میرزا کوچک خان جنگلی: تفاوت میان نسخهها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
'''میرزا کوچک خان جنگلی''' (زادهی ۱۲۵۷ شمسی-درگذشتهی ۱۱ آذر ۱۳۰۰ شمسی) از مبارزان انقلاب مشروطه و رهبر جنبش جنگل علیه دولت وابستهی قاجار بود. | '''میرزا کوچک خان جنگلی''' (زادهی ۱۲۵۷ شمسی-درگذشتهی ۱۱ آذر ۱۳۰۰ شمسی) از مبارزان انقلاب مشروطه و رهبر جنبش جنگل علیه دولت وابستهی قاجار بود. | ||
میرزا | میرزا کوچک خان جنگلی در محلۀ استادسرای شهر رشت بدنیا آمد. در آغاز جوانی در مدرسه علمیه حاج حسن و مدرسه جامع شهر رشت به تحصیل علوم دینی پرداخت و تحصیلاتش را در مدارس دینی قزوین و تهران ادامه داد. میرزا کوچک خان با این که با پایه تحصیلی در مدارس دینی میتوانست به لباس روحانیت درآید اما دغدغه های سیاسی و روحیه مبارزه جویانهاش او را به مبارزه با استبداد داخلی و استعمار خارجی سوق داد. | ||
میرزا کوچک خان جنگلی به هنگام امضای فرمان مشروطیت توسط مظفّرالدین شاه قاجار در ۱۳مرداد ۱۲۸۵، ۲۸ ساله بود. وی در قیام مشروطه خواهان رشت علیه محمدعلی شاه قاجار که به فتح تهران در ۲۵تیرماه ۱۲۸۸شمسی منجرشد، فرماندهی یک دسته از | میرزا کوچک خان جنگلی به هنگام امضای فرمان مشروطیت توسط مظفّرالدین شاه قاجار در ۱۳مرداد ۱۲۸۵، ۲۸ ساله بود. وی در قیام مشروطه خواهان رشت علیه محمدعلی شاه قاجار که به فتح تهران در ۲۵تیرماه ۱۲۸۸شمسی منجرشد، فرماندهی یک دسته از مشروطهخواهان را به عهده داشت. | ||
میرزا کوچک خان جنگلی پس از فتح تهران به گیلان برگشت و با شماری از مبارزان که مخالف دخالتهای روسیه تزاری در شمال ایران بودند، گروهی را تشکیل داد. در بین یاران میرزا افراد تحصیل کردهیی مانند دکتر حشمت و میرزا حسین کسمایی، بازرگانان معروفی مانند حاج احمد کسمایی بودند و روشنفکران و مخالفانی چون حسن آلیانی و شیخ علی | میرزا کوچک خان جنگلی پس از فتح تهران به گیلان برگشت و با شماری از مبارزان که مخالف دخالتهای روسیه تزاری در شمال ایران بودند، گروهی را تشکیل داد. در بین یاران میرزا افراد تحصیل کردهیی مانند دکتر حشمت و میرزا حسین کسمایی، بازرگانان معروفی مانند حاج احمد کسمایی بودند و روشنفکران و مخالفانی چون حسن آلیانی و شیخ علی شیشهبر وجود داشتند. | ||
در جریان ورود محمدعلی شاه از روسیه به ترکمن صحرا برای بازپس گیری تاج و تخت شاهی، میرزا کوچک خان جنگلی همراه با شماری از مدافعان مشروطه برای مقابله با محمدعلی شاه و طرفدارانش، به ترکمن صحرا شتافتند. در این نبرد تیری به شانه میرزا اصابت کرد و به اسارت قوای روسی حامی محمدعلی شاه افتاد. آنها میرزا کوچک خان جنگلی را به روسیه بردند. میرزا پس از معالجه، از روسیه گریخته و خود را مخفیانه به رشت رسانید. | در جریان ورود [[محمدعلی شاه]] از روسیه به ترکمن صحرا برای بازپس گیری تاج و تخت شاهی، میرزا کوچک خان جنگلی همراه با شماری از مدافعان مشروطه برای مقابله با محمدعلی شاه و طرفدارانش، به ترکمن صحرا شتافتند. در این نبرد تیری به شانه میرزا اصابت کرد و به اسارت قوای روسی حامی محمدعلی شاه افتاد. آنها میرزا کوچک خان جنگلی را به روسیه بردند. میرزا پس از معالجه، از روسیه گریخته و خود را مخفیانه به رشت رسانید. | ||
میرزا کوچک خان جنگلی و همفکرانش در جنگ جهانی اول که از روز ۵ مرداد۱۲۹۳ (۲۸ژوییه ۱۹۱۴م) آغاز شد و ایران میدان تاخت و تاز نیروهای انگلیسی و روسی و عثمانی گردید، در روز ۲۰مرداد۱۲۹۴ (۱۲ اوت ۱۹۱۵) در جنگلهای تولم، در | میرزا کوچک خان جنگلی و همفکرانش در جنگ جهانی اول که از روز ۵ مرداد۱۲۹۳ (۲۸ژوییه ۱۹۱۴م) آغاز شد و ایران میدان تاخت و تاز نیروهای انگلیسی و روسی و عثمانی گردید، در روز ۲۰مرداد۱۲۹۴ (۱۲ اوت ۱۹۱۵) در جنگلهای تولم، در ۲۰ کیلومتری شمال غربی رشت، مستقرشدند و به تدارک نبرد پرداختند و مبارزهیی را علیه اشغالگران و نیروهای دولتی وابسته به انگلستان و روسیه آغاز کردند. این نبرد تا شهادت میرزا کوچک خان در ۱۱ آذر ۱۳۰۰، در ارتفاعات پر برف تالش خلخال ادامه داشت. | ||
== ایران در جنگ جهانی اول == | == ایران در جنگ جهانی اول == | ||
خط ۳۹: | خط ۳۹: | ||
