سعدی: تفاوت میان نسخهها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
خط ۴۵: | خط ۴۵: | ||
|امضا = | |امضا = | ||
}} | }} | ||
'''سعدی شیرازی'''، با نام کامل ابومحمد مصلحالدین ابومحمد عبدالله بن مشرف بن مصلح بن مشرف، (زاده ۶۰۶ هجریقمری – شیراز) سخنور، شاعر و عارف شهیر ایرانی است. خانوادهی سعدی شیرازی از عالمان دین بودند؛ و پدرش از کارکنان دربار اتابک بود. سعدی از دوران کودکی تحت تعلیم و تربیت پدرش قرار گرفت اما در همان دوران کودکی پدرش را از دست داد و تحت سرپرستی جد مادری خود قرار گرفت. وی مقدمات علوم ادبی و شرعی را در شهر شیراز آموخت. سعدی | '''سعدی شیرازی'''، با نام کامل ابومحمد مصلحالدین ابومحمد عبدالله بن مشرف بن مصلح بن مشرف، (زاده ۶۰۶ هجریقمری – شیراز) سخنور، شاعر و عارف شهیر ایرانی است. خانوادهی سعدی شیرازی از عالمان دین بودند؛ و پدرش از کارکنان دربار اتابک بود. سعدی از دوران کودکی تحت تعلیم و تربیت پدرش قرار گرفت اما در همان دوران کودکی پدرش را از دست داد و تحت سرپرستی جد مادری خود قرار گرفت. وی مقدمات علوم ادبی و شرعی را در شهر شیراز آموخت. سعدی در نوجوانی برای ادامه تحصیل به نظامیه بغداد که توسط خواجه نظامالملک طوسی ساخته شده بود، مسافرت کرد که این آغاز سفرهای طولانی وی بود. سعدی شیرازی عارف جهانگردی بود که سفرهایی به آسیای مرکزی، هندوستان، شام، مصر، عربستان، حبشه و مغرب داشت. مشهورترین آثار سعدی بوستان و گلستان است. او در سال ۶۹۱ هجریقمری درگذشت و آرامگاهش معروف به سعدیه درخیابان گلستان، شمال شرق شیراز واقع در کنار باغ دلگشا است که در اطراف آرامگاه سعدی قبور زیادی از بزرگان دین دیده میشود. از سال ۱۳۸۱، اول اردیبهشت بهعنوان روز سعدی نامگذاری شده است. | ||
== | == گاهشمار زندگی سعدی == | ||
مورخان بر این عقیدهاند که سعدی شیرازی به احتمال زیاد بین ۶۰۰ تا ۶۱۰ هجری قمری، معادل با حدود ۵۹۰ خورشیدی و ۱۲۱۰ میلادی، متولد شدهاست. با این حال هیچ تاریخ دقیقی از زمان تولد این شاعر بزرگ در دست نیست و صاحب نظران نیز بر اساس آثار او این تاریخ را تخمین میزنند.<ref name=":0">[https://photokade.com/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C/ خلاصه زندگینامه سعدی شیرازی - سایت فتوکده]</ref> | مورخان بر این عقیدهاند که سعدی شیرازی به احتمال زیاد بین ۶۰۰ تا ۶۱۰ هجری قمری، معادل با حدود ۵۹۰ خورشیدی و ۱۲۱۰ میلادی، متولد شدهاست. با این حال هیچ تاریخ دقیقی از زمان تولد این شاعر بزرگ در دست نیست و صاحب نظران نیز بر اساس آثار او این تاریخ را تخمین میزنند.<ref name=":0">[https://photokade.com/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C/ خلاصه زندگینامه سعدی شیرازی - سایت فتوکده]</ref> | ||
تاریخ ولادت سعدی در مآخذ ذکر | تاریخ ولادت سعدی در مآخذ ذکر نشده است ولی به قرینهی سخن او در گلستان میتوان آن را به تقریب در حدود سال ۶۰۶ هجری دانست. سعدی در آغاز گلستان چنین میگوید: | ||
«یک شب تأمل ایام گذشته | «یک شب تأمل ایام گذشته میکردم و بر عمر تلف کرده تأسف میخوردم و سنگ سراچهی دل را به الماس آب دیده میسفتم و این ابیات مناسب حال خود میگفتم: | ||
هر دم از عمر میرود نفسی | هر دم از عمر میرود نفسی | ||
خط ۶۶: | خط ۶۶: | ||
کوس رحلت زدند و باز نساخت | کوس رحلت زدند و باز نساخت | ||
به تصریح خود سعدی این ابیات مناسب حال او در تأسف بر عمر از دست رفته و اشاره به ۵۰ سالگی وی سروده شدهاست؛ و چون آنها را با دو بیت زیرین که هم در مقدمهی گلستان از بابت ذکر تاریخ تألیف کتاب | به تصریح خود سعدی این ابیات مناسب حال او در تأسف بر عمر از دست رفته و اشاره به ۵۰ سالگی وی سروده شدهاست؛ و چون آنها را با دو بیت زیرین که هم در مقدمهی گلستان از بابت ذکر تاریخ تألیف کتاب آمده است: | ||
در این مدت که ما را وقت خوش بود | در این مدت که ما را وقت خوش بود | ||
خط ۷۶: | خط ۷۶: | ||
حوالت با حدا کردیم و رفتیم | حوالت با حدا کردیم و رفتیم | ||
قیاس کنیم نتیجه چنین میشود که در سال۶۵۶، پنجاه سال یا قریب به آن از عمر سعدی گذشته بود و بدین ترتیب ولادتش همچنانکه گفته شد، در سال۶۰۶ یا در زمانی نزدیک بهآن | قیاس کنیم نتیجه چنین میشود که در سال۶۵۶، پنجاه سال یا قریب به آن از عمر سعدی گذشته بود و بدین ترتیب ولادتش همچنانکه گفته شد، در سال۶۰۶ یا در زمانی نزدیک بهآن بوده است.<ref name=":0" /> | ||
== کودکی و جوانی == | === کودکی و جوانی === | ||
سعدی در خانوادهای اهل علم و ادب به دنیا آمد. مقدمات علوم ادبی و شرعی را در شهر شیراز آموخت؛ و سپس در دوران جوانی به بغداد رفت که این | سعدی در خانوادهای اهل علم و ادب به دنیا آمد. مقدمات علوم ادبی و شرعی را در شهر شیراز آموخت؛ و سپس در دوران جوانی به بغداد رفت که این سفر آغاز سفرهای طولانی سعدی بود. پدرش عبدالله، از کارکنان دربار اتابک و شاه سعد بن زنگی بود. برخی بر این عقیدهاند که این شاعر شیرازی بهعنوان حقشناسی، تخلص سعدی را برای خود برگزید. پدر سعدی علاوه بر خدمت به دربار، به علوم دینی نیز اشتغال داشت؛ و بزرگترین مشوق سعدی برای یادگیری علم و دین بود. سعدی به کمک پدرش، به اطلاعات گستردهای در زمینهی تاریخ و ادبیات دست یافت. | ||
سعدی در سن ۱۲ سالگی بود که پدرش از دنیا رفت؛ و جد مادریش، مسعود بن مصلح، سرپرستی او را بر عهده گرفت | سعدی در سن ۱۲ سالگی بود که پدرش از دنیا رفت؛ و جد مادریش، مسعود بن مصلح، سرپرستی او را بر عهده گرفت. | ||
سعدی شیرازی تحصیلات مقدماتی علوم شرعی و ادب را در شیراز فرا گرفت، در نوجوانی تحت نظر اتابک به بغداد رفت و وارد مدرسه نظامیه شد. مدرسه نظامیه بغداد به صورت تخصصی افراد را در زمینه فقه و فلسفه پرورش میداد. سعدی از استادان بزرگی همچون سُهروردی در این مدرسه، آموزش گرفت. پس از بهپایان رساندن دورهی آموزش، وی عزم سفر کرد. | سعدی شیرازی تحصیلات مقدماتی علوم شرعی و ادب را در شیراز فرا گرفت، در نوجوانی تحت نظر اتابک به بغداد رفت و وارد مدرسه نظامیه شد. مدرسه نظامیه بغداد به صورت تخصصی افراد را در زمینه فقه و فلسفه پرورش میداد. سعدی از استادان بزرگی همچون سُهروردی در این مدرسه، آموزش گرفت. پس از بهپایان رساندن دورهی آموزش، وی عزم سفر کرد. | ||
خط ۸۸: | خط ۸۸: | ||
=== در محضر مشایخ === | === در محضر مشایخ === | ||
عبدالرحمن جامی میگوید که سعدی از مشایخ کبار، بسیاری را دریافته و به صحبت شیخشهاب الدین سُهروردی رسیده و با وی در یک کشتی سفر دریا | عبدالرحمن جامی میگوید که سعدی از مشایخ کبار، بسیاری را دریافته و به صحبت شیخشهاب الدین سُهروردی رسیده و با وی در یک کشتی سفر دریا کرده است؛ و این سخن انعکاسی است از قول سعدی در همین مضمون، اما گفتار سعدی شیرازی در این مورد، منحصر به سفر با سهروردی نیست بلکه نشانی از صحبت و اقامت در خدمت او و استماع سخنان عارفانهی دیگر او نیز میدهد. به هر حال تأثیر نظرها و عقاید شهابالدین سهروردی را در بعضی از اقوال سعدی میتوان یافت. منتهی سعدی در کسب نظرهای عارفان و قبول تربیت ایشان گویا به پیر و مرادی تنها اکتفا نکرده بلکه به عدهای از آنان ارادت ورزیده و از ایشان کسب فیض کرده باشد. بهبیان دیگر سعدی در عین آنکه با گروهی از مشایخ مصاحبت و بدیشان ارادت داشته تابع و فرمانبردار مطلق آنان نبودهاست، چنانکه هر مُریدی نسبت به مراد باید باشد، بلکه از راه صحبت و کسب فیض از محضر بزرگان طریقت، از گفتارها و نظرها و نتایجی که از مجاهدات خود گرفته بود برخوردار شده و احیاناً بعضی از نظرهای آنان را نیز نپذیرفته است. اما اینکه دولتشاه و هدایت، سعدی را مرید شیخ عبدالقادر گیلانی (م۵۶۱) نوشتهاند اشتباه محض است؛ و این اشتباه از غلطی نشأت گرفته است که ظاهراً از دیرباز در حکایت دوم از باب دوم گلستان از بعض نسخههای این کتاب رخ داده است. | ||
چند سالی را که سعدی در بغداد گذراند باید به دوران تحصیل و کسب فیض از بزرگترین اساتید و مشایخ عهد که در آن شهر مجتمع بودهاند، و به تلقین و تکرار در نظامیه | چند سالی را که سعدی در بغداد گذراند باید به دوران تحصیل و کسب فیض از بزرگترین اساتید و مشایخ عهد که در آن شهر مجتمع بودهاند، و به تلقین و تکرار در نظامیه تقسیم کرد و گویا بعد از طی این مراحل بود که سفرهای طولانی خود را در حجاز و شام و لبنان و روم آغاز کرد. بنا بهگفتار خود سعدی در اقصای عالم گشت و با هر کسی ایام را به سر برد و به هر گوشهای تمتعی یافت و از هر خرمنی خوشهای برداشت و به قول عبدالرحمن جامی: اقالیم را گشته و بارها به سفر حج پیاده رفته است؛ و بنابر نقل دولتشاه: ۱۴ نوبت حج کرده و به غزا و جهاد به طرف روم و هند رفته است. اما معلوم نیست سفرهای او در بلاد مشرق از قبیل کاشغر و هند و شکستن بت سومنات که خود بدانها اشاره میکند در همین دوران اتفاق افتاده باشد.<ref name=":1">[https://mandegar.tarikhema.org/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C-%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C زندگینامه سعدی شیرازی - سایت تاریخ ما]</ref> | ||
=== | === دوران سعدی شیرازی === | ||
