کاربر:Khosro/صفحه تمرین1: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
پرش به ناوبری پرش به جستجو
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
Khosro (بحث | مشارکت‌ها)
۹٬۳۷۸ ویرایش‌ها
Khosro (بحث | مشارکت‌ها)
۹٬۳۷۸ ویرایش‌ها
 
(۲۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
[[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|وسط|بندانگشتی|1148x1148px]]'''خسرو علیکردی'''، (متولد ۵ آذر ۱۳۵۸، سبزوار – درگذشته ۱۴ آذر ۱۴۰۴، مشهد)، وکیل پایه یک دادگستری و عضو کانون وکلای خراسان بود. او به عنوان حقوقدانی برجسته در سبزوار و مشهد فعالیت می‌کرد و تخصص گسترده‌ای در پرونده‌های کیفری، حقوقی، خانواده، مالی و ثبتی داشت. خسرو علیکردی با اخلاق حرفه‌ای و تعهد به موکلان، اعتماد گسترده‌ای کسب کرده بود. تحصیلات او شامل کارشناسی ارشد حقوق عمومی بود که ابتدا در دانشگاه علامه طباطبایی پذیرفته شد، اما به دلیل ممانعت [[وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی|وزارت اطلاعات]] در سال ۱۳۸۹، از ثبت‌نام محروم ماند و سپس در دانشگاه آزاد تهران مرکز ادامه داد. بعدها، پس از تحمل حبس، از ادامه تحصیل در مقطع دکتری حقوق عمومی نیز محروم شد.
[[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|وسط|بندانگشتی|1148x1148px]]
{{جعبه اطلاعات سیاست‌مدار
| نام              = یدالله سحابی
| تصویر            = یدالله سحابی1.jpg
| شرح تصویر        = پرتره یدالله سحابی
| نام کامل        =
| معروف به        =
| نام مستعار      =
| زادروز          = ۷ اسفند ۱۲۸۴
| شهر تولد        = تهران (محله سنگلج)
| کشور تولد        = ایران
| تاریخ مرگ        = ۲۳ فروردین ۱۳۸۱
| شهر مرگ          = تهران
| کشور مرگ        = ایران
| نام همسر        = معصومه اسدی (درگذشت ۱۲ مهر ۱۳۶۴)
| فرزندان          = عزت‌الله سحابی
|خویشاوندان سرشناس = هاله سحابی (نوه)
| تحصیلات          = لیسانس علوم طبیعی از دارالمعلمین عالی (۱۳۱۰)؛ دکترای زمین‌شناسی از دانشگاه لیل فرانسه (۱۳۱۵)
| دین              = اسلام
| حزب سیاسی        = نهضت آزادی ایران (بنیان‌گذار)
| سمت              = نماینده مردم تهران در نخستین مجلس شورای اسلامی؛ ریاست سنی مجلس شورای اسلامی؛ وزیر مشاور در امور طرح‌ها و برنامه‌های انقلاب در دولت موقت مهدی بازرگان؛ عضو شورای انقلاب
| پست‌های قبلی      = استاد زمین‌شناسی دانشگاه تهران؛ ریاست اداره فرهنگ تهران؛ معاونت وزارت فرهنگ؛ دانشیار زمین‌شناسی دانشکده علوم دانشگاه تهران
| فعالیت‌ها        =
| قبل از          =
| بعد از          =
| وب‌گاه رسمی      =
| امضا            =
| زیرنویس          =
}}
'''یدالله سحابی'''، (متولد ۷ اسفند ۱۲۸۴، تهران - درگذشته ۲۳ فروردین ۱۳۸۱، تهران) استاد زمین‌شناسی دانشگاه تهران و یکی از بنیان‌گذاران [[نهضت آزادی|نهضت آزادی ایران]] بود. وی پس از تحصیل در رشته‌های علوم طبیعی و کسب دکترای زمین‌شناسی از دانشگاه لیل فرانسه، به تدریس و فعالیت‌های علمی پرداخت و کتاب‌هایی چون «خلقت انسان» و «زمین‌شناسی عمومی» تألیف کرد. او در عرصه سیاسی، از حامیان [[دکتر محمد مصدق]] بود و در تأسیس نهضت آزادی ایران در سال ۱۳۴۰ نقش داشت. وی چندین بار زندانی شد، از جمله چهار سال زندان از سال ۱۳۴۱ تا ۱۳۴۵. پس از [[انقلاب ضد سلطنتی|انقلاب ضدسلطنتی ۱۳۵۷]]، عضو شورای انقلاب، وزیر مشاور در دولت موقت [[مهدی بازرگان|مهندس مهدی بازرگان]] و نماینده تهران در نخستین مجلس شورای اسلامی گردید و ریاست سنی آن را بر عهده داشت. یدالله سحابی در سال‌های بعد به انتقاد از سیاست‌های رژیم جمهوری اسلامی پرداخت، از جمله مخالفت با ادامه [[جنگ ایران و عراق]] و اعتراض به [[حمله به کوی دانشگاه تهران (۱۸-۲۳ تیر ۱۳۷۸)|حمله به کوی دانشگاه]]. وی در ۲۳ فروردین ۱۳۸۱ درگذشت. خانواده‌اش، از جمله پسرش عزت‌الله و نوه‌اش هاله، نیز در فعالیت‌های سیاسی درگیر بودند و مرگ‌هایشان با حوادثی همراه بود.  


فعالیت‌های حقوقی علیکردی پس از اعتراضات ۱۳۸۸ (جنبش سبز) برجسته شد، جایی که وکالت معترضان را بر عهده گرفت و بارها توسط وزارت اطلاعات احضار و بازجویی شد. با آغاز [[اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ایران|اعتراضات سراسری ۱۴۰۱]]، او وکالت زندانیان سیاسی و فعالان مدنی مانند حسن باقری‌نیا، فاطمه سپهری، محمدحسین سپهری، حسین سپهری، کمال جعفری یزدی، و خانواده‌های دادخواه از جمله خانواده [[ابوالفضل آدینه زاده|ابوالفضل آدینه‌زاده]] (نوجوان کشته‌شده در اعتراضات مشهد) و [[عرفان رضایی]] را پذیرفت. او همچنین در تابستان ۱۴۰۴، وکالت حدود ۱۰۰ بازداشت‌شده اعتراضات به بحران آب در سبزوار را بر عهده داشت. خسرو علیکردی از طریق شبکه‌های اجتماعی، وضعیت موکلان را اطلاع‌رسانی می‌کرد و به سرکوب شهروندان، نقض حقوق مدنی و سیاسی، و شکنجه زندانیان اعتراض می‌نمود. او حامی کارزار [[اعتصاب غذای زندانیان سیاسی - سه‌شنبه‌ها|سه‌شنبه‌های نه به اعدام]] بود و اعدام را چرخه خشونت می‌دانست.
== زندگی‌نامه اولیه و تحصیلات ==
یدالله سحابی در ۷ اسفند ۱۲۸۴ شمسی در محله سنگلج تهران به دنیا آمد. اجداد پدری او از اصفهان بودند و جد مادری‌اش از خاندان مصطفائی تهران. پدرش در اوایل [[جنبش مشروطه ایران|جنبش مشروطه]] در نظام خدمت می‌کرد و بعدها به کشاورزی مشغول شد. سحابی دوره ابتدایی را در دبستان‌های شرف احمدی و اتحادیه گذراند و دبیرستان را در مدارس شرف، [[دارالفنون]] و دارالمعلمین مرکزی تا سال ۱۳۰۴ به پایان رساند. پس از چند ماه آموزگاری، نزدیک سه سال در سمنان و خراسان به راه‌سازی پرداخت. او در سال ۱۳۰۷ در دارالمعلمین عالی ثبت‌نام کرد و پس از سه سال، یکی از نخستین فارغ‌التحصیلان لیسانس علوم طبیعی شد. یدالله سحابی در مهرماه ۱۳۰۴ تدریس در دبستان [[ابن سینا]] را آغاز کرد و در سال ۱۳۰۸ با دخترعمه‌اش، معصومه اسدی، ازدواج کرد. او در خرداد ۱۳۱۰ تحصیلاتش را پایان داد و به تدریس علوم طبیعی در دبیرستان‌های دارالفنون، علمیه، شرف و ایرانشهر پرداخت. در تیرماه ۱۳۱۱ در مسابقه اعزام محصل به خارج قبول شد و در شهریور همان سال عازم اروپا گردید. وی در لیل فرانسه به تحصیل گیاه‌شناسی، جانورشناسی و آب‌های زیرزمینی پرداخت و رساله دکترایش درباره «هاگ‌های زغال‌سنگ‌های فرانسه و ویژگی‌ها و انتشار چینه‌شناسی آنها» بود. او در کراکوف لهستان نیز تحقیق کرد و در مهر ۱۳۱۵ دکترای زمین‌شناسی از دانشگاه لیل گرفت. پس از سفرهای علمی به انگلستان، سوئیس و ایتالیا، در اسفند ۱۳۱۵ به تهران بازگشت.  