سه روز بعد از آن در ۴ اوت مصادف با ۱۲ مرداد ۱۲۹۳ آلمان به دولت انگلستان اعلام جنگ کرد. به این طریق، دولتهای انگلستان و روسیه تزاری که ایران را به دو منطقه تحت نفوذ خود تقسیم کرده بودند و با خودکامگی در آن حکم می راندند و کسی را یارای رویارویی با آنها نبود، خود در این جنگ درگیر شدند و توان مداخله در امور ایران را از دست دادند. | سه روز بعد از آن در ۴ اوت مصادف با ۱۲ مرداد ۱۲۹۳ آلمان به دولت انگلستان اعلام جنگ کرد. به این طریق، دولتهای انگلستان و روسیه تزاری که ایران را به دو منطقه تحت نفوذ خود تقسیم کرده بودند و با خودکامگی در آن حکم می راندند و کسی را یارای رویارویی با آنها نبود، خود در این جنگ درگیر شدند و توان مداخله در امور ایران را از دست دادند. | ||
دراین زمان نیروهای نظامی اشغالگر روسیه در ۲۲دیماه ۱۲۹۳ (۱۳ژانویه ۱۹۱۵) بر تبریز مسلط شدند و در ۲۳ آذر ۱۲۹۴ (۱۵دسامبر۱۹۱۵) همدان را به اشغال خود درآوردند. پنج روز بعد بعد | دراین زمان نیروهای نظامی اشغالگر روسیه در ۲۲دیماه ۱۲۹۳ (۱۳ژانویه ۱۹۱۵) بر تبریز مسلط شدند و در ۲۳ آذر ۱۲۹۴ (۱۵دسامبر۱۹۱۵) همدان را به اشغال خود درآوردند. پنج روز بعد بعد آنها وارد قم و در روز ۳۰دی وارد اراک شدند. آنها در ۲۸ اسفند ۹۴ (۱۹مارس ۱۹۱۶) اصفهان را نیز به تصرف خود درآوردند. در چنین شرایطی میرزا کوچک خان جنگلی مبارزه با استبداد و استعمار را آغاز کرد و به تدارک نبرد مسلحانه پرداخت. | ||
== تدارک نبرد توسط میرزا کوچک خان جنگلی == | == تدارک نبرد توسط میرزا کوچک خان جنگلی == | ||
[[پرونده:خانه میرزا کوچک خان 01.jpg|جایگزین=خانه میرزا کوچک خان |بندانگشتی|خانه میرزا کوچک خان ]] | [[پرونده:خانه میرزا کوچک خان 01.jpg|جایگزین=خانه میرزا کوچک خان |بندانگشتی|خانه میرزا کوچک خان ]] | ||
میرزا کوچک خان و یارانش در روز | میرزا کوچک خان و یارانش در روز ۲۰ مرداد ۱۲۹۴ (۱۲ اوت ۱۹۱۵) در جنگلهای تولم، در ۲۰کیلومتری شمال غربی رشت، مستقرشدند و به تدارک نبرد پرداختند. هدفشان «اخراج نیروهای بیگانه، رفع بی عدالتی، مبارزه با خودکامگی و استبداد و برقراری دولتی مردمی» بود. | ||
از همان نخستین ماههای استقرار میرزا کوچک خان و یارانش در جنگلهای گیلان، نیروهای دولتی مستقر در گیلان، برای ازمیان بردن آنها به تدارک جنگ پرداختند. در حملات و درگیریهای قوای دولتی با نیروهای جنبش جنگل در منطقه کسما، مفاخرالملک، رئیس نظمیه گیلان، در | از همان نخستین ماههای استقرار میرزا کوچک خان و یارانش در جنگلهای گیلان، نیروهای دولتی مستقر در گیلان، برای ازمیان بردن آنها به تدارک جنگ پرداختند. در حملات و درگیریهای قوای دولتی با نیروهای جنبش جنگل در منطقه کسما، مفاخرالملک، رئیس نظمیه گیلان، در ۲۶ آبان ۹۵ (۱۷نوامبر۱۹۱۶)، به دست نیروهای جنبش جنگل به قتل رسید. همچنین نیروهای لوطی عبدالرزاق از میرزا شکست خوردند. میرزا و جوانانی که از ظلم نیروهای روس و انگلستان و از سویی حکومت مرکزی به وی پیوسته بودند با عملیات ایزایی و شبیخون عرصه را بر آنان تنگ کرده بودند. | ||
حدود یک سال بعد، در روز ۱۶ آبان ۱۲۹۶ (۷نوامبر۱۹۱۸) بلشویکها به رهبری لنین در روسیه قدرت دولتی را در | حدود یک سال بعد، در روز ۱۶ آبان ۱۲۹۶ (۷نوامبر۱۹۱۸) بلشویکها به رهبری لنین در روسیه قدرت دولتی را در اختیار گرفتند و حکومت سوسیالیستی برقرار کردند. | ||
روز ۲۶دیماه ۱۲۹۶ ( ۱۶ژانویه ۱۹۱۸ ) تروتسکی، «کمیسر خلق برای روابط خارجی» در دولت جدید شوروی، کلیه معاهدات تحمیلی به ایران را فاقد اعتبار اعلام کرد. | روز ۲۶دیماه ۱۲۹۶ ( ۱۶ژانویه ۱۹۱۸ ) تروتسکی، «کمیسر خلق برای روابط خارجی» در دولت جدید شوروی، کلیه معاهدات تحمیلی به ایران را فاقد اعتبار اعلام کرد. | ||
خط ۵۳: | خط ۵۳: | ||
== رویارویی انگلستان با جنبش جنگل == | == رویارویی انگلستان با جنبش جنگل == | ||
[[پرونده:میرزا کوچک خان و یارانش.jpg|جایگزین=میرزا کوچک خان و یارانش|بندانگشتی|میرزا کوچک خان و یارانش]] | [[پرونده:میرزا کوچک خان و یارانش.jpg|جایگزین=میرزا کوچک خان و یارانش|بندانگشتی|میرزا کوچک خان و یارانش]] | ||
