کاربر:Khosro/صفحه تمرین NOINDEX: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش برچسبها: برگرداندهشده ویرایشگر دیداری |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۴۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|بندانگشتی|1148x1148px]] | [[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|بندانگشتی|1148x1148px]] | ||
{{جعبه اطلاعات سیاستمدار | {{جعبه اطلاعات سیاستمدار | ||
| نام = | | نام = مریم عمید سمنانی | ||
| تصویر = | | تصویر = مریم عمید؛1.jpg | ||
| شرح تصویر = | | شرح تصویر = مریم عمید (مزینالسلطنه) | ||
| نام کامل = | | نام کامل = | ||
| معروف به = | | معروف به = مزینالسلطنه | ||
| نام مستعار = | | نام مستعار = | ||
| زادروز = | | زادروز = ۱۲۶۱ خورشیدی (۱۸۸۲ میلادی) | ||
| شهر تولد = | | شهر تولد = سمنان | ||
| کشور تولد = | | کشور تولد = ایران | ||
| تاریخ مرگ = | | تاریخ مرگ = شهریور ۱۲۹۸ خورشیدی (۱۹۱۹ میلادی) | ||
| شهر مرگ = | | شهر مرگ = سمنان | ||
| کشور مرگ = | | کشور مرگ = ایران | ||
| نام همسر = | | نام همسر = حسینقلی میرزا عمادالسلطنه سالور (ازدواج اول، جدا شد) | ||
| فرزندان = | قوامالحکما (ازدواج دوم) | ||
| فرزندان = دو فرزند (از دو ازدواج) | |||
| تحصیلات = تحصیلات | | تحصیلات = تحصیلات اولیه نزد پدر، زبان فرانسه | ||
| دین = اسلام | | دین = اسلام | ||
| حزب سیاسی = | | حزب سیاسی = | ||
| سمت = | | سمت = مدیر و صاحبامتیاز روزنامه شکوفه | ||
| پستهای قبلی = | مؤسس و مدیر مدرسه دخترانه مزینیه | ||
| فعالیتها = | بازرس امتحانات مدارس دخترانه | ||
| پستهای قبلی = | |||
| فعالیتها = روزنامهنگاری زنان، آموزش دختران، ترویج صنایع دستی، تحریم کالاهای خارجی، عضویت در انجمن همت خواتین | |||
| قبل از = | | قبل از = | ||
| بعد از = | | بعد از = | ||
| خط ۲۷: | خط ۲۹: | ||
| امضا = | | امضا = | ||
| زیرنویس = | | زیرنویس = | ||
}} | |image_size=270پیکسل}} | ||
''' | '''مریم عمید سمنانی'''، (متولد سال ۱۲۶۱ هـ.ش، سمنان - درگذشته شهریور ۱۲۹۸ هـ.ش، سمنان) ملقب به مزینالسلطنه، یکی از زنان روشنفکر و پیشگام در دوران قاجار و نخستین روزنامهنگار ایرانی بود. او تنها دختر میر سید رضی سمنانی، ملقب به رئیسالاطبا و پزشک قشون [[ناصرالدین شاه]]، و خواهر میرزا ابراهیم عمیدالسلطنه، نخستین نماینده سمنان و شاهرود در مجلس شورای ملی، بهشمار میرفت. مریم عمید تحصیلات اولیه خود را نزد پدر فرا گرفت و سپس زبان فرانسه و عکاسی را آموخت. در سن ۱۶ سالگی با حسینقلی میرزا عمادالسلطنه سالور، از شاهزادگان قاجار، ازدواج کرد اما پس از یک سال جدا شد و این تجربه او را به مخالف سرسخت ازدواج زودهنگام و اجباری دختران تبدیل کرد. او هفت سال بعد با قوامالحکما، روشنفکری که مشوق فعالیتهای فرهنگیاش بود، ازدواج کرد اما چند سال پس از آن، همسرش درگذشت و او به تنهایی سرپرستی دو فرزند خود را بر عهده گرفت. | ||
مریم عمید در سال ۱۲۹۱، مدرسه دخترانه مزینیه را با دو شعبه دارالعلم (برای آموزش علوم مانند خواندن، نوشتن، ریاضیات، جغرافیا و زبانهای خارجی) و دارالصنایع (برای آموزش هنرهای دستی مانند قالیبافی، جوراببافی و زردوزی) تأسیس کرد. برای تشویق خانوادهها، در ازای هر دو دانشآموز شهریهپرداز، یک دانشآموز را رایگان ثبتنام میکرد و از والدین تعهد میگرفت که فرزندانشان تا پایان دوره تحصیل را ترک نکنند. او بازرس امتحانات مدارس دخترانه بود و خواستار یکسانسازی برنامه درسی مدارس، تربیت معلمان و بودجه دولتی برای مدارس دخترانه شد. | |||