خسرو علیکردی با فشارهای قضایی و امنیتی متعددی روبرو بود. در ۱۰ مرداد ۱۴۰۲، پس از احضار به شعبه ۹۰۱ دادسرای عمومی و انقلاب مشهد، بازداشت و به زندان وکیل‌آباد منتقل شد، اما چهار روز بعد با وثیقه آزاد گردید. در آذر ۱۴۰۲، شعبه اول دادگاه انقلاب مشهد به ریاست قاضی هادی منصوری، او را به اتهام «فعالیت تبلیغی علیه نظام به نفع گروه‌های مخالف» به یک سال زندان، دو سال تبعید به نهبندان، دو سال ممنوعیت خروج از کشور، دو سال محرومیت از وکالت، و دو سال ممنوعیت فعالیت در شبکه‌های اجتماعی محکوم کرد. او در مهر ۱۴۰۳ با «رأی باز» (اجازه گذراندن خارج از زندان) آزاد گردید، اما در ۴ دی ۱۴۰۳، با ۴۵ روز باقی‌مانده از محکومیت، توسط قاضی ناظر زندان (طباطبایی) بدون توضیح بازداشت و به مکان نامعلومی منتقل شد. او نهایتاً در ۱۱ بهمن ۱۴۰۳ با پایان محکومیت آزاد شد.  
=== ادامه تحصیلات و بازگشت به ایران ===
یدالله سحابی در تابستان ۱۳۱۲ با مهندس مهدی بازرگان و دکتر محمد قریب آشنا شد. در ۸ فروردین ۱۳۱۷ با سمت دانشیاری زمین‌شناسی در دانشکده علوم دانشگاه تهران شروع به کار کرد. وی ۲۵ سال در دانشگاه تهران تدریس کرد و صدها متخصص تربیت نمود. او ۷۰ سال تدریس متناوب در دبیرستان‌ها و مؤسسات عالی داشت. پس از پنج سال تدریس دانشگاهی، به درجه استادی رسید و با دکتر فریدون فرشاد پایه‌گذار رشته زمین‌شناسی در دانشگاه تهران بود. همسرش در ۱۲ مهر ۱۳۶۴ درگذشت و سحابی در ۲۳ فروردین ۱۳۸۱ در سن ۹۷ سالگی فوت کرد. آرامگاه وی در امامزاده عبدالله شهرری است.  


شامگاه ۱۴ آذر ۱۴۰۴ پیکر خسرو علیکردی در دفتر کشف شد. مقامات علت را سکته قلبی اعلام کردند، اما خانواده و فعالان با استناد به کبودی، ضربه به سر، خونریزی، و ضبط دوربین‌ها توسط مأموران، مرگ را مشکوک می‌دانند. مأموران خانواده را تهدید کردند و از تحویل فیلم‌ها امتناع نمودند.
== فعالیت‌های علمی و فرهنگی ==
یدالله سحابی کتاب‌های متعددی تألیف کرد، از جمله «زمین‌شناسی عمومی» در دهه ۱۳۳۰، «سنگ‌شناسی سد لار»، «خلقت انسان» (۱۳۴۶، نوشته یدالله سحابی، در مورد ردپای نظریه داروین در قرآن)، «تکامل موجودات»، «توجه به آثار طبیعت در قرآن»، «قرآن و تکامل خلقت انسان»، «خلقت انسان در بیان قرآن»، «دعاهای قرآن»، و مقالات در زمینه زمین‌شناسی ایران، مناطق خشک و کویری. وی همچنین یادداشتی در مورد افسانه طوفان نوح از نظر زمین‌شناسی نوشت. او در تأسیس مؤسسه فرهنگی اخلاق در ۷ مرداد ۱۳۳۵، دبیرستان کمال در مهر ۱۳۳۷ (با شعار تحکیم دین از راه ترویج علم، فعال تا ۱۸ اسفند ۱۳۵۲)، دبیرستان کوثر در ۱۳۶۹، و آموزشگاه تربیت معلم تعلیمات دینی در ۱۲ شهریور ۱۳۲۹ (تا ۱۳۴۳ به عنوان کانون تعلیم معلمان دینی) نقش داشت. سحابی در شرکت سهامی انتشار در ۱۳۳۷ و شرکت فنی-مهندسی یاد (پس از اخراج از دانشگاه، با مدیریت مهدی بازرگان) مشارکت کرد. وی در اکتشاف و استخراج شرکت نفت با حکم دکتر محمد مصدق همکاری نمود. فعالیت‌های صنعتی او شامل مکان‌یابی کارخانه سیمان آبیک در ۱۳۴۹، توسعه سیستم آبیاری، مطالعه قنات آینه‌ورزان و قنات کرمانشاه، و بررسی برای کارخانه‌های قند بروجرد، تربت حیدریه، مرودشت و همدان از ۱۳۵۰ تا ۱۳۶۲ بود. او بازدیدهای محلی دانشجویان از معادن را سازماندهی کرد و با اداره کل معادن همکاری داشت.  