پس از پیروزی انقلاب سوسیالیستی در روسیه و كنار رفتن يكي از دو قدرت خارجي چیره بر ایران، انگلستان در ايران حاکم شد و به دنبال گسترش | پس از پیروزی انقلاب سوسیالیستی در روسیه و كنار رفتن يكي از دو قدرت خارجي چیره بر ایران، انگلستان در ايران حاکم شد و به دنبال گسترش سلطه خود بر سراسر ايران بود. | ||
تلاش انگلستان برای نابودی جنبش جنگل و چیرگی او بر گیلان در دولت وابستهی وثوق الدوله | تلاش انگلستان برای نابودی جنبش جنگل و چیرگی او بر گیلان در دولت وابستهی وثوق الدوله که در ۱۵مرداد ۱۲۹۷ (۷ اوت ۱۹۱۸) تشکیل شده بود شدت گرفت و با پایان یافتن جنگ جهانی اول در ۲۲ آبان ۱۲۹۷شمسی، بر شدت آن افزوده شد. | ||
وثوق الدوله در کنار یورشهای سخت و سنگین به نیروهای مستقر در جنگلهای گیلان، برای پراکندن اجزای تشکیل دهندۀ آن به توطئهچینی پرداخت. | وثوق الدوله در کنار یورشهای سخت و سنگین به نیروهای مستقر در جنگلهای گیلان، برای پراکندن اجزای تشکیل دهندۀ آن به توطئهچینی پرداخت. | ||
== تسلیم شدن حاج احمد کسمایی == | == تسلیم شدن حاج احمد کسمایی == | ||
وثوقالدوله در روز ۶ اسفند ۱۲۹۷ برای حاجی احمد کسمایی، از یاران و همرزمان قدیمی میرزا کوچک خان و از چهره های سرشناس جنبش جنگل و از فرماندهان منطقهی «کسما»، از | وثوقالدوله در روز ۶ اسفند ۱۲۹۷ برای حاجی احمد کسمایی، از یاران و همرزمان قدیمی میرزا کوچک خان و از چهره های سرشناس جنبش جنگل و از فرماندهان منطقهی «کسما»، از دهستانهای نزدیک صومعه سرا، «اماننامه» فرستاد و او را به تسلیم فراخواند. | ||
تلاشهاي وثوق الدّوله براي ايجاد دو دستگی در صفوف جنگل باعث شد | تلاشهاي وثوق الدّوله براي ايجاد دو دستگی در صفوف جنگل باعث شد مجاهدين كسما و فرمانده آنها، حاج احمد كسمايي، به «امان نامه» و شرایط پیشنهادی وثوق الدوله تن بدهند و به نيروهاي دولتي بپيوندند. | ||
روز ۶ اسفند ۱۲۹۷ (۲۶فوریه ۱۹۱۹) احمد کسمایی، بلافاصله بعد از دریافت تأمیننامه دست از مبارزه شست و تسلیم نیروهای وثوقالدوله شد. | روز ۶ اسفند ۱۲۹۷ (۲۶فوریه ۱۹۱۹) احمد کسمایی، بلافاصله بعد از دریافت تأمیننامه دست از مبارزه شست و تسلیم نیروهای وثوقالدوله شد. | ||
پس از تسلیم حاجی احمد کسمایی و | پس از تسلیم حاجی احمد کسمایی و اطرافیانش به قوای دولتی، زمینۀ مساعدی برای از میان بردن تمامی جنبش فراهم شد. | ||
== حمله قوای قزاق به جنبش جنگل == | == حمله قوای قزاق به جنبش جنگل == | ||
خط ۷۵: | خط ۷۵: | ||
قوای قزاق تحت فرماندهی ایّوب خان میرپنج، از راه رشت و ماسوله و شَفت با پشتیبانی هوایی هواپیماهای انگلیسی قوای میرزا کوچکخان را که در جنگهای آن نواحی مستقر بودند، به محاصره درآوردند و ضربات سنگینی بر آنها وارد کردند. | قوای قزاق تحت فرماندهی ایّوب خان میرپنج، از راه رشت و ماسوله و شَفت با پشتیبانی هوایی هواپیماهای انگلیسی قوای میرزا کوچکخان را که در جنگهای آن نواحی مستقر بودند، به محاصره درآوردند و ضربات سنگینی بر آنها وارد کردند. | ||
در ۱۱فروردین ۱۲۹۸ (۳۱مارس ۱۹۱۹) نیروهای مهاجم انگلیسی طی اولتیماتومی از میرزا کوچک خان و یارانش خواستند تا ۴۸ ساعت دیگر تسلیم شوند و در غیر این صورت به تمام مراکز استقرار آنها حمله خواهند کرد. با پایان یافتن زمان اولتیماتوم، حملهی ۲۰هزار | در ۱۱فروردین ۱۲۹۸ (۳۱مارس ۱۹۱۹) نیروهای مهاجم انگلیسی طی اولتیماتومی از میرزا کوچک خان و یارانش خواستند تا ۴۸ ساعت دیگر تسلیم شوند و در غیر این صورت به تمام مراکز استقرار آنها حمله خواهند کرد. با پایان یافتن زمان اولتیماتوم، حملهی ۲۰هزار قزاق ايراني با پشتيباني هواپيماهاي انگلیسی در روز ۱۳فروردين ۱۲۹۸ (۲آوريل۱۹۱۹) به پايگاههاي مجاهدين جنگل آغاز شد. | ||
اين حملهها | اين حملهها ماهها به طول انجاميد. در اين مدت نيروهاي مستقر در جنگل، در اثر فقدان آذوقه، جنگ و گريزهاي طولاني و نداشتن تسليحات كافي، در موقعيت بسیار دشواري قرار گرفتند و یکپارچگی نیروهای رزمندهی مستقر در جنگلهای گیلان به هم ریخت. عدهیی از آنان راه رشت را در پیش گرفتند و عدهیی هم تصمیم گرفتند فومنات را که محل استقرار آنها بود، ترک کنند و به لاهیجان بروند و به نیروهای دکتر حشمت، از پایه گذاران جنبش جنگل بپیوندند. نیروی قزاق در تعقیب میرزا کوچک خان و یارانش به لاهیجان حمله کردند و آنها مجبورشدند به کوههای لنگرود و رودسر و تنکابن عقبنشینی کنند. | ||
