قدمخیر: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱۹: | خط ۱۹: | ||
قدمخیر در کودکی نزد شخصی به نام "ملاحاجی" سواد مکتبی را فراگرفت و اندکاندک درشرايطيکه پدرش در رأس طایفه قرار داشت و به دلیل رفت و آمدهای بزرگان به خانه پدری به فردی مطلع و آگاه از اتفاقات زمانه بدل شد. قدمخیر به واسطه زندگی در چنین خانوادهای دانش مردمداری ونیز مهارتهای سوارکاری وتیراندازی رابا شایستگی فراگرفت که کمتر زن «بالاگریوهای» به آن دست یافت. تنها فرزند او پسری به نام محمدخان از شوهرش صفقلی قلاوند بود. صفقلی در نبرد با نیروهای رضاخان کشته شد. | قدمخیر در کودکی نزد شخصی به نام "ملاحاجی" سواد مکتبی را فراگرفت و اندکاندک درشرايطيکه پدرش در رأس طایفه قرار داشت و به دلیل رفت و آمدهای بزرگان به خانه پدری به فردی مطلع و آگاه از اتفاقات زمانه بدل شد. قدمخیر به واسطه زندگی در چنین خانوادهای دانش مردمداری ونیز مهارتهای سوارکاری وتیراندازی رابا شایستگی فراگرفت که کمتر زن «بالاگریوهای» به آن دست یافت. تنها فرزند او پسری به نام محمدخان از شوهرش صفقلی قلاوند بود. صفقلی در نبرد با نیروهای رضاخان کشته شد. | ||
== ریشههای تاریخی == | |||
تاريخ معاصر ايران، با مبارزات آزادیخواهانه این کشور عجین شده است. زنان ایرانی به ويژه از انقلاب مشروطيت تا به امروز نویسنده برگهای زرینی از کتاب تاریخ معاصر ایران هستند. زنانی که حضور در رهبری سیاسی جامعه را هدف خود قرار دادند، رو در روی حاکمان مستبد ومرتجع ایستادند ونقشی بیبدیل در نیل به آزادی در ایران ایفا کردند. قدمخیر از خطه لرستان از جمله چنین زنان مبارزی بود. | |||
او زنی با وقار، رشید و بیباک بود که در هنگام هجوم نیروهای رضاخان برای سرکوب عشایر به سبب رشادتهای زیاد در مبارزه مسلحانه با نیروهای رضاخان شهرتی بسیار پیدا کرد. مبارزه مسلحانه قدمخیر و دلاوریاش در جنگ با نیروهای سرکوبگر که او را به اسطوره شجاعت معاصر در میان زنان بدل کرده است به ﻧﺨﺴﺘﻴﻦﺳﺎلﻫﺎی ﺣﻜﻮﻣﺖ رضاخان برمیگردد. | |||
=== سیاست حکومت در قبال عشایر === | |||
حکومت سلطنتی با تاجگذاری رضا خان میرپنج در ارديبهشت ۱۳۰۴ شروع شد. او مدعی ایجاد نظم نوین در ایران بود. رضاخان در سالهای ۱۳۰۲ تا ۱۳۰۴ که در نقش وزیر جنگ آخرین پادشاه قاجار، احمد شاه، فعالیت میکرد پایههای حکومت خود رابنیان گذاشت. رضا خان، برای تضمین قدرت مطلق خود، روزنامههای مترقی و مستقل راتوقیف کرد، احزاب سیاسی را از بین برد و با بدست آوردن قدرت بلامنازع، به آنچه که آنرا اصلاحات اجتماعی و سیاست تکملیتی - تک زبانی میخواند، اقدام به حذف ملیتهای مختلف در ایران، حذف ایلات و عشایر و حذف زبان و فرهنگهای مختلف در ایران کرد. سیاست یکجا نشینی عشایر، حذف زبان کردی و لری، گماشتن امیران و فرماندهان غیر بومی بر مناطق عشایری، کوچ اجباری حکام و فرماندهان و رهبران سیاسی قومیتها، گرفتن زمین و گروگان از بزرگان و ایلات و عشایر، گوشهای از اقدامات رضاخانی در لرستان و سایر استانها بود. (۱) | |||
=== طرح حکومتی یکجانشینی === | |||