خاکسپاری پیکر خسرو علیکردی در ۱۶ آذر ۱۴۰۴، در گورستان روستای عبدل‌آباد سبزوار (زادگاه پدری) با حضور گسترده مردم، فعالان مدنی و همکاران برگزار شد. جواد علیکردی در مراسم سخنرانی کرد و بر تعهد اخلاقی برادرش تأکید نمود، و اشاره کرد که علیکردی سال‌ها از افراد بی‌صدا دفاع کرده و فشارهای امنیتی را تحمل نموده است. مراسم تحت امنیت شدید با حضور ده‌ها مأمور و هلیکوپتر تجسسی بود، و حتی بنر سوگواری پایین کشیده شد. واکنش‌های گسترده‌ای از سوی وکلا و فعالان حقوق بشر نسبت به مرگ مشکوک علیکردی صورت گرفت. آن‌ها مرگ را نتیجه مستقیم یا غیرمستقیم فشارها دانستند و خواستار تشکیل هیئت مستقل حقیقت‌یاب و تحقیقات بی‌طرفانه شدند. خسرو علیکردی پیش از مرگ، در نامه‌ای به هیئت حقیقت‌یاب سازمان ملل، از تهدیدهای امنیتی شکایت کرده و درخواست حمایت به عنوان وکیل در معرض خطر داشت.<ref name=":0">[https://behtarinvakilshahr.ir/sabzevar/lawyers/15592-%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%DB%8C خسرو علی کردی - بهترین وکیل شهر]</ref><ref name=":1">[https://iranhr.net/fa/people/6465/ خسرو علیکردی - سازمان حقوق بشر ایران]</ref><ref name=":2">[https://www.sedayemardom.net/?p=156478 گزارش هەنگاو از مرگ مشکوک خسرو علیکردی وکیل دادگستری و زندانی سیاسی سابق در مشهد - صدای مردم]</ref><ref name=":3">[https://www.iranintl.com/202402181972 خسرو علی‌کردی، وکیل خانواده‌های دادخواه، برای تحمل یک سال حبس زندانی شد - ایران اینترنشنال]</ref><ref name=":4">[https://iranhrs.org/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA-%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88-%D8%B9%D9%84%DB%8C%DA%A9%D8%B1%D8%AF%DB%8C%D8%8C-%D9%88%DA%A9%DB%8C%D9%84-%D8%A8%D8%B1%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D9%87-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82/ درگذشت خسرو علیکردی، وکیل برجسته حقوق بشری در مشهد - کانون حقوق بشر ایران]</ref><ref name=":5">[https://www.hambastegimeli.com/115427_%D9%85%D8%B1%DA%AF-%D9%85%D8%B4%DA%A9%D9%88%DA%A9-%D9%88%DA%A9%DB%8C%D9%84-%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81-%D9%88-%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%87--%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88-%D8%B9%D9%84 درگذشت وکیل آزادیخواه خسرو علیکردی - همبستگی ملی]</ref><ref name=":6">[https://iranwire.com/fa/features/146794-%D9%85%D8%B1%DA%AF-%D9%85%D8%B4%DA%A9%D9%88%DA%A9-%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88-%D8%B9%D9%84%DB%8C%DA%A9%D8%B1%D8%AF%DB%8C-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D9%86%D9%87%D8%A7-%D8%B1%D8%A7-%D8%A8%D8%B1%D8%AF%D9%86%D8%AF-%D9%88-%DA%AF%D9%81%D8%AA%D9%86%D8%AF-%D8%A8%DA%AF%D9%88%DB%8C%DB%8C%D8%AF-%D8%B3%DA%A9%D8%AA%D9%87-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%87/ مرگ مشکوک خسرو علیکردی؛ «دوربین‌ها را بردند و گفتند بگویید سکته کرده» - ایران وایر]</ref><ref name=":7">[https://bazdashtshodegan.com/%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88-%D8%B9%D9%84%DB%8C%DA%A9%D8%B1%D8%AF%DB%8C/ بازداشت وکیل دادگستری خسرو علیکردی و انتقال وی به مکانی نامعلوم - صدای بازداشت‌شدگان]</ref><ref name=":8">[https://www.dw.com/fa-ir/%D9%85%D8%AD%DA%A9%D9%88%D9%85%DB%8C%D8%AA-%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88-%D8%B9%D9%84%DB%8C%DA%A9%D8%B1%D8%AF%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%AF%D9%88-%D8%B3%D8%A7%D9%84-%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D8%B2-%D9%88%DA%A9%D8%A7%D9%84%D8%AA/a-68010691 محکومیت خسرو علیکردی به دو سال محرومیت از وکالت - دویچه‌وله]</ref><ref name=":9">[https://www.radiofarda.com/a/33615608.html مرگ «مشکوک» خسرو علیکردی، وکیل دادگستری؛ پزشکی قانونی: علت مرگ سکته قلبی است - رادیو فردا]</ref><ref name=":10">[https://www.rouydad24.ir/fa/news/439149/%D8%A7%D8%A8%D9%87%D8%A7%D9%85%D8%A7%D8%AA-%D9%81%D9%88%D8%AA-%D9%88%DA%A9%DB%8C%D9%84-%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%AF%DB%8C-%7C-%D8%A2%DB%8C%D8%A7-%DB%8C%DA%A9-%D9%87%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%82%D9%84-%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87-%D9%85%D8%B1%DA%AF-%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88-%D8%B9%D9%84%DB%8C%DA%A9%D8%B1%D8%AF%DB%8C-%D8%B1%D8%A7-%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%DA%A9%D9%86%D8%AF ابهامات فوت وکیل مشهدی؛ آیا یک هیات مستقل پرونده مرگ خسرو علیکردی را بررسی می‌کند؟ - رویداد۲۴]</ref><ref name=":11">[https://www.iran-emrooz.net/index.php/news1/more/124591/ خاکسپاری پیکر خسرو علیکردی، وکیل دادگستری - ایران امروز]</ref>
== فعالیت‌های اداری و تخصصی ==
یدالله سحابی ریاست اداره فرهنگ تهران و توابع را در آبان ۱۳۲۵ بر عهده داشت و در دی همان سال استعفا داد. وی عضو شورای عالی فرهنگی در بهمن ۱۳۲۵ به صورت افتخاری بود، معاونت وزارت فرهنگ را تجربه کرد، و مدیریت اداره امتحانات نهایی متوسطه را در ۱۳۲۳-۱۳۲۴ و اداره فرهنگ تهران پس از شهریور ۱۳۲۰ بر عهده داشت. او در بنای برج ۱۲ طبقه‌ای برای اسکان همفکران در ۱۳۵۲ نقش داشت. همچنین در کمیسیون تعلیمات دینی وزارت فرهنگ در مرداد ۱۳۲۷ شرکت کرد. سحابی تعلیم مبانی دینی را در دانشسرای تربیت معلم دینی و دبیرستان کمال انجام داد و الگویی از اعتدال، انصاف، ایمان، اخلاص و انضباط بود. وی در اصلاح فکری دانش‌آموزان در مورد تکامل به عنوان ضددین فعالیت کرد و قانون مدارس غیرانتفاعی را در مجلس برای کمک به آموزش محروم‌ها تصویب نمود. پس از زندان، در امور فنی شرکت یاد مانند آبرسانی کرمانشاه همکاری کرد.<ref name=":0">[https://nehzateazadi.org/project/%d8%af%da%a9%d8%aa%d8%b1-%db%8c%d8%af%d8%a7%d9%84%d9%84%d9%87-%d8%b3%d8%a8%d8%ad%d8%a7%d9%86%db%8c/ دکتر یدالله سحابی - نهضت آزادی ایران]</ref>  


== زندگی اولیه و تحصیلات ==
== فعالیت‌های سیاسی پیش از انقلاب ==
خسرو علیکردی در ۵ آذر ۱۳۵۸، در شهرستان سبزوار، استان خراسان رضوی، متولد شد. او شهروندی کُردتبار بود و در مشهد سکونت داشت. علیکردی به عنوان وکیل پایه یک دادگستری در سبزوار و مشهد فعالیت می‌کرد و عضو کانون وکلای دادگستری خراسان بود. دفتر وکالت او در سبزوار واقع در خیابان ۲۴ متری انقلاب، روبروی خیابان نیستان، قرار داشت و خدمات حقوقی را از طریق تماس‌های تلفنی، موبایل و واتساپ ارائه می‌داد. او با سابقه برجسته در رسیدگی به پرونده‌های متنوع، به عنوان وکیلی اخلاق‌مدار و حرفه‌ای شناخته می‌شد که اعتماد موکلان را با مشاوره دقیق جلب می‌کرد.  
یدالله سحابی عضو [[جبهه ملی ایران|جبهه ملی]] بود و از مشی دکتر مصدق در ۱۳۳۰-۱۳۳۲ حمایت کرد. او در تأسیس نهضت مقاومت ملی در سال ۱۳۳۲، نهضت آزادی ایران (اعلام در اردیبهشت ۱۳۴۰، تأسیس در تیر ۱۳۴۰)، جمعیت ایرانی دفاع از آزادی و حقوق بشر در ۱۶ آذر ۱۳۵۶، جمعیت تأمین آزادی انتخابات در زمستان ۱۳۳۲، و جمعیت دفاع از حاکمیت ملت در ۱۳۶۵ نقش داشت. وی در زمستان ۱۳۳۲ به دلیل نامه اعتراض به [[قرارداد کنسرسیوم|قرارداد کنسرسیوم نفت]] (با ۱۲ استاد) از دانشگاه اخراج شد و تا پایان صدارت زاهدی ادامه یافت. سحابی چهار سال زندان و تبعید به برازجان را از ۴ بهمن ۱۳۴۱ تا ۱۷ اسفند ۱۳۴۵ تحمل کرد (محکوم به ۶ سال در ۱۳۴۲، کاهش به ۴ سال). او با مهدی بازرگان در تیر ۱۳۴۰ دستگیر شد و در [[زندان قزل‌قلعه]] بود. در روزهای پیش از انقلاب، [[روح‌الله خمینی]] وی را به مدیریت کمیته تنظیم اعتصابات در دی ۱۳۵۷ منصوب کرد.<ref name=":0" />


در سال ۱۳۸۹، خسرو علیکردی برای مقطع کارشناسی ارشد حقوق عمومی در دانشگاه علامه طباطبایی پذیرفته شد، اما وزارت اطلاعات از ثبت‌نام او جلوگیری کرد. علی‌رغم شکایت به دیوان عدالت اداری و صدور حکم قطعی برای رفع ممنوعیت، رئیس دانشگاه (صدرالدین شریعتی) از اجرا خودداری نمود و او از تحصیل محروم ماند. سپس، تحصیلات خود را در دانشگاه آزاد تهران مرکز ادامه داد. بعدها، پس از تحمل یک سال حبس، از ادامه تحصیل در مقطع دکتری حقوق عمومی نیز محروم شد. این محرومیت‌ها بخشی از فشارهای سیاسی بر او بودند.  
یدالله سحابی یکی از بنیان‌گذاران نهضت آزادی ایران در کنار مهدی بازرگان و آیت‌الله محمود طالقانی بود. او فعالیت سیاسی را با وظیفه دینی مرتبط می‌دانست و نهضت آزادی را از گروه‌های سکولار مانند جبهه ملی متمایز می‌کرد. در ۱۳۴۱، همراه با دیگر رهبران در سرکوب جبهه ملی به دلیل انتقاد از [[انقلاب سفید]] شاه دستگیر شد و ابتدا به ۶ سال زندان محکوم گردید که به دلیل ۳۷ سال خدمت فرهنگی و علمی به ۴ سال کاهش یافت. وی چندین بار دیگر تا ۱۳۵۷ زندانی و تبعید شد. در روزهای پیش از انقلاب، خمینی از تبعید وی را برای سازماندهی اعتصابات و کاهش آسیب به مردم منصوب کرد.<ref name=":1">[https://www.zeitoons.com/59714 «فرزندان انقلاب»، محذوفان و مطرودان - زیتون]</ref>