== تسیلم شدن دکتر حشمت == | === تسیلم شدن دکتر حشمت === | ||
[[پرونده:میرزا کوچکخان جنگلی و دکتر حشمت در جنگل.jpg|جایگزین=میرزا کوچکخان جنگلی و دکتر حشمت در جنگل|بندانگشتی|میرزا کوچکخان جنگلی و دکتر حشمت در جنگل]] | [[پرونده:میرزا کوچکخان جنگلی و دکتر حشمت در جنگل.jpg|جایگزین=میرزا کوچکخان جنگلی و دکتر حشمت در جنگل|بندانگشتی|میرزا کوچکخان جنگلی و دکتر حشمت در جنگل]] | ||
در همین ماههای سخت و | در همین ماههای سخت و نفسگیر وجنگهای نابرابر و مرگبار بود که دکتر ابراهیم حشمت الاطباء (دکتر حشمت)، از نخستین یاران نزدیک میرزا کوچک خان، خسته از سفرهای طولانی و جنگ و گریزهای پیاپی، در پی تأمین نامهیی که در پشت قرآن نوشتند و برایش فرستادند، با ۲۷۰تن از همراهانش به قوای دولتی تسلیم شد، امّا برخلاف تصورش، به محض ورود به لاهیجان مورد اهانت قرارگرفت و در ۲۱ اردیبهشت ۱۲۹۸ (۱۲مه ۱۹۱۹) به حکم دادگاه نظامی در رشت به دار آویخته شد. همراهان دکتر حشمت نیز راهی زندان شدند. | ||
دکتر حشمت، از نخستین بنیانگذاران جنبش جنگل و از نزدیکان میرزا کوچک خان بود. تسلیم شدن دو تن از سران جنبش و | دکتر حشمت، از نخستین بنیانگذاران جنبش جنگل و از نزدیکان میرزا کوچک خان بود. تسلیم شدن دو تن از سران جنبش و همراهانشان تأثیر بسیار بدی بر جنبش جنگل گذاشت. | ||
پس از تسلیم شدن دکتر حشمت میرزا کوچک خان در شرایط بسیار سختی قرار گرفت. از یک سو، قوای قزّاق با تجهیزات و مهمات بسیار و در زیر چتر حمایت هواپیماهای انگلیسی و از سوی دیگر، گروههای پراکنده جنبش جنگل با ارتباطات ضعیف، سلاحهای فرسوده، کمبود غذا و مهمات، شرایط مبارزه را بر میرزا کوچک خان دشوارتر میکرد. همچنین فرماندهان نیروهای قزاق در فومنات و شفت و دیگر مناطق در اعلامیههایی به همه مردم اخطار کرده بودند که حق ندارند به جنگلیها یاری برسانند. در این علامیه آمده بود: <blockquote>«هر خانه يي كه در آن جنگليها منزل كنند، سوزانده ميشود و صاحبش تنبيه خواهد شد. افرادي كه براي جنگليها آذوقه تهيّه كنند يا كمكي به آنها بنمايند، فوراً، اعدام و داراييشان ضبط خواهد شد»<ref>سرادر جنگل- ابراهیم فخرایی- صفحه ۱۷۸</ref></blockquote> | پس از تسلیم شدن دکتر حشمت میرزا کوچک خان در شرایط بسیار سختی قرار گرفت. از یک سو، قوای قزّاق با تجهیزات و مهمات بسیار و در زیر چتر حمایت هواپیماهای انگلیسی و از سوی دیگر، گروههای پراکنده جنبش جنگل با ارتباطات ضعیف، سلاحهای فرسوده، کمبود غذا و مهمات، شرایط مبارزه را بر میرزا کوچک خان دشوارتر میکرد. همچنین فرماندهان نیروهای قزاق در فومنات و شفت و دیگر مناطق در اعلامیههایی به همه مردم اخطار کرده بودند که حق ندارند به جنگلیها یاری برسانند. در این علامیه آمده بود: <blockquote>«هر خانه يي كه در آن جنگليها منزل كنند، سوزانده ميشود و صاحبش تنبيه خواهد شد. افرادي كه براي جنگليها آذوقه تهيّه كنند يا كمكي به آنها بنمايند، فوراً، اعدام و داراييشان ضبط خواهد شد»<ref>سرادر جنگل- ابراهیم فخرایی- صفحه ۱۷۸</ref></blockquote> | ||
خط ۹۴: | خط ۹۳: | ||
== ورود ناوگان شوروی به انزلی == | == ورود ناوگان شوروی به انزلی == | ||
حدود | حدود ۹ ماه پس از بسته شدن قرارداد ۱۷مرداد ۱۲۹۸ (۹ اوت ۱۹۱۹) میان انگلستان و وثوق الدوله، گاردهای سرخ شوروی در ۲۵ اردیبهشت ۱۲۹۹ (۱۵مه ۱۹۲۰) براي دستگيري دنيكين، كه عليه حكومت نوپاي شوروي ميجنگيد، وارد بندر انزلي شدند. دنيكين بعد از شكست در پطروفسك (اوكراين)، در استحكامات انگلیسیها در غازيان پناه گرفته بود. انگلیسیها بعد از چند ساعت مقاومت غازيان را رها كرده به رودبار منجيل عقب نشستند. | ||
در همان ابتداي ورود ارتش سرخ به انزلي، به درخواست راسكولنيكُف، فرمانده ناوگان شوروي در درياي خزر، ميرزا كوچك خان براي مذاكره با سران قواي اعزامي شوروي وارد انزلي شد. | در همان ابتداي ورود ارتش سرخ به انزلي، به درخواست راسكولنيكُف، فرمانده ناوگان شوروي در درياي خزر، ميرزا كوچك خان براي مذاكره با سران قواي اعزامي شوروي وارد انزلي شد. | ||
