سهراب سپهری: تفاوت میان نسخه‌ها

'''سهراب سپهری'''، (زاده ۱۵ مهرماه ۱۳۰۷، کاشان – درگذشته ۱ اردیبهشت ۱۳۵۹، تهران) شاعر، نقاش و نویسنده‌ی نامدار ایرانی است. وی فارغ‌التحصیل لیسانس ادبیات از دانشگاه تهران بود. سهراب سپهری در سال ۱۳۳۲، از دانشکده هنرهای زیبا فارغ‌التحصیل شد؛ و نشان درجه اول علمی را دریافت کرد. پدر و مادر سهراب سپهری اهل شعر و ادب بودند و سهراب در چنین فضایی رشد کرد. سهراب سپهری از دوران کودکی به شعر علاقه‌مند شد و گاهی شعرهایی زمزمه می‌کرد. او مدتی در اداره کل اطلاعات وزارت کشاورزی در سال ۱۳۳۷با سمت سرپرست سازمان سمعی و بصری، مشغول به کار شد. سهراب سپهری از مهرماه ۱۳۴۰، به تدریس در هنرکده هنرهای تزیینی تهران پرداخت. سهراب بارها به کشورهای ژاپن، ایتالیا، فرانسه، آمریکا، هندوستان، و بسیاری دیگر از کشورها سفر کرد. سفرهای وی در واقع سیر و سلوک عرفانی بود. این بینش ویژه سهراب سپهری از سفر، به ویژه سفر به کشورهای شرق آسیا و آشناییش با ادیان هند و بودایی، اشعار او را تحت تأثیر قرار داد. سهراب در این دوره به عنوان شاعری صاحب سبک، از محبوبیت فراوانی برخوردار شد. سهراب سپهری در سال ۱۳۳۰، نخستین مجموعه‌ی شعر خود را به نام ''مرگ رنگ'' منتشر کرد. اشعار او به زبان‌های انگلیسی، ایتالیایی، فرانسوی و اسپانیایی ترجمه شده است. آثار به جا مانده از سهراب سپهری مجموعاً هشت‌ کتاب است که معروف‌ترین شعر او صدای پای آب و مسافر است. سهراب سپهری در سال ۱۳۵۸، به بیماری سرطان خون مبتلا شد؛ و در همان سال برای درمان عازم انگلستان شد، اما دیگر بیماری وی علاجی نداشت؛ و ناکام از درمان به تهران بازگشت. سهراب سپهری سرانجام در غروب اول اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۵۹، در بیمارستان پارس تهران به علت سرطان خون درگذشت.  

== گاه‌شمار زندگی سهراب سپهری ==

سهراب سپهری در ۱۵ مهرماه ۱۳۰۷، در کاشان به دنیا آمد؛ اما به روایت دیگر روز تولد او ۱۴ مهرماه است. سهراب سپهری خودش در این باره می‌گوید:<blockquote>«مادرم می‌داند که من روز چهاردهم مهر به دنیا آمده‌ام. درست سر ساعت ۱۲. مادرم صدای اذان را می‌شنیده است.»<ref name=":0">[https://bahariran.com/%D8%B3%D9%87%D8%B1%D8%A7%D8%A8-%D8%B3%D9%BE%D9%87%D8%B1%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D9%85%D9%86-%DA%AF%D9%85-%D8%B4%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%A5/ سهراب سپهری: شهر من گم شده است! - سایت بهار ایران]</ref> </blockquote>

پدربزرگ سهراب سپهری، میرزا نصرالله‌خان سپهری نخستین رئیس تلگراف‌خانه کاشان بود. پدر سهراب، اسدالله و مادرش ماه‌جبین نام داشتند که هر دو آن‌ها اهل هنر و شعر بودند. پدر سهراب سپهری کارمند اداره پست و تلگراف کاشان بود که در زمان کودکی سهراب، به بیماری فلج مبتلا شد و در سال ۱۳۴۱، درگذشت. در اسفند همین سال بود که سهراب از تمامی مشاغل دولتی به کلی کناره‌گیری کرد. پس از این او با پرداختن به شعر و نقاشی، آثار بسیاری آفرید و راه خود را پیدا کرد.  

