کاربر:Khosro/صفحه تمرین1: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
پرش به ناوبری پرش به جستجو
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
[[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|وسط|بندانگشتی|1148x1148px]]
[[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|وسط|بندانگشتی|1148x1148px]]'''قرارداد دارسی'''، نخستین امتیازنامه جامع نفتی ایران، در ۲۸ مه ۱۹۰۱ میلادی (۹ صفر ۱۳۱۹ قمری / ۷ خرداد ۱۲۸۰ خورشیدی) بین دولت ایران به نمایندگی [[مظفرالدین شاه]] قاجار و ویلیام ناکس دارسی، سرمایه‌دار انگلیسی، منعقد شد. این قرارداد به مدت ۶۰ سال، امتیاز انحصاری اکتشاف، استخراج، توسعه و فروش نفت، گاز طبیعی، قیر و موم در سراسر ایران (به استثنای پنج ایالت شمالی) را به دارسی واگذار کرد. زمینه آن به گزارش‌های هیئت فرانسوی به سرپرستی ژاک دمورگان در سال ۱۸۹۲ میلادی بازمی‌گردد که وجود نفت در غرب و جنوب‌غربی ایران را تأیید کرد. مذاکرات با واسطه‌گری آنتوان کتابچی خان، مدیر گمرکات ایران، و حمایت وزارت خارجه انگلیس انجام شد و شامل پرداخت رشوه‌های هنگفت به درباریان ایرانی بود.
{| class="wikitable" style="float:right; margin:0 0 1em 1em; width:350px; font-size:90%;"
|-
! colspan="2" style="text-align:center; font-size:130%; background:#08457e; color:white;" | آتش‌سوزی جنگل‌های هیرکانی
|-
| colspan="2" style="text-align:center;" | [[پرونده:آتش‌سوزی جنگلهای هیرکانی؛1.jpg|350px|آتش‌سوزی گسترده در جنگل‌های هیرکانی – مازندران، آبان ۱۴۰۴]]
|-
! تاریخ شروع
| اوایل آبان ۱۴۰۴ (اواخر اکتبر ۲۰۲۵)
|-
! وضعیت فعلی
| ادامه‌دار – کنده‌سوزی فعال
|-
! مکان
| منطقه الیت، چهارباغ، نور، نوشهر، چالوس (مازندران)<br>بخش‌هایی از گیلان و آذربایجان شرقی
|-
! مساحت سوخته
| حدود ۸–۱۰ هکتار (گزارش رسمی)<br>گسترش ادامه‌دار
|-
! علت اصلی
| انسانی (سهل‌انگاری، احتمال زمین‌خواری و قاچاق چوب)
|-
! مصدومین
| دست‌کم ۲۰ نفر (داوطلبان و مردم محلی)
|-
! کشته‌ها
| ۰ (گزارش‌شده)
|-
! تخلیه
| تعطیلی موقت روستاها و مدارس اطراف
|-
! درصد مهار
| مهار کامل نشده
|-
! کمک‌های خارجی
| بالگرد ترکیه و روسیه (دیرهنگام)
|-
! نوع منطقه
| جنگل‌های هیرکانی (میراث جهانی یونسکو، ۲۰۱۹)
|-
! پیامدهای اصلی
| نابودی گونه‌های گیاهی و جانوری، فرسایش خاک، آلودگی هوا، تهدید چرخه آب و امنیت زیستی
|-
| colspan="2" style="text-align:center; font-size:80%; background:#f0f0f0;" | آبان ۱۴۰۴
|}
'''جنگل‌های هیرکانی'''، با قدمتی بین ۲۵ تا ۵۰ میلیون سال، یکی از کهن‌ترین اکوسیستم‌های جهان به شمار می‌روند که در نوار جنوبی دریای خزر، از جمهوری آذربایجان تا خراسان شمالی ایران امتداد یافته‌اند. این جنگل‌ها در سال ۲۰۱۹ به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شدند و به دلیل تنوع زیستی منحصربه‌فرد خود، شامل بیش از ۳۲۰۰ گونه گیاهی و زیستگاه بسیاری از گونه‌های نادر و در معرض انقراض، شناخته می‌شوند. مساحت این جنگل‌ها حدود ۱۰۰۰ کیلومتر طول دارد و نقش حیاتی در تنظیم اقلیم، حفاظت از خاک و آب، و جلوگیری از سیلاب‌ها ایفا می‌کنند. آتش‌سوزی‌های اخیر در این جنگل‌ها، به ویژه در منطقه الیت مازندران، از اوایل آبان‌ماه ۱۴۰۴، آغاز شد و پس از چندین هفته، بخش‌هایی از جنگل‌های نور، چالوس و حتی آذربایجان شرقی را درگیر کرد. وسعت آسیب‌دیده حدود ۸ تا ۱۰ هکتار گزارش شده، اما کنده‌سوزی ادامه‌دار، تهدیدی برای گسترش بیشتر است.