طرح یکجانشینی برای عشایر امری بسیار ناگوار بود، زیرا از یک طرف میبایست از تمام فعالیتهای تولیدی خویش که مبتنی بر مرتع و دام بود، دست میکشیدند و از طرف دیگر امکانات و منابعی از طرف دولت مرکزی جهت امرار معاش عشایر فراهم نشده بود. در نتیجه سیاست یکجانشینی به فقر آنها میانجامید. | |||
رضاخان با ابزار سرکوب مصمم بود که طرح یکجانشینی رابه مورد اجرابگذارد. اما این طرح برایش قابل اجرا نبود، مگر با خلع سلاح عشایر. به این ترتیب طرح خلع سلاح عشایر که برای حفاظت از خود مسلح بودند، در دستور کار حکومت قرار گرفت. ارتش با توسل به زور و کشتار عشایر به خلع سلاح آنان پرداخت. اما عشایر با مقاومت شدید به مقابله با رضاخان برخاستند. (۱) | |||
=== نتایج سیاست سرکوب === | |||
به این ترتیب اوایل حکومت رضاخان همراه شد با قتل و کشتار و خونریزی که برای عشایر نابودی حیات اقتصادی، بیکاری، حذف زبان و هویت و بطور کلی مرگ و کشتار به ارمغان آورد. | |||
سیاست سرکوب ملیتها وعشایر از یکسو و ثروت کلان فرماندهان قزاق رضاخان درسایه چپاول عشایر از سوی دیگر، لرستان را در نخستین سالهای حکومت سلطنتی به خاک و خون کشید. رضاخان، ابتدا سرتیپ محمدخان و سپس سپهبد امير احمدی رافرمانده لشکرکشی به دو منطقه در لرستان بنام «پشتکوه» و «پیشکوه» کرد. پشتکوه جایی بود که درگیریها رفتهرفته صورت قتلعام بخود گرفت. (۱) | |||
هنگامی که ارتش ونیروهای نظامی درسال ۱۳۰۷-۱۳۰۸ به قصد اجرای سیاستهای سرکوبگرانه رضاخانی به عشایر «پشتکوه» و لرستان حمله کردند، لرها به مبارزه با آنها برخاستند. در این مبارزه که به مدت ۵ سال طول کشید نام قدمخیر لرستاني به عنوان یکی از فرماندهان هزاران جنگجوی لر، در تاریخ ثبت شد. (۲) | |||
قدمخیر در این راه ابتدا همسر خود را از دست داد. همسرش صفقلی همراه با برادرش فاضل در ارﺗﻔﺎﻋﺎت "ﮔﺎوآزﻳﻦ لرستان" ﺑﺎ ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن رضاخان درﮔﻴﺮ ﺷﺪند و صفقلی ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻃﺎﻳﻔﻪ قلاوند رادر ﺧﻄﺮ میدید، از ﺑﺮادرﺧﻮد، خواست که ﻣﺮدم طایفه راآگاه کرده تا ﺑﻪ ﺟﺎﻫﺎي اﻣﻦ ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮﻧﺪ و خود یک تنه درمقابل نظامیان جنگید. در اﻳﻦ درﮔﻴﺮي ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮ صفقلی به شهادت رسید و قدمخیر با برادران خود همرزم شد و علیه بی عدالتی و ظلم و ستم حکومت رضاخان شورش کرد. | |||
در یکی از نبردها که سپاه ایل بدون آب ومهمات درمحاصره نظامیان رضاخان قرار گرفت، | |||
قدمخیر به همراه چند مرد جنگی حلقه محاصره مأموران دولتی را با شجاعت درهم شکست و با تهیه مشک های آب و قطارهای فشنگ وآذوقه، به سنگر مبارزان آب، غذا ومهمات رساند وآنها را از محاصره نجات داد. (۲) |
نسخهٔ ۲۲ نوامبر ۲۰۱۹، ساعت ۱۰:۴۱
قدمخیر (تولد ۱۲۷۸ خورشیدی، درگذشت ۱۳۱۲ زاده لرستان) زن مبارز ایرانی از قوم لر میباشد که در اوایل روی کار آمدن حکومت پهلوی در ایران جهت مقابله با سرکوب عشایر توسط دولت، به مبارزه مسلحانه علیه رضاخان در لرستان قیام کرد. او رهبر قيام «پشتکوه» بود که بيش از پنج سال عليه رضاخان مبارزه کرد، هيچگاه تسليم دشمنان وتهديدهاي آنها نشد و در اين راه شجاعت و شهامت بسیاری از خود نشان داد.