روز اوّل، مذاكره به جايي نرسيد و توافقي حاصل نشد. اعضاي «حزب عدالت» باكو، كه در مذاكره حضور داشتند، وظيفه | روز اوّل، مذاكره به جايي نرسيد و توافقي حاصل نشد. اعضاي «حزب عدالت» باكو، كه در مذاكره حضور داشتند، وظيفه مقدم جنبش را تبليغات مرامي، مصادره اموال و لغو مالكيت بر زمين و مبارزه با مذهب مي دانستند، درحالي كه ميرزا كوچك خان معتقد بود با توجه به افكار عامه «تا مدتي بايستي از تبليغات مسلكي صرفنظر شود… چون ايرانيها متعصبند و به دين و شعائر اسلامي علاقه دارند، قطع اين پيوند باعث ميشود كه به انقلاب به نظر نامساعد بنگرند». | ||
==توافق میرزا کوچک با سران نیروی اعزامی شوروی == | ==توافق میرزا کوچک با سران نیروی اعزامی شوروی == | ||
خط ۱۱۴: | خط ۱۱۳: | ||
روز ۱۶ خرداد، میرزا کوچک خان طی نطقی در رشت تأسیس «جمهوری شورایی در ایران» را به اطلاع مردم رساند. | روز ۱۶ خرداد، میرزا کوچک خان طی نطقی در رشت تأسیس «جمهوری شورایی در ایران» را به اطلاع مردم رساند. | ||
سران جنبش جنگل در اعلاميهيي با تأكيد بر اين كه | سران جنبش جنگل در اعلاميهيي با تأكيد بر اين كه: | ||
«قوه ملي جنگل به استحضار كمك و مساعدت عموم نوعپروران دنيا و استعانت از اصول حقۀ سوسياليسم، داخل در مرحله انقلاب سرخ شده و خود را به نام " | «قوه ملي جنگل به استحضار كمك و مساعدت عموم نوعپروران دنيا و استعانت از اصول حقۀ سوسياليسم، داخل در مرحله انقلاب سرخ شده و خود را به نام "جمعيت انقلاب سرخ ايران" معرفي مينمايد» | ||
نظرات جمعيت را مبني بر الغاي اصول سلطنت و اعلان جمهوري، حفظ جان و مال عموم اهالي گيلان، لغو تمام قراردادهاي دولت مركزي با بيگانگان، اعتقاد به تساوي حقوق همه افراد بشر و حفظ شعائر اسلام، اعلام نمودند. | نظرات جمعيت را مبني بر الغاي اصول سلطنت و اعلان جمهوري، حفظ جان و مال عموم اهالي گيلان، لغو تمام قراردادهاي دولت مركزي با بيگانگان، اعتقاد به تساوي حقوق همه افراد بشر و حفظ شعائر اسلام، اعلام نمودند. | ||
خط ۱۳۵: | خط ۱۳۴: | ||
«حزب كمونيست ايران»، برخلاف توافق سران نيروهاي اعزامي شوروي و سران جنبش جنگل، تبليغات كمونيستي و مخالفت با مذهب را آغاز كرد. اين تبليغات هم در روزنامۀ «كامونيست» (ارگان حزب) و هم در ميتينگهايي كه هر روز در رشت برگزار ميكردند، دنبال ميشد. | «حزب كمونيست ايران»، برخلاف توافق سران نيروهاي اعزامي شوروي و سران جنبش جنگل، تبليغات كمونيستي و مخالفت با مذهب را آغاز كرد. اين تبليغات هم در روزنامۀ «كامونيست» (ارگان حزب) و هم در ميتينگهايي كه هر روز در رشت برگزار ميكردند، دنبال ميشد. | ||
ميرزا كوچك خان دو نماينده نزد نريمانوف، رئيس شوراي جمهوري قفقاز، فرستاد و از او خواست از اين اقدامات چپروانه، كه حاصلي جز دوركردن مردم از جنبش ندارد، جلوگيري كند. | |||
نريمانوف از سران حزب كمونيست خواست از اينگونه كارهاي زودرس دست بردارند، ولي آنها نپذيرفتند. | نريمانوف از سران حزب كمونيست خواست از اينگونه كارهاي زودرس دست بردارند، ولي آنها نپذيرفتند. | ||
خط ۱۶۳: | خط ۱۶۲: | ||
كودتاگران براي دستگيري ميرزا و يارانش به پايگاههاي آنها در جنگلهاي فومن حمله كردند، ولي ميرزا، هوشيارانه، از درگيري با آنها خودداري كرد و آن را به سود دشمنان دانست. | كودتاگران براي دستگيري ميرزا و يارانش به پايگاههاي آنها در جنگلهاي فومن حمله كردند، ولي ميرزا، هوشيارانه، از درگيري با آنها خودداري كرد و آن را به سود دشمنان دانست. | ||
كميتهيي مركب از هشت نفر كه چهارتن از آنها ـ ازجمله، جوادزاده (پيشه وري) ـ عضو حزب كمونيست ايران بودند، زِمام امور را به دست گرفت. در كابينهيي كه توسط آن كميته تشكيل شد، | كميتهيي مركب از هشت نفر كه چهارتن از آنها ـ ازجمله، جوادزاده (پيشه وري) ـ عضو حزب كمونيست ايران بودند، زِمام امور را به دست گرفت. در كابينهيي كه توسط آن كميته تشكيل شد، احسانالله خان، نخست وزير و وزير خارجه، خالو قربان، وزير جنگ و پيشهوري وزير داخله شد. | ||