مریم عمید در سال ۱۲۹۲ ش (۱۹۱۳ میلادی)، نشریه شکوفه را به عنوان دومین نشریه زنان ایران منتشر کرد، پس از تعطیلی هفتهنامه دانش توسط معصومه کحال در سال ۱۲۸۹. شکوفه با تمرکز بر اخلاقیات، ادبیات، بهداشت کودکان، خانهداری، تربیت دختران و تصفیه اخلاق زنان، هر ۱۵ روز یک بار در چهار صفحه منتشر میشد. از سال دوم، رنگ سیاسی-انتقادی گرفت و به مسائل استقلال ملی، مبارزه با نفوذ خارجیان، مشکلات اقتصادی و اجتماعی پرداخت. کاریکاتورهای انتقادی در صفحه آخر، لحن طنزآمیز و اخبار زنان جهان مانند مقایسه زنان اروپایی و ایرانی از ویژگیهای آن بود. مزینالسلطنه یکی از اعضای اصلی انجمن همت خواتین بود که به تحریم کالاهای خارجی و ترویج هنرهای دستی میپرداخت و نقش مؤثری در گسترش آن داشت. | |||
مریم عمید برای ادامه انتشار شکوفه، حتی استکانهای نقره خود را فروخت و تمام داراییاش را صرف کارهای فرهنگی کرد. مزینالسلطنه در شهریور ۱۲۹۸ خورشیدی (۱۹۱۹ میلادی) بر اثر سکته قلبی در سمنان درگذشت و انتشار شکوفه متوقف شد. فعالیتهای او در آموزش و روزنامهنگاری، نقش مهمی در آگاهی زنان و [[جنبش مشروطه ایران]] ایفا کرد و میراثی ماندگار برای حضور زنان در عرصههای اجتماعی به جا گذاشت.<ref name=":0">[https://www.karkhanedar.com/%D9%85%D8%B1%DB%8C%D9%85-%D8%B9%D9%85%DB%8C%D8%AF-%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%86-%D8%B2%D9%86-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C/ مریم عمید اولین زن روزنامهنگار ایرانی - کارخانهدار]</ref><ref name=":1">[https://tarikhema.org/contemporary/iran-after-islam/qajarian/145087/%D9%85%D8%B1%DB%8C%D9%85-%D8%B9%D9%85%DB%8C%D8%AF%D8%8C-%D8%B2%D9%86%DB%8C-%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%A7/ مریم عمید؛ زنی از عهد قجری که تأثیر بسزایی در فرهنگسازی ایران داشت! - تاریخ ما]</ref><ref name=":2">[https://iranwire.com/fa/jinac/28029/ مزین السلطنه؛ زنی که برای انتشار روزنامه اش، استکانهای نقره خود را فروخت - ایران وایر]</ref><ref name=":3">[https://journalismisnotacrime.com/fa/wall/mozaian_s/ مریم عمید سمنانی ملقب به مزینالسلطنه - خبرنگاری جرم نیست]</ref><ref name=":4">[https://iranwire.com/en/women/118907-iranian-influential-women-mozayan-ol-saltaneh-1882-1919/ زنان تأثیرگذار ایرانی: مزینالسلطنه - ایران وایر انگلیسی]</ref><ref name=":5">[https://jinhaagency.com/fa/zndgy-namh/mrym-myd-rwznamhngar-38438 مریم عمید، مزینالسلطنهی ایران - خبرگزاری زن]</ref><ref name=":6">[https://www.asriran.com/fa/news/913944/%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D8%AF%DB%80-%D9%81%D8%B1%DB%8C%D8%AF%D9%87-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%DB%80-%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%B2%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C جریدۀ فریده؛ نگاهی به کارنامۀ نخستین روزنامهنگار زن ایرانی - عصر ایران]</ref><ref name=":7">[https://www.tebyan.net/news/331155/%D8%AE%D8%A8%D8%B1%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D9%86%D8%A7%D9%85%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%B4%D8%AF خبرنگارانی که نامشان ماندگار شد - تبیان]</ref> | |||