علل اصلی این آتش‌سوزی‌ها عمدتاً انسانی است، از جمله سهل‌انگاری محلی‌ها، گردشگران، و احتمالاً اقدامات عمدی برای زمین‌خواری یا قاچاق چوب. رژیم جمهوری اسلامی ایران با تأخیر در واکنش، کمبود تجهیزات مانند بالگردهای اطفای حریق و هواپیماهای آب‌پاش، و عدم تخصیص بودجه کافی، نقش عمده‌ای در گسترش بحران ایفا کرده است. مردم محلی، کوهنوردان و داوطلبان محیط‌زیستی با ابزارهای ابتدایی مانند بیل و دمنده‌ها، بخش اصلی عملیات اطفا را بر عهده گرفتند و دست‌کم ۲۰ نفر مصدوم شدند. دولت پس از چندین هفته، از کشورهای خارجی مانند ترکیه و روسیه درخواست کمک کرد، اما این اقدام دیرهنگام نتوانست خسارات را به طور کامل جبران کند.
از مفاد کلیدی می‌توان به پرداخت ۲۰ هزار پوند نقد و سهام معادل به دولت ایران، ۱۶ درصد سود خالص سالانه، معافیت‌های گمرکی و مالیاتی، واگذاری زمین‌های بایر رایگان، و الزام به تأسیس شرکت در دو سال اشاره کرد. دارسی با مشکلات مالی مواجه شد و امتیاز را به سندیکای امتیازات واگذار کرد. کشف نفت در مسجدسلیمان در ۲۶ مه ۱۹۰۸ میلادی منجر به تشکیل شرکت نفت ایران و انگلیس در ۱۴ آوریل ۱۹۰۹ میلادی گردید.


پیامدهای این بحران شامل نابودی پوشش گیاهی، تهدید گونه‌های جانوری مانند پلنگ ایرانی، فرسایش خاک، و کاهش کیفیت هوا است که مدارس و ادارات را تعطیل کرد. این فاجعه نشان‌دهنده سیاست‌های ویرانگر حکومت ایران است که منابع طبیعی را فدای اولویت‌های دیگر می‌کند و ضرورت تغییر ساختاری در مدیریت محیط‌زیست را برجسته می‌سازد.
این قرارداد تأثیرات عمیقی بر اقتصاد و سیاست ایران داشت، از جمله وابستگی اقتصادی، نفوذ سیاسی انگلیس، و اختلافات بر سر پرداخت سهم ایران. شرکت به تعهدات عمل نکرد و از پرداخت کامل سود خودداری ورزید. در نهایت، [[رضاشاه پهلوی|رضا شاه]] در ۲۶ نوامبر ۱۹۳۲ میلادی (۵ آذر ۱۳۱۱ هـ.ش) آن را لغو کرد، که منجر به شکایت انگلیس به جامعه ملل و انعقاد قرارداد جدید در سال ۱۹۳۳ میلادی شد. این قرارداد به عنوان نمادی از استعمار اقتصادی، زمینه‌ساز [[نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران]] در سال ۱۹۵۱ میلادی گردید.


== اهمیت و ویژگی‌های جنگل‌های هیرکانی ==
== زمینه تاریخی و زندگی ویلیام ناکس دارسی ==
جنگل‌های هیرکانی، با امتداد تقریبی ۱۰۰۰ کیلومتر در امتداد ساحل دریای خزر از ایران تا جمهوری آذربایجان، یکی از قدیمی‌ترین اکوسیستم‌های جهان محسوب می‌شوند. این جنگل‌ها به دلیل قدمت ۲۵ تا ۵۰ میلیون ساله و تنوع زیستی منحصربه‌فرد خود، که شامل بیش از ۳۲۰۰ گونه گیاهی می‌شود، در سال ۲۰۱۹ به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت گردیدند. این منطقه زیستگاه گونه‌های نادر و بومی است و نقش مهمی در حفاظت از محیط زیست ایفا می‌کند.  
ویلیام ناکس دارسی در سال ۱۸۴۹ م، در نیوتون ابوت دونشایر انگلستان متولد شد. او دوره دبیرستان را در لندن گذراند و در ۱۷ سالگی همراه پدرش، که وکیل بود، به راکهمپتون کوینزلند استرالیا مهاجرت کرد. دارسی حقوق خواند و در دفتر پدرش کار کرد، اما در سال ۱۸۸۲ م، به استخراج طلا علاقه‌مند شد و ثروت هنگفتی به دست آورد. در سال ۱۸۸۶ م، با این ثروت به انگلستان بازگشت.  


این جنگل‌ها به عنوان فسیل‌های زنده شناخته می‌شوند و از دوران سوم زمین‌شناسی برجای مانده‌اند، که در برابر تغییرات اقلیمی مانند عصر یخبندان مقاومت کرده‌اند. آنها نه تنها منبع تولید اکسیژن هستند، بلکه در تنظیم اقلیم، حفاظت از خاک و آب، و جلوگیری از سیلاب‌ها تأثیرگذارند. مساحت بخش ایرانی این جنگل‌ها حدود دو میلیون هکتار است و حدود ۶۶۰ هزار هکتار آن در مازندران واقع شده، که شامل شهرستان‌هایی مانند نور، نوشهر، چالوس، عباس‌آباد، تنکابن، رامسر و کلاردشت می‌شود. <ref name=":0">[https://www.hambastegimeli.com/115337_%D9%87%DB%8C%D8%B1%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%82%D8%AF%D9%85%D8%AA-%DB%B5%DB%B0-%D9%85%DB%8C%D9%84%DB%8C%D9%88%D9%86-%D8%B3%D8%A7%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%D8%AA%D8%B4 هیرکانی با قدمت ۵۰ میلیون سال در آتش - همبستگی ملی]</ref><ref name=":1">[https://www.iranntv.com/959056 تداوم فاجعه در جنگل‌های هیرکانی؛ آتش‌سوزی مهار نشده، طبیعت قربانی تبهکاری رژیم - سیمای آزادی]</ref>
دارسی در سال ۱۹۰۱، با آنتوان کتابچی خان، ارمنی ترکیه‌ای و مدیر گمرکات ایران، آشنا شد که دوست نزدیک امین‌السلطان صدراعظم بود. کتابچی پس از آگاهی از منابع نفتی ایران، دارسی را برای سرمایه‌گذاری ترغیب کرد. دارسی زمین‌شناسانی مانند برلز و دالتون را برای بررسی به ایران فرستاد و گزارش آن‌ها وجود نفت در کرمانشاه و خوزستان را تأیید کرد.  