دوران کودکی و نوجوانی
قدمخیر در سال ۱۲۷۸ خورشیدی (۱۹۰۰ میلادی) در بخش الوار گرمسیری شهرستان اندیمشک در میان عشایر قلاوند در شمال کوه «تنگوان» در مکانی معروف به «گود» ودر محلی بنام «اِشگفت الله کرم» بدنیا آمد.
وجه تسمیه
قدمخیر در سال ۱۲۷۸ خورشیدی (۱۹۰۰ میلادی) در بخش الوار گرمسیری شهرستان اندیمشک در میان عشایر قلاوند در شمال کوه «تنگوان» در مکانی معروف به «گود» ودر محلی بنام «اٍشگفت الله کرم» بدنیا آمد.
نسب خانوادگی
پدر قدمخیر «کیخا قأنی» (ﻛﺪﺧﺪا قندی) از ﻃﺎﻳﻔﻪ بزرگ ﻗﻼوﻧﺪ (قلاون)، از ایل «دریکوند» بود.
ﺗﻴﺮهﻫﺎﻳﻲ ازﻃﺎﻳﻔﻪ ﻗﻼوﻧﺪ ﻛﻪ در روﺳﺘﺎﻫﺎی «ﺗﺎتا آو» (tataov) و «ﺧﻮﻧﻴﻠﻪ» (khonila) و «ﻣﻲرزﻳﻞ» (merezil) زﻧﺪﮔﻲ میکردند داراي ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺮﺷﺎر از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺣﻴﺎﺗﻲ و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﺤﻜﻢ اﻳﻠﻲ وﻋﺸﻴﺮهاي ﺑﻮد. ﻗﺪمﺧﻴﺮدوران ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ را در ﺷﺮاﻳﻂ اﻳﻠﻲ و ﻛﻮچ ﻧﺸﻴﻨﻲ ﺑﺎ ﺑﺮادراﻧﺶ در ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﺟﻨﮓ ﻣﻴﺎن ﻃﺎﻳﻔﻪﻫﺎ و اﻳﻞﻫﺎ ﺑﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ وﻗﺖ (اواﺧﺮدوره ﻗﺎﺟﺎر و اواﻳﻞ ﺣﻜﻮﻣﺖ رﺿﺎخان) ﺳﭙﺮي ﻧﻤﻮد و به همين دليل ﺷﺨﺼﻴﺖ او با ويژگيهاي برجسته ﻣﺒﺎرزي ﺟﺴﻮر و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل زﻧﻲ ﻣﻬﺮﺑﺎن، ﺷﻜﻞگرفت.