سهراب سپهری درباره‌ی پدرش می‌گوید:<blockquote>«کوچک بودم که پدرم بیمار شد؛ و تا پایان زندگی بیمار ماند. پدرم تلگرافچی بود. در طراحی دست داشت. خوش‌خط بود؛ و تار می‌نواخت. او مرا به نقاشی عادت داد.»<ref name=":0" /> </blockquote>مادر سهراب نیز که اهل شعر و ادب هم بود، در خردادماه سال ۱۳۷۳، درگذشت. منوچهر سپهری، برادر ارشد و تنها برادر سهراب که هم‌بازی دوران کودکی‌اش بود، نیز در سال ۱۳۶۹، درگذشت. سهراب سپهری سه خواهر به نام‌های همایون‌دخت، پری‌دخت و پروانه دارد.<ref name=":1">[https://www.sarpoosh.com/biography/poets-thinkers/biography-sohrabsepehri-32.html زندگی‌نامه سهراب سپهری - سایت سرپوش]</ref>

سهراب سپهری همیشه از شاگردان زرنگ، باهوش و نمونه بود. او به گیاهان و حیوانات خانگی علاقه زیادی داشت؛ و صبح‌های زود بیدار می‌شد و در آغوش طبیعت به بازی کودکانه می‌پرداخت و سپس مشعول نقاشی می‌شد.<ref name=":2">[https://lrbook.ir/%D8%A8%DB%8C%D9%88%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%B3%D9%87%D8%B1%D8%A7%D8%A8-%D8%B3%D9%BE%D9%87%D8%B1%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D8%B9%D8%B1-%D9%88-%D9%86%D9%82%D8%A7%D8%B4-%D8%A8%D8%B1%D8%AC%D8%B3%D8%AA/ بیوگرافی سهراب سپهری شاعر و نقاش برجسته ایران - سایت ال آر بوک]</ref>

 

 

 

=== نخستین شعر ===

=== نخستین مجموعه شعر سهراب سپهری ===

سهراب سپهری در سال ۱۳۳۲، از دانشکده هنرهای زیبا فارغ‌التحصیل شد؛ و نشان درجه اول علمی را از آن خود کرد. در همین سال در چند نمایشگاه نقاشی در تهران شرکت نمود؛ و هم‌چنین دومین مجموعه‌ی شعر خود را با نام ''زندگی خواب‌ها'' منتشر کرد. اشعار این مجموعه عبارتند از: خواب تلخ، فانوس خیس، جهنم سرگردان، یادبود، لحظه گمشده، باغی در صدا و مرغ افسانه.

 

سهراب سپهری در این مجموعه، اشعارش را بی‌وزن عروضی سروده که دارای مضمون‌هایی سورئال و تخیلی است. او در آذر ۱۳۳۳، در اداره‌ی کل هنرهای زیبا -فرهنگ و هنر- در قسمت موزه‌ها مشغول به کار شد؛ و در هنرستان‌های هنرهای زیبا هم به تدریس می‌پرداخت.<ref name=":1" />

 

سهراب سپهری در آغاز به سبک نیمایی شعر می‌سرود، اما بعدها سبک خودش را باز شناخت. در این رویه‌ی جدید، سهراب بر دیدگاه انسان‌مدارانه و آموزش‌هایی که از فلسفه‌ی ذن فرا گرفته بود، به شیوه‌ی جدیدی دست یافت که مجموعه شعر ''حجم سبز'' شیوه‌ی تکامل یافته‌ی سبکش محسوب می‌شود.<ref name=":32">[https://vista.ir/w/a/34/mbru2 بیوگرافی سهراب سپهری - مجله ویستا]</ref>

سهراب سپهری در عین پیروی از سبک نیما، خود صاحب سبک بود؛ و خلاقیت سهراب بیشتر در استفاده بدیع از رنگ و کلمه بوده است. سهراب سپهری شاعری تصویرگراست و از این لحاظ شعر او با طبیعت‌گرایی او مرتبط است. ضمن این‌که بینش عارفانه دارد و خدا را در طبیعت جستجو می‌کند.