زندگی شیخ سعدی شیراز مقارن بود با زمان حکومت اتابکان فارس که سلغزیان نیز خوانده میشدند. این سلسله از سال ۵۴۳ هجری شروع و تا سال ۶۸۵ پایان یافت. در زمان حمله مغولها به ایران، فارس از جمله شهرهایی بود که حکومتش | زندگی شیخ سعدی شیراز مقارن بود با زمان حکومت اتابکان فارس که سلغزیان نیز خوانده میشدند. این سلسله از سال ۵۴۳ هجری شروع و تا سال ۶۸۵ پایان یافت. در زمان حمله مغولها به ایران، فارس از جمله شهرهایی بود که حکومتش فرو نریخت و مغولها نتوانستند آن را تصرف کنند. قرنهای ششم و هفتم هجری همراه با اوجگیری تصوف بوده است و آثار سعدی تحت نظر دوران خاص خود بود. از شیوخ بزرگ آن دوران امام محمدغزالی و شهابالدین عُمر سُهروردی بودند. سعدی شیرازی از شاگردان خاص شیخ سهروردی بود.<ref name=":10">[https://www.eneshat.com/iranian/famous/about-saadi همه چیز در مورد سعدی شیرازی - سایت نشاط آوران]</ref> | ||
سعدی پس از سفر به بغداد که مقدمهی سفرهای طولانی دیگر سعدی بود، اشارهای دارد به زمان خروج خود از فارس، در هنگامی که جهان چون موی زنگی در هم آشفته بود؛ و این اشاره منطبق است با وضع دشواری که بر اثر حملهی سلطان غیاثالدین پیرشاه پسر سلطان محمد خوارزمشاه به شیراز در فارس ایجاد شده بود. غیاثالدین پیرشاه، پس از مرگ پدرش با جمعآوری بعضی از سپاهیان او به پیروزیهایی در عراق و آذربایجان دست یافت؛ و در اواخر سال ۶۲۰ عازم فارس شد، و اتابک سعدزنگی که قدرت جنگیدن با او را نداشت به قلعهی اصطخر پناه برد و غیاثالدین پیرشاه در آغاز سال۶۲۱ به شیراز وارد شد و بسیاری از نواحی فارس را در تصرف آورد و سرانجام به درخواست اتابک سعد، فارس را قسمت کرد و به وساطت الناصرالدینالله به عراق بازگشت. | سعدی پس از سفر به بغداد که مقدمهی سفرهای طولانی دیگر سعدی بود، اشارهای دارد به زمان خروج خود از فارس، در هنگامی که جهان چون موی زنگی در هم آشفته بود؛ و این اشاره منطبق است با وضع دشواری که بر اثر حملهی سلطان غیاثالدین پیرشاه پسر سلطان محمد خوارزمشاه به شیراز در فارس ایجاد شده بود. غیاثالدین پیرشاه، پس از مرگ پدرش با جمعآوری بعضی از سپاهیان او به پیروزیهایی در عراق و آذربایجان دست یافت؛ و در اواخر سال ۶۲۰ عازم فارس شد، و اتابک سعدزنگی که قدرت جنگیدن با او را نداشت به قلعهی اصطخر پناه برد و غیاثالدین پیرشاه در آغاز سال۶۲۱ به شیراز وارد شد و بسیاری از نواحی فارس را در تصرف آورد و سرانجام به درخواست اتابک سعد، فارس را قسمت کرد و به وساطت الناصرالدینالله به عراق بازگشت. | ||
سعدی | سعدی پس از این تاریخ تا مدتی در بغداد به سر برد و در مدرسهی معروف نظامیه بغداد به ادامهی تحصیل پرداخت و در همین شهر بود که بهمحضر جمالالدین ابوالفرج عبدالرحمن ملقب به المحتسب رسید. جمالالدین هنگام سقوط بغداد به دست هولاگوخان مغول در۶۵۶هجری به قتل رسید. سعدی از جمالالدین ابوالفرج بهعنوان مربی و شیخ یاد کرده است. جمالالدین نوادهی ابوالفرج بن الجوزی صاحب کتاب مشهور ابلیس و کتاب المتنظم است که به سال ۵۹۷ درگذشت؛ و چون نوادهی او لقب و کنیه و اسم و عنوان جدّ خود را داشت، اشارهی سعدی به نام وی موجب خطای برخی از محققان شد و آنان را بر آن داشت که سعدی را شاگرد ابن جوزی بزرگ و در نتیجه سال تولد او را مقدم بر سال ۵۹۷ هجری پندارند؛ و اما ابوالفرج بن الجوزی دوم در سال۶۵۶، یعنی همان سالی که سعدی گلستان را تمام کرده بود، هنگام فتح بغداد به قتل رسید. ابن جوزی دوم از سال ۶۳۱ سمت مدرسی مدرسهی مستنصریه بغداد را داشت و قاعدتاً باید سعدی چند سالی پس از شروع تحصیل در نظامیه بغداد و در حدود بیست و چهار پنج سالگی خود، خدمت این استاد را درک کرده باشد.<ref name=":1" /> | ||
=== مذهب سعدی شیرازی === | === مذهب سعدی شیرازی === | ||
با وجود دلایلی از سنی مذهب بودن سعدی، نشانههایی از ارادت وی به خاندان پیامبر اسلام مشاهده میشود. بههمین دلیل، برخی از علما مانند قاضی نورالله شوشتری وی را شیعه قلمداد کردهاند. وی مدعی است که سعدی در ملاقات خود با خواجه نصیرالدین طوسی شیعه بودن خود را اظهار | با وجود دلایلی از سنی مذهب بودن سعدی، نشانههایی از ارادت وی به خاندان پیامبر اسلام مشاهده میشود. بههمین دلیل، برخی از علما مانند قاضی نورالله شوشتری وی را شیعه قلمداد کردهاند. وی مدعی است که سعدی در ملاقات خود با خواجه نصیرالدین طوسی شیعه بودن خود را اظهار کرده است.<ref name=":0" /> | ||
== سفرهای سعدی == | === سفرهای سعدی === | ||
سعدی، شاعر جهاندیده، جهانگرد و سالک سرزمینهای دور و غریب بود. او خود را با تاجران ادویه و کالا و زئران اماکن مقدس همراه میکرد، از پادشاهان حکایتها شنیده و روزگار را با آنان به مدارا میگذراند. سفاکی و سخاوتشان را نیک میشناخت و گاه عطایشان را به لقایشان میبخشید. با عاشقان، پهلوانان، مدعیان، شیوخ، صوفیان و رندان به جبر و اختیار همنشین میشد و خامی روزگار جوانی را به تجربه سفرهای مکرر به پختگی دوران پیری پیوند میزد. سفرهای سعدی تنها جستجوی تنوع، طلب دانش و آگاهی از رسوم و فرهنگهای مختلف نبود؛ بلکه هر سفر تجربهای معنوی نیز بهشمار میآمد. دستآورد این سفرها برای سعدی، علاوه بر تجارب معنوی و دنیوی، انبوهی از روایت، قصهها و مشاهدات بود که ریشه در واقعیت زندگی داشت؛ چنانکه هر حکایت گلستان، پنجرهای رو بهزندگی میگشاید و گویی هر عبارتش از پس هزاران تجربه و آزمایش به شیوهای یقینی بیان میشود. انگار هر حکایت پیش از آنکه وابسته بهدنیای تخیل و نظر باشد، حاصل دنیای تجارب عملی است. بنا بر روایت خود سعدی، خلق آثار جاودانی همچون گلستان و بوستان در چند ماه، بیانگر این است که این شاعر و سخندان بزرگ از چه گنجینهی دانایی، توانایی، تجارب اجتماعی و عرفانی و ادبی برخوردار | سعدی، شاعر جهاندیده، جهانگرد و سالک سرزمینهای دور و غریب بود. او خود را با تاجران ادویه و کالا و زئران اماکن مقدس همراه میکرد، از پادشاهان حکایتها شنیده و روزگار را با آنان به مدارا میگذراند. سفاکی و سخاوتشان را نیک میشناخت و گاه عطایشان را به لقایشان میبخشید. با عاشقان، پهلوانان، مدعیان، شیوخ، صوفیان و رندان به جبر و اختیار همنشین میشد و خامی روزگار جوانی را به تجربه سفرهای مکرر به پختگی دوران پیری پیوند میزد. سفرهای سعدی تنها جستجوی تنوع، طلب دانش و آگاهی از رسوم و فرهنگهای مختلف نبود؛ بلکه هر سفر تجربهای معنوی نیز بهشمار میآمد. دستآورد این سفرها برای سعدی، علاوه بر تجارب معنوی و دنیوی، انبوهی از روایت، قصهها و مشاهدات بود که ریشه در واقعیت زندگی داشت؛ چنانکه هر حکایت گلستان، پنجرهای رو بهزندگی میگشاید و گویی هر عبارتش از پس هزاران تجربه و آزمایش به شیوهای یقینی بیان میشود. انگار هر حکایت پیش از آنکه وابسته بهدنیای تخیل و نظر باشد، حاصل دنیای تجارب عملی است. بنا بر روایت خود سعدی، خلق آثار جاودانی همچون گلستان و بوستان در چند ماه، بیانگر این است که این شاعر و سخندان بزرگ از چه گنجینهی دانایی، توانایی، تجارب اجتماعی و عرفانی و ادبی برخوردار بوده است. آثار سعدی علاوه بر آنکه عصاره و چکیدهی اندیشهها و تأملات عرفانی و اجتماعی و تربیتی وی است، آئینهی خصایل و خلق و خوی و منش ملتی کهنسال است. بههمین خاطر هیچوقت شکوه و درخشش خود را از دست نخواهد داد.<ref name=":2">[http://nedaesfahan.ir/63535/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%B4%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D8%B5%D9%84%D8%AD-%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C-%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%AF.htm زندگینامه مصلحالدین سعدی شیرازی - سایت ندا اصفهان]</ref> | ||
سعدی شیرازی پس از چند سال که در بغداد به تحصیل مشغول بود، سفرهای طولانی خود را از حجاز تا روم آغاز کرد. او بارها با پای پیاده به حج رفت. سعدی این سفرها را تقریباً درسال ۶۲۰–۶۲۱ هجریقمری، آغاز و حدود سال ۶۵۵، با بازگشت به زادگاه خود شیراز، بهپایان رساند. سعدی به کشورهای عراق، شام، حجاز، هندوستان، غزنین، ترکستان، آذربایجان، بیتالمقدس، یمن، و آفریقای شمالی سفر کردهاست. مورخین اکثر این سفرها را از گفتههای خود سعدی استنباط کردهاند، اما بنابر نظر گروهی از محققین، بهدرستی آن نمیتوان مطمئن بود.<ref name=":3">[http://www.talab.org/art/elders/%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C-%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C.html زندگینامه شیخ مصلحالدین سعدی شیرازی - سایت تالاب]</ref> | سعدی شیرازی پس از چند سال که در بغداد به تحصیل مشغول بود، سفرهای طولانی خود را از حجاز تا روم آغاز کرد. او بارها با پای پیاده به حج رفت. سعدی این سفرها را تقریباً درسال ۶۲۰–۶۲۱ هجریقمری، آغاز و حدود سال ۶۵۵، با بازگشت به زادگاه خود شیراز، بهپایان رساند. سعدی به کشورهای عراق، شام، حجاز، هندوستان، غزنین، ترکستان، آذربایجان، بیتالمقدس، یمن، و آفریقای شمالی سفر کردهاست. مورخین اکثر این سفرها را از گفتههای خود سعدی استنباط کردهاند، اما بنابر نظر گروهی از محققین، بهدرستی آن نمیتوان مطمئن بود.<ref name=":3">[http://www.talab.org/art/elders/%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C-%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C.html زندگینامه شیخ مصلحالدین سعدی شیرازی - سایت تالاب]</ref> | ||