== آغاز و گسترش آتش‌سوزی اخیر ==
در اواخر قرن نوزدهم، با کشف نفت در پنسیلوانیا در سال ۱۸۵۹، نفت به منبع انرژی اصلی تبدیل شد و اقتصاد ایران را وابسته کرد. امتیاز دارسی نقطه عطفی در روابط خارجی ایران قاجار بود و بر سیاست داخلی و خارجی تأثیر گذاشت.<ref name=":0">[https://rch.ac.ir/article/Details/8997 دارسی امتیاز - دانشنامه جهان اسلام]</ref><ref name=":1">[https://www.ipis.ir/portal/subjectview/606343 امتیاز نفت دارسی، از نگاه اسناد موجود در مرکز اسناد وزارت امور خارجه - مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی]</ref>
آتش‌سوزی‌های اخیر در جنگل‌های هیرکانی از منطقه الیت در استان مازندران آغاز شد و به سرعت به بخش‌هایی از نوشهر و حتی آذربایجان شرقی و جنگل‌های جلفا گسترش یافت. این حریق‌ها از اوایل آبان‌ماه شروع گردید و با وجود گذشت چندین هفته، به طور کامل مهار نشده است. وسعت آسیب‌دیده حدود ۸ هکتار گزارش شده، اما کنده‌سوزی ادامه‌دار همچنان تهدیدکننده است.


این آتش‌سوزی‌ها در منطقه حفاظت‌شده چهارباغ مازندران رخ داد و به دلیل شیب تند و صعب‌العبور بودن مسیرها، عملیات اطفا را دشوار کرد. آتش از ارتفاعات الیت شروع شد و به جنگل‌های نور سرایت کرد، که نشان‌دهنده عدم کنترل اولیه است.<ref name=":0" /><ref name=":1" />
== مذاکرات و انعقاد قرارداد ==
هیئت باستان‌شناسی فرانسوی به ریاست ژاک دمورگان در سال ۱۸۹۱، برای کاوش به ایران آمد و به رگه‌های نفت در چاه سرخ (سیاه سرخ) نزدیک قصرشیرین برخورد. گزارش آن‌ها در مجله سالنامه معادن فرانسه منتشر شد و کتابچی خان را به فکر کسب امتیاز انداخت. او با سر هنری دراموند وولف، وزیرمختار پیشین انگلیس، مذاکره کرد و دارسی را معرفی نمود.  


=== علل و عوامل انسانی آتش‌سوزی ===
مذاکرات در پاریس و لندن بین دارسی، وولف و کتابچی انجام شد. کتابچی امتیاز خود را به ۵۰ هزار پوند به دارسی فروخت. وزارت خارجه انگلیس به سر آرتور هاردینگ، وزیرمختار در تهران، دستور داد بدون تحریک روس‌ها، امتیاز جنوب را برای تبعه انگلیسی تحصیل کند. نماینده دارسی، آلفرد ماریوت، با وساطت کتابچی و رشوه به امین‌السلطان و درباریان، راه را هموار کرد.  
استاندار گیلان گفته است که علل اصلی آتش‌سوزی‌ها عمدتاً انسانی است، از جمله سهل‌انگاری محلی‌ها و گردشگران، که با رها کردن آتش یا شیشه‌ها در طبیعت، زمینه حریق را فراهم می‌کنند. همچنین، احتمال اقدامات عمدی برای زمین‌خواری یا قاچاق چوب مطرح است، زیرا بررسی‌ها نشان‌دهنده منشأ انسانی در منطقه الیت است.<ref name=":1" />


در دهه‌های اخیر، بیش از ۲۰۰ هزار هکتار جنگل در ایران سوخته و بیش از ۹۰ درصد آتش‌سوزی‌ها عامل انسانی داشته‌اند. پروژه‌های سدسازی، ویلاسازی و جاده‌سازی نیز به تخریب کمک کرده‌اند. در این مورد، آتش‌سوزی‌ها اغلب در مناطق صعب‌العبور رخ می‌دهد که تردد انسانی کم است، اما عوامل عمدی مانند قاچاق چوب یا تلافی با محیط‌بانان نقش دارند.<ref>[https://article.mojahedin.org/i/%D8%AC%D9%86%DA%AF%D9%84%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%87%DB%8C%D8%B1%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DA%AF%D9%86%D8%AC%DB%8C%D9%86%D9%87-%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%D8%AA%D8%B4 جنگلهای هیرکانی؛ «گنجینهٔ ملی در آتش» - مجاهدین خلق ایران]</ref>  
در ۲۸ مه ۱۹۰۱ (۹ صفر ۱۳۱۹ قمری / ۷ خرداد ۱۲۸۰ خورشیدی)، مظفرالدین شاه قرارداد را امضا کرد. طرفین: دولت ایران (مظفرالدین شاه، امین‌السلطان، [[میرزا حسن‌خان مشیرالدوله|مشیرالدوله]]، مهندس‌الممالک) و دارسی (با نماینده ماریوت). دارسی حدود ۴۹ هزار پوند (۱۹ هزار نقد و ۳۰ هزار سهام) به مقامات ایرانی رشوه داد.<ref name=":2">[https://www.cgie.org.ir/fa/article/245406/%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C%D8%8C-%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF دارسی، قرارداد - مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]</ref><ref name=":0" />  


== نقش دولت و کمبود تجهیزات ==
== مفاد قرارداد دارسی ==
رژیم حاکم با تأخیر در واکنش و عدم تخصیص بودجه کافی، نقش عمده‌ای در گسترش بحران ایفا کرده است. نبود تجهیزات به‌روز مانند هلیکوپترها و هواپیماهای آب‌پاش، و تیم‌های امداد، باعث شد آتش کنترل نشود. رژیم پس از هفته‌ها، از کشورهای خارجی درخواست کمک کرد، اما این اقدام دیرهنگام بود.