خسرو علیکردی ۴۵ ساله بود و به عنوان یکی از وکلای موفق در سبزوار شناخته می‌شد، با تمرکز بر قوانین محلی و مقررات مربوطه. او خدمات حقوقی اختصاصی با پشتکار و تعهد ارائه می‌داد و آماده کمک به موکلان در حل مسائل قانونی بود.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" />  
== نقش در انقلاب و پس از آن ==
[[پرونده:یدالله سحابی5.jpg|جایگزین=یدالله سحابی در نماز جمعه، پشت سر خامنه‌ای|بندانگشتی|280x280پیکسل|یدالله سحابی در نماز جمعه، پشت سر خامنه‌ای]]
پس از انقلاب ضدسلطنتی ۱۳۵۷، یدالله سحابی عضو شورای انقلاب شد و به عنوان وزیر مشاور در امور طرح‌ها و برنامه‌های انقلاب در دولت موقت مهدی بازرگان خدمت کرد. وی نماینده مردم تهران در اولین مجلس شورای اسلامی بود و ریاست سنی آن را بر عهده داشت. او در تدوین سیاست‌های توسعه و پیش‌نویس قانون اساسی نقش داشت. سحابی در بیانیه‌های سیاسی نهضت آزادی شرکت کرد، از جمله دعوت به شرکت در انتخابات دور دوم ریاست جمهوری [[سید محمد خاتمی|محمد خاتمی]] در ۱۳۸۰ علی‌رغم بازداشت‌ها. وی با تغییر عنوان مجلس به شورای اسلامی مخالفت کرد، نامه‌ای به خمینی علیه ادامه جنگ ایران-عراق در سال ۱۳۶۵ نوشت، و به حمله به کوی دانشگاه اعتراض کرد (نامه به خامنه‌ای در ۱۳۷۹، منتشر در نشاط). او در تحصن مجلس علیه بازداشت‌ها در ۱۳۸۱ شرکت کرد که با وساطت [[مهدی کروبی]] پایان یافت. سحابی چندین بار توسط شورای نگهبان رد صلاحیت شد.<ref name=":0" />  


== فعالیت‌های حقوقی و وکالت ==
پس از انقلاب، تنش‌ها با نیروهای انقلابی افزایش یافت. در خرداد ۱۳۵۹، سحابی، بازرگان و [[کاظم سامی]] نامه اعتراضی در مجلس خواندند علیه توهین‌ها، تهدیدها، محدودیت دسترسی، سانسور و بایکوت رسانه‌ای، و تحریم جلسات را اعلام کردند. خاطرات [[اکبر هاشمی رفسنجانی]] به درگیری‌ها اشاره دارد، از جمله تقاضا برای فاصله‌گیری از گروه‌های خصمانه و حملات حزب‌الله به همراهان. نهضت آزادی در سال ۱۳۶۰ مجوز رسمی نگرفت و روزنامه میزان آن توسط [[صادق خلخالی]] بسته شد. تفاوت‌ها بر سر [[رژیم ولایت فقیه|ولایت فقیه]]، ادامه جنگ ایران-عراق و دخالت روحانیت در سیاست تشدید شد. در اواخر دهه ۱۳۷۰، سحابی نامه‌ای به خامنه‌ای نوشت و به تخریب چهره‌های مرجع، [[قتل‌های زنجیره‌ای]] و حمله به دانشجویان اعتراض کرد و قوه قضائیه و رسانه‌ها را نقد نمود، با اشاره به اینکه همه راه‌ها به رهبر ختم می‌شود. پاسخی عمومی از خامنه‌ای صادر نشد.<ref name=":1" />
خسرو علیکردی پس از اعتراضات ریاست جمهوری ۱۳۸۸ (جنبش سبز)، وکالت معترضان را بر عهده گرفت و بارها توسط وزارت اطلاعات احضار و بازجویی شد. با آغاز اعتراضات سراسری ۱۴۰۱، او وکالت زندانیان سیاسی و فعالان مدنی مانند حسن باقری‌نیا (استاد دانشگاه حکیم سبزواری)، فاطمه سپهری، محمدحسین سپهری، حسین سپهری، کمال جعفری یزدی، و خانواده‌های دادخواه از جمله خانواده ابوالفضل آدینه‌زاده (نوجوان ۱۶ ساله کشته‌شده در اعتراضات مشهد) و عرفان رضایی را پذیرفت.


او همچنین در تابستان ۱۴۰۴، وکالت حدود ۱۰۰ بازداشت‌شده اعتراضات به بحران آب در سبزوار را بر عهده داشت. علیکردی در پرونده‌های حساس، مصاحبه‌هایی با رسانه‌های داخلی و خارجی انجام داد که بعداً به عنوان مدرک علیه او استفاده شد. او با وجود فشارها، بر تعهد حرفه‌ای پای فشرد و به عنوان یکی از شناخته‌شده‌ترین چهره‌های حقوق بشری مشهد شناخته می‌شد.<ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" />  
== فعالیت‌های بعدی و مرگ ==
فعالیت‌های سیاسی یدالله سحابی تا اواسط دهه ۱۳۷۰ ادامه یافت اما با سرکوب گروه‌های میانه‌رو کاهش یافت. وی انتقادات خود را حفظ کرد اما از رویارویی عمیق‌تر اجتناب نمود. سحابی در ۱۲ آوریل ۲۰۰۲ (۲۳ فروردین ۱۳۸۱) درگذشت. خامنه‌ای پیام تسلیت فرستاد و وی را برای عدم تبدیل تفاوت‌ها به کینه یا منافع شخصی پس از خروج از نقش‌های اجرایی و تقنینی ستود.<ref name=":1" />  


خسرو علیکردی از طریق شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام، وضعیت موکلان را اطلاع‌رسانی می‌کرد و به سرکوب شهروندان، نقض حقوق مدنی و سیاسی، و شکنجه زندانیان اعتراض می‌نمود. او حامی کارزار سه‌شنبه‌های نه به اعدام بود و اعدام را چرخه خشونت می‌دانست، با استناد به [[اعلامیه جهانی حقوق بشر]] و میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی. او در پیام‌های خود، حق حیات را بنیادی‌ترین حق انسانی توصیف می‌کرد.
تشییع جنازه یدالله سحابی در بهار ۱۳۸۲ علی‌رغم دستگیری‌های گسترده نیروهای ملی-مذهبی مجاز بود.<ref name=":2">[https://www.dw.com/fa-ir/%D8%A2%D9%86%DA%86%D9%87-%D9%85%D8%B1%DA%AF-%D8%B3%D8%AD%D8%A7%D8%A8%DB%8C%D9%87%D8%A7-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%A7-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%AD%D8%A7%DA%A9%D9%85%DB%8C%D8%AA-%D9%88-%D8%AC%D9%86%D8%A8%D8%B4-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D9%85%DB%8C%DA%AF%D9%88%DB%8C%D8%AF/a-15126543 آنچه مرگ سحابی‌ها به ما درباره حاکمیت و جنبش مردم می‌گوید - دویچه‌وله]</ref>