خط ۱۰۹: | خط ۱۰۹: | ||
در مدت سکونتش در دمشق، به علت دلگیری از دوستان خود، از آنها جدا شد؛ و سر به بیابان گذاشت. اما اسیر فرنگیان گردید؛ و در شهر طرابلس به کار اجباری گماشته شد که در آنجا توسط یک تاجر بازخرید و آزاد گردید.<ref name=":0" /> | در مدت سکونتش در دمشق، به علت دلگیری از دوستان خود، از آنها جدا شد؛ و سر به بیابان گذاشت. اما اسیر فرنگیان گردید؛ و در شهر طرابلس به کار اجباری گماشته شد که در آنجا توسط یک تاجر بازخرید و آزاد گردید.<ref name=":0" /> | ||
سعدی شیرازی در طی سفرهایش که به زیارت خانه خدا رفت. در مسیر حرکت خود بهشهر مکه مکرمه، در صنعا توقف کرد. او در این شهر یکبار دیگر ازدواج میکند که حاصل آن یک فرزند کوچک است؛ اما ناگهان این کودک | سعدی شیرازی در طی سفرهایش که به زیارت خانه خدا رفت. در مسیر حرکت خود بهشهر مکه مکرمه، در صنعا توقف کرد. او در این شهر یکبار دیگر ازدواج میکند که حاصل آن یک فرزند کوچک است؛ اما ناگهان این کودک درگذشت. سعدی شیرازی از درد و اندوه آن، چنین یاد میکند: | ||
به صنعا درم طفلی اندر گذشت | به صنعا درم طفلی اندر گذشت | ||
خط ۱۲۴: | خط ۱۲۴: | ||
=== بازگشت بهوطن === | === بازگشت بهوطن === | ||
سفری که سعدی در حدود | سفری که سعدی در حدود سال۶۲۰–۶۲۱ آغاز کرده بود مقارن سال ۶۵۵ با بازگشت به شیراز پایان یافت. سعدی در برگشت به شیراز در شمار نزدیکان سعدبن ابیبکر بن سعد بن زنگی درآمد؛ اما نه بهعنوان یک شاعر درباری، بلکه بنابر اکثر اقوال، و همچنانکه از مطالعه در آثار او بر میآید، در عین انتساب به دربار سلغری و مدح پادشاهان آن سلسله، و نیز ستایش عدهای رجال که در شیراز و یا در خارج از شیراز میزیستهاند، زندگی را به آزادگی و ارشاد و خدمت به خلق در رباط شیخ کبیر شیخ ابوعبدالله خفیف میگذرانیده و با حرمت بسیار زندگانی را به سر میبرده است. عظمت مقام سعدی در شعر و نثر و اخلاق و حکمت، باعث شد که دربارهی وی و نحوه زندگانیش روایاتی افسانه مانند رواج یابد که نمونه قدیمیتری از آنها را میتوان در تذکرةالشعراء دولتشاه سمرقندی مطالعه کرد. عمر سعدی در شیراز به نظم قصائد و غزلها و تألیف رسالات مختلف خود و شاید به وعظ و تذکیر میگذشت. در این دوره یکبار نیز سفری به مکه کرد و از راه تبریز به شیراز بازگشت گشت؛ و چنانکه از مقدمه رساله ششم از آثار منصور شیخ برمیآید وی در این سفر با شمسالدین صاحب دیوان جوینی و برادرش ملاقات نمود و در خدمت آباقاخان به عزت و احترام پذیرفته شد؛ و او را از مواعظ خود برخوردار نمود. مقدمه مذکور که از نسخه معتبر کتابخانه ملی پاریس مورخ به تاریخ ۷۶۷ استنساخ شده چنین است که شیخ سعدی رحمهالله فرمود:<blockquote>«در وقت مراجعت از زیارت کعبه چون به دارالملک تبریز رسیدم و علما و صلحاء آن موضع دریافتم و به حضور آن عزیزان مشرف شدم، خواستم تا صاحب علاءالدین و خواجه شمسالدین صاحبدیوان را ببینم که حقوق بسیار در میان ما ثابت بود. روزی عزیمت خدمتشان کردم، ناگاه ایشان را دیدم با پادشاه روی زمین آباقا برنشسته بودند. چون چنان دیدم خواستم که به گوشهای فروروم، در آن حال متعذر بود، به رسیدن ایشان. من در آن عزم بودم که ایشان هر دو از اسب به زیر آمدند و روی به من نهادند. چون برسیدند تلطف نمودند و خدمت به جای آوردند و زمین ببوسیدند. چون به نزدیک من برسیدند بوسه بر دست و پای من نهادند و از رسیدن این ضعیف خرمها نمودند، گفتند این در حساب نیست که ما از رسیدن قدوم مبارک پدر ما شیخ خبر نداشتیم…»<ref name=":1" /></blockquote> | ||
=== شهرت سعدی === | |||
آنچه سعدی شیرازی را در گذر قرنها مورد توجه خاص و عام قرار داد، علاوه بر ارزشهای هنری و بلاغی کلام او، آن است که سخن عمیق و پر معنای او چنان روان و گویا است که هر خوانندهای به فراخور فهم و آگاهی خود میتواند از آن بهره بگیرد و گفتار زیبای او، کام دل هر انسانی را شیرین کند. آوازه و شهرت سعدی علاوه بر لطافت و ژرفنای معانی کلام، ناشی از زبان فاخر و سخن استوار او است که دلها را مجذوب کرده است. هنر بزرگ شیخ اجل در آن است که نه جنبههای هنری کلام را رها کرده است؛ و نه با قربانی کردن معنا به تکلّف و تصّنع گراییده است. این ویژگی را به روشنی، هم در شعر و هم در نثر وی میتوان یافت. در تاریخ درخشان ادبیات ایران، شاعران و نویسندگان بزرگ بسیارند، اما در میان بزرگان و فرزانگان، سعدی شیرازی از این که هم در عرصة نظم شاهکار آفریده است و هم در عرصه نثر، بیهمتا است و چنین بود که صوت سخنش پهنای زمین و زمان را درنوردید و شور را در جهان افکند.<ref name=":5">[https://d-a-f.blogsky.com/zssh زندگینامه سعدی شیرازی - سایت در اندیشه فردا]</ref> | |||
شهرت سعدی فقط مختص به ایران نبوده و حتی در زمان خودش به مرزهای خارج ازا یرا ن مانند هندوستان، آسیای صغیر نیز رسیده بود؛ و خودش در چندجا به این شهرت اشاره دارد. این شهرت سعدی چند علت دارد؛ نخست اینکه او زبان شیوای خود را وقف مدح و احساسات عاشقانه نکرده، دوم اینکه او شاعری جهانگرد بود؛ و گرم و سرد روزگار را چشیده و تجربیات خود را برای دیگران با زیبایی و شیرینی بیان کرده است. هم چنین او در سخنان خود چه بهلحاظ نثر و چه بهلحاظ نظم، از امثال و حکایات دلپذیر استفاده نمودهاست؛ و دیگر اینکه سعدی به شاعری شوخطبع و بذلهگو مشهور است که خواننده را مجذوب میکند. همهی اینها دست به دست هم داده و سبب شهرت سعدی گردیدهاست.<ref name=":3" /> | |||
شهرت سعدی فقط مختص به ایران نبوده و حتی در زمان خودش به مرزهای خارج ازا یرا ن مانند هندوستان، آسیای صغیر نیز رسیده بود؛ و خودش در چندجا به این شهرت اشاره | |||
شهرت و آوازهی سعدی شیرازی به اندازهای بود که پس از گذشتن ۵۵ سال از وفاتش، در ساحل اقیانوس کبیر، یعنی در چین، ملاحان و دریانوردان اشعارش را به آواز میخواندند.<ref name=":6">[https://www.beytoote.com/scientific/scientist/sadishirazi.html زندگینامه سعدی شیرازی - سایت بیتوته]</ref> | شهرت و آوازهی سعدی شیرازی به اندازهای بود که پس از گذشتن ۵۵ سال از وفاتش، در ساحل اقیانوس کبیر، یعنی در چین، ملاحان و دریانوردان اشعارش را به آواز میخواندند.<ref name=":6">[https://www.beytoote.com/scientific/scientist/sadishirazi.html زندگینامه سعدی شیرازی - سایت بیتوته]</ref> | ||
خط ۱۳۷: | خط ۱۳۵: | ||
سعدی شهرت بسیاری هم در حیات خویش حاصل کرد. پیداست که این موضوع در تاریخ ادبیات فارسی تا قرن هفتم هجری تازگی نداشت و بعضی از شاعران بزرگ مانند ظهیر و خاقانی در زمان حیات خود مشهور و در نزد شعرشناسان عصرشان معروف بودند؛ اما گمان نمیرود که هیچیک از آنان در شهرت میان فارسیشناسان کشورهای مختلف از آسیای صغیر گرفته تا هندوستان، در عهد و زمان خود، به سعدی رسیده باشند و اینکه سعدی در آثار خویش چندجا به شهرت و رواج گفتار خود اشاراتی دارد، دور از مبالغه است. از جمله شاعران استاد در عصر سعدی که در خارج از ایران میزیستهاند، یکی امیرخسرو است و دیگر حسن دهلوی که هر دو از سعدی در غزلهای خود پیروی میکردهاند؛ و امیرخسرو از اینکه در زمان سعدی جرأت شاعری میکرد، خود را ملامت مینمود.<ref name=":1" /> | سعدی شهرت بسیاری هم در حیات خویش حاصل کرد. پیداست که این موضوع در تاریخ ادبیات فارسی تا قرن هفتم هجری تازگی نداشت و بعضی از شاعران بزرگ مانند ظهیر و خاقانی در زمان حیات خود مشهور و در نزد شعرشناسان عصرشان معروف بودند؛ اما گمان نمیرود که هیچیک از آنان در شهرت میان فارسیشناسان کشورهای مختلف از آسیای صغیر گرفته تا هندوستان، در عهد و زمان خود، به سعدی رسیده باشند و اینکه سعدی در آثار خویش چندجا به شهرت و رواج گفتار خود اشاراتی دارد، دور از مبالغه است. از جمله شاعران استاد در عصر سعدی که در خارج از ایران میزیستهاند، یکی امیرخسرو است و دیگر حسن دهلوی که هر دو از سعدی در غزلهای خود پیروی میکردهاند؛ و امیرخسرو از اینکه در زمان سعدی جرأت شاعری میکرد، خود را ملامت مینمود.<ref name=":1" /> | ||
سعدی شیرازی یکی از چهار ستون استوار ادب فارسی است. | سعدی شیرازی یکی از چهار ستون استوار ادب فارسی است. بیتردید پس از فردوسی، سعدی بزرگترین و تاثیرگذارترین شاعر پارسی است که پس از هفت قرن، نهتنها از تأثیر کلام او اندکی کاسته نشده، بلکه مرزهای جغرافیایی را درنوردیده و بر ادبیات و اخلاق سایر ملل نیز تأثیر بسزایی گذاشته است.<ref name=":7">[https://pinwork.ir/blog/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C-%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C/ زندگینامه و بررسی آثار سعدی شیرازی - سایت پین ورک]</ref> | ||
آنچه جهانیان را مجذوب شیخ اجل کرده، رهایی اندیشه سعدی از قید و بند مکان و زمان است. نوع خاص تفکری که آرمان جهانی سعدی را تبیین میکند، همبستگی انسان در کل بشریت است که راه رسیدن بهآن را اصلاح فردی میداند. بازتاب اندیشههای انسانگرایانهی سعدی را در آثار بسیاری از نویسندگان بزرگ دنیا میتوان مشاهده کرد.<ref name=":8">[https://fa.alkawthartv.com/news/133510 سعدی شیرازی آئینهدار عشق و صلح و دوستی - سایت الکوثر]</ref> | آنچه جهانیان را مجذوب شیخ اجل کرده، رهایی اندیشه سعدی از قید و بند مکان و زمان است. نوع خاص تفکری که آرمان جهانی سعدی را تبیین میکند، همبستگی انسان در کل بشریت است که راه رسیدن بهآن را اصلاح فردی میداند. بازتاب اندیشههای انسانگرایانهی سعدی را در آثار بسیاری از نویسندگان بزرگ دنیا میتوان مشاهده کرد.<ref name=":8">[https://fa.alkawthartv.com/news/133510 سعدی شیرازی آئینهدار عشق و صلح و دوستی - سایت الکوثر]</ref> | ||