مدیریت بحران ضعیف است، زیرا منطقه ۲۰ هزار هکتاری چهارباغ تنها با یک یا دو محیط‌بان حفاظت می‌شود، بدون بی‌سیم یا خودرو مناسب. کارشناسان تأکید دارند که هر ساعت تأخیر، خسارات را افزایش می‌دهد، اما بروکراسی سنگین مانع اقدام سریع شد.<ref name=":0" /><ref name=":1" />
=== حقوق اکتشاف و استخراج ===
دولت ایران امتیاز انحصاری اکتشاف، کشف، استخراج، توسعه و فروش گاز طبیعی، نفت، قیر و موم طبیعی را در تمام قلمرو ایران (به استثنای ولایات آذربایجان، گیلان، مازندران، خراسان و استرآباد) برای ۶۰ سال به دارسی واگذار کرد. دارسی حق کشیدن لوله‌ها از منابع به خلیج فارس و شاخه‌های توزیع را داشت.  


== تلاش‌های مردمی و داوطلبان ==
دارسی مکلف به اعزام متخصصان بدون تأخیر برای اکتشاف بود و اگر گزارش‌ها مساعد باشد، تجهیزات استخراج را می‌فرستاد. معادن خاص شوشتر، قصرشیرین و دالکی بوشهر نیز واگذار شد.  
مردم محلی، کوهنوردان و داوطلبان محیط‌زیستی با ابزارهای ابتدایی مانند بیل و دمنده‌ها، بخش اصلی عملیات اطفا را بر عهده گرفتند. دست‌کم ۲۰ نفر مصدوم شدند، اما تلاش آنها از گسترش بیشتر آتش جلوگیری کرد. در روزهای اولیه، داوطلبان قبل از رسیدن نیروهای رسمی، آتش را کنترل کردند.<ref name=":1" />


جوامع محلی با دستان خالی به جنگ آتش رفتند، اما فقدان هماهنگی و تجهیزات، تلاش‌ها را محدود کرد. این نقش مردمی نشان‌دهنده بی‌توجهی ساختاری دولت است.<ref name=":2">[https://www.radioneshat.com/fa/%D8%A2%D8%AA%D8%B4%D8%B3%D9%88%D8%B2%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D9%86%DA%AF%D9%84%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%87%DB%8C%D8%B1%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%86%D9%82%D8%B4-%D9%BE%D8%B1%D8%B1%D9%86%DA%AF-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%B1-%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%82-%D9%88-%D9%88%D8%A7%DA%A9%D9%86%D8%B4-%D8%AF%DB%8C%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%85-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%DA%AF%D8%A7%D9%87%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B1%D8%B3%D9%85%DB%8C آتش‌سوزی گسترده در جنگل‌های هیرکانی؛ مردم در میدان، مسئولان در حاشیه - رادیو نشاط]</ref>
=== جنبه‌های مالی و پرداخت‌ها ===
دارسی متعهد به تأسیس شرکت در دو سال شد و یک ماه پس از آن، ۲۰ هزار پوند نقد و ۲۰ هزار پوند سهام به دولت پرداخت می‌کرد. شرکت‌ها ۱۶ درصد سود خالص سالانه را به دولت می‌پرداختند. علاوه بر آن، سالانه ۲۰۰۰ تومان برای معادن خاص پرداخت می‌شد.  


== پیامدهای زیست‌محیطی و اقتصادی ==
تمام زمین‌ها، محصولات و تجهیزات ورودی از مالیات و گمرک معاف بودند. کمیسیونر دولت سالانه ۱۰۰۰ پوند حقوق دریافت می‌کرد.  
این آتش‌سوزی‌ها نابودی پوشش گیاهی، تهدید گونه‌های جانوری مانند پلنگ ایرانی، و فرسایش خاک را به همراه داشت. کیفیت هوا کاهش یافت و مدارس تعطیل شدند. پیامدهای اقتصادی شامل کاهش درآمد از گردشگری و کشاورزی است، زیرا جنگل‌ها منبع معیشت محلی هستند.


نابودی حتی چند هکتار، اثرات بلندمدت بر چرخه آب و خاک دارد و احتمال سیلاب را افزایش می‌دهد. این بحران، امنیت زیستی منطقه را تهدید می‌کند.<ref>[https://www.independentpersian.com/node/123351/%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C/%D8%A2%D8%AA%D8%B4%E2%80%8C%D8%B3%D9%88%D8%B2%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D9%86%DA%AF%D9%84%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%87%DB%8C%D8%B1%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%9B-%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%B3%D8%B1%D9%85%D8%A7%DB%8C%D9%87-%D9%85%D9%84%DB%8C آتش‌سوزی در جنگل‌های هیرکانی؛ بی‌اعتنایی به سرمایه ملی - ایندیپندنت]</ref>
=== واگذاری زمین‌ها و محدودیت‌ها ===
زمین‌های بایر رایگان واگذار می‌شد و زمین‌های دایر به قیمت عادلانه خریداری می‌گردید. اماکن مقدس در شعاع ۲۰۰ ذرع مستثنی بودند. کارکنان باید ایرانی باشند جز مهندسان و مدیران. در مناطق محلی استفاده‌کننده از نفت، مقدار قبلی رایگان تأمین می‌شد.  