اشعار سهراب سپهری مانند نقاشی او رنگارنگ است. سهراب در شعرش نگران انسان و سرنوشت او است. وی همه را به نگریستن دقیق‌تر به پیرامون خود و به جهانی برتردعوت می‌کند. تمامی اشیا برای وی دارای حیات و روح و احساس هستند.<ref name=":42">[http://www.irannaz.com/bio-sepehri.html بیوگرافی سهراب سپهری - سایت ایران ناز]</ref>

در اشعار سهراب سپهری دو ویژگی اساسی دیده می شود؛ یکی نظام اندیشگی ویژه‌ی او که تمامی اشعار او را در بر می گیرد؛ و دیگر تشخص زبانی شعرهایش.<ref name=":02">[https://bahariran.com/%D8%B3%D9%87%D8%B1%D8%A7%D8%A8-%D8%B3%D9%BE%D9%87%D8%B1%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D9%85%D9%86-%DA%AF%D9%85-%D8%B4%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%A5/ سهراب سپهری: شهر من گم شده است! - سایت بهار ایران]</ref>

شعر سهراب سپهری صمیمی و آکنده از تصویرهای بکر و تازه‌است که همراه با زبانی لطیف، نرم و منسجم، تصویرسازی می‌کند. از معروفترین شعرهای سهراب سپهری می‌توان به: ''صدای پای آب''، ''نشانی'' و ''مسافر'' اشاره کرد که شعر صدای پای آب یکی از بلندترین شعرهای نو زبان فارسی است.<ref name=":32" />

=== ویژگی‌های اخلاقی سهراب سپهری ===

یکی از ویژگی‌های اخلاقی سهراب سپهری سکوت بود. او ساعت‌ها در یک جمع، خاموش می‌نشست و اغلب فکر می‌کرد. به خاطر همین هیچ‌کس از دوستان وهنرمندان، سخنی را از سهراب به یاد ندارد که در نفی و اثبات کسی بر زبان آورده باشد. سهراب سپهری انسانی پویا و جستجوگر بود که سیر زندگی او دائماً رو به تعالی و ترقی بود. این روحیه پویا و معنوی، یک زمان در شعر و زمانی در نقاشی‌هایش متجلی می‌شد، انگار شعر و نقاشی برای او دو بال پرواز  برای رسیدن به افق‌های دوردست بود. سهراب در این سیرسلوک و پویایی به موفقیت‌های نادری دست یافت.

رفتار سخاوت‌مندانه سهراب سپهری با خانواده، هنرمندان، دوستان و آشنایان، و همه‌ی کسانی که با آن‌ها در ارتباط بود، نشان از غنای روحی و انسان‌دوستانه وی داشت به عبارتی دیگر: ما در بررسی سبک زندگی سهراب سپهری با عناصری پر از نشاط و عشق و زیبایی روبرو می‌شویم. ومی‌توانیم بازتاب این عناصر را در نقاشی و شعر سهراب شپهری، به زیباترین وجه ببینیم. می‌توان گفت: زندگی سهراب سپهری همان نقاشی‌ها و شعرهای اوست که آکنده از عشق و نشاط و زیبایی است؛ و بازتاب این عناصر در آثار او به چشم می‌خورد.<ref name=":4">[http://www.irannaz.com/bio-sepehri.html بیوگرافی سهراب سپهری - سایت ایران ناز]</ref>

=== سفرهای سهراب سپهری ===

* سفر به ژاپن، توکیو (۱۳۳۹)

آثار به جا مانده از سهراب سپهری مجموعاً هشت‌کتاب است که معروف‌ترین شعر او صدای پای آب و مسافر است.