== اخلاق سعدی == | === اخلاق سعدی === | ||
سعدی شیرازی شاعری است که آموزشهای اخلاقی میدهد، یعنی شخصیتی است که رسوم و عادات و افعال و اخلاقیات معاصران خود را مورد مطالعه قرار میدهد. این اخلاق بیش از هر چیز دارای جنبه عملی است؛ و پیش از هرچیز باید همین جنبهی عملی اخلاق سعدی شیرازی را در نظر گرفت. سعدی پیش از آنکه انسان را ذاتاً مورد مطالعه قرار دهد، به موضعگیری وی در برابر همنوعان نظر دارد. خطاها و عیبها را میبیند و به دور از هر نوع انتقاد نیشدار، تلاش میکند در اشعار خود آداب و قواعد بهتری را پیشنهاد دهد. سعدی خود در این رابطه میگوید: | سعدی شیرازی شاعری است که آموزشهای اخلاقی میدهد، یعنی شخصیتی است که رسوم و عادات و افعال و اخلاقیات معاصران خود را مورد مطالعه قرار میدهد. این اخلاق بیش از هر چیز دارای جنبه عملی است؛ و پیش از هرچیز باید همین جنبهی عملی اخلاق سعدی شیرازی را در نظر گرفت. سعدی پیش از آنکه انسان را ذاتاً مورد مطالعه قرار دهد، به موضعگیری وی در برابر همنوعان نظر دارد. خطاها و عیبها را میبیند و به دور از هر نوع انتقاد نیشدار، تلاش میکند در اشعار خود آداب و قواعد بهتری را پیشنهاد دهد. سعدی خود در این رابطه میگوید: | ||
خط ۱۶۲: | خط ۱۶۰: | ||
آثار منظوم شیخ اجل عبارت است از: | آثار منظوم شیخ اجل عبارت است از: | ||
۱- بوستان، در رأس آثار منظوم سعدی یکی از شاهکارهای بلامنازع شعر فارسی قرار دارد که در نسخههای کهن، کلیات، یا سعدینامه نامیده شده و بعدها به بوستان شهرت | ۱- بوستان، در رأس آثار منظوم سعدی یکی از شاهکارهای بلامنازع شعر فارسی قرار دارد که در نسخههای کهن، کلیات، یا سعدینامه نامیده شده و بعدها به بوستان شهرت یافت. این منظومه در اخلاق، تربیت، وعظ و تحقیق است در ده باب؛ ۱- عدل ۲- احسان ۳- عشق ۴- تواضع ۵- رضا ۶- ذکر ۷- تربیت ۸- شکر ۹- توبه ۱۰- مناجات، و ختم کتاب تاریخ اتمام منظومه را سعدی اینگونه نوشته است: | ||
به روز همایون و سال سعید | به روز همایون و سال سعید | ||
خط ۱۷۲: | خط ۱۷۰: | ||
که پُر دّر شد این نامبردار گنج | که پُر دّر شد این نامبردار گنج | ||
با این حساب، کتاب بوستان در سال ۶۵۵ هجری به اتمام رسیدهاست. اما تاریخ شروع آن معلوم نیست و تنها از اشارت سخن شاعر در آغاز منظومه معلوم میشود که آن را پیش از بازگشت به فارس سروده و در مراجعت به وطن، برای دوستان به ارمغان | با این حساب، کتاب بوستان در سال ۶۵۵ هجری به اتمام رسیدهاست. اما تاریخ شروع آن معلوم نیست و تنها از اشارت سخن شاعر در آغاز منظومه معلوم میشود که آن را پیش از بازگشت به فارس سروده و در مراجعت به وطن، برای دوستان به ارمغان برده است: | ||
{{شعر}}{{ب|در اقصای عالم بگشتم بسی|به سر بردم ایّام به هر کسی}} | {{شعر}}{{ب|در اقصای عالم بگشتم بسی|به سر بردم ایّام به هر کسی}} | ||
خط ۱۹۲: | خط ۱۹۰: | ||
که یسد به دوران نوشیروان | که یسد به دوران نوشیروان | ||
علاوه بر این در چند مورد دیگر از همین منظومه نام آن پادشاه تکرار | علاوه بر این در چند مورد دیگر از همین منظومه نام آن پادشاه تکرار شده است. سعدی در عهد اتابکی محمدبنسعدبن ابوبکر ظاهراً از نو در سعدینامه نظر کرده و ابیاتی در مدح اتابک محمد بر آن افزوده است: | ||
اتابک محمد شه نیکبخت | اتابک محمد شه نیکبخت | ||
خط ۲۰۲: | خط ۲۰۰: | ||
به دولت جوان و به تدبیر پیر | به دولت جوان و به تدبیر پیر | ||
شمارهی ابیات بوستان در حدود ۴ هزار است و تاکنون بارها جداگانه و همراه کلیات سعدی به طبع | شمارهی ابیات بوستان در حدود ۴ هزار است و تاکنون بارها جداگانه و همراه کلیات سعدی به طبع رسیده است. | ||
# مجموعهی دوم از آثار منظوم سعدی قصائد عربی اوست که کمتر از هفتصد بیت، مشتمل بر معانی غنائی و مدح و نصیحت و یک قصیدهی مفصل در | # مجموعهی دوم از آثار منظوم سعدی قصائد عربی اوست که کمتر از هفتصد بیت، مشتمل بر معانی غنائی و مدح و نصیحت و یک قصیدهی مفصل در مرثیهی المستعصم بالله است. | ||
# قصائد فارسی در موعظه، نصیحت، توحید و مدح پادشاهان و صدور و رجال عهد است. | # قصائد فارسی در موعظه، نصیحت، توحید و مدح پادشاهان و صدور و رجال عهد است. | ||
# مرثیههایی که مشتمل است بر چند قصیده در مرثیهی المستعصم بالله و ابوبکر سعد بن زنگی و سعد بن ابوبکر و امیرفخرالدین ابیبکر که بعید نیست همان امیرفخرالدین حوائجی وزیر باشد، و عزّالدین احمد بن یوسف و یک ترجیع بند بسیار مؤثر در مرثیهی اتابک سعد بن ابیبکر. | # مرثیههایی که مشتمل است بر چند قصیده در مرثیهی المستعصم بالله و ابوبکر سعد بن زنگی و سعد بن ابوبکر و امیرفخرالدین ابیبکر که بعید نیست همان امیرفخرالدین حوائجی وزیر باشد، و عزّالدین احمد بن یوسف و یک ترجیع بند بسیار مؤثر در مرثیهی اتابک سعد بن ابیبکر. | ||
خط ۲۱۴: | خط ۲۱۲: | ||
# غزل قدین، چهار کتاب اخیر متضمن غزلهای سعدی است. | # غزل قدین، چهار کتاب اخیر متضمن غزلهای سعدی است. | ||
# صاحبیه که مجموعهای است از بعضی قطعات فارسی و عربی و غالب آنها در مدح شمسالدین صاحب دیوان جوینی و از این روی معروف به صاحبیه است. | # صاحبیه که مجموعهای است از بعضی قطعات فارسی و عربی و غالب آنها در مدح شمسالدین صاحب دیوان جوینی و از این روی معروف به صاحبیه است. | ||
# خبیثات مجموعهای است از اشعار هزل که در مقدمهی آنها چنین | # خبیثات مجموعهای است از اشعار هزل که در مقدمهی آنها چنین آمده است: | ||
«قالالسعدیاَلزمَنَی بعضُ ابناءالملوک اَن اُصَنَفّ له کتاباً فی اللغو علی طریق السوزنی فلم افعل فَهَدَّدَنی بالقتل… فأنشأت هذه الابیات و اَنا استغفر الله العظیم…» | «قالالسعدیاَلزمَنَی بعضُ ابناءالملوک اَن اُصَنَفّ له کتاباً فی اللغو علی طریق السوزنی فلم افعل فَهَدَّدَنی بالقتل… فأنشأت هذه الابیات و اَنا استغفر الله العظیم…» | ||
در این مجموعه دو مثنوی انتقادی شیرین و چند غزل و قطعه و رباعی است که همهی آنها رکیک نیست بلکه بعضی فقط متضمن مطابیات مطبوع منظوم است. علیبناحمد بیستون مرتب کنندهی کلیات مجالس هزل و مضحکات سعدی را که به نثر است بر این مجموعه افزوده و آنها را در آخر کلیات سعدی قرار | در این مجموعه دو مثنوی انتقادی شیرین و چند غزل و قطعه و رباعی است که همهی آنها رکیک نیست بلکه بعضی فقط متضمن مطابیات مطبوع منظوم است. علیبناحمد بیستون مرتب کنندهی کلیات مجالس هزل و مضحکات سعدی را که به نثر است بر این مجموعه افزوده و آنها را در آخر کلیات سعدی قرار داده است. | ||
# رباعیات | # رباعیات | ||
# مفردات | # مفردات | ||
اما کلیات سعدی عنوانی است که به مجموعهی آثار منظوم و منثور او داده | اما کلیات سعدی عنوانی است که به مجموعهی آثار منظوم و منثور او داده شده است. نخستین جامع آثار سعدی را نمیشناسیم. این نکته مسلم است که سعدی علاوه بر کتابهای مستقل خود مثل گلستان و سعدینامه، باقی آثار خود را شخصاً جمعآوری و تنظیم کرده است.<ref name=":1" /> | ||
در نسخههای چاپی پاکستان و هند نیز کتابی به نام کریما به این شاعر نامآور نسبت داده | در نسخههای چاپی پاکستان و هند نیز کتابی به نام کریما به این شاعر نامآور نسبت داده شده؛ اما اسناد معتبری در دست نیست که این کتاب از آثار سعدی باشد.<ref name=":9" /> | ||
=== بوستان یا سعدینامه === | === بوستان یا سعدینامه === | ||
خط ۲۳۵: | خط ۲۳۳: | ||
کتاب بوستان، هم مشتمل بر مطالب اخلاقی و حکمتی است، و هم استادی و تسلط سعدی را در علم الاجتماع نشان میدهد. سعدی با تبحر در زبان عربی و فارسی و طبع و ذوق لطیفش، شیرینترین آثار فارسی را در نظم و نثر از خود به جای گذاشت.<ref name=":6" /> | کتاب بوستان، هم مشتمل بر مطالب اخلاقی و حکمتی است، و هم استادی و تسلط سعدی را در علم الاجتماع نشان میدهد. سعدی با تبحر در زبان عربی و فارسی و طبع و ذوق لطیفش، شیرینترین آثار فارسی را در نظم و نثر از خود به جای گذاشت.<ref name=":6" /> | ||
بوستان سراسر مدینه فاضله است و اخلاق. اخلاقی که سعدی ریشههایش را بهعشق میبرد. جهان آنگونه که باید باشد و انسان آنگونه که باید زیست کند در بوستان تصویر | بوستان سراسر مدینه فاضله است و اخلاق. اخلاقی که سعدی ریشههایش را بهعشق میبرد. جهان آنگونه که باید باشد و انسان آنگونه که باید زیست کند در بوستان تصویر شده است. بوستان، جهان حقیقت سعدی است و در آن جز حقگویی و حقشنوی خبری نیست. بوستان سعدی، دنیای مطلوب او است دنیایی که آکنده از نیکی، پاکی، دادگری و انسانیت است. سعدی در بوستان مقام والای انسان را یادآور شده است؛ تواضع، قناعت، رضا، احسان و تربیت درست را آموزش داده و عدل و دادگستری را توصیه کرده است. جهان مطلوب سعدی عالم ایمان به خدا و نیکی و صفاست این جهان برای انسان امروز آرزو و تصویری از عالمی را میآفریند که باید باشد و بر دلها این شوق را میاندازد که در راه ساختن جهانی بهتر و انسانیتر باید تلاش کرد.<ref name=":8" /> | ||