== درخواست کمک بین‌المللی و اقدامات دیرهنگام ==
دولت امنیت را تضمین می‌کرد و دارسی حق مطالبه خسارت نداشت. در پایان ۶۰ سال، تمام دارایی‌ها بدون غرامت به دولت بازمی‌گشت. اگر شرکت در دو سال تأسیس نشود، امتیاز باطل می‌شد. اختلافات به حکمیت دو قاضی (و قاضی سوم اگر لازم) ارجاع می‌گردید. متن فرانسوی اولویت داشت.<ref>[https://dr.shiravi.com/wp-content/uploads/2012/03/%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C.pdf امتيازنامه دارسی - تألیف دکتر عبدالحسین شیروی]</ref>
پس از تأخیر، ایران از ترکیه، روسیه و دیگر کشورها درخواست کمک کرد. بالگردهای آب‌پاش ترکیه وارد شدند، اما بخش‌هایی همچنان نیاز به مراقبت دارند. پهپادها برای شناسایی نقاط داغ استفاده شدند، اما این اقدامات نتوانست خسارات را جبران کند.  


کمک‌های بین‌المللی و فناوری‌های نوین مانند پهپادها، عملیات را بهبود بخشید، اما تأخیر اولیه، اثربخشی را کاهش داد.<ref name=":2" /><ref>[https://roozno.com/fa/news/724886/%D9%85%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%A2%D8%AA%D8%B4%E2%80%8C%D8%B3%D9%88%D8%B2%DB%8C-%D8%AC%D9%86%DA%AF%D9%84%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%87%DB%8C%D8%B1%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%DA%A9%D8%AC%D8%A7-%D8%A2%D8%BA%D8%A7%D8%B2-%D8%B4%D8%AF ماجرای آتش‌سوزی جنگل‌های هیرکانی از کجا آغاز شد؟ - روزنو]</ref> 
== عملیات اکتشاف و کشف نفت ==
دارسی رینولدز را با حفاران لهستانی به چاه سرخ فرستاد. حفاری از پاییز ۱۹۰۲ میلادی (۱۳۲۰ قمری) آغاز شد اما به دلیل ناامنی و مزاحمت عشایر کند پیش رفت. در تابستان ۱۹۰۳ میلادی (۱۳۲۱ قمری)، چاه اول در ۵۰۷ متری به نفت رسید اما به دلیل کمی نفت و فاصله زیاد تا خلیج فارس متوقف شد.  


=== ضرورت تغییر ساختاری ===
دارسی با مشکلات مالی مواجه شد و مذاکراتی با شرکت‌های فرانسوی و آمریکایی کرد. در سال ۱۹۰۵، سندیکای امتیازات با شرکت نفت برمه و لرد استراتکونا تشکیل شد. حفاری در رامهرمز و سپس مسجدسلیمان ادامه یافت اما بختیاری‌ها مانع شدند. قراردادی با بختیاری‌ها برای ۳ درصد سهام و حفاظت منعقد شد.
این فاجعه نشان‌دهنده سیاست‌های ویرانگر است که کشور و منابع طبیعی را در خدمت بقای اقلیت حاکم و انباشت سرمایه‌ی فاسد قرار داده است. نابودی هیرکانی، زخمی عمیق بر محیط زیست ایران است و ضرورت تغییر در مدیریت بحران را برجسته می‌سازد. حفاظت از این میراث نیازمند برنامه‌ریزی بلندمدت و منابع کافی است.<ref>[https://komalah.org/%D9%87%DB%8C%D8%B1%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%D8%AA%D8%B4%D8%9B-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%B4%D8%B9%D9%84%D9%87%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B1%DA%98%DB%8C/ هیرکانی در آتش؛ ایران در شعله‌های رژیمی که دشمن زندگی است - کوموله]</ref>  
 
در ۲۶ مه ۱۹۰۸ (۲۴ ربیع‌الآخر ۱۳۲۶ قمری)، چاه اول مسجدسلیمان در ۳۶۰ متری به نفت عظیم رسید. این کشف نفت خاورمیانه را بنیان گذاشت و نفوذ انگلیس را افزایش داد.<ref name=":0" />
 
== تشکیل شرکت و عملیات اولیه ==
در آوریل ۱۹۰۹، شرکت نفت ایران و انگلیس با سرمایه ۲ میلیون پوند تشکیل شد و جایگزین سندیکا گردید. بیشتر سهام متعلق به شرکت نفت برمه بود. تا سال ۱۹۱۴ میلادی، ۳۱ چاه در مسجدسلیمان حفر شد. پالایشگاه آبادان در سال ۱۹۱۲، با ظرفیت ۱۲۰ هزار تن سالانه ساخته شد.
 