خسرو علیکردی در حمایت از زندانیان سیاسی مانند [[محمدجواد وفایی ثانی]] (زیر حکم اعدام)، نوشت که با او حبس کشیده و او را فردی شریف و جوانمرد می‌داند. او همچنین پیش از مرگ، در نامه‌ای به هیئت حقیقت‌یاب سازمان ملل، از تهدیدهای امنیتی شکایت کرده و درخواست حمایت به عنوان وکیل در معرض خطر داشت.<ref name=":4" /><ref name=":5" /><ref name=":6" />
== خانواده و میراث ==
یدالله سحابی بخشی از شبکه خانوادگی سحابی بود؛ برادرش عزت‌الله سحابی نیز بنیان‌گذار نهضت آزادی بود. خانواده شامل یدالله (پدر عزت‌الله)، عزت‌الله (پدر هاله) و هاله سحابی (دختر عزت‌الله) است. عزت‌الله سحابی چهره برجسته شورای فعالان ملی-مذهبی و بنیان‌گذار نهضت آزادی ایران بود و تا مرگ تمایلات ملی-مذهبی داشت. وی نیروهای ملی-مذهبی را رقیب رژیم می‌دانست زیرا دموکراسی‌خواهی را با ارزش‌های دینی پیوند می‌زد و تناقضی بین آموزه‌های اسلامی و نظام دموکراتیک نمی‌دید. رژیم آنها را به دلیل تفسیر خشونت‌آمیز خود از دین، جایگزین بالقوه می‌بیند. عزت‌الله در سحرگاه ۱۰ خرداد ۱۳۹۰ درگذشت و تشییع جنازه‌اش در ۱۱ خرداد ۱۳۹۰ مختل شد. مراسم ابتدا در تهران برنامه‌ریزی شد اما به لواسان منتقل گردید و زمان آن چندین بار تغییر کرد، اما حتی برای ۱۰۰ متر مسدود شد علی‌رغم توافق قبلی. پیام‌های تسلیت از سیاستمدارانی مانند محمد خاتمی، مهدی کروبی و اکبر هاشمی رفسنجانی (که ریاست جمهوری‌اش شامل دستگیری، زندان و شکنجه شدید عزت‌الله بود) صادر شد. مقایسه با تشییع مهدی بازرگان در اوایل دهه ۱۳۷۰ در خیابان میرداماد تهران و یدالله در ۱۳۸۲ که مجاز بودند. هاله سحابی فعال جنبش صلح، حقوق زنان، حمایت از خانواده زندانیان سیاسی و پژوهشگر مطالعات دینی بود که رویکرد غیرخشونت‌آمیز داشت. وی در ۱۱ خرداد ۱۳۹۰ طی تشییع پدرش بر اثر ضرب و شتم مأموران رژیم دچار ایست قلبی شد و درگذشت. او به عنوان زنی صلح‌جو شناخته می‌شد که با لبخند و مهربانی رویکرد غیرخشونت‌آمیز را ترویج می‌کرد.<ref name=":2" />  


== بازداشت‌ها و محکومیت‌ها ==
=== میراث یدالله سحابی ===
میراث یدالله سحابی به عنوان بنیان‌گذار انقلاب («پدر انقلاب») در کنار مهندس بازرگان و [[سید محمود طالقانی]] یاد می‌شود که پیوند ملی‌گرایی و اسلام را برقرار کرد. نهضت آزادی تحت تأثیر وی، اسلامی-سیاسی را ترویج داد و نسبت به دیگر گروه‌ها طولانی‌تر در قدرت ماند اما به تدریج حذف شد: ابتدا تحمل، سپس ممنوع پس از مخالفت با ولایت فقیه و ادامه جنگ. تعامل اولیه با رژیم تحت خمینی به درگیری تبدیل شد؛ انتصاب به پست‌های کلیدی اما حاشیه‌نشینی به دلیل اختلافات ایدئولوژیک. رژیم مشروعیت آنها را انکار کرد، محدودیت‌ها اعمال نمود و اعضا را ایزوله کرد. منتقدان رژیم مانند هاشمی رفسنجانی، نهضت آزادی را متهم به ارتباط با خارجی‌ها، لیبرالیسم و تضعیف انقلاب با همسویی با گروه‌هایی مانند [[سازمان مجاهدین خلق ایران|مجاهدین خلق]] کردند. خمینی نهضت آزادی را مضر دانست زیرا به عنوان اسلامی ظاهر می‌شد و جوانان را گمراه می‌کرد، و در ۱۳۶۶ دستور اقدام شدید داد که به دستگیری‌ها و ممنوعیت تجمعات منجر شد.<ref name=":1" />


=== بازداشت اولیه و محکومیت سال ۱۴۰۲ ===
== منابع ==
در ۱۰ مرداد ۱۴۰۲ (۱ اوت ۲۰۲۳)، خسرو علیکردی پس از احضار به شعبه ۹۰۱ دادسرای عمومی و انقلاب مشهد، بازداشت و به زندان وکیل‌آباد منتقل شد، اما چهار روز بعد (۱۴ مرداد) با وثیقه آزاد گردید. در آذر ۱۴۰۲ (نوامبر ۲۰۲۳)، شعبه اول دادگاه انقلاب مشهد به ریاست قاضی هادی منصوری، او را به اتهام فعالیت تبلیغی علیه نظام به نفع گروه‌های مخالف، به یک سال زندان، دو سال تبعید به نهبندان، دو سال ممنوعیت خروج از کشور، دو سال محرومیت از وکالت، و دو سال ممنوعیت فعالیت در شبکه‌های اجتماعی محکوم کرد. قاضی مصاحبه‌های او با رسانه‌های فارسی‌زبان خارج و پست‌های اجتماعی را مصداق اتهام دانست. این حکم در دی ۱۴۰۲ (دسامبر ۲۰۲۳) توسط شعبه ۳۵ دادگاه تجدیدنظر خراسان رضوی تأیید شد.<ref name=":1" /><ref name=":3" /><ref name=":7" />
 
==== اجرای حکم و حبس سال ۱۴۰۲-۱۴۰۳ ====
در ۲۸ بهمن ۱۴۰۲، خسرو علیکردی برای اجرای حکم یک سال زندان به وکیل‌آباد منتقل شد. پس از هشت ماه حبس، در مهر ۱۴۰۳ با رأی باز (اجازه گذراندن خارج از زندان) آزاد گردید. در پرونده دیگری، شعبه ۳ دادگاه کیفری دو مشهد او را به اتهام نشر اکاذیب از طریق سامانه‌های رایانه‌ای و عدم حفظ اسرار، به پرداخت ۱۵ میلیون تومان جریمه نقدی (بعداً ۲۱ میلیون تومان ذکر شده) محکوم کرد و این حکم در تجدیدنظر تأیید شد.
 
در دی ۱۴۰۲، دادگاه انتظامی کانون وکلای خراسان او را به دو سال محرومیت از وکالت محکوم کرد. این حکم به دلیل اطلاع‌رسانی درباره پرونده‌های موکلان مانند فاطمه سپهری، خانواده ابوالفضل آدینه‌زاده، و حسن باقری‌نیا صادر شد.<ref name=":2" /><ref name=":8" />
 
=== بازداشت مجدد پس از پایان محکومیت ===
خسرو علیکردی پس از ۸ ماه تحمل حبس، مهر ۱۴۰۳، با «رأی باز» که به او اجازه می‌داد در محیط خارج از زندان، محکومیت خود را بگذراند، از زندان وکیل آباد مشهد، آزاد شد. اما در تاریخ ۴ دی ۱۴۰۳، در حالی که ۴۵ روز از دوران حبس او باقی مانده بود، با احضار قاضی ناظر زندان، به نام «طباطبایی» به زندان وکیل آباد مشهد، مراجعه و بدون هیچ توضیحی، بازداشت شد. او نهایتاً در ۱۱ بهمن ۱۴۰۳ با پایان محکومیت آزاد گردید.<ref name=":1" /> 
 
== مرگ و ابهامات اطراف آن ==
خسرو علیکردی شامگاه جمعه ۱۴ آذر ۱۴۰۴، در دفتر کار خود در مشهد جان باخت. پیکر او صبح شنبه ۱۵ آذر توسط کارگر نظافتچی کشف شد، در حالی که از صندلی افتاده، صورتش به زمین خورده، و خون از بینی‌اش جاری بود. مقامات رسمی، از جمله معاون امنیتی استاندار خراسان رضوی (امیرالله شمس‌قدری) و استاندار مشهد (حسن حسینی)، علت مرگ را سکته قلبی اعلام کردند و تأکید کردند که هیچ عامل غیرطبیعی گزارش نشده است.<ref name=":9" /><ref name=":4" /><ref name=":10" />
 
با این حال، خانواده، همکاران و فعالان حقوق بشر مرگ را مشکوک توصیف کردند. نشانه‌هایی مانند کبودی بدن، ضربه به سر، خونریزی از دهان و بینی، و خروج خون از بینی گزارش شده است. مأموران امنیتی بلافاصله ۱۶ دوربین مداربسته دفتر، هارد آنها، گوشی موبایل و وسایل شخصی را بدون اجازه خانواده ضبط کردند و به خانواده دستور دادند که مرگ را سکته اعلام کنند تا پیکر سریع‌تر تحویل شود. پلیس آگاهی پرونده‌ای با عنوان قتل باز کرد و پیکر برای کالبدشکافی به پزشکی قانونی منتقل شد، جایی که بخشی از ارگان‌ها مانند معده و مری خارج گردید.<ref name=":6" /><ref name=":2" /><ref name=":9" />
 