برگهای از بوستان سعدی نوشته شده در بخارا به سال ۱۵۳۹ میلادی. این اثر ارزشمند امروزه در موزه هنر نلسون اتکینز واقع در کانزاس سیتی در ایالات متحده آمریکا نگهداری میشود.<ref name=":11">[https://www.goyda.ir/literature/karvanadab/7045-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%D9%8A%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%88-%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1-%D9%88-%D8%A7%D8%B4%D8%B9%D8%A7%D8%B1-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%D9%8A-%D8%B4%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D8%B2%D9%8A.html زندگینامه و آثار و اشعار سعدی شیرازی - سایت گویاد]</ref> | برگهای از بوستان سعدی نوشته شده در بخارا به سال ۱۵۳۹ میلادی. این اثر ارزشمند امروزه در موزه هنر نلسون اتکینز واقع در کانزاس سیتی در ایالات متحده آمریکا نگهداری میشود.<ref name=":11">[https://www.goyda.ir/literature/karvanadab/7045-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%D9%8A%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%88-%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1-%D9%88-%D8%A7%D8%B4%D8%B9%D8%A7%D8%B1-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%D9%8A-%D8%B4%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D8%B2%D9%8A.html زندگینامه و آثار و اشعار سعدی شیرازی - سایت گویاد]</ref> | ||
خط ۳۱۸: | خط ۳۱۶: | ||
=== گلستان === | === گلستان === | ||
[[پرونده:گلستان س 2.JPG|بندانگشتی|211x211پیکسل|گلستان سعدی شیرازی]] | [[پرونده:گلستان س 2.JPG|بندانگشتی|211x211پیکسل|گلستان سعدی شیرازی]] | ||
نثر گلستان نثری است آراسته و در عین حال روان و ساده. سعدی با قدرت خارقالعادهی خود کلمات را زیبا برمیگزیند، زیباتر در کنار هم مینشاند و از این همنشینی کلمات، موسیقی کلامی روحنواز میآفریند که اهل فن آن را نثر مسجع یا آهنگین مینامند. گلستان زیباترین و تاثیرگذارترین کتاب نثر فارسی است، چنانکه پیشینیان ما آن را به کودکان خود آموزش میدادند و نخستین کتاب خوانده شده توسط هر ایرانی گلستان بود. داستانهای کوتاه و پندهای اخلاقی آن در آموزش نسلهای متعدد نقش بهسزایی | نثر گلستان نثری است آراسته و در عین حال روان و ساده. سعدی با قدرت خارقالعادهی خود کلمات را زیبا برمیگزیند، زیباتر در کنار هم مینشاند و از این همنشینی کلمات، موسیقی کلامی روحنواز میآفریند که اهل فن آن را نثر مسجع یا آهنگین مینامند. گلستان زیباترین و تاثیرگذارترین کتاب نثر فارسی است، چنانکه پیشینیان ما آن را به کودکان خود آموزش میدادند و نخستین کتاب خوانده شده توسط هر ایرانی گلستان بود. داستانهای کوتاه و پندهای اخلاقی آن در آموزش نسلهای متعدد نقش بهسزایی داشته است چنانکه بیشتر گزارهها و ابیات گلستان به شکل ضربالمثل به گفتار ایرانیان راه یافته است. | ||
شاهکار سعدی شیرازی در نثر، گلستان اوست که در واقع نوعی مقامه نویسی است. اما در این رویه تقلید نکرده و راه نو و ابتکار را | شاهکار سعدی شیرازی در نثر، گلستان اوست که در واقع نوعی مقامه نویسی است. اما در این رویه تقلید نکرده و راه نو و ابتکار را پیموده است. ترتیب و تناسب وتنوع کتاب گلستان، همراه با موضوعات جذاب اجتماعی، اخلاقی، تربیتی و سبک ساده و شیرین نویسندگی، سعدی شیرازی را بهعنوان خداوند سخن معرفی کرده است. سعدی در بین معاصرین خویش نیز علیرغم نبودن وسایل نشر، جای خود را باز کرد.<ref name=":6" /> | ||
گلستان سعدی سرشار از داستانهای رنگارنگ از مردم روزگار و سفرهای اوست. گلستانی که به اعتقاد او باد خزان را بر ورق او دست تطاول نیست و گردش زمان خوشی بهارش را به ناخوشی پاییز تبدیل نمیکند. گلستان سعدی تصویر زنده دنیا در هر عصری است چرا که او در این کتاب انسان و دنیای او را با تمامی معایب و محاسن و تمامی تضادها و تناقضهایی که در وجود او هست، توصیف | گلستان سعدی سرشار از داستانهای رنگارنگ از مردم روزگار و سفرهای اوست. گلستانی که به اعتقاد او باد خزان را بر ورق او دست تطاول نیست و گردش زمان خوشی بهارش را به ناخوشی پاییز تبدیل نمیکند. گلستان سعدی تصویر زنده دنیا در هر عصری است چرا که او در این کتاب انسان و دنیای او را با تمامی معایب و محاسن و تمامی تضادها و تناقضهایی که در وجود او هست، توصیف کرده است. شیخ اجل انسان و دنیا را همانگونه که هست تصویر کرده است. سعدی شیرازی تنها بهتصویر روزگار خویش و بیان کاستیها و ضعفها بسنده نکرده است، بلکه او بهعنوان مصلحی اجتماعی و حکیمی جهاندیده در کنار بیان دردها و تصویر زشتیها بهدرمان نیز پرداخته و شیوهی درست زیستن را آموزش دادهاست. همچنانکه گلستان سعدی، اکنونِ وضعیت حال انسان است و تصویر زندگی جاری اوست.<ref name=":8" /> | ||
کتاب گلستان این شاعر شهیر، یک سال بعد از نگارش بوستان، یعنی در سال ۶۵۶ هجری قمری تدوین شد. سعدی این کتاب را در مدت زمان کوتاهی بهپایان رساند. نگارش این دو کتاب در این زمان کوتاه حاکی از آن است که بسیاری از نوشتههای سعدی از پیشتر آماده بودند؛ و او آن را گردآوری | کتاب گلستان این شاعر شهیر، یک سال بعد از نگارش بوستان، یعنی در سال ۶۵۶ هجری قمری تدوین شد. سعدی این کتاب را در مدت زمان کوتاهی بهپایان رساند. نگارش این دو کتاب در این زمان کوتاه حاکی از آن است که بسیاری از نوشتههای سعدی از پیشتر آماده بودند؛ و او آن را گردآوری کرده است. محققین از مهارت این شاعر نامآور در توصیف زیبا و شاعرانه تجربههای تلخ و شیرین، بسیار سخن گفتهاند. زبان و مهارت سعدی در استفاده از کلمات، سرمشقی برای دیگر شاعران و نویسندگان شد.<ref name=":9" /> | ||
بسیاری کتاب گلستان سعدی را تأثیرگذارترین کتاب نثر در ادبیات فارسی میدانند. سعدی این کتاب را به سعد بن ابوبکر زنگی، ولیعهد جوان حکومت اتابکان تقدیم | بسیاری کتاب گلستان سعدی را تأثیرگذارترین کتاب نثر در ادبیات فارسی میدانند. سعدی این کتاب را به سعد بن ابوبکر زنگی، ولیعهد جوان حکومت اتابکان تقدیم کرده است. گلستان با داشتن نثری آهنگین و منظم در ۸ باب نوشته شده است. گلستان را مجموعهای از حکایتهای مستقل که شامل اندرزها و جملات قصار است میدانند. هنر داستانگویی سعدی در این کتاب، آن را بین تمام قشرها جذاب کرده و کسی از خواندن آن دچار ملالت نمیشود. کتاب گلستان بهنوعی آئینهای از جامعهی زمان سعدی است؛ و در آن اوضاع فرهنگی و اجتماعی مردم، با شاعرانگی خاص سعدی به تصویر کشیده شده است. | ||
قطعه مشهور بنیآدم اعضای یکدیگرند، در باب اول گلستان، در سیرت پادشاهان آمدهاست؛ و با داشتن مضمون انسان دوستانهاش توجهی جهانی | قطعه مشهور بنیآدم اعضای یکدیگرند، در باب اول گلستان، در سیرت پادشاهان آمدهاست؛ و با داشتن مضمون انسان دوستانهاش توجهی جهانی یافت. این قطعه بر سر در ورودی تالار ملل سازمان ملل متحد در نیویورک با خط نستعلیق دیده میشود.<ref name=":9" /> | ||
البته الان اثری از این شعر بر سر در تالار سازمان ملل دیده نمیشود؛ و میگویند که این شعر بر لوحی نوشته و آویخته شده بود و بعدها آن را برداشتهاند. | البته الان اثری از این شعر بر سر در تالار سازمان ملل دیده نمیشود؛ و میگویند که این شعر بر لوحی نوشته و آویخته شده بود و بعدها آن را برداشتهاند. | ||
خط ۴۲۶: | خط ۴۲۴: | ||
=== طنز === | === طنز === | ||
طنز و ظرافت، در ساختار سبکی آثار سعدی جایگاه ویژهای دارد. مطلوب این طنز به نوع نگاه و تفکر این شاعر بزرگ | طنز و ظرافت، در ساختار سبکی آثار سعدی جایگاه ویژهای دارد. مطلوب این طنز به نوع نگاه و تفکر این شاعر بزرگ برمیگردد. طنز سعدی، سرشار از روح حیات و سرزندگی است. سعدی با بهکار گرفتن لحن طنز، خشکی را از کلام خود میگیرد؛ و شور و حرکت را بدان بازمیگرداند. او با همین طنز، تیغ کلامش را تیز و برنده و اثرگذار میکند. طنز، نیش همراه با نوش است؛ مجروح درکنار مرهم. سالها بعد، حافظ شیرازی ابعاد عمیق دیگری به طنز شاعرانه بخشید و ازآن در شعر خود بهره برد.<ref name=":3" /> | ||
=== روانی و سادگی === | === روانی و سادگی === | ||
خط ۴۳۶: | خط ۴۳۴: | ||
بعضی دیگر از ویژگیهای آثار سعدی عبارتند از: نکات دستوری در آثار سعدی شیرازی بهصحیحترین شکل ممکن رعایت شدهاست. عنصر وزن و موسیقی، منجربه از بین رفتن یا پیش و پس شدن ساختار دستوری در جملات نمیشود؛ و سعدی به ظریفترین و طبیعیترین حالت ممکن در لحن و زبان، با وجود تنگنای وزن، از عهده اینکار برمیآید.<ref name=":6" /> | بعضی دیگر از ویژگیهای آثار سعدی عبارتند از: نکات دستوری در آثار سعدی شیرازی بهصحیحترین شکل ممکن رعایت شدهاست. عنصر وزن و موسیقی، منجربه از بین رفتن یا پیش و پس شدن ساختار دستوری در جملات نمیشود؛ و سعدی به ظریفترین و طبیعیترین حالت ممکن در لحن و زبان، با وجود تنگنای وزن، از عهده اینکار برمیآید.<ref name=":6" /> | ||
== | == عرفان سعدی == | ||