پدرش، ریاست ایل بزرگ قلاوند را به عهده داشت و از ﻣﺮدان بنام ﻃﺎﻳﻔﻪ بود ﻛﻪ در ﺑﺨﺸﻨﺪگی، ﺻﻠﺢﺟﻮیی، مهماننوازی، سلحشوری ومردمداری زﺑﺎﻧﺰد خاص وعام بود. مادرش نیز «جواهر» (در گویش لری جوهر) نام داشت که زنی با ویژگیهای ممتاز بود.
قدمخیر دوران کودکی و ﻧﻮﺟﻮانی را در ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﻮچ نشینی ﺑﺎ پدر و ﺑﺮادرانش از جمله «بابا خان» و «عباس خان» و خواهرانش «گوطلا» و «شاهی» در میان ﻃﺒﻴﻌﺖ زیبای لرستان گذارند. او دختری زيبا، رشيد و دلاور بود.
قدمخیر در کودکی نزد شخصی به نام "ملاحاجی" سواد مکتبی را فراگرفت و اندکاندک درشرايطيکه پدرش در رأس طایفه قرار داشت و به دلیل رفت و آمدهای بزرگان به خانه پدری به فردی مطلع و آگاه از اتفاقات زمانه بدل شد. قدمخیر به واسطه زندگی در چنین خانوادهای دانش مردمداری ونیز مهارتهای سوارکاری وتیراندازی رابا شایستگی فراگرفت که کمتر زن «بالاگریوهای» به آن دست یافت. تنها فرزند او پسری به نام محمدخان از شوهرش صفقلی قلاوند بود. صفقلی در نبرد با نیروهای رضاخان کشته شد.
ریشههای تاریخی
تاريخ معاصر ايران، با مبارزات آزادیخواهانه این کشور عجین شده است. زنان ایرانی به ويژه از انقلاب مشروطيت تا به امروز نویسنده برگهای زرینی از کتاب تاریخ معاصر ایران هستند. زنانی که حضور در رهبری سیاسی جامعه را هدف خود قرار دادند، رو در روی حاکمان مستبد ومرتجع ایستادند ونقشی بیبدیل در نیل به آزادی در ایران ایفا کردند. قدمخیر از خطه لرستان از جمله چنین زنان مبارزی بود.
او زنی با وقار، رشید و بیباک بود که در هنگام هجوم نیروهای رضاخان برای سرکوب عشایر به سبب رشادتهای زیاد در مبارزه مسلحانه با نیروهای رضاخان شهرتی بسیار پیدا کرد. مبارزه مسلحانه قدمخیر و دلاوریاش در جنگ با نیروهای سرکوبگر که او را به اسطوره شجاعت معاصر در میان زنان بدل کرده است به ﻧﺨﺴﺘﻴﻦﺳﺎلﻫﺎی ﺣﻜﻮﻣﺖ رضاخان برمیگردد.
سیاست حکومت در قبال عشایر
حکومت سلطنتی با تاجگذاری رضا خان میرپنج در ارديبهشت ۱۳۰۴ شروع شد. او مدعی ایجاد نظم نوین در ایران بود. رضاخان در سالهای ۱۳۰۲ تا ۱۳۰۴ که در نقش وزیر جنگ آخرین پادشاه قاجار، احمد شاه، فعالیت میکرد پایههای حکومت خود رابنیان گذاشت. رضا خان، برای تضمین قدرت مطلق خود، روزنامههای مترقی و مستقل راتوقیف کرد، احزاب سیاسی را از بین برد و با بدست آوردن قدرت بلامنازع، به آنچه که آنرا اصلاحات اجتماعی و سیاست تکملیتی - تک زبانی میخواند، اقدام به حذف ملیتهای مختلف در ایران، حذف ایلات و عشایر و حذف زبان و فرهنگهای مختلف در ایران کرد. سیاست یکجا نشینی عشایر، حذف زبان کردی و لری، گماشتن امیران و فرماندهان غیر بومی بر مناطق عشایری، کوچ اجباری حکام و فرماندهان و رهبران سیاسی قومیتها، گرفتن زمین و گروگان از بزرگان و ایلات و عشایر، گوشهای از اقدامات رضاخانی در لرستان و سایر استانها بود. (۱)
طرح حکومتی یکجانشینی
طرح یکجانشینی برای عشایر امری بسیار ناگوار بود، زیرا از یک طرف میبایست از تمام فعالیتهای تولیدی خویش که مبتنی بر مرتع و دام بود، دست میکشیدند و از طرف دیگر امکانات و منابعی از طرف دولت مرکزی جهت امرار معاش عشایر فراهم نشده بود. در نتیجه سیاست یکجانشینی به فقر آنها میانجامید.