خانواده علیکردی خواستار دسترسی به تصاویر دوربین‌ها شدند، اما مأموران از تحویل امتناع کردند و جواد علیکردی (برادر و وکیل) و دیگر اعضای خانواده را به بازداشت و مرگ تهدید نمودند. جواد اعلام کرد اگر حتی یک ثانیه از فیلم‌ها کم شود، موضوع را به مجامع بین‌المللی می‌برد. این تهدیدها همزمان با مراسم تدفین رخ داد و حضور سنگین امنیتی، از جمله ده‌ها مأمور و هلیکوپتر تجسسی، مشاهده شد.<ref>[https://ir.voanews.com/a/8091443.html برادر خسرو علی‌کردی: یک ثانیه از ویدئوها را کم کنید، فریاد خون‌خواهی را به مجامع بین‌المللی می‌برم - صدای آمریکا]</ref><ref>[https://www.independentpersian.com/node/418155/%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C/%D9%87%D9%85%E2%80%8C%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%D8%A7%D9%85%D8%AA%D9%86%D8%A7%D8%B9-%D8%A7%D8%B2-%D8%AA%D8%AD%D9%88%DB%8C%D9%84-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D9%87%D8%9B-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88-%D8%B9%D9%84%DB%8C%DA%A9%D8%B1%D8%AF%DB%8C هم‌زمان با امتناع از تحویل فیلم دوربین‌های مداربسته؛ برادر خسرو علیکردی تهدید به مرگ شد - ایندیپندنت]</ref>
 
علیکردی پیش از مرگ سالم بود، بیماری یا دارویی مصرف نمی‌کرد، و در هفته‌های اخیر پرونده‌های معترضان آب سبزوار و زندانیان سیاسی را پیگیری می‌کرد. او از هیئت حقیقت‌یاب سازمان ملل درخواست حمایت کرده بود.<ref name=":2" /><ref name=":6" />
 
== خاکسپاری، واکنش‌ها و میراث ==
خاکسپاری پیکر علیکردی در ۱۶ آذر ۱۴۰۴ در گورستان روستای عبدل‌آباد سبزوار (زادگاه پدری) با حضور گسترده مردم، فعالان مدنی و همکاران برگزار شد. جواد علیکردی در مراسم سخنرانی کرد و بر تعهد اخلاقی برادرش تأکید نمود، اشاره کرد که علیکردی سال‌ها از افراد بی‌صدا دفاع کرده و فشارهای امنیتی را تحمل نموده است. مراسم تحت امنیت شدید با حضور ده‌ها مأمور و هلیکوپتر تجسسی بود، و حتی بنر سوگواری پایین کشیده شد.<ref name=":11" /><ref name=":2" /><ref name=":6" />
 
=== واکنش‌ها ===
واکنش‌های گسترده‌ای از سوی وکلا و فعالان حقوق بشر صورت گرفت. سینا یوسفی گزارش داد که مأموران دوربین‌ها را بردند و قاضی کشیک قتل در صحنه حاضر شد. مرضیه محبی مرگ را نتیجه ضربه به سر دانست و دسترسی خانواده را مسدود شده توصیف کرد. امیر رئیسیان و رضا شفاخاه مرگ را نتیجه بی‌عدالتی‌ها دانستند. بابک پاک‌نیا مکالمه‌ای با علیکردی را منتشر کرد که نشان‌دهنده پرونده جدید علیه او بود. شیرین عبادی و نرگس محمدی مرگ را مشکوک خواندند و خواستار تحقیق شدند. صادق زیباکلام از رئیس‌جمهور [[مسعود پزشکیان]] درخواست هیئت مستقل کرد. بهرام پارسایی به پایین کشیدن بنر واکنش نشان داد. سازمان‌های حقوق بشری مانند هەنگاو بر ابهامات تأکید کردند و مطالبه شفافیت نمودند.
 
مرگ خسرو علیکردی در هفته ۹۸ کارزار سه‌شنبه‌های نه به اعدام مورد اعتراض قرار گرفت، جایی که زندانیان سیاسی در ۵۵ زندان اعتصاب غذا کردند و نگرانی از افزایش اعدام‌ها را بیان نمودند.<ref name=":9" /><ref name=":10" /><ref>[https://melliun.org/iran/506065 هفته نودوهشتم «سه‌شنبه‌های نه به اعدام»؛ اعتراض به مرگ مشکوک خسرو علیکردی، وکیل دادخواه - ملّیون ایران]</ref><ref name=":11" />
 
میراث خسرو علیکردی به عنوان مدافع مظلومین و آزادی‌خواه برجسته ماندگار است. او در پیام‌های خود، حق حیات را بنیادی‌ترین حق انسانی می‌دانست و با وجود محرومیت‌ها، بر عهد خود پایبند ماند.<ref name=":4" /><ref name=":5" />
 
== منابع: ==

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۹ دسامبر ۲۰۲۵، ساعت ۰۸:۳۰

یدالله سحابی
پرتره یدالله سحابی
شناسنامه
زادروز۷ اسفند ۱۲۸۴
زادگاهتهران (محله سنگلج)، ایران
تاریخ مرگ۲۳ فروردین ۱۳۸۱
محل مرگتهران، ایران
همسر(ان)معصومه اسدی (درگذشت ۱۲ مهر ۱۳۶۴)
فرزندانعزت‌الله سحابی
خویشاوندان سرشناسهاله سحابی (نوه)
تحصیلاتلیسانس علوم طبیعی از دارالمعلمین عالی (۱۳۱۰)؛ دکترای زمین‌شناسی از دانشگاه لیل فرانسه (۱۳۱۵)
دیناسلام
اطلاعات سیاسی
حزب سیاسینهضت آزادی ایران (بنیان‌گذار)
سمتنماینده مردم تهران در نخستین مجلس شورای اسلامی؛ ریاست سنی مجلس شورای اسلامی؛ وزیر مشاور در امور طرح‌ها و برنامه‌های انقلاب در دولت موقت مهدی بازرگان؛ عضو شورای انقلاب
سمت‌های پیشیناستاد زمین‌شناسی دانشگاه تهران؛ ریاست اداره فرهنگ تهران؛ معاونت وزارت فرهنگ؛ دانشیار زمین‌شناسی دانشکده علوم دانشگاه تهران

یدالله سحابی، (متولد ۷ اسفند ۱۲۸۴، تهران - درگذشته ۲۳ فروردین ۱۳۸۱، تهران) استاد زمین‌شناسی دانشگاه تهران و یکی از بنیان‌گذاران نهضت آزادی ایران بود. وی پس از تحصیل در رشته‌های علوم طبیعی و کسب دکترای زمین‌شناسی از دانشگاه لیل فرانسه، به تدریس و فعالیت‌های علمی پرداخت و کتاب‌هایی چون «خلقت انسان» و «زمین‌شناسی عمومی» تألیف کرد. او در عرصه سیاسی، از حامیان دکتر محمد مصدق بود و در تأسیس نهضت آزادی ایران در سال ۱۳۴۰ نقش داشت. وی چندین بار زندانی شد، از جمله چهار سال زندان از سال ۱۳۴۱ تا ۱۳۴۵. پس از انقلاب ضدسلطنتی ۱۳۵۷، عضو شورای انقلاب، وزیر مشاور در دولت موقت مهندس مهدی بازرگان و نماینده تهران در نخستین مجلس شورای اسلامی گردید و ریاست سنی آن را بر عهده داشت. یدالله سحابی در سال‌های بعد به انتقاد از سیاست‌های رژیم جمهوری اسلامی پرداخت، از جمله مخالفت با ادامه جنگ ایران و عراق و اعتراض به حمله به کوی دانشگاه. وی در ۲۳ فروردین ۱۳۸۱ درگذشت. خانواده‌اش، از جمله پسرش عزت‌الله و نوه‌اش هاله، نیز در فعالیت‌های سیاسی درگیر بودند و مرگ‌هایشان با حوادثی همراه بود.