هدف از این سیر، تبیین منشأ عرفانی سعدی است که ظهور آن در آثار او است. توجه به این نکته مهم است که برخلاف اشعار و بهویژه غزلیات سعدی که محل مناقشهی عارفانه یا عاشقانه بودن است، در رسالات نثر وی بهویژه، جوهر و روح تعلیم صوفیه، بیشتر انعکاس دارد. در بین رسالههای منثور سعدی، رسالهای موسوم به ''مجالس پنجگانه،'' بیش از بقیه از عرفان سعدی پرده برمیگشاید. سعدی در این رساله بهسبک مکتوباتی چون ''کشفالمحجوب'' و ''تذکرةالاولیاء''، مفاهیم بلند عرفانی را با هنر فصاحت و بلاغت خاصّ خود به سالکان عرضه میکند. | هدف از این سیر، تبیین منشأ عرفانی سعدی است که ظهور آن در آثار او است. توجه به این نکته مهم است که برخلاف اشعار و بهویژه غزلیات سعدی که محل مناقشهی عارفانه یا عاشقانه بودن است، در رسالات نثر وی بهویژه، جوهر و روح تعلیم صوفیه، بیشتر انعکاس دارد. در بین رسالههای منثور سعدی، رسالهای موسوم به ''مجالس پنجگانه،'' بیش از بقیه از عرفان سعدی پرده برمیگشاید. سعدی در این رساله بهسبک مکتوباتی چون ''کشفالمحجوب'' و ''تذکرةالاولیاء''، مفاهیم بلند عرفانی را با هنر فصاحت و بلاغت خاصّ خود به سالکان عرضه میکند. | ||
سعدی و اندیشهاش از دیرباز مورد نقد و مناقشهای مهم بودهاست. دربارهی عرفان و عشق در آثار و اندیشهی سعدی همواره سؤالاتی مطرح بودهاست؛ و منتقدان و طرفداران سعدی در پی نفی و اثبات آن بودهاند که بررسی آن در این سطور نمیگنجد. در اینجا فقط به وجوه عرفان سعدی که مستند است پرداخته خواهد شد. | سعدی و اندیشهاش از دیرباز مورد نقد و مناقشهای مهم بودهاست. دربارهی عرفان و عشق در آثار و اندیشهی سعدی همواره سؤالاتی مطرح بودهاست؛ و منتقدان و طرفداران سعدی در پی نفی و اثبات آن بودهاند که بررسی آن در این سطور نمیگنجد. در اینجا فقط به وجوه عرفان سعدی که مستند است پرداخته خواهد شد. | ||
اگر ملاک و معیار سنجش احوال گذشتگان و شخصیت معنوی رجال علمی و ادبی را گفتار و آثار و یا نظر معاصرین زمان که صلاحیت ابراز عقیده دارند و بهجستوجو و فحص، بهتحلیل و تفسیر احوال رجال میپردازند، قرار دهیم؛ برجستهترین آنان را که مورد قبول عامه مردم هستند؛ و سلطهای بر دلها دارند؛ و مربی و یا مؤثر در افکار بهشمار میآیند، قطعاً شیخ سعدی شیرازی یکی از افراد شاخص و برجستهای است که حقایق عرفانی را بهخوبی درک کرده و مقامات سیر و سلوک پویندگان راه حق را گام بهگام پیموده و از مقامی بهمقام دیگر قدم نهاده و تا جایگاه و استقرا در مقامی را نیافته، بهمقام دیگر نگرائیده و بهجّد و جهد و ریاضت بهمرحله کمال رسیده و سپس جذبهی عشق و نغمهی ربانی او را در ربوده و بهعنوان شیخ و پیر طریقت بهدستگیری و ارشاد خلق و طلاب حق، شناخته | اگر ملاک و معیار سنجش احوال گذشتگان و شخصیت معنوی رجال علمی و ادبی را گفتار و آثار و یا نظر معاصرین زمان که صلاحیت ابراز عقیده دارند و بهجستوجو و فحص، بهتحلیل و تفسیر احوال رجال میپردازند، قرار دهیم؛ برجستهترین آنان را که مورد قبول عامه مردم هستند؛ و سلطهای بر دلها دارند؛ و مربی و یا مؤثر در افکار بهشمار میآیند، قطعاً شیخ سعدی شیرازی یکی از افراد شاخص و برجستهای است که حقایق عرفانی را بهخوبی درک کرده و مقامات سیر و سلوک پویندگان راه حق را گام بهگام پیموده و از مقامی بهمقام دیگر قدم نهاده و تا جایگاه و استقرا در مقامی را نیافته، بهمقام دیگر نگرائیده و بهجّد و جهد و ریاضت بهمرحله کمال رسیده و سپس جذبهی عشق و نغمهی ربانی او را در ربوده و بهعنوان شیخ و پیر طریقت بهدستگیری و ارشاد خلق و طلاب حق، شناخته شده است. یعنی در زمرهی سالکین الیالله و مجذوبین جمال محبوب ازلی درآمده است. هم آثار و پرتوهای افکار سعدی و هم سخن معاصرین و نویسندگان احوال رجال عرفان، شاهد این مدعا است.<ref>[https://article.tebyan.net/121330/%D9%85%DA%A9%D8%AA%D8%A8-%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C مکتب عرفان سعدی - سایت تبیان]</ref> | ||
جایگاه عرفانی سعدی و مؤلفههای عرفانی- اجتماعی وی معطوف به بررسی اسنادِ تاریخی است که از مقام عرفانی وی پرده برمیدارد. در این بخش بهبرخی از مؤلفههای عرفانی مانند عشق، آزادگی، سماع، عبادت عاشقانه و وحدتگرایی در آثار سعدی پرداخته میشود؛ و از آن میانه در پی شفافسازی جنس عرفان و فضای خاص معرفتی او و ارتباط و نسبت عرفان وی با اخلاق و مناسبات اجتماعی است.<ref name=":13">[http://mazaheb.urd.ac.ir/article_42489.html تحلیل رویکردهای عرفانی،اجتماعی سعدی شیرازی - سایت پژوهشنامه مذاهب اسلامی]</ref> | جایگاه عرفانی سعدی و مؤلفههای عرفانی- اجتماعی وی معطوف به بررسی اسنادِ تاریخی است که از مقام عرفانی وی پرده برمیدارد. در این بخش بهبرخی از مؤلفههای عرفانی مانند عشق، آزادگی، سماع، عبادت عاشقانه و وحدتگرایی در آثار سعدی پرداخته میشود؛ و از آن میانه در پی شفافسازی جنس عرفان و فضای خاص معرفتی او و ارتباط و نسبت عرفان وی با اخلاق و مناسبات اجتماعی است.<ref name=":13">[http://mazaheb.urd.ac.ir/article_42489.html تحلیل رویکردهای عرفانی،اجتماعی سعدی شیرازی - سایت پژوهشنامه مذاهب اسلامی]</ref> | ||
خط ۶۰۵: | خط ۶۰۳: | ||
=== مقام انسان و نوعدوستی === | === مقام انسان و نوعدوستی === | ||
سعدی به رسم صوفیان، همزمان با سیر در انفس، اهل سفر در آفاق جهان است. او در بحبوحهی جنگهای صلیبی در مرکز نبرد، یعنی آسیای صغیر، سفر میکند و شاهد بیدادهایی است که سیرت نورانی بشر را ظلمانی کردهاست. سعدی با نگاهی انسانی که ورای هر دین و قومیتی است، اشعاری سروده که شعار تمامی بشریت | سعدی به رسم صوفیان، همزمان با سیر در انفس، اهل سفر در آفاق جهان است. او در بحبوحهی جنگهای صلیبی در مرکز نبرد، یعنی آسیای صغیر، سفر میکند و شاهد بیدادهایی است که سیرت نورانی بشر را ظلمانی کردهاست. سعدی با نگاهی انسانی که ورای هر دین و قومیتی است، اشعاری سروده که شعار تمامی بشریت شده است: | ||
بنیآدم اعضای یکدیگرند | بنیآدم اعضای یکدیگرند | ||
خط ۶۴۶: | خط ۶۴۴: | ||
=== مبارزه با انزواطلبی منفی === | === مبارزه با انزواطلبی منفی === | ||
سعدی الگوی روشنی است برای جواب دادن به هجمههایی که تحت عنوان انزواطلبی صوفیان، به تصوّف وارد میشود. شیخ اجل برخلاف برخی صوفیان، که با دلایل موجّه خود، انزوا و گوشهی عُزلت را برگزیدهاند، به مثابهی عارفی الهی که بهبقای پس از فنا دست یافته، به میدانهای اجتماعی عرفان، و دستگیری و ارشادِ درراهماندگان توجّه ویژهای دارد؛ بنابراین از میان عناصر عرفانی، بیشتر به سراغ مؤلفههایی میرود که در تزکیهی نفس، تصفیهی باطن و تهذیب روح انسان، درعین حضورش در جامعه، کاربُرد دارد. بهعبارتی دیگر بیشتر به صفای باطن و جمعیت خاطر و بذل عاطفه و ایثار نفس، نظر داشته و | سعدی الگوی روشنی است برای جواب دادن به هجمههایی که تحت عنوان انزواطلبی صوفیان، به تصوّف وارد میشود. شیخ اجل برخلاف برخی صوفیان، که با دلایل موجّه خود، انزوا و گوشهی عُزلت را برگزیدهاند، به مثابهی عارفی الهی که بهبقای پس از فنا دست یافته، به میدانهای اجتماعی عرفان، و دستگیری و ارشادِ درراهماندگان توجّه ویژهای دارد؛ بنابراین از میان عناصر عرفانی، بیشتر به سراغ مؤلفههایی میرود که در تزکیهی نفس، تصفیهی باطن و تهذیب روح انسان، درعین حضورش در جامعه، کاربُرد دارد. بهعبارتی دیگر بیشتر به صفای باطن و جمعیت خاطر و بذل عاطفه و ایثار نفس، نظر داشته و خواسته است بغض و حسد و کینه و حرص و خودپرستی، در نهاد بشری، بدین وسیله از میان برود. دانش و آگاهیهای عمیق سعدی به علوم زمان خود، به واسطهی حضورش در نظامیه، و اطلاعات گستردهاش از طبقات مختلف اجتماعی و پیروان ملل و نحل از رهگذر سفرهای بسیار، از وی شخصیتی ساخته که در کنار پافشاریاش بر اعتقادات اسلامی، مشربی اعتدالگرا، اجتماعگرا و انساننگر، به دور از تعصّبهای طریقهای در عرفانش به دست دهد. همین دغدغههای انسانی است که در نگاهی به دور از انزواطلبی حتّی حاکمان را نیز به درویشی دعوت میکند: | ||
طریقت به جز خدمت خلق نیست | طریقت به جز خدمت خلق نیست | ||
خط ۶۷۵: | خط ۶۷۳: | ||
که ز معشوق به ممدوح نمیپردازد | که ز معشوق به ممدوح نمیپردازد | ||
سعدی طایرِ هوای جانان است. پس مسلّم است که در مقام قصیدهسُرای، با جسارت و شهامتی که خلافِ عادت مدیحهسرایان | سعدی طایرِ هوای جانان است. پس مسلّم است که در مقام قصیدهسُرای، با جسارت و شهامتی که خلافِ عادت مدیحهسرایان بوده است، به جای چاپلوسی و تملّق، به انتباه صاحبمنصبان میپردازد و آنان را به نیکی فرا میخواند. همچنانکه حکایت زیر مبیّن همین است: | ||
«پادشاهی، پارسایی را گفت: هیچت از ما یاد آید؟ گفت: بلی؛ وقتی که خدا را فراموش میکنم» | «پادشاهی، پارسایی را گفت: هیچت از ما یاد آید؟ گفت: بلی؛ وقتی که خدا را فراموش میکنم» | ||
خط ۹۹۵: | خط ۹۹۳: | ||
شاعر عارف سیف فرغانی نیز در قصیدهای که برای سعدی میفرستاد، او را بحر معنی میخواند و دلدارِ اهل دل، خورشید تابان، موسی بن عمران و یوسف کنعان مینامد. | شاعر عارف سیف فرغانی نیز در قصیدهای که برای سعدی میفرستاد، او را بحر معنی میخواند و دلدارِ اهل دل، خورشید تابان، موسی بن عمران و یوسف کنعان مینامد. | ||