== زندگی اولیه و آموزش == | |||
مریم عمید سمنانی، ملقب به مزینالسلطنه، در سال ۱۲۶۱ خورشیدی در سمنان متولد شد. او تنها دختر میر سید رضی سمنانی، ملقب به رئیسالاطبا و پزشک قشون ناصرالدین شاه، بود و خواهر میرزا ابراهیم عمیدالسلطنه، نخستین نماینده سمنان و شاهرود در مجلس شورای ملی بهشمار میرفت.<ref name=":0" /> | |||
تحصیلات اولیه او نزد پدرش انجام گرفت و پس از آن، ضمن ادامه تحصیل، زبان فرانسه و عکاسی را فرا گرفت. حضور در خانوادهای تحصیلکرده و باسواد، او را با تحولات اجتماعی و فرهنگی جامعه و جهان آن روزگار آشنا کرد و ذهنی جستجوگر و علاقهمند به علوم جدید برایش ایجاد نمود.<ref name=":1" /> | |||
در دورانی که ناصرالدین شاه از سواد زنان دل خوشی نداشت و برخی همسرانش سواد خود را پنهان میکردند، مریم عمید در چنین فضایی پیشقدم فعالیتهای فرهنگی شد.<ref name=":2" /> | |||
== ازدواجها و خانواده == | |||
مریم عمید در سن ۱۶ سالگی با حسینقلی میرزا عمادالسلطنه سالور، از شاهزادگان قاجار، ازدواج کرد اما پس از یک سال، به دلیل عدم توافق، از او جدا شد و این تجربه او را به یکی از مخالفان سرسخت ازدواج زودهنگام و اجباری دختران تبدیل کرد.<ref name=":3" /> | |||
او هفت سال بعد، با قوامالحکما، یکی از روشنفکران آن زمان که مشوق کارهای فرهنگیاش بود، ازدواج کرد اما چند سال پس از آن، همسرش درگذشت و او به تنهایی سرپرستی دو فرزندی که از دو ازدواج خود داشت، بر عهده گرفت. آموزش علم و باسواد شدن زنان، دغدغهای بود که هیچگاه او را رها نکرد.<ref name=":4" /> | |||
اطرافیان نقل میکنند که وقتی به او خبر دادند پسرش را در مدرسه فلک کردهاند، به وزارت معارف رفت و به این رسم اعتراض کرد تا جایی که فلک کردن از مدارس حذف شد.<ref name=":0" /> | |||
== فعالیتهای آموزشی == | |||
== | === تأسیس مدرسه مزینیه === | ||
در سال ۱۲۹۱ خورشیدی، مریم عمید مدرسه دخترانه مزینیه را تأسیس کرد. به دلیل شرایط مردسالار و عدم رغبت خانوادهها به آموزش دختران، برای تشویق تحصیل، در مقابل ثبتنام دو دانشآموز شهریهپرداز، یک دانشآموز را رایگان ثبتنام میکرد و از والدین تعهد میگرفت که فرزندانشان تا پایان دوره تحصیل را ترک نکنند.<ref name=":5" /> | |||
مدرسه مزینیه دو شعبه داشت: دارالعلم، که علوم مختلف از خواندن و نوشتن تا ریاضیات، جغرافیا، تاریخ، عربی، فرانسه و هندسه در آن تدریس میشد و شرط قبولی، موفقیت در امتحان وزارت معارف بود؛ این شعبه در کنار باغ آصفالدوله قرار داشت.<ref name=":1" /> | |||
دارالصنایع، که به آموزش هنرهای دستی مانند خیاطی، قالیبافی، جوراببافی، زردوزی و توربافی اختصاص داشت و در محله آبمنگل واقع بود. معلمان این مدارس، تحصیلکرده و از هنرمندان زمان خود بودند؛ برای مثال، رئیس شعبه خیاطی، خانم خانزاده بود که طراحی، نقاشی و خیاطی را در پاریس آموخته بود.<ref name=":0" /> | |||
=== نقش در آموزش عمومی === | |||
مریم عمید بازرس امتحانات کلیه مدارس دخترانه بود و در جلسات امتحان شرکت میکرد. او نخستین کسی بود که خواستار یکسان شدن برنامه درسی مدارس شد و اعتقاد داشت مدارس دخترانه باید دولتی باشند تا وزارت معارف بودجهای برای آنها منظور کند و مدیران زیر بار فشارهای مالی تعطیل نشوند.<ref name=":2" /> | |||