زندگی‌نامه اولیه و تحصیلات

یدالله سحابی در ۷ اسفند ۱۲۸۴ شمسی در محله سنگلج تهران به دنیا آمد. اجداد پدری او از اصفهان بودند و جد مادری‌اش از خاندان مصطفائی تهران. پدرش در اوایل جنبش مشروطه در نظام خدمت می‌کرد و بعدها به کشاورزی مشغول شد. سحابی دوره ابتدایی را در دبستان‌های شرف احمدی و اتحادیه گذراند و دبیرستان را در مدارس شرف، دارالفنون و دارالمعلمین مرکزی تا سال ۱۳۰۴ به پایان رساند. پس از چند ماه آموزگاری، نزدیک سه سال در سمنان و خراسان به راه‌سازی پرداخت. او در سال ۱۳۰۷ در دارالمعلمین عالی ثبت‌نام کرد و پس از سه سال، یکی از نخستین فارغ‌التحصیلان لیسانس علوم طبیعی شد. یدالله سحابی در مهرماه ۱۳۰۴ تدریس در دبستان ابن سینا را آغاز کرد و در سال ۱۳۰۸ با دخترعمه‌اش، معصومه اسدی، ازدواج کرد. او در خرداد ۱۳۱۰ تحصیلاتش را پایان داد و به تدریس علوم طبیعی در دبیرستان‌های دارالفنون، علمیه، شرف و ایرانشهر پرداخت. در تیرماه ۱۳۱۱ در مسابقه اعزام محصل به خارج قبول شد و در شهریور همان سال عازم اروپا گردید. وی در لیل فرانسه به تحصیل گیاه‌شناسی، جانورشناسی و آب‌های زیرزمینی پرداخت و رساله دکترایش درباره «هاگ‌های زغال‌سنگ‌های فرانسه و ویژگی‌ها و انتشار چینه‌شناسی آنها» بود. او در کراکوف لهستان نیز تحقیق کرد و در مهر ۱۳۱۵ دکترای زمین‌شناسی از دانشگاه لیل گرفت. پس از سفرهای علمی به انگلستان، سوئیس و ایتالیا، در اسفند ۱۳۱۵ به تهران بازگشت.

ادامه تحصیلات و بازگشت به ایران

یدالله سحابی در تابستان ۱۳۱۲ با مهندس مهدی بازرگان و دکتر محمد قریب آشنا شد. در ۸ فروردین ۱۳۱۷ با سمت دانشیاری زمین‌شناسی در دانشکده علوم دانشگاه تهران شروع به کار کرد. وی ۲۵ سال در دانشگاه تهران تدریس کرد و صدها متخصص تربیت نمود. او ۷۰ سال تدریس متناوب در دبیرستان‌ها و مؤسسات عالی داشت. پس از پنج سال تدریس دانشگاهی، به درجه استادی رسید و با دکتر فریدون فرشاد پایه‌گذار رشته زمین‌شناسی در دانشگاه تهران بود. همسرش در ۱۲ مهر ۱۳۶۴ درگذشت و سحابی در ۲۳ فروردین ۱۳۸۱ در سن ۹۷ سالگی فوت کرد. آرامگاه وی در امامزاده عبدالله شهرری است.

فعالیت‌های علمی و فرهنگی

یدالله سحابی کتاب‌های متعددی تألیف کرد، از جمله «زمین‌شناسی عمومی» در دهه ۱۳۳۰، «سنگ‌شناسی سد لار»، «خلقت انسان» (۱۳۴۶، نوشته یدالله سحابی، در مورد ردپای نظریه داروین در قرآن)، «تکامل موجودات»، «توجه به آثار طبیعت در قرآن»، «قرآن و تکامل خلقت انسان»، «خلقت انسان در بیان قرآن»، «دعاهای قرآن»، و مقالات در زمینه زمین‌شناسی ایران، مناطق خشک و کویری. وی همچنین یادداشتی در مورد افسانه طوفان نوح از نظر زمین‌شناسی نوشت. او در تأسیس مؤسسه فرهنگی اخلاق در ۷ مرداد ۱۳۳۵، دبیرستان کمال در مهر ۱۳۳۷ (با شعار تحکیم دین از راه ترویج علم، فعال تا ۱۸ اسفند ۱۳۵۲)، دبیرستان کوثر در ۱۳۶۹، و آموزشگاه تربیت معلم تعلیمات دینی در ۱۲ شهریور ۱۳۲۹ (تا ۱۳۴۳ به عنوان کانون تعلیم معلمان دینی) نقش داشت. سحابی در شرکت سهامی انتشار در ۱۳۳۷ و شرکت فنی-مهندسی یاد (پس از اخراج از دانشگاه، با مدیریت مهدی بازرگان) مشارکت کرد. وی در اکتشاف و استخراج شرکت نفت با حکم دکتر محمد مصدق همکاری نمود. فعالیت‌های صنعتی او شامل مکان‌یابی کارخانه سیمان آبیک در ۱۳۴۹، توسعه سیستم آبیاری، مطالعه قنات آینه‌ورزان و قنات کرمانشاه، و بررسی برای کارخانه‌های قند بروجرد، تربت حیدریه، مرودشت و همدان از ۱۳۵۰ تا ۱۳۶۲ بود. او بازدیدهای محلی دانشجویان از معادن را سازماندهی کرد و با اداره کل معادن همکاری داشت.

فعالیت‌های اداری و تخصصی

یدالله سحابی ریاست اداره فرهنگ تهران و توابع را در آبان ۱۳۲۵ بر عهده داشت و در دی همان سال استعفا داد. وی عضو شورای عالی فرهنگی در بهمن ۱۳۲۵ به صورت افتخاری بود، معاونت وزارت فرهنگ را تجربه کرد، و مدیریت اداره امتحانات نهایی متوسطه را در ۱۳۲۳-۱۳۲۴ و اداره فرهنگ تهران پس از شهریور ۱۳۲۰ بر عهده داشت. او در بنای برج ۱۲ طبقه‌ای برای اسکان همفکران در ۱۳۵۲ نقش داشت. همچنین در کمیسیون تعلیمات دینی وزارت فرهنگ در مرداد ۱۳۲۷ شرکت کرد. سحابی تعلیم مبانی دینی را در دانشسرای تربیت معلم دینی و دبیرستان کمال انجام داد و الگویی از اعتدال، انصاف، ایمان، اخلاص و انضباط بود. وی در اصلاح فکری دانش‌آموزان در مورد تکامل به عنوان ضددین فعالیت کرد و قانون مدارس غیرانتفاعی را در مجلس برای کمک به آموزش محروم‌ها تصویب نمود. پس از زندان، در امور فنی شرکت یاد مانند آبرسانی کرمانشاه همکاری کرد.[۱]

فعالیت‌های سیاسی پیش از انقلاب

یدالله سحابی عضو جبهه ملی بود و از مشی دکتر مصدق در ۱۳۳۰-۱۳۳۲ حمایت کرد. او در تأسیس نهضت مقاومت ملی در سال ۱۳۳۲، نهضت آزادی ایران (اعلام در اردیبهشت ۱۳۴۰، تأسیس در تیر ۱۳۴۰)، جمعیت ایرانی دفاع از آزادی و حقوق بشر در ۱۶ آذر ۱۳۵۶، جمعیت تأمین آزادی انتخابات در زمستان ۱۳۳۲، و جمعیت دفاع از حاکمیت ملت در ۱۳۶۵ نقش داشت. وی در زمستان ۱۳۳۲ به دلیل نامه اعتراض به قرارداد کنسرسیوم نفت (با ۱۲ استاد) از دانشگاه اخراج شد و تا پایان صدارت زاهدی ادامه یافت. سحابی چهار سال زندان و تبعید به برازجان را از ۴ بهمن ۱۳۴۱ تا ۱۷ اسفند ۱۳۴۵ تحمل کرد (محکوم به ۶ سال در ۱۳۴۲، کاهش به ۴ سال). او با مهدی بازرگان در تیر ۱۳۴۰ دستگیر شد و در زندان قزل‌قلعه بود. در روزهای پیش از انقلاب، روح‌الله خمینی وی را به مدیریت کمیته تنظیم اعتصابات در دی ۱۳۵۷ منصوب کرد.[۱]

یدالله سحابی یکی از بنیان‌گذاران نهضت آزادی ایران در کنار مهدی بازرگان و آیت‌الله محمود طالقانی بود. او فعالیت سیاسی را با وظیفه دینی مرتبط می‌دانست و نهضت آزادی را از گروه‌های سکولار مانند جبهه ملی متمایز می‌کرد. در ۱۳۴۱، همراه با دیگر رهبران در سرکوب جبهه ملی به دلیل انتقاد از انقلاب سفید شاه دستگیر شد و ابتدا به ۶ سال زندان محکوم گردید که به دلیل ۳۷ سال خدمت فرهنگی و علمی به ۴ سال کاهش یافت. وی چندین بار دیگر تا ۱۳۵۷ زندانی و تبعید شد. در روزهای پیش از انقلاب، خمینی از تبعید وی را برای سازماندهی اعتصابات و کاهش آسیب به مردم منصوب کرد.[۲]

