را پایان دادن به نفوذ اتابک در حمایت از استبداد و اعطای امتیازات خارجی می‌دانست. عباس آقا پس از شلیک به اتابک، خودکشی کرد. این رویداد به‌عنوان نقطه عطفی در تضعیف استبداد صغیر و حرکت به سوی فتح تهران (۱۲۸۸ ش) شناخته می‌شود. (tarikhirani.ir، iichs.ir، psri.ir)
زیربخش ۵.۲: پیامدها
ترور اتابک به پایان صدراعظمی او و تضعیف موقعیت محمدعلی شاه منجر شد. منابع تأکید دارند که این اقدام، روحیه مشروطه‌خواهان را تقویت کرد و به احیای مشروطیت در ۱۲۸۸ ش کمک نمود. با این حال، برخی منابع، مانند iranicaonline.org، ترور را نتیجه رقابت‌های سیاسی و نفرت عمومی از سیاست‌های اتابک می‌دانند، که او را به نمادی از فساد قاجار تبدیل کرده بود. (iranicaonline.org، تاریخ مشروطه ایران، احمد کسروی)
بخش ۷: میراث
زیربخش ۷.۱: تأثیر بر سیاست قاجار
علی‌اصغر خان اتابک با صدراعظمی طولانی در دوره سه پادشاه قاجار (ناصرالدین، مظفرالدین، و محمدعلی شاه)، تأثیر عمیقی بر سیاست ایران گذاشت. منابع نشان می‌دهند که او با مدیریت بحران‌های مالی و دیپلماتیک، ثبات دربار را حفظ کرد، اما اعطای امتیازات خارجی (مانند رژی تنباکو، بانک استقراضی روس، و دارسی) به افزایش نفوذ خارجی و تضعیف اقتصاد ملی منجر شد. این سیاست‌ها به نارضایتی عمومی و جنبش‌های اعتراضی، مانند جنبش تنباکو و مشروطیت، دامن زدند. (psri.ir، eghtesadenergyonline.ir، انقلاب مشروطه ایران، عباس میرزا معزالسلطنه)
زیربخش ۷.۲: جایگاه در تاریخ ایران
ترور اتابک در ۱۲۸۶ ش به تضعیف استبداد صغیر و احیای مشروطیت کمک کرد، اما او به‌عنوان نمادی از فساد و انحصارطلبی قاجار در تاریخ ایران شناخته می‌شود. منابع، مانند کسروی، او را سیاستمداری زیرک اما خیانتکار به منافع ملی توصیف می‌کنند که با اعطای امتیازات خارجی، به سقوط تدریجی قاجار کمک کرد. میراث او در تاریخ ایران به‌عنوان چهره‌ای پیچیده با تأثیرات مثبت (مدیریت دربار) و منفی (نفوذ خارجی و منفوریت) ماندگار است. (tarikhirani.ir، تاریخ مشروطه ایران، احمد کسروی، iranicaonline.org)