روزنامه شکوفه پر از انتقادهای او به وزارت معارف از وضع مدارس دخترانه بود و پیشنهادهایی مانند ایجاد آموزشگاه برای تربیت معلمان و تخصیص بودجه برای مدارس دولتی دخترانه ارائه داد.<ref name=":6" /> | |||
== فعالیتهای روزنامهنگاری == | |||
[[پرونده:رونامه شکوفه.jpg|جایگزین=روزنامه شکوفه|بندانگشتی|360x360پیکسل|روزنامه شکوفه]] | |||
== | === انتشار نشریه شکوفه === | ||
در سال ۱۲۹۲ خورشیدی (۱۹۱۳ میلادی)، نزدیک به هشت دهه پس از نخستین روزنامه در ایران، مریم عمید نشریه شکوفه را به عنوان نخستین روزنامه زنان منتشر کرد، در حالی که هفتهنامه دانش توسط معصومه کحال در سال ۱۲۸۹ خورشیدی هفتهای یک بار در هشت صفحه با چاپ سربی منتشر میشد و پس از یک سال متوقف گردید.<ref name=":3" /> | |||
روزنامه شکوفه با پیام «باد آمد و بوی عنبر آورد/ بادام، شکوفه بر سر آورد» زیر لوگو منتشر شد. مریم عمید در شماره اول نوشت: هیچ مملکتی پا به دایره تمدن نگذاشت مگر بوسیله روزنامه که افکار را تنقید میکند، زندگانی، تجارت، زراعت و معرفت را نشان میدهد و زنان را از خواب غفلت بیدار مینماید تا از ذلت جهل به عزت علم برسند.<ref name=":2" /> | |||
روزنامه شکوفه در دو سطر زیر عنوان معرفی شد: صاحبه امتیاز و مدیر مسئوله مزینالسلطنه صبیه مرحوم آقا میرزا سید رضی رئیسالاطبا، روزنامهای اخلاقی، ادبی، حفظالصحه اطفال، خانهداری، بچهداری، مسلک مستقیمش تربیت دوشیزگان و تصفیه اخلاق زنان راجع به مدارس نسوان، عجالتاً گاهی دو نمره طبع میشود.<ref name=":7" /> | |||
روزنامه | |||
==== ویژگیها و محتوای روزنامه شکوفه ==== | |||
روزنامه شکوفه دومین نشریه ویژه زنان پس از هفتهنامه دانش بود که با هدف بیداری توده زنان تأسیس شد و نام آن به خط نسخ با شعری درج گردید. در چهار صفحه با خط نسخ نوشته میشد که از شماره پنجم نستعلیق شد و از سال دوم با حروف سربی چاپ گردید؛ صفحه آخر کاریکاتور مرتبط با موضوع داشت که از سال سوم حذف شد.<ref name=":0" /> | |||
دوره انتشار را به دو قسمت تقسیم میکنند: از شماره اول تا دهم، مقالات بیشتر دربارهٔ تساوی حقوق زن و مرد، توسعه امور فرهنگی زنان، تحصیل دختران، مسائل خانواده، بهداشت و حمله به خرافهپرستی بود.<ref name=":4" /> | |||
از شماره دهم تا پایان، رنگ سیاسی-انتقادی گرفت و بحثهایی مانند استقلال ملی، مبارزه با نفوذ خارجیان، مشکلات اقتصادی، اجتماعی و عقبماندگی جامعه ایران و انتقاد از مسئولان را در دستور کار قرار داد. لحن طنزآمیز، پرداختن به مسائل زنان، تحصیل دختران و مسائل سیاسی روز از ویژگیهای این روزنامه بود.<ref name=":3" /> | |||
هدف روزنامه شکوفه، آشنایی زنان با آثار ادبی، خرافهزدایی، راهنمایی خانهداری و بچهداری و بهبود روحیه زنان بود؛ با گذشت زمان، لحن تندتر شد و به انتقاد از ازدواج زودهنگام دختران، اعتراض به مداخلات ابرقدرتها و تشویق استقلال ملی پرداخت.<ref name=":2" /> | |||
شکوفه اخبار زنان جهان مانند نمایش زنانه در لندن و مقایسه زنان اروپایی با ایرانی را منعکس میکرد که نشاندهنده آگاهی نویسندگان از اوضاع بینالمللی بود.<ref name=":1" /> | |||
یکی از اقدامات مهم مریم عمید مزینالسلطنه، معرفی نامزدهای مورد قبول زنان در انتخابات دوره سوم مجلس شورای ملی بود که عواقبی داشت.<ref name=":6" /> | |||