شهرت سهراب سپهری در سال ۱۳۴۴، با انتشار شعر ''در صدای پای آب'' آغاز شد که این شعر همراه با شعر ''مسافر'' جزو معروف‌ترین شعرهای او است. صدای پای آب، کنایه از صدای پای مسافری در سفر زندگی است. این شعر که بر شهرت و محبوبیت او افزود، نخستین بار در فصلنامه‌ی آرش درآبان‌ماه ۱۳۴۴، منتشرشد. در سال ۱۳۴۵، شعر بلند مسافر که بیانگر سیرو سفر و بینش فلسفی زندگیش بود، منتشر شد که از درخشان‌ترین شعرهای فارسی معاصر است. [[پرونده:سهرا24.JPG|بندانگشتی|243x243پیکسل]]سهراب سپهری در سال ۱۳۵۵، تمام هشت دفتر و منظومه‌ی اشعار خود را در ''هشت‌کتاب ''گردآورد. هشت‌کتاب نموداری کامل از سیر معنوی این شاعر جویای حقیقت است؛ و یکی از تأثیرگذارترین مجموعه‌ها، در تاریخ شعر نو ایران است.<ref name=":4" />

* هشت‌کتاب

=== ترجمه اشعار سهراب سپهری ===

برخلاف تصور برخی‌ها سهراب سپهری غرق در طبیعت مطلق نبود، او از طبیعتی حرف می‌زند که با انسان عجین و آمیخته است؛ و دست انسانی با آن گره خورده است. او درد و اندوه و غم و تنهایی آدمی را احساس می‌کند و در قالب طبیعت آن را به تصویر می‌کشد.

سهراب سپهری شاهد انقلاب ضدسلطنتی در سال ۱۳۵۷، بود. شاید یکی از دلایل انزوای او در پیچ و خم نوسانات تاریخی زمانش نهفته باشد؛ و شاید شرایط سخت و ناهمگون مراحل گوناگون زندگی‌اش، مجال اظهار وجود، و درخشش را ازسهراب سپهری گرفته باشد.

سهراب سپهری از وطن فراتر می‌رود؛ و به اعتقاد او می‌توان همه‌جا کاشان و کاشانی بود؛ و می‌توان همه‌جا کاشان‌ها رفت. اما شهری که خود را وابسته به آن بداند، وجود ندارد. او به اقصی نقاط جهان سفر می‌کند. در باور سهراب همه‌جا کاشان‌ها یافت می‌شوند؛ و او همه‌جا می‌تواند لب به سخن بگشاید. سهراب سپهری نمی‌خواهدذ که فقط از چارچوب پنجره‌ای کوچک به جهان پیرامون بنگرد؛ اما شرایط اجتماعی موجود، بال‌هایش را می‌بندد و کلامش را محصور می‌کند. بنابر این وی تنهایی را برمی‌گزیند؛ و به طبیعت پناه می‌برد که شاید به این شیوه، راهی بتوان جست:

برگی از شاخه‌ای بالای سرم چیدم، گفتم:

و شنیدم که به هم می‌گفتند: سحر می‌داند، سحر

صدای باد می‌آید، عبور باید کرد

عبوری که سهراب سپهری از آن سخن می‌گوید، بدین معنی است که باید با ناکامی‌ها و تلخی‌ها درافتاد و ناملایمات را شکست داد؛ و فردای روشن جامعه‌ی انسانی را برای نسل‌ها یادآور شد. او می‌خواهد عازم سرزمین وسعت برگ‌ها بشود؛ و هم‌سو با همگان، تاریکی‌ها را به ودای فراموشی بسپارد. در این‌جاست که شخصیت و چهره‌ی واقعی سهراب سپهری نمایان می‌شود:

وجه غالب در ذهن و زبان سهراب سپهری، بی‌شک رویکردی به سرچشمه‌های عرفان شرقی است که در فضای جاری و لغزنده‌ی آن، همه چیز از زندگی و مرگ سخن می‌گویند. نقطه عزیمت در هنر و زبان سهراب سپهری، نوعی سلوک از معرفت حسی به معرفت شهودی است. در چشم‌انداز اشعار او، آموزه‌های بسیاری ازعرفان هندی تا عرفان مولوی و عطار و… جاری است که مخاطب جهت رسیدن به نوعی خلوت در خود، بین رؤیا و واقعیت، نیمه‌ای از گمشده‌ی خویش را جست و جو می‌کند. در شعر سهراب سپهری رسیدن به هویت انسانی یک اصل شاعرانه است که در قلمرو زبان، دارای کارکردی دو لایه است. پیام شاعر در هر توقف‌گاهی به دور از زمان و مکان خاصی، بیانگر یک اندیشه‌ی همگانی شاعرانه است. اشعار و نقاشی‌های سهراب سپهری از یکدیگر جدایی ناپذیرند؛ و به بیانی می‌توان گفت که مکمل همدیگر هستند. اما در دو شکل بیانی متفاوت، دو شکل کلام و تصویر که با انتخابی صحیح و هوشیارانه از هر دو به مناسبت استفاده شده است. به ویژه در همین طرح‌های سیاه قلمی که این یگانگی نمایان‌تر به چشم می‌آید. انگار این مجموعه طرح، مجموعه شعر دیگری است که به زبانی دیگر، با زبانی سهل و بی‌واسطه بیان شده است؛ و به تعبیری  ''صدای پای آب'' دیگری است که این یکی را به عالم خاموش آدم‌ها تقدیم کرده است.<ref name=":0" />