كابينۀ احسان الله خان برنامه خود را بر محور «ايجاد تشكيلات ارتش شبيه ارتش سرخ و حمله به تهران، لغو اختيارات مالكان و اِلغاي اصول ملوك الطوايفي و رفع احتياجات اصلي كارگران» اعلام كرد<ref name=":1">سرادر جنگل- ص ۲۷۲-۲۰۴-۲۷۳</ref> | كابينۀ احسان الله خان برنامه خود را بر محور «ايجاد تشكيلات ارتش شبيه ارتش سرخ و حمله به تهران، لغو اختيارات مالكان و اِلغاي اصول ملوك الطوايفي و رفع احتياجات اصلي كارگران» اعلام كرد<ref name=":1">سرادر جنگل- ص ۲۷۲-۲۰۴-۲۷۳</ref> | ||
خط ۱۹۱: | خط ۱۹۰: | ||
== انتقاد كنگرهی خلقهای شرق به رفتار کودتاگران == | == انتقاد كنگرهی خلقهای شرق به رفتار کودتاگران == | ||
نخستين كنگرۀ ملتهاي شرق در ۲۰ سپتامبر ۱۹۲۰ (۹ شهريور ۱۲۹۹) در باكو برگزارشد. سران و نمايندگان حزب كمونيستِ ۱۷كشور شرق، در آن حضور داشتند. از ايران نيز سيدجعفر پيشه وري، بلومكين و عدهيي ديگر، كه مجموعاً ۱۹۲ نفر بودند، در كنگره شركت كردند. تضاد بين سلطانزاده و حيدرخان عمواوغلي باعث شد كه هر دو به عنوان سرپرست شركت كنندگان ايراني به كنگره معرفي شوند. رياست كنگره را زينوويف، عضو كميته مركزي حزب بلشويك، به عهده داشت. | |||
در اين كنگره به نحوه برخورد «حزب كمونيست ايران» نسبت به جنبش جنگل به شدت انتقاد شد. نريمانوف، رئيس شوراي جمهوري قفقاز، حيدرخان عمواوغلي و اعضاي حزب عدالت باكو از جمله انتقادكنندگان بودند و همگي | در اين كنگره به نحوه برخورد «حزب كمونيست ايران» نسبت به جنبش جنگل به شدت انتقاد شد. نريمانوف، رئيس شوراي جمهوري قفقاز، حيدرخان عمواوغلي و اعضاي حزب عدالت باكو از جمله انتقادكنندگان بودند و همگي ميخواستند از اين گونه روشهايي كه باعث ايجاد نفرت عمومي ميشود، جلوگيري به عمل آید. | ||
كنگره خلقهاي شرق براي تشريح رويداد و گرفتن رهنمود، دو نماينده نزد لنين فرستاد. ديدار اين دو نماينده از لنين، در حضور استالين، چيچرين (وزير خارجه شوروي) و اُرجو نيكيدزه صورت گرفت. لنين ده تن را، به رياست حيدرخان عمواوغلي، به عنوان كميته مركزي حزب كمونيست ايران برگزيد. | كنگره خلقهاي شرق براي تشريح رويداد و گرفتن رهنمود، دو نماينده نزد لنين فرستاد. ديدار اين دو نماينده از لنين، در حضور استالين، چيچرين (وزير خارجه شوروي) و اُرجو نيكيدزه صورت گرفت. لنين ده تن را، به رياست حيدرخان عمواوغلي، به عنوان كميته مركزي حزب كمونيست ايران برگزيد. | ||
خط ۲۱۸: | خط ۲۱۷: | ||
==رابطه انگلستان و شوروي و تأثیر آن بر جنبش جنگل == | ==رابطه انگلستان و شوروي و تأثیر آن بر جنبش جنگل == | ||
بعد از انقلاب اكتبر ۱۹۱۷، به ويژه پس از صلح برست ليتوفسك بين شوروي و آلمان در سوم مارس ۱۹۱۸، كه باعث شد شوروي راه خود را از راه متفقين جدا كند، تضاد بين شوروي و انگلستان، كه از نظر گستردگي مستعمرات در رأس كشورهاي امپرياليست قرار داشت، به اوج خود رسيد. حمايت اين كشور از مخالفان دولت شوروي (ارتش سفيد)، كه عامل ايجاد جنگ داخلي در شوروي بودند، تا زمان شكست ژنرال ورانژل از ارتش سرخ | بعد از انقلاب اكتبر ۱۹۱۷، به ويژه پس از صلح برست ليتوفسك بين شوروي و آلمان در سوم مارس ۱۹۱۸، كه باعث شد شوروي راه خود را از راه متفقين جدا كند، تضاد بين شوروي و انگلستان، كه از نظر گستردگي مستعمرات در رأس كشورهاي امپرياليست قرار داشت، به اوج خود رسيد. حمايت اين كشور از مخالفان دولت شوروي (ارتش سفيد)، كه عامل ايجاد جنگ داخلي در شوروي بودند، تا زمان شكست ژنرال ورانژل از ارتش سرخ در نوامبر۱۹۳۰ ادامه داشت. در همين راستا، انگلستان از حكومتهاي فدرال قفقاز (مساواتيها)، گرجستان (منشويكهاي ملي) و ارمنستان (داشناكها) حمايت ميكرد و در پي ايجاد دولت تركمنستان نيز برآمد. | ||
هم چنين براي جلوگيري از نفوذ شوروي در خليج فارس و هند، با دولت وثوقالدّوله قرارداد اوت ۱۹۱۹ را منعقد کرد. | هم چنين براي جلوگيري از نفوذ شوروي در خليج فارس و هند، با دولت وثوقالدّوله قرارداد اوت ۱۹۱۹ را منعقد کرد. | ||
خط ۲۲۶: | خط ۲۲۵: | ||