در جنگ جهانی اول، انگلیس سربازان هندی را برای حفاظت فرستاد. شرکت امنیت را مختل دید و پرداخت‌ها را متوقف کرد.<ref name=":0" /><ref name=":2" /> ''')'''
 
== تأثیرات اقتصادی و سیاسی ==
قرارداد دارسی، قرارداد نفت را با سیاست درآمیخت و اقتصاد ایران را وابسته کرد. کشف نفت وابستگی ایجاد کرد و نفوذ انگلیس را پایدار نمود. اختلافات شامل عدم پرداخت ۱۶ درصد سود، معافیت گمرکی، واگذاری زمین‌ها، و استخدام خارجی‌ها بود. شرکت با بختیاری‌ها قرارداد داخلی امضا کرد که دولت آن را مخالف منافع دانست.<ref name=":2" />
 
شرکت به تعهدات عمل نکرد: محدود به خوزستان، عدم ساخت کارخانه در ایران، عدم پرداخت مالیات، عدم سهیم کردن ایران در شرکت‌های تابعه، و عدم مشارکت نمایندگان ایران. این تخلفات زمینه لغو را فراهم کرد.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20151018154627-9971-51.pdf بررسی قرارداد نفت دارسی براساس اسناد نویافته - تألیف ناهید کشتمند و شمس‌الدین امرایی]</ref>
 
== لغو قرارداد و رویدادهای بعدی ==
در نوامبر ۱۹۳۲ میلادی (۵ آذر ۱۳۱۱ خورشیدی)، رضا شاه قرارداد را لغو کرد و مجلس تصویب نمود. انگلیس به جامعه ملل شکایت کرد. با وساطت، قرارداد ۱۹۳۳ میلادی (اردیبهشت ۱۳۱۲ خورشیدی) جایگزین شد.<ref name=":2" />
 
=== تفاوت‌های قرارداد ۱۹۳۳ با دارسی ===
مدت دارسی تا سال ۱۹۶۱ (۲۸ سال باقی‌مانده) بود اما قرارداد ۱۹۳۳ آن را ۳۲ سال تمدید کرد. سهم ایران در دارسی ۱۶ درصد کل سود بود اما در قرارداد ۱۹۳۳، ۴ شیلینگ به ازای هر تن و ۲۰ درصد اضافه درآمد (حداقل ۷۵۰ هزار پوند) فقط از شرکت اصلی. قرارداد دارسی فقط خشکی را شامل می‌شد اما قرارداد ۱۹۳۳ آب‌های ساحلی را افزود. در قرارداد دارسی، دارایی‌ها بدون غرامت بازمی‌گشت اما در قرارداد ۱۹۳۳، ایران از حق اعراض کرد. در قرارداد ۱۹۳۳ امتیازات اضافی مانند معادن و راه‌آهن به انگلیس داد.<ref>[https://www.iichs.ir/fa/article/17372/%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF-1933-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C تفاوت‌های قرارداد 1933 با قرارداد دارسی - پژوهشکده تاریخ معاصر]</ref>
 
قرارداد ۱۹۳۳ موقعیت انگلیس را تحکیم کرد و ایران امتیازات ناچیزی گرفت. این زمینه‌ساز نهضت ملی شدن نفت در سال ۱۹۵۱ میلادی شد.<ref name=":1" />  


== منابع: ==
== منابع: ==

نسخهٔ کنونی تا ‏۱ دسامبر ۲۰۲۵، ساعت ۲۱:۲۳

برای صفحه تمرین.jpg

قرارداد دارسی، نخستین امتیازنامه جامع نفتی ایران، در ۲۸ مه ۱۹۰۱ میلادی (۹ صفر ۱۳۱۹ قمری / ۷ خرداد ۱۲۸۰ خورشیدی) بین دولت ایران به نمایندگی مظفرالدین شاه قاجار و ویلیام ناکس دارسی، سرمایه‌دار انگلیسی، منعقد شد. این قرارداد به مدت ۶۰ سال، امتیاز انحصاری اکتشاف، استخراج، توسعه و فروش نفت، گاز طبیعی، قیر و موم در سراسر ایران (به استثنای پنج ایالت شمالی) را به دارسی واگذار کرد. زمینه آن به گزارش‌های هیئت فرانسوی به سرپرستی ژاک دمورگان در سال ۱۸۹۲ میلادی بازمی‌گردد که وجود نفت در غرب و جنوب‌غربی ایران را تأیید کرد. مذاکرات با واسطه‌گری آنتوان کتابچی خان، مدیر گمرکات ایران، و حمایت وزارت خارجه انگلیس انجام شد و شامل پرداخت رشوه‌های هنگفت به درباریان ایرانی بود.

از مفاد کلیدی می‌توان به پرداخت ۲۰ هزار پوند نقد و سهام معادل به دولت ایران، ۱۶ درصد سود خالص سالانه، معافیت‌های گمرکی و مالیاتی، واگذاری زمین‌های بایر رایگان، و الزام به تأسیس شرکت در دو سال اشاره کرد. دارسی با مشکلات مالی مواجه شد و امتیاز را به سندیکای امتیازات واگذار کرد. کشف نفت در مسجدسلیمان در ۲۶ مه ۱۹۰۸ میلادی منجر به تشکیل شرکت نفت ایران و انگلیس در ۱۴ آوریل ۱۹۰۹ میلادی گردید.

این قرارداد تأثیرات عمیقی بر اقتصاد و سیاست ایران داشت، از جمله وابستگی اقتصادی، نفوذ سیاسی انگلیس، و اختلافات بر سر پرداخت سهم ایران. شرکت به تعهدات عمل نکرد و از پرداخت کامل سود خودداری ورزید. در نهایت، رضا شاه در ۲۶ نوامبر ۱۹۳۲ میلادی (۵ آذر ۱۳۱۱ هـ.ش) آن را لغو کرد، که منجر به شکایت انگلیس به جامعه ملل و انعقاد قرارداد جدید در سال ۱۹۳۳ میلادی شد. این قرارداد به عنوان نمادی از استعمار اقتصادی، زمینه‌ساز نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران در سال ۱۹۵۱ میلادی گردید.