همچنین از معاصران سعدی میتوان به شیفتگی امیرخسرو دهلوی و امیرحسن سجزی اشاره کرد که به نوشتهی تاریخ فرشته به نقل از تاریخ فیروزشاهی: محمد سلطان بن سلطان غیاثالدین بلبن که حاکم | همچنین از معاصران سعدی میتوان به شیفتگی امیرخسرو دهلوی و امیرحسن سجزی اشاره کرد که به نوشتهی تاریخ فرشته به نقل از تاریخ فیروزشاهی: محمد سلطان بن سلطان غیاثالدین بلبن که حاکم مولتان بود، دو مرتبه نزدیکان خود را با تُحفها و اموال فراوان به شیراز نزد شیخ مصلحالدین سعدی فرستاد و التماس قدوم میمنت لزوم فرمود و خواست که در مولتان برای او خانقاهی بسازد و قریهها وقف کند. چون شیخ پیر و ناتوان شده بود، هر دو بار عذر خواست و گفت که: باقی عمر از زاویه بیرون نمیآیم، مرا معاف دارند.»<ref name=":14">[https://www.cgie.org.ir/fa/news/214812 سعدی و عرفان - سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]</ref> | ||
امیر خسرو دهلوی که در مثنوی مرید نظامی و در غزل سر سپردهی شیخ اجل سعدی است، او شراب، یعنی محتوای غزل خود را، از خمخانهی شیخ | امیر خسرو دهلوی که در مثنوی مرید نظامی و در غزل سر سپردهی شیخ اجل سعدی است، او شراب، یعنی محتوای غزل خود را، از خمخانهی شیخ شمرده است: | ||
خسرو سرمست اندر ساغر معنی بریخت | خسرو سرمست اندر ساغر معنی بریخت | ||
خط ۱٬۰۰۳: | خط ۱٬۰۰۱: | ||
باده از خمخانهی شیخی که در شیراز بود<ref name=":15">[http://www.drelahighomshei.com/%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%8A%D8%B4-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86-%D8%AC%D8%A7%D9%85%DB%8C ستایش سعدی از زبان جامی - سایت دکتر حسین الهی قمشهای]</ref> | باده از خمخانهی شیخی که در شیراز بود<ref name=":15">[http://www.drelahighomshei.com/%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%8A%D8%B4-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86-%D8%AC%D8%A7%D9%85%DB%8C ستایش سعدی از زبان جامی - سایت دکتر حسین الهی قمشهای]</ref> | ||
علی بن احمد بن ابیبکر بیستون که نخستین نسخهی دیوان سعدی شیرازی را در ۷۲۶ ق، یعنی ۳۵ سال پس از درگذشت وی گردآوری و تنظیم | علی بن احمد بن ابیبکر بیستون که نخستین نسخهی دیوان سعدی شیرازی را در ۷۲۶ ق، یعنی ۳۵ سال پس از درگذشت وی گردآوری و تنظیم کرده است، در مقدمهاش بر کلیات سعدی، اینگونه از او یاد میکند: | ||
«مولانا شیخالشیوخ فی عهده، قدوةالمحققین و زُبدةالعاشقین، افصحُالمتکلمین، مفخَرُ السالکین، شرفُالمله و الحق و الدین، مصلح الاسلام والمسلمین، شیخ سعدی شیرازی قَدّس سرّه…» | «مولانا شیخالشیوخ فی عهده، قدوةالمحققین و زُبدةالعاشقین، افصحُالمتکلمین، مفخَرُ السالکین، شرفُالمله و الحق و الدین، مصلح الاسلام والمسلمین، شیخ سعدی شیرازی قَدّس سرّه…» | ||
خط ۱٬۰۰۹: | خط ۱٬۰۰۷: | ||
این دو سطر، علاوه بر نام و لقب سعدی، جایگاه معنوی او را در نظر معاصرانش نیز معلوم میدارد، القابی مانند فقیه، ادیب، عارف، عاشق و مصلح که بیانگر چند وجه مهم شخصیت اوست که شامل، فقه (شیخالشیوخ شرفالمله و الحق والدین)، اخلاق (مصلحالاسلام والمسلمین)، سخنوری و ادب (افصحالمتکلمین) و سیر و سلوک (قدوهالمحققین و مفخر السالکین) میشود. | این دو سطر، علاوه بر نام و لقب سعدی، جایگاه معنوی او را در نظر معاصرانش نیز معلوم میدارد، القابی مانند فقیه، ادیب، عارف، عاشق و مصلح که بیانگر چند وجه مهم شخصیت اوست که شامل، فقه (شیخالشیوخ شرفالمله و الحق والدین)، اخلاق (مصلحالاسلام والمسلمین)، سخنوری و ادب (افصحالمتکلمین) و سیر و سلوک (قدوهالمحققین و مفخر السالکین) میشود. | ||
گروهی نیز بودند که بعدها آمدند و درباره سعدی داوری کردند، یکی از قدیمیترینشان ابنبطوطه است که طی سفر سی سالهاش، تعمد خاصی در زیارت اولیاء و مقابرشان داشت. او که حدوداً ۵۰ سال پس از درگذشت سعدی، از شیراز دیدن کرده، در سفرنامهاش چنین | گروهی نیز بودند که بعدها آمدند و درباره سعدی داوری کردند، یکی از قدیمیترینشان ابنبطوطه است که طی سفر سی سالهاش، تعمد خاصی در زیارت اولیاء و مقابرشان داشت. او که حدوداً ۵۰ سال پس از درگذشت سعدی، از شیراز دیدن کرده، در سفرنامهاش چنین نوشت: | ||
«از مشاهدی که در بیرون شهر واقع شده، قبر شیخ صالح معروف به سعدی است… مقبره سعدی زاویهای دارد نیکو با باغی نمکین … مردمان از شهر به زیارت شیخ آمده، پس از خوردن غذا در سفرهخانهی شیخ و شستن لباسها، مراجعت میکنند و من خود نیز چنین کردم.» | «از مشاهدی که در بیرون شهر واقع شده، قبر شیخ صالح معروف به سعدی است… مقبره سعدی زاویهای دارد نیکو با باغی نمکین … مردمان از شهر به زیارت شیخ آمده، پس از خوردن غذا در سفرهخانهی شیخ و شستن لباسها، مراجعت میکنند و من خود نیز چنین کردم.» | ||
خط ۱٬۰۱۵: | خط ۱٬۰۱۳: | ||
معینالدین جنید شیرازی در شدّالازار (تألیف سال ۷۹۱ ق) درباره سعدی مینویسد: | معینالدین جنید شیرازی در شدّالازار (تألیف سال ۷۹۱ ق) درباره سعدی مینویسد: | ||
«وی از افاضل صوفیه و مرتاض و مجاهد بود… او را واقعهها دست داد و دیدار بسیاری از اولیاءالله کرد… و او را کرامات | «وی از افاضل صوفیه و مرتاض و مجاهد بود… او را واقعهها دست داد و دیدار بسیاری از اولیاءالله کرد… و او را کرامات بوده است و در زبان خلق مشهور است…» | ||
عبدالرحمن جامی در نفحاتالانس که دربارهی زندگی و آثار صوفیان و عارفان است، بخشی را نیز به سعدی اختصاص داده و مینویسد: | عبدالرحمن جامی در نفحاتالانس که دربارهی زندگی و آثار صوفیان و عارفان است، بخشی را نیز به سعدی اختصاص داده و مینویسد: | ||
خط ۱٬۰۶۰: | خط ۱٬۰۵۸: | ||
<ref name=":15" /> | <ref name=":15" /> | ||
جامی در بهارستان نیز با احترام فراوان از شیخ اجل یاد کرده و گلستان را از انفاس متبرکهی شیخ نامدار و استاد بزرگوار… خوانده و کتابش را نه گلستان، که روضهای ز بهشت… بابهایش بهشت را درها… نکتههایش نهفته در پرده… | جامی در بهارستان نیز با احترام فراوان از شیخ اجل یاد کرده و گلستان را از انفاس متبرکهی شیخ نامدار و استاد بزرگوار… خوانده و کتابش را نه گلستان، که روضهای ز بهشت… بابهایش بهشت را درها… نکتههایش نهفته در پرده… خوانده است.<ref name=":14" /> | ||
ملاحسین واعظ کاشفی سبزواری در کتاب فتوتنامه سلطانی که در موضوع جوانمردی و عیاری نوشته شده، بخشی را در باب سقایان اختصاص | ملاحسین واعظ کاشفی سبزواری در کتاب فتوتنامه سلطانی که در موضوع جوانمردی و عیاری نوشته شده، بخشی را در باب سقایان اختصاص داده است و آنجا مینویسد که ایشان جماعتی محترمند و مسند ایشان بس بزرگ است… آنگاه بزرگان این سلسله را چهار پیغمبر و دو ولی بهشمار میآورد: حضرات نوح و ابراهیم و خضر و پیامبر اسلام (ص) و دو ولی: حضرت عباس (ع) و سلمان فارسی… شیخ مصلحالدین سعدی شیرازی نیز این کار را کرده، و این طایفه را حیاتبخشان گویند. | ||
میرزا لعلبیک لعل بدخشی در ثمراتالقدس که در آن به زندگینامه عارفان | میرزا لعلبیک لعل بدخشی در ثمراتالقدس که در آن به زندگینامه عارفان پرداخته است، مینویسد: | ||
«شیخ اوحدی شیرازی ـ قدّس روحه ـ مقبول جمع سلاسل است و از خویشاوندان بابای عارفان و عاشقان، شیخ مصلحالدین سعدی شیرازی است…» سپس درخواست امیرخسرو دهلوی از حضرت خضر (ع) را تکرار میکند که: «آب دهان مبارک خود را در دهان وی کند. خضر (ع) فرمود که این دولت را سعدی برده…» و در جای دیگر مینویسد: «بابای عاشقان و شاهنشاه عارفان، شیخ مصلحالدین سعدی شیرازی قدسالله روحه…»<ref name=":14" /> | «شیخ اوحدی شیرازی ـ قدّس روحه ـ مقبول جمع سلاسل است و از خویشاوندان بابای عارفان و عاشقان، شیخ مصلحالدین سعدی شیرازی است…» سپس درخواست امیرخسرو دهلوی از حضرت خضر (ع) را تکرار میکند که: «آب دهان مبارک خود را در دهان وی کند. خضر (ع) فرمود که این دولت را سعدی برده…» و در جای دیگر مینویسد: «بابای عاشقان و شاهنشاه عارفان، شیخ مصلحالدین سعدی شیرازی قدسالله روحه…»<ref name=":14" /> | ||
خط ۱٬۰۸۸: | خط ۱٬۰۸۶: | ||
داستانی است که بر هر سر بازاری هست | داستانی است که بر هر سر بازاری هست | ||
البته مقصود از کلمه پیامبر در اینگونه تعبیرات معنی خاص نبوت که ختم به رسول اکرم | البته مقصود از کلمه پیامبر در اینگونه تعبیرات معنی خاص نبوت که ختم به رسول اکرم شده است نیست؛ و اگر گفتهاند که از سخن مولانا و سعدی و حافظ و نظامی و امثال این بزرگان زنگ نبوت به گوش میرسد، مقصود این است که آنان خبر بزرگ خدا و قیامت، و پیروی از عمل صالح را که محور اصلی دعوت انبیاء و معیار سعادت دنیا و رستگاری آخرت است، در پردهی تعبیرات شاعرانه بهٔگوش جهانیان رسانیدهاند؛ و بهحقیقت چون دنبالهرو و سخنگوی پیام انبیاء هستند، مجازاً از آنان بهپیامآور و لسانالغیب و آئینهی غیب و صاحب کتاب و غیره یاد شده است.<ref name=":15" /> | ||