آثار زيانبار اقتصادي جنگ جهاني بر مردم انلگستان باعث شده بود كه ادامۀ حمايت انگلستان از ضدانقلابیون براي مردم و روشنفكران انگستان غيرقابل تحمل شود. | آثار زيانبار اقتصادي جنگ جهاني بر مردم انلگستان باعث شده بود كه ادامۀ حمايت انگلستان از ضدانقلابیون براي مردم و روشنفكران انگستان غيرقابل تحمل شود. | ||
برتراند راسل در يادداشتهاي سفرش به شوروي كه در سپتامبر ۱۹۲۰منتشر شد، نوشت: | |||
«اگر ما همچنان با صلح و تجارت مخالفت ورزيم، فكر نميكنم بلشويكها سرنگون شوند… اگر ما به برانگيختن دشمنی بلشويكها ادامه دهيم، نيرويي نميبينيم كه قادر به جلوگيري از تسلّط آنها بر تمام آسيا ظرف ده سال آينده باشد… سياست خُردكردنِ بلشويسم از ابتدا احمقانه و تباهكارانه بود، اكنون غيرممكن و فاجعهبار شده است».<ref>عمل و تئوری بلشویزم - برتراند راسل - ترجمه احمد صبا- صو۶۴</ref> | «اگر ما همچنان با صلح و تجارت مخالفت ورزيم، فكر نميكنم بلشويكها سرنگون شوند… اگر ما به برانگيختن دشمنی بلشويكها ادامه دهيم، نيرويي نميبينيم كه قادر به جلوگيري از تسلّط آنها بر تمام آسيا ظرف ده سال آينده باشد… سياست خُردكردنِ بلشويسم از ابتدا احمقانه و تباهكارانه بود، اكنون غيرممكن و فاجعهبار شده است».<ref>عمل و تئوری بلشویزم - برتراند راسل - ترجمه احمد صبا- صو۶۴</ref> | ||
پيش از راسل، سياستگردانان انگلستان، خود به اين نتيجه رسيده بودند. لويد جرج، نخست وزير آن كشور، در جلسۀ ده نفرۀ سران دولتهاي بزرگ جهان در زمينۀ اتّخاذ سياست مشترك در رابطه با شوروي، در ۱۶ژانويه ۱۹۱۹، گفته بود: | پيش از راسل، سياستگردانان انگلستان، خود به اين نتيجه رسيده بودند. لويد جرج، نخست وزير آن كشور، در جلسۀ ده نفرۀ سران دولتهاي بزرگ جهان در زمينۀ اتّخاذ سياست مشترك در رابطه با شوروي، در ۱۶ژانويه ۱۹۱۹، گفته بود: <blockquote>«اميدواري به اين جنابان (منظور ژنرالهاي مخالف شوروي نظير دنيكين، كلچاك و… است) مثل اين خواهد بود كه بنايي بر ريگ روان بسازيم. به محض اين كه پيشنهاد كنيم قشون انگلستان به روسيه اعزام شود، در ارتش طغيان خواهد شد… تصوّر اضمحلال بلشويسم به وسيلۀ قواي نظامي ديوانگي محض است»</blockquote>وي به عنوان راه حل واقعي پيشنهاد كرده بود كه با بلشويكها مذاكره به عمل آيد. ويلسون، رئيس جمهوري آمريكا، و سران كانادا و استراليا نيز با او همعقيده بودند. در دهم فوريه ۱۹۱۹، لويد جرج همين نظر را در مجلس عوام انگلستان به اين شكل بيان كرد: <blockquote>«براي آن كه روسيه را دوباره به سرِ عقل رهبري كنيم، توسل به قوة قهريه نتيجهيي نداده است… من معتقدم كه ميتوانيم به كمك دادو ستد آن كشور را نجات دهيم. بازرگاني خاصيتي دارد كه انسان را هوشيار ميسازد»<ref>روسه و غرب در زمان لنین و استالین- ژرژکنان- ترجمه ابوالقاسم طاهری - ص ۱۷۵</ref></blockquote> | ||
«اميدواري به اين جنابان (منظور ژنرالهاي مخالف شوروي نظير دنيكين، كلچاك و… است) مثل اين خواهد بود كه بنايي بر ريگ روان بسازيم. به محض اين كه پيشنهاد كنيم قشون انگلستان به روسيه اعزام شود، در ارتش طغيان خواهد شد… تصوّر اضمحلال بلشويسم به وسيلۀ قواي نظامي ديوانگي محض است» | |||
وي به عنوان راه حل واقعي پيشنهاد كرده بود كه با بلشويكها مذاكره به عمل آيد. ويلسون، رئيس جمهوري آمريكا، و سران كانادا و استراليا نيز با او همعقيده بودند. در دهم فوريه ۱۹۱۹، لويد جرج همين نظر را در مجلس عوام انگلستان به اين شكل بيان كرد: | |||
«براي آن كه روسيه را دوباره به سرِ عقل رهبري كنيم، توسل به قوة قهريه نتيجهيي نداده است… من معتقدم كه ميتوانيم به كمك دادو ستد آن كشور را نجات دهيم. بازرگاني خاصيتي دارد كه انسان را هوشيار ميسازد»<ref>روسه و غرب در زمان لنین و استالین- ژرژکنان- ترجمه ابوالقاسم طاهری - ص ۱۷۵</ref> | |||
===نياز شوروي به رابطه با انگلستان === | ===نياز شوروي به رابطه با انگلستان === | ||
خط ۲۴۸: | خط ۲۴۱: | ||
== روابط ايران و شوروي == | == روابط ايران و شوروي == | ||
روابط ديپلوماتيك حکومت مرکزی ايران و شوروي، «تابعي از | روابط ديپلوماتيك حکومت مرکزی ايران و شوروي، «تابعي از متغير» سياست خارجي انگلستان بود. در تمام دوراني كه انگلستان با شوروي روابط خصمانه داشت، ايران نيز به شوروي روي خوش نشان نميداد، با اين كه شوروي به طوررسمي، تمام قراردادهاي استعماري تزاري با ايران را لغو كرده بود. | ||