نقش در انقلاب و پس از آن

یدالله سحابی در نماز جمعه، پشت سر خامنه‌ای
یدالله سحابی در نماز جمعه، پشت سر خامنه‌ای

پس از انقلاب ضدسلطنتی ۱۳۵۷، یدالله سحابی عضو شورای انقلاب شد و به عنوان وزیر مشاور در امور طرح‌ها و برنامه‌های انقلاب در دولت موقت مهدی بازرگان خدمت کرد. وی نماینده مردم تهران در اولین مجلس شورای اسلامی بود و ریاست سنی آن را بر عهده داشت. او در تدوین سیاست‌های توسعه و پیش‌نویس قانون اساسی نقش داشت. سحابی در بیانیه‌های سیاسی نهضت آزادی شرکت کرد، از جمله دعوت به شرکت در انتخابات دور دوم ریاست جمهوری محمد خاتمی در ۱۳۸۰ علی‌رغم بازداشت‌ها. وی با تغییر عنوان مجلس به شورای اسلامی مخالفت کرد، نامه‌ای به خمینی علیه ادامه جنگ ایران-عراق در سال ۱۳۶۵ نوشت، و به حمله به کوی دانشگاه اعتراض کرد (نامه به خامنه‌ای در ۱۳۷۹، منتشر در نشاط). او در تحصن مجلس علیه بازداشت‌ها در ۱۳۸۱ شرکت کرد که با وساطت مهدی کروبی پایان یافت. سحابی چندین بار توسط شورای نگهبان رد صلاحیت شد.[۱]

پس از انقلاب، تنش‌ها با نیروهای انقلابی افزایش یافت. در خرداد ۱۳۵۹، سحابی، بازرگان و کاظم سامی نامه اعتراضی در مجلس خواندند علیه توهین‌ها، تهدیدها، محدودیت دسترسی، سانسور و بایکوت رسانه‌ای، و تحریم جلسات را اعلام کردند. خاطرات اکبر هاشمی رفسنجانی به درگیری‌ها اشاره دارد، از جمله تقاضا برای فاصله‌گیری از گروه‌های خصمانه و حملات حزب‌الله به همراهان. نهضت آزادی در سال ۱۳۶۰ مجوز رسمی نگرفت و روزنامه میزان آن توسط صادق خلخالی بسته شد. تفاوت‌ها بر سر ولایت فقیه، ادامه جنگ ایران-عراق و دخالت روحانیت در سیاست تشدید شد. در اواخر دهه ۱۳۷۰، سحابی نامه‌ای به خامنه‌ای نوشت و به تخریب چهره‌های مرجع، قتل‌های زنجیره‌ای و حمله به دانشجویان اعتراض کرد و قوه قضائیه و رسانه‌ها را نقد نمود، با اشاره به اینکه همه راه‌ها به رهبر ختم می‌شود. پاسخی عمومی از خامنه‌ای صادر نشد.[۲]

فعالیت‌های بعدی و مرگ

فعالیت‌های سیاسی یدالله سحابی تا اواسط دهه ۱۳۷۰ ادامه یافت اما با سرکوب گروه‌های میانه‌رو کاهش یافت. وی انتقادات خود را حفظ کرد اما از رویارویی عمیق‌تر اجتناب نمود. سحابی در ۱۲ آوریل ۲۰۰۲ (۲۳ فروردین ۱۳۸۱) درگذشت. خامنه‌ای پیام تسلیت فرستاد و وی را برای عدم تبدیل تفاوت‌ها به کینه یا منافع شخصی پس از خروج از نقش‌های اجرایی و تقنینی ستود.[۲]

تشییع جنازه یدالله سحابی در بهار ۱۳۸۲ علی‌رغم دستگیری‌های گسترده نیروهای ملی-مذهبی مجاز بود.[۳]

خانواده و میراث

یدالله سحابی بخشی از شبکه خانوادگی سحابی بود؛ برادرش عزت‌الله سحابی نیز بنیان‌گذار نهضت آزادی بود. خانواده شامل یدالله (پدر عزت‌الله)، عزت‌الله (پدر هاله) و هاله سحابی (دختر عزت‌الله) است. عزت‌الله سحابی چهره برجسته شورای فعالان ملی-مذهبی و بنیان‌گذار نهضت آزادی ایران بود و تا مرگ تمایلات ملی-مذهبی داشت. وی نیروهای ملی-مذهبی را رقیب رژیم می‌دانست زیرا دموکراسی‌خواهی را با ارزش‌های دینی پیوند می‌زد و تناقضی بین آموزه‌های اسلامی و نظام دموکراتیک نمی‌دید. رژیم آنها را به دلیل تفسیر خشونت‌آمیز خود از دین، جایگزین بالقوه می‌بیند. عزت‌الله در سحرگاه ۱۰ خرداد ۱۳۹۰ درگذشت و تشییع جنازه‌اش در ۱۱ خرداد ۱۳۹۰ مختل شد. مراسم ابتدا در تهران برنامه‌ریزی شد اما به لواسان منتقل گردید و زمان آن چندین بار تغییر کرد، اما حتی برای ۱۰۰ متر مسدود شد علی‌رغم توافق قبلی. پیام‌های تسلیت از سیاستمدارانی مانند محمد خاتمی، مهدی کروبی و اکبر هاشمی رفسنجانی (که ریاست جمهوری‌اش شامل دستگیری، زندان و شکنجه شدید عزت‌الله بود) صادر شد. مقایسه با تشییع مهدی بازرگان در اوایل دهه ۱۳۷۰ در خیابان میرداماد تهران و یدالله در ۱۳۸۲ که مجاز بودند. هاله سحابی فعال جنبش صلح، حقوق زنان، حمایت از خانواده زندانیان سیاسی و پژوهشگر مطالعات دینی بود که رویکرد غیرخشونت‌آمیز داشت. وی در ۱۱ خرداد ۱۳۹۰ طی تشییع پدرش بر اثر ضرب و شتم مأموران رژیم دچار ایست قلبی شد و درگذشت. او به عنوان زنی صلح‌جو شناخته می‌شد که با لبخند و مهربانی رویکرد غیرخشونت‌آمیز را ترویج می‌کرد.[۳]

میراث یدالله سحابی

میراث یدالله سحابی به عنوان بنیان‌گذار انقلاب («پدر انقلاب») در کنار مهندس بازرگان و سید محمود طالقانی یاد می‌شود که پیوند ملی‌گرایی و اسلام را برقرار کرد. نهضت آزادی تحت تأثیر وی، اسلامی-سیاسی را ترویج داد و نسبت به دیگر گروه‌ها طولانی‌تر در قدرت ماند اما به تدریج حذف شد: ابتدا تحمل، سپس ممنوع پس از مخالفت با ولایت فقیه و ادامه جنگ. تعامل اولیه با رژیم تحت خمینی به درگیری تبدیل شد؛ انتصاب به پست‌های کلیدی اما حاشیه‌نشینی به دلیل اختلافات ایدئولوژیک. رژیم مشروعیت آنها را انکار کرد، محدودیت‌ها اعمال نمود و اعضا را ایزوله کرد. منتقدان رژیم مانند هاشمی رفسنجانی، نهضت آزادی را متهم به ارتباط با خارجی‌ها، لیبرالیسم و تضعیف انقلاب با همسویی با گروه‌هایی مانند مجاهدین خلق کردند. خمینی نهضت آزادی را مضر دانست زیرا به عنوان اسلامی ظاهر می‌شد و جوانان را گمراه می‌کرد، و در ۱۳۶۶ دستور اقدام شدید داد که به دستگیری‌ها و ممنوعیت تجمعات منجر شد.[۲]

منابع

  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ دکتر یدالله سحابی - نهضت آزادی ایران
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ «فرزندان انقلاب»، محذوفان و مطرودان - زیتون
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ آنچه مرگ سحابی‌ها به ما درباره حاکمیت و جنبش مردم می‌گوید - دویچه‌وله
برگرفته از «https://www.iran-pedia.org/w/index.php?title=کاربر:Khosro/صفحه_تمرین1&oldid=83282»