رضاخان با ابزار سرکوب مصمم بود که طرح یکجانشینی رابه مورد اجرابگذارد. اما این طرح برایش قابل اجرا نبود، مگر با خلع سلاح عشایر. به این ترتیب طرح خلع سلاح عشایر که برای حفاظت از خود مسلح بودند، در دستور کار حکومت قرار گرفت. ارتش با توسل به زور و کشتار عشایر به خلع سلاح آنان پرداخت. اما عشایر با مقاومت شدید به مقابله با رضاخان برخاستند. (۱)
نتایج سیاست سرکوب
به این ترتیب اوایل حکومت رضاخان همراه شد با قتل و کشتار و خونریزی که برای عشایر نابودی حیات اقتصادی، بیکاری، حذف زبان و هویت و بطور کلی مرگ و کشتار به ارمغان آورد.
سیاست سرکوب ملیتها وعشایر از یکسو و ثروت کلان فرماندهان قزاق رضاخان درسایه چپاول عشایر از سوی دیگر، لرستان را در نخستین سالهای حکومت سلطنتی به خاک و خون کشید. رضاخان، ابتدا سرتیپ محمدخان و سپس سپهبد امير احمدی رافرمانده لشکرکشی به دو منطقه در لرستان بنام «پشتکوه» و «پیشکوه» کرد. پشتکوه جایی بود که درگیریها رفتهرفته صورت قتلعام بخود گرفت. (۱)
هنگامی که ارتش ونیروهای نظامی درسال ۱۳۰۷-۱۳۰۸ به قصد اجرای سیاستهای سرکوبگرانه رضاخانی به عشایر «پشتکوه» و لرستان حمله کردند، لرها به مبارزه با آنها برخاستند. در این مبارزه که به مدت ۵ سال طول کشید نام قدمخیر لرستاني به عنوان یکی از فرماندهان هزاران جنگجوی لر، در تاریخ ثبت شد. (۲)
قدمخیر در این راه ابتدا همسر خود را از دست داد. همسرش صفقلی همراه با برادرش فاضل در ارﺗﻔﺎﻋﺎت "ﮔﺎوآزﻳﻦ لرستان" ﺑﺎ ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن رضاخان درﮔﻴﺮ ﺷﺪند و صفقلی ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻃﺎﻳﻔﻪ قلاوند رادر ﺧﻄﺮ میدید، از ﺑﺮادرﺧﻮد، خواست که ﻣﺮدم طایفه راآگاه کرده تا ﺑﻪ ﺟﺎﻫﺎي اﻣﻦ ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮﻧﺪ و خود یک تنه درمقابل نظامیان جنگید. در اﻳﻦ درﮔﻴﺮي ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮ صفقلی به شهادت رسید و قدمخیر با برادران خود همرزم شد و علیه بی عدالتی و ظلم و ستم حکومت رضاخان شورش کرد.
در یکی از نبردها که سپاه ایل بدون آب ومهمات درمحاصره نظامیان رضاخان قرار گرفت،
قدمخیر به همراه چند مرد جنگی حلقه محاصره مأموران دولتی را با شجاعت درهم شکست و با تهیه مشک های آب و قطارهای فشنگ وآذوقه، به سنگر مبارزان آب، غذا ومهمات رساند وآنها را از محاصره نجات داد. (۲)