همزمان با مذاكرات آشتيجويانه بين شوروي و انگلستان، دولت شوروي سياست نزديكي با ايران را درپيش گرفت و ۲۹ شهريور ۱۲۹۹ (۲۰سپتامبر۱۹۲۰) به هنگام برگزاري كنگره ملتهاي شرق در باكو، پلنوم كميته مركزي حزب كمونيست شوروي به وزارت خارجه آن كشور توصيه كرد كه مذاكره با ايران را آغاز كند. | همزمان با مذاكرات آشتيجويانه بين شوروي و انگلستان، دولت شوروي سياست نزديكي با ايران را درپيش گرفت و ۲۹ شهريور ۱۲۹۹ (۲۰سپتامبر۱۹۲۰) به هنگام برگزاري كنگره ملتهاي شرق در باكو، پلنوم كميته مركزي حزب كمونيست شوروي به وزارت خارجه آن كشور توصيه كرد كه مذاكره با ايران را آغاز كند. | ||
خط ۳۱۷: | خط ۳۱۰: | ||
بعد از پايان اجلاس بين الملل سوم، در گيلان شايع شد كه به فرماندهي ارتش سرخ در گيلان تلگرام رمز رسيده است كه حیدر عمواقلی خان را به جرم سرقت و فرار از شوروي با اسلحه، دستگير كرده به شوروي برگرداندهاند. در چنين شرايطي بود كه واقعه ملّاسرا پيش آمد. | بعد از پايان اجلاس بين الملل سوم، در گيلان شايع شد كه به فرماندهي ارتش سرخ در گيلان تلگرام رمز رسيده است كه حیدر عمواقلی خان را به جرم سرقت و فرار از شوروي با اسلحه، دستگير كرده به شوروي برگرداندهاند. در چنين شرايطي بود كه واقعه ملّاسرا پيش آمد. | ||
== واقعة | == واقعة ملاسرا == | ||
واقعیت این است که بعد از آمدن حیدر عمواقلی خان به رشت و تشكيل «كميته انقلاب» جديد در راستای اصلاح دولت کودتا در رشت، با وجود بركناري احسان الله خان، نه تنها اختلافها ازميان نرفته بود بلكه تشديد شده بود. | واقعیت این است که بعد از آمدن حیدر عمواقلی خان به رشت و تشكيل «كميته انقلاب» جديد در راستای اصلاح دولت کودتا در رشت، با وجود بركناري احسان الله خان، نه تنها اختلافها ازميان نرفته بود بلكه تشديد شده بود. | ||
خط ۳۴۷: | خط ۳۴۰: | ||
به اين طريق، حيدرخان عمواوغلي توسط رعاياي حسن خان كيشدرهيي (معين الرّعايا) به قتل رسيد. معينالرّعايا نيز همچون خالو قربان خود را به رضاخان تسليم كرد و پس از لو دادن انبار اسلحه جنگليها که تنها او از جای آن باخبر بود و شركت فعّال در دستگيري برخي از اعضاي جنبش جنگل از سوی رضاخان تأميننامه گرفت و اندکی بعد، به حكومت فومنات منسوب شد.<ref>مجله یادگار - سال سوم - شماره پنجم - ص ۸۰</ref> | به اين طريق، حيدرخان عمواوغلي توسط رعاياي حسن خان كيشدرهيي (معين الرّعايا) به قتل رسيد. معينالرّعايا نيز همچون خالو قربان خود را به رضاخان تسليم كرد و پس از لو دادن انبار اسلحه جنگليها که تنها او از جای آن باخبر بود و شركت فعّال در دستگيري برخي از اعضاي جنبش جنگل از سوی رضاخان تأميننامه گرفت و اندکی بعد، به حكومت فومنات منسوب شد.<ref>مجله یادگار - سال سوم - شماره پنجم - ص ۸۰</ref> | ||
== واکنش میرزا کوچک خان به | == واکنش میرزا کوچک خان به قتل حیدر عمواوقلی == | ||
وقتي خبر قتل حیدر عمواقلی به ميرزا کوچک خان رسيد بسیار متأثر شد. میرزا کوچک خان با شنیدن این خبر با آشفتگی گفته بود که حیدرعمواوقلی به درخواست من به ایران مراجعه کرده بود و مسئولیت این قتل شانههای مرا میفشارد. او تصمیم داشت قاتلان حیدرعمواوقلی را مجازات کند اما درگیری و جنگ گریز پس از تصرف رشت به وی فرصت چنین کاری نداد و او آنرا موافق با مصلحت ندید. | وقتي خبر قتل حیدر عمواقلی به ميرزا کوچک خان رسيد بسیار متأثر شد. میرزا کوچک خان با شنیدن این خبر با آشفتگی گفته بود که حیدرعمواوقلی به درخواست من به ایران مراجعه کرده بود و مسئولیت این قتل شانههای مرا میفشارد. او تصمیم داشت قاتلان حیدرعمواوقلی را مجازات کند اما درگیری و جنگ گریز پس از تصرف رشت به وی فرصت چنین کاری نداد و او آنرا موافق با مصلحت ندید. | ||
[[پرونده:مقبره میرزا کوچک خان جنگلی.JPG|جایگزین=مقبره میرزا کوچک خان جنگلی|بندانگشتی|250x250پیکسل|مقبره میرزا کوچک خان جنگلی]] | [[پرونده:مقبره میرزا کوچک خان جنگلی.JPG|جایگزین=مقبره میرزا کوچک خان جنگلی|بندانگشتی|250x250پیکسل|مقبره میرزا کوچک خان جنگلی]] |