در سالهایی که سعدی آخرین دوران حیات خود را در شیراز سپری میکرد، شاعر شهیر سیفالدین محمد فرغانی، در آقسرا از بلاد کوچک آسیای صغیر، چنان شیفتهی غزلهای دلانگیز و سخنان شیوای سعدی شیرازی شده بود که علاوه بر جواب گفتن تعداد زیادی از غزلها و قصاید سعدی و تکرار نام وی به احترام در بسیاری از آنها، خود نیز چند قصیدهی غرّا به ستایش آن استاد سخن اختصاص داد. سیفالدین محمد فرغانی از استادانی است که در قرن هفتم هنوز شیوهی سخنگویی استادان بزرگ خراسان را در قرن پنجم و ششم رها نکرده بود؛ و سخنان فصیح او که همه جا همراه با وعظ و اندرز و تحقیق و حکمت است نشان از علوّ مقامش در شعر و عرفان میدهد. سیفالدین فرغانی در یکی از قصائد خود که از سعدی استقبال کردهاست، به میزان شهرت آن استاد اشاره | در سالهایی که سعدی آخرین دوران حیات خود را در شیراز سپری میکرد، شاعر شهیر سیفالدین محمد فرغانی، در آقسرا از بلاد کوچک آسیای صغیر، چنان شیفتهی غزلهای دلانگیز و سخنان شیوای سعدی شیرازی شده بود که علاوه بر جواب گفتن تعداد زیادی از غزلها و قصاید سعدی و تکرار نام وی به احترام در بسیاری از آنها، خود نیز چند قصیدهی غرّا به ستایش آن استاد سخن اختصاص داد. سیفالدین محمد فرغانی از استادانی است که در قرن هفتم هنوز شیوهی سخنگویی استادان بزرگ خراسان را در قرن پنجم و ششم رها نکرده بود؛ و سخنان فصیح او که همه جا همراه با وعظ و اندرز و تحقیق و حکمت است نشان از علوّ مقامش در شعر و عرفان میدهد. سیفالدین فرغانی در یکی از قصائد خود که از سعدی استقبال کردهاست، به میزان شهرت آن استاد اشاره نموده است و چند قصیده هم در مدح او ساخته به مطلعهای ذیل: | ||
نمیدانم که چون باشد به معدن زر فرستادن | نمیدانم که چون باشد به معدن زر فرستادن | ||
خط ۱٬۱۱۴: | خط ۱٬۱۱۲: | ||
که شاه بیت سخنها شود فسانهی تو | که شاه بیت سخنها شود فسانهی تو | ||
و از این قصائد معلوم است که سیفالدین اشعار خود را برای خداوند سخن، سعدی شیرازی میفرستاده و از چنین جرأتی که میکرده بدین گونه تعبیر | و از این قصائد معلوم است که سیفالدین اشعار خود را برای خداوند سخن، سعدی شیرازی میفرستاده و از چنین جرأتی که میکرده بدین گونه تعبیر نموده است: | ||
{{شعر}}{{ب|نمیدانم که چون باشد به معدن زر فرستادن|به دریا قطره آوردن به کان گوهر فرستادن}} | {{شعر}}{{ب|نمیدانم که چون باشد به معدن زر فرستادن|به دریا قطره آوردن به کان گوهر فرستادن}} | ||
خط ۱٬۱۵۴: | خط ۱٬۱۵۲: | ||
{{ب|در آن حضرت که چون خاک است زر خشک سلطانی|گدایی را اجازت کن به شعر تر فرستادن}}{{پایان شعر}} | {{ب|در آن حضرت که چون خاک است زر خشک سلطانی|گدایی را اجازت کن به شعر تر فرستادن}}{{پایان شعر}} | ||
سیفالدین محمد فرغانی در همین قصاید است که سعدی را عنوان سلطان سخن داده و شعر جهانگیر او را به منزلهی آب حیات شمرده و | سیفالدین محمد فرغانی در همین قصاید است که سعدی را عنوان سلطان سخن داده و شعر جهانگیر او را به منزلهی آب حیات شمرده و گفته است که هیچکس در شاعری جای او را نخواهد گرفت.<ref name=":1" /> | ||
ادوین | ادوین آرنولد شاعر انگلیسی باور دارد که سعدی متعلق به جهان قدیم و جدید است. او در مقدمه ترجمهی گزیدهای از گلستان، سعدی را دوست و مشاور همگان در روزگار ما دانسته و اذعان کرده است که هیچکس در پیروی از سعدی شرمسار یا بیمناک نخواهد بود.<ref name=":8" /> | ||
[[پرونده:فرش.JPG|بندانگشتی|240x240پیکسل|فرش منقش به شعر بنی آدم اعضای یکدیگردند در تالار سازمان ملل]] | [[پرونده:فرش.JPG|بندانگشتی|240x240پیکسل|فرش منقش به شعر بنی آدم اعضای یکدیگردند در تالار سازمان ملل]] | ||
بنی آدم اعضای یک پیکرند | بنی آدم اعضای یک پیکرند | ||
خط ۱٬۱۷۰: | خط ۱٬۱۶۸: | ||
نشاید که نامت نهند آدمی | نشاید که نامت نهند آدمی | ||
این شعر سعدی با طلای ناب در وسط فرش بسیار نفیس ایرانی، کار استاد محمد صیرفیان، هنرمند اصفهانی، استاد مشهور هنر فرش ایران، نقش بستهاست. این فرش با ابعاد ۵ در ۵ متر در یکی از نقاط ویژهی سازمان ملل که همه دیپلماتها، ملاقاتها و مذاکرات خود را در آن برگزار میکنند، آویخته شده و ترجمهی انگلیسی این شعر نیز در کنار فرش نصب | این شعر سعدی با طلای ناب در وسط فرش بسیار نفیس ایرانی، کار استاد محمد صیرفیان، هنرمند اصفهانی، استاد مشهور هنر فرش ایران، نقش بستهاست. این فرش با ابعاد ۵ در ۵ متر در یکی از نقاط ویژهی سازمان ملل که همه دیپلماتها، ملاقاتها و مذاکرات خود را در آن برگزار میکنند، آویخته شده و ترجمهی انگلیسی این شعر نیز در کنار فرش نصب شده است.<ref name=":8" /> | ||
=== ضربالمثل شدن آثار سعدی === | === ضربالمثل شدن آثار سعدی === | ||
خط ۱٬۲۰۹: | خط ۱٬۲۰۷: | ||
لقمان را گفتند ادب از که آموختی گفت از بی ادبان | لقمان را گفتند ادب از که آموختی گفت از بی ادبان | ||
== | == درگذشت سعدی == | ||
تاریخ وفات سعدی موضوعی بسیار مبهم و | تاریخ وفات سعدی موضوعی بسیار مبهم و بحثانگیز است؛ زیرا شرح حال نویسان دو تاریخ وفات برای او ترسیم کردند یکی ۱۷ آذر ۶۷۰ و دیگری بهنقل از بزرگانی مانند جامی، مهرماه سال ۶۷۱ را تاریخ وفات این بزرگمرد پارسی میدانند.<ref name=":4" /> | ||
وفات سعدی را در مآخذ گوناگون به سالهای۶۹۰ و ۶۹۱ و ۶۹۴ و ۶۹۵ نوشتهاند. سال ۶۹۴ در نسخهی چاپی الحوادثالجامعهی ابن فوطی نقل شده و گویا اشتباهی است که در نظم صفحات یا زمان چاپ در آن کتاب رخ | وفات سعدی را در مآخذ گوناگون به سالهای۶۹۰ و ۶۹۱ و ۶۹۴ و ۶۹۵ نوشتهاند. سال ۶۹۴ در نسخهی چاپی الحوادثالجامعهی ابن فوطی نقل شده و گویا اشتباهی است که در نظم صفحات یا زمان چاپ در آن کتاب رخ داده است. | ||
سال ۶۹۵ در ماده تاریخ (خاصاد الف دال) از مونسالاحرار محمد بن بدر جاجرمی است که در تاریخ شیخ اویس (تألیف در حدود سال۸۶۰) از ابوبکر قطبی اهرمی (منطبعهی لاهه ۱۳۷۳هجری قمری)(خاصاد=۶۹۰) آمده و دولتشاه نیز آن را با روایت تازهتری، (خصا =۶۹۱) نقل کرده و بنابراین قبول آن مستلزم احتیاط است. | سال ۶۹۵ در ماده تاریخ (خاصاد الف دال) از مونسالاحرار محمد بن بدر جاجرمی است که در تاریخ شیخ اویس (تألیف در حدود سال۸۶۰) از ابوبکر قطبی اهرمی (منطبعهی لاهه ۱۳۷۳هجری قمری)(خاصاد=۶۹۰) آمده و دولتشاه نیز آن را با روایت تازهتری، (خصا =۶۹۱) نقل کرده و بنابراین قبول آن مستلزم احتیاط است. | ||
خط ۱٬۲۲۲: | خط ۱٬۲۲۰: | ||
=== آرامگاه سعدی شیرازی === | === آرامگاه سعدی شیرازی === | ||
[[پرونده:سعدیه1.JPG|جایگزین=آرامگاه سعدی شیرازی|بندانگشتی|264x264پیکسل|آرامگاه سعدی شیرازی]] | [[پرونده:سعدیه1.JPG|جایگزین=آرامگاه سعدی شیرازی|بندانگشتی|264x264پیکسل|آرامگاه سعدی شیرازی]] | ||
مدفن سعدی در شیراز معروف است. | مدفن سعدی در شیراز معروف است. تاریخنویسان، سعدیه فعلی را خانقاه او دانستهاند و مینویسند که سعدی در این خانقاه که در شمال شرقی شیراز واقع شده است؛ به عبادت مشغول بوده و از سفره انعام او درویشان بهره میبردهاند. | ||
دولتشاه سمرقندی در کتاب تذکرةالشعراء نوشتهاست که سلاطین و بزرگان و علماء به زیارت سعدی بهآن خانقاه میرفتند. قنات حوض ماهی فعلی در زمان سعدی نیز جاری و آباد بوده و سعدی حوضی از مرمر در باغ خانقاه خود ساخته، و ازآن قنات، آب در آن جاری | دولتشاه سمرقندی در کتاب تذکرةالشعراء نوشتهاست که سلاطین و بزرگان و علماء به زیارت سعدی بهآن خانقاه میرفتند. قنات حوض ماهی فعلی در زمان سعدی نیز جاری و آباد بوده و سعدی حوضی از مرمر در باغ خانقاه خود ساخته، و ازآن قنات، آب در آن جاری میکرده است.<ref name=":6" /> | ||
آرامگاه سعدی شیرازی معروف به سعدیه درخیابان گلستان شمال شرق شیراز واقع در کنار باغ دلگشا است که در اطراف آرامگاه سعدیه قبور زیادی از بزرگان دین دیده میشود. در سال ۹۹۸ هجری قمری به دستور حکمران فارس، خانقاه شیخ تخریب شد و در سال ۱۱۸۷ هجری قمری به دستور کریم خان زند بنایی آجری در آنجا ساخته شد. در سال ۱۳۲۰ بعد از حافظیه علیاصغر حکمت بنای سعدیه را بازسازی کرد. بنای جدید به طراحی محسن فروغی معمار ایرانی اجرا و ساخته شد.<ref name=":10" /> | آرامگاه سعدی شیرازی معروف به سعدیه درخیابان گلستان شمال شرق شیراز واقع در کنار باغ دلگشا است که در اطراف آرامگاه سعدیه قبور زیادی از بزرگان دین دیده میشود. در سال ۹۹۸ هجری قمری به دستور حکمران فارس، خانقاه شیخ تخریب شد و در سال ۱۱۸۷ هجری قمری به دستور کریم خان زند بنایی آجری در آنجا ساخته شد. در سال ۱۳۲۰ بعد از حافظیه علیاصغر حکمت بنای سعدیه را بازسازی کرد. بنای جدید به طراحی محسن فروغی معمار ایرانی اجرا و ساخته شد.<ref name=":10" /> | ||
=== مجسمه سعدی === | === مجسمه سعدی === | ||
مجسمه سنگی از روی تصویر سعدی شیرازی به قلم استاد ابوالحسن صدیقی، نقاش و مجسمهساز ایرانی طراحی و ترسیم | مجسمه سنگی از روی تصویر سعدی شیرازی به قلم استاد ابوالحسن صدیقی، نقاش و مجسمهساز ایرانی طراحی و ترسیم گردیده است و انجمن آثار و مفاخر فرهنگی آن را مانند چهرهی سعدی پذیرفته است. این مجسمه را استاد صدیقی از سنگ مرمر تراشیده و سه متر و یک دهم، ارتفاع دارد. | ||
[[پرونده:مجسمه س.JPG|جایگزین=مجسمه سعدی شیرازی|بندانگشتی|245x245پیکسل|مجسمه سعدی شیرازی]] | [[پرونده:مجسمه س.JPG|جایگزین=مجسمه سعدی شیرازی|بندانگشتی|245x245پیکسل|مجسمه سعدی شیرازی]] | ||
این هنرمند بهمدت یکسال و نیم در ساخت آن وقت گذاشتهاست و در شهر شیراز در میدانی بیرون دروازه اصفهان که بهنام سعدی نامیده شدهاست در سال ۱۳۳۲ نصب | این هنرمند بهمدت یکسال و نیم در ساخت آن وقت گذاشتهاست و در شهر شیراز در میدانی بیرون دروازه اصفهان که بهنام سعدی نامیده شدهاست در سال ۱۳۳۲ نصب شده است.<ref>[http://rezvanstone.ir/blog/%D9%85%D8%AC%D8%B3%D9%85%D9%87-%D8%B3%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C-%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C/ آثار هنری سنگی]</ref> | ||
=== روز سعدی === | === روز سعدی === |