قصد سهراب سپهری از توصیف طبیعت، فقط وصف ساده و ارائه‌ی تصاویری زیبا از طبیعت نیست، بلکه او در این طبیعت‌گرایی به دنبال رمز و رازی است که در زندگی شهری نمی‌یابد و به همین خاطر به طبیعت پناه می‌برد:

هم‌چنین او می‌گوید:

مرا به کودکی شور آب‌ها برسانید…

فصل پرپر شد از روی دیوار در امتداد غریزه

این تصاویر حرکتی است که در جان و ذهن و ضمیر شاعر آغاز شده؛ و ریشه در جهان‌بینی و بینش او دارد. از درون همین تصاویر زیبا که گاهی گنگ و مبهم نیز می‌نماید، می‌توان اثری از دغدغه‌های درونی سهرا ب سپهری را دریافت.[[پرونده:سهرا23.JPG|بندانگشتی|220x220پیکسل|سهراب سپهری]]

'''[[سیمین بهبهانی]]''' شاعر برجسته‌ی معاصر ایران درباره‌ی سهراب سپهری می‌گوید:<blockquote>«سپهری شاعری با کلامی بسیار ساده و روان. این شعر در عین سادگی و روانی دارای یک زبان کنایه‌ای هم هست. او بیشتر مایل است تا با کنایه سخن گوید مثلاً این شعر که می‌گوید: من قطاری دیدم، که سیاست می‌برد، و چه خالی می‌رفت؛ این واقعاً یک جور کنایه است. این کلام به حد محاوره نزدیک می‌شود، اما در عین حال در پشت سر خود عمقی را هم دارد. آشنایی او با خاور دور، مسافرتش به ژاپن و آشناییش به بودیزم موجب شد تا در شعر سپهری ما به نوعی عرفان برخورد کنیم. آرامشی که او دارد استفاده‌ای که از لحظه لحظه زندگی می‌کند و نهراسیدن از مرگ به شعرهای سپهری خصوصیتی عارفانه می‌دهد. اندیشه در شعر سپهری جای خاصی دارد که بیشتر از آن‌که مادی باشد ماورای طبیعی است. او از محسوسات به معقولات متوجه می‌شد؛ و می‌توان گفت که از این جهت شاعر بسیار خوبی است. باید دانست که او یک نقاش بود و در شعرهای اولیه‌اش، شما با تصاویری سطحی آشنا می‌شوید که عمقی را در پشت سر خود ندارند. او همان‌طور که در تابلوهایش اناری، گل و یا بوته‌ای را نشان می‌داد در شعرهای اولیه‌اش هم سعی داشت تا چنین کند، اما در اشعار بعدیش این تصاویر بعد دیگری پیدا می‌کند؛ به طوری‌که شما می‌توانید در پشت آن تصاویر پیام‌های دیگری را ببینید. البته برای پاسخ به این چنین پر‌سش‌هایی نیاز به مطالعه‌ای دقیق برای پاسخ گفتن هست و به صورت گفت‌و‌گویی که اکنون ما داریم بی‌شک آن فرصت لازم وجود ندارد، اما اگر بخواهیم تحول را در کار سپهری مورد بررسی قرار بدهیم تنها می‌توانیم این اشاره را بکنیم که تصاویرش از سطح گذشته و به عمق دست یافتند اما اندیشه کم و بیش در اشعار اولیه سپهری هم نقش قابل توجهی دارد.»<ref name=":0" /></blockquote>