انتشار روزنامه شکوفه واکنشهای متفاوتی داشت: برخی مدیران مدارس و وزارت معارف حمایت کردند اما عدهای آن را برای تأمین معاش مزینالسلطنه دانستند. او در پاسخ نوشت: <blockquote>«خوب بود خانمهای عالمه مطالعه میفرمودند و شاگردان را تشویق میکردند تا مثل ما تربیت نشوند.»<ref name=":4" /> </blockquote>مریم عمید همچنین نوشت: <blockquote>«سبب عقبماندگیمان از قافله تمدن فقط جهل نسوان است و بس.»<ref name=":3" /> </blockquote>قیمت اشتراک روزنامه شکوفه در تهران هشت قران، ششماهه دو قران، تکنمره صد دینار، شهرستانها هشت قران و خارجه شش فرانک بود؛ هر ۱۵ روز چاپ میشد اما با جنگ جهانی اول، نامنظم گردید و تا مرگ مزینالسلطنه (شش سال) ادامه یافت.<ref name=":2" /> | |||
== عضویت در انجمن همت خواتین == | |||
مریم عمید مزینالسلطنه یکی از اعضای اصلی انجمن همت خواتین، متشکل از فعالان حقوق زنان، بود که به ترویج کالاهای داخلی، فراگیری هنرهای دستی توسط زنان و کسب تربیت، علم و هنر میپرداخت.<ref name=":1" /> | |||
انجمن توسط مدیران مدارس دخترانه به ریاست نورالدجی تأسیس شد و مریم عمید نقش مؤثری در معرفی و گسترش فعالیتهای آن داشت. یکی از اهداف، تحریم اجناس خارجی و منع واردات بود؛ تحریم منسوجات خارجی قرار شد تمام مدارس دخترانه از پارچههای ایرانی استفاده کنند و متخلف اخراج شود؛ ظرف یک ماه نزدیک به پنج هزار نفر پیوستند.<ref name=":5" /> | |||
از شماره دهم شکوفه، روزنامه ارگان انجمن شد و مسائل استقلال ملی و مبارزه با خارجیان را بحث کرد. مریم عمید فعالیتها و سخنرانیهای انجمن را در شکوفه انعکاس میداد و نقش بسزایی در گسترش تفکر آن داشت.<ref name=":0" /> | |||
== | == دیدگاهها و تلاشهای فرهنگی == | ||
مریم عمید زن روشنفکری بود که فعالیتهای اجتماعیاش او را به چهرهای مبارز در دوره مشروطه تبدیل کرد. او در راه توسعه و ادامه انتشار روزنامه، از هیچ کوششی دریغ نکرد؛ حتی تمام استکانهای نقره خود را فروخت تا مخارج چاپ شکوفه را بپردازد و تمام اموال و دارایی خود را صرف کارهای اجتماعی و فرهنگی کرد.<ref name=":2" /> | |||
او در کنار مقالات برای آموزش زنان، پیامهایی برای مردان داشت و آنها را به احترام به زنان تشویق میکرد و زن و مرد را در زندگی همراه یکدیگر میدید. مبارزه با خرافات و عقاید عقبافتاده در میان زنان از مباحث مهم بود؛ وضعیت زنان اروپا را مطرح کرد و آن را راه آگاهی زنان ایران دانست.<ref name=":7" /> | |||
شکوفه بیشتر در مدارس دخترانه میان مدیران، آموزگاران و دانشآموزان انتشار مییافت و تأثیر مستقیم آن در زنان انکارناپذیر بود.<ref name=":0" /> | |||
در | == مرگ و میراث == | ||
مریم عمید مزینالسلطنه در شهریور ۱۲۹۸ خورشیدی (۱۹۱۹ میلادی)، در سفری به زادگاهش سمنان، بر اثر سکته قلبی درگذشت. با مرگ او، انتشار شکوفه متوقف شد.<ref name=":4" /> | |||
با مرگ مزینالسلطنه، نه تنها از حضور زنان در عرصههای اجتماعی کم نشد بلکه اقدامات ماندگارش شروعی برای حضور زنان دیگر شد که از اندرونیها بیرون آمدند و در عرصههای مختلف خود را نشان دادند تا نامشان ماندگار بماند.<ref name=":1" /> | |||
== منابع == | |||
== منابع | |||
نسخهٔ کنونی تا ۳۰ نوامبر ۲۰۲۵، ساعت ۲۲:۱۰
 مریم عمید (مزینالسلطنه) | |
| شناسنامه | |
|---|---|
| معروف به | مزینالسلطنه |
| زادروز | ۱۲۶۱ خورشیدی (