زمینه تاریخی و زندگی ویلیام ناکس دارسی

ویلیام ناکس دارسی در سال ۱۸۴۹ م، در نیوتون ابوت دونشایر انگلستان متولد شد. او دوره دبیرستان را در لندن گذراند و در ۱۷ سالگی همراه پدرش، که وکیل بود، به راکهمپتون کوینزلند استرالیا مهاجرت کرد. دارسی حقوق خواند و در دفتر پدرش کار کرد، اما در سال ۱۸۸۲ م، به استخراج طلا علاقه‌مند شد و ثروت هنگفتی به دست آورد. در سال ۱۸۸۶ م، با این ثروت به انگلستان بازگشت.

دارسی در سال ۱۹۰۱، با آنتوان کتابچی خان، ارمنی ترکیه‌ای و مدیر گمرکات ایران، آشنا شد که دوست نزدیک امین‌السلطان صدراعظم بود. کتابچی پس از آگاهی از منابع نفتی ایران، دارسی را برای سرمایه‌گذاری ترغیب کرد. دارسی زمین‌شناسانی مانند برلز و دالتون را برای بررسی به ایران فرستاد و گزارش آن‌ها وجود نفت در کرمانشاه و خوزستان را تأیید کرد.

در اواخر قرن نوزدهم، با کشف نفت در پنسیلوانیا در سال ۱۸۵۹، نفت به منبع انرژی اصلی تبدیل شد و اقتصاد ایران را وابسته کرد. امتیاز دارسی نقطه عطفی در روابط خارجی ایران قاجار بود و بر سیاست داخلی و خارجی تأثیر گذاشت.[۱][۲]

مذاکرات و انعقاد قرارداد

هیئت باستان‌شناسی فرانسوی به ریاست ژاک دمورگان در سال ۱۸۹۱، برای کاوش به ایران آمد و به رگه‌های نفت در چاه سرخ (سیاه سرخ) نزدیک قصرشیرین برخورد. گزارش آن‌ها در مجله سالنامه معادن فرانسه منتشر شد و کتابچی خان را به فکر کسب امتیاز انداخت. او با سر هنری دراموند وولف، وزیرمختار پیشین انگلیس، مذاکره کرد و دارسی را معرفی نمود.

مذاکرات در پاریس و لندن بین دارسی، وولف و کتابچی انجام شد. کتابچی امتیاز خود را به ۵۰ هزار پوند به دارسی فروخت. وزارت خارجه انگلیس به سر آرتور هاردینگ، وزیرمختار در تهران، دستور داد بدون تحریک روس‌ها، امتیاز جنوب را برای تبعه انگلیسی تحصیل کند. نماینده دارسی، آلفرد ماریوت، با وساطت کتابچی و رشوه به امین‌السلطان و درباریان، راه را هموار کرد.

در ۲۸ مه ۱۹۰۱ (۹ صفر ۱۳۱۹ قمری / ۷ خرداد ۱۲۸۰ خورشیدی)، مظفرالدین شاه قرارداد را امضا کرد. طرفین: دولت ایران (مظفرالدین شاه، امین‌السلطان، مشیرالدوله، مهندس‌الممالک) و دارسی (با نماینده ماریوت). دارسی حدود ۴۹ هزار پوند (۱۹ هزار نقد و ۳۰ هزار سهام) به مقامات ایرانی رشوه داد.[۳][۱]

مفاد قرارداد دارسی

حقوق اکتشاف و استخراج

دولت ایران امتیاز انحصاری اکتشاف، کشف، استخراج، توسعه و فروش گاز طبیعی، نفت، قیر و موم طبیعی را در تمام قلمرو ایران (به استثنای ولایات آذربایجان، گیلان، مازندران، خراسان و استرآباد) برای ۶۰ سال به دارسی واگذار کرد. دارسی حق کشیدن لوله‌ها از منابع به خلیج فارس و شاخه‌های توزیع را داشت.

دارسی مکلف به اعزام متخصصان بدون تأخیر برای اکتشاف بود و اگر گزارش‌ها مساعد باشد، تجهیزات استخراج را می‌فرستاد. معادن خاص شوشتر، قصرشیرین و دالکی بوشهر نیز واگذار شد.

جنبه‌های مالی و پرداخت‌ها

دارسی متعهد به تأسیس شرکت در دو سال شد و یک ماه پس از آن، ۲۰ هزار پوند نقد و ۲۰ هزار پوند سهام به دولت پرداخت می‌کرد. شرکت‌ها ۱۶ درصد سود خالص سالانه را به دولت می‌پرداختند. علاوه بر آن، سالانه ۲۰۰۰ تومان برای معادن خاص پرداخت می‌شد.

تمام زمین‌ها، محصولات و تجهیزات ورودی از مالیات و گمرک معاف بودند. کمیسیونر دولت سالانه ۱۰۰۰ پوند حقوق دریافت می‌کرد.

واگذاری زمین‌ها و محدودیت‌ها

زمین‌های بایر رایگان واگذار می‌شد و زمین‌های دایر به قیمت عادلانه خریداری می‌گردید. اماکن مقدس در شعاع ۲۰۰ ذرع مستثنی بودند. کارکنان باید ایرانی باشند جز مهندسان و مدیران. در مناطق محلی استفاده‌کننده از نفت، مقدار قبلی رایگان تأمین می‌شد.