سهراب سپهری در نقاشی از دستاوردهای زیبا‌شناختی شرق و غرب بهره گرفته بود که این تأثیرها در آثارش به چشم می‌خورد. سهراب در آثار نقاشی‌اش رویکرد نوین و متفاوتی داشت، به طوری‌که فرم‌های هندسی نخودی و خاکستری رنگش با تمامی نقاشان سبک فیگوراتیو هم‌زمانش متفاوت بود. وی در هنر نقاشی به شیوه‌ای موجز، نیمه انتزاعی دست یافت که برای بیان مکاشفه‌های شاعرانه‌اش در طبیعت کویری کارگشا بود. از آثار نقاشی او می‌توان به ''طبیعت بیجان، سال'' ۱۳۳۶، ''شقایق‌ها''، ''جویبار'' ''و تنه درخت''، درسال ۱۳۳۹، ''علف‌ها و تنه درخت'' درسال ۱۳۴۱، ''ترکیب‌بندی با نوارهای رنگی'' درسال ۱۳۴۹، ''ترکیب‌بندی با مربع‌ها'' درسال ۱۳۵۱، و ''منظره کویری'' درسال ۱۳۵۷، اشاره کرد.<ref name=":3" />  

سهراب سپهری در طول عمر خود بیش از ۳۰ نمایشگاه نقاشی برگزار کرد. نقاش‌های سهراب متمرکز بر طبیعت است که اکنون در برخی موزه‌های مشهور جهان نگهداری می‌شود. یکی از نقاشی‌های او در سال ۱۳۹۷، به قیمت پنج میلیارد و صد میلیون تومان در حراج تهران به فروش رسید.

آثار نقاشی سهراب سپهری:

* شقایق‌ها، جویبار و تنه درخت (سال ۱۳۳۹)

سهراب سپهری در طول عمر خود بیش از ۳۰ نمایشگاه نقاشی برگزار کرد. نقاش‌های سهراب متمرکز بر طبیعت است که اکنون در برخی موزه‌های مشهور جهان نگهداری می‌شود.  

* نمایشگاه گروهی، نگارخانه گیل‌گمش تهران (۱۳۴۲)

سهراب سپهری در سال ۱۳۵۸، به بیماری سرطان خون مبتلا شد؛ و در همان سال برای درمان عازم انگلستان شد، اما دیگر بیماری وی علاجی نداشت؛ و ناکام از درمان به تهران بازگشت. سهراب سپهری سرانجام در غروب اول اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۵۹، در بیمارستان پارس تهران به علت سرطان خون درگذشت.<ref name=":3" />[[پرونده:سهرا5.JPG|بندانگشتی|220x220پیکسل|مزار سهراب سپهری]]آرامگاه سهراب سپهری در صحن امام‌زاده سلطان علی‌بن محمدباقر، روستای مشهد اردهال، واقع در اطراف کاشان است.

هم‌چنین کتاب‌های دیگری درباره‌ی سهراب سپهری منتشر شده است که عبارتند از: تا انتها حضور، سهراب مرغ مهاجر، هنوز در سفرم، بیدل، سپهری و سبک هندی-، تفسیر حجم سبز، حافظ پدر، سهراب سپهری پسر، حافظان کنگره-، نیلوفر خاموش: نظری به شعر سهراب سپهری، و نگاهی به سهراب سپهری.<ref name=":6" />  

چه کسی می‌داند

که تو در پیله‌ی تنهایی خود، تنهایی؟

چه کسی می‌داند

پیله‌ات را بگشا،

تو به اندازه‌ی پروانه شدن زیبایی!!

نه به دریا ـ پریانی که سر از آب بدر می‌آرند

و در آن تابش تنهایی ماهی‌گیران

سنگ‌ها افسرده است

زندگی، پنجره‌ای باز، به دنیای وجود

وزن خوشبختی من، وزن رضایتمندی‌ست

نان خواهر، که به ماهی‌ها داد