دولت امنیت را تضمین می‌کرد و دارسی حق مطالبه خسارت نداشت. در پایان ۶۰ سال، تمام دارایی‌ها بدون غرامت به دولت بازمی‌گشت. اگر شرکت در دو سال تأسیس نشود، امتیاز باطل می‌شد. اختلافات به حکمیت دو قاضی (و قاضی سوم اگر لازم) ارجاع می‌گردید. متن فرانسوی اولویت داشت.[۴]

عملیات اکتشاف و کشف نفت

دارسی رینولدز را با حفاران لهستانی به چاه سرخ فرستاد. حفاری از پاییز ۱۹۰۲ میلادی (۱۳۲۰ قمری) آغاز شد اما به دلیل ناامنی و مزاحمت عشایر کند پیش رفت. در تابستان ۱۹۰۳ میلادی (۱۳۲۱ قمری)، چاه اول در ۵۰۷ متری به نفت رسید اما به دلیل کمی نفت و فاصله زیاد تا خلیج فارس متوقف شد.

دارسی با مشکلات مالی مواجه شد و مذاکراتی با شرکت‌های فرانسوی و آمریکایی کرد. در سال ۱۹۰۵، سندیکای امتیازات با شرکت نفت برمه و لرد استراتکونا تشکیل شد. حفاری در رامهرمز و سپس مسجدسلیمان ادامه یافت اما بختیاری‌ها مانع شدند. قراردادی با بختیاری‌ها برای ۳ درصد سهام و حفاظت منعقد شد.

در ۲۶ مه ۱۹۰۸ (۲۴ ربیع‌الآخر ۱۳۲۶ قمری)، چاه اول مسجدسلیمان در ۳۶۰ متری به نفت عظیم رسید. این کشف نفت خاورمیانه را بنیان گذاشت و نفوذ انگلیس را افزایش داد.[۱]

تشکیل شرکت و عملیات اولیه

در آوریل ۱۹۰۹، شرکت نفت ایران و انگلیس با سرمایه ۲ میلیون پوند تشکیل شد و جایگزین سندیکا گردید. بیشتر سهام متعلق به شرکت نفت برمه بود. تا سال ۱۹۱۴ میلادی، ۳۱ چاه در مسجدسلیمان حفر شد. پالایشگاه آبادان در سال ۱۹۱۲، با ظرفیت ۱۲۰ هزار تن سالانه ساخته شد.

در جنگ جهانی اول، انگلیس سربازان هندی را برای حفاظت فرستاد. شرکت امنیت را مختل دید و پرداخت‌ها را متوقف کرد.[۱][۳] )

تأثیرات اقتصادی و سیاسی

قرارداد دارسی، قرارداد نفت را با سیاست درآمیخت و اقتصاد ایران را وابسته کرد. کشف نفت وابستگی ایجاد کرد و نفوذ انگلیس را پایدار نمود. اختلافات شامل عدم پرداخت ۱۶ درصد سود، معافیت گمرکی، واگذاری زمین‌ها، و استخدام خارجی‌ها بود. شرکت با بختیاری‌ها قرارداد داخلی امضا کرد که دولت آن را مخالف منافع دانست.[۳]

شرکت به تعهدات عمل نکرد: محدود به خوزستان، عدم ساخت کارخانه در ایران، عدم پرداخت مالیات، عدم سهیم کردن ایران در شرکت‌های تابعه، و عدم مشارکت نمایندگان ایران. این تخلفات زمینه لغو را فراهم کرد.[۵]

لغو قرارداد و رویدادهای بعدی

در نوامبر ۱۹۳۲ میلادی (۵ آذر ۱۳۱۱ خورشیدی)، رضا شاه قرارداد را لغو کرد و مجلس تصویب نمود. انگلیس به جامعه ملل شکایت کرد. با وساطت، قرارداد ۱۹۳۳ میلادی (اردیبهشت ۱۳۱۲ خورشیدی) جایگزین شد.[۳]

تفاوت‌های قرارداد ۱۹۳۳ با دارسی

مدت دارسی تا سال ۱۹۶۱ (۲۸ سال باقی‌مانده) بود اما قرارداد ۱۹۳۳ آن را ۳۲ سال تمدید کرد. سهم ایران در دارسی ۱۶ درصد کل سود بود اما در قرارداد ۱۹۳۳، ۴ شیلینگ به ازای هر تن و ۲۰ درصد اضافه درآمد (حداقل ۷۵۰ هزار پوند) فقط از شرکت اصلی. قرارداد دارسی فقط خشکی را شامل می‌شد اما قرارداد ۱۹۳۳ آب‌های ساحلی را افزود. در قرارداد دارسی، دارایی‌ها بدون غرامت بازمی‌گشت اما در قرارداد ۱۹۳۳، ایران از حق اعراض کرد. در قرارداد ۱۹۳۳ امتیازات اضافی مانند معادن و راه‌آهن به انگلیس داد.[۶]

قرارداد ۱۹۳۳ موقعیت انگلیس را تحکیم کرد و ایران امتیازات ناچیزی گرفت. این زمینه‌ساز نهضت ملی شدن نفت در سال ۱۹۵۱ میلادی شد.[۲]

منابع:

  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ دارسی امتیاز - دانشنامه جهان اسلام
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ امتیاز نفت دارسی، از نگاه اسناد موجود در مرکز اسناد وزارت امور خارجه - مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ دارسی، قرارداد - مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی
  4. ↑ امتيازنامه دارسی - تألیف دکتر عبدالحسین شیروی
  5. ↑ بررسی قرارداد نفت دارسی براساس اسناد نویافته - تألیف ناهید کشتمند و شمس‌الدین امرایی
  6. ↑ تفاوت‌های قرارداد 1933 با قرارداد دارسی - پژوهشکده تاریخ معاصر
برگرفته از «https://www.iran-pedia.org/w/index.php?title=کاربر:Khosro/صفحه_تمرین1&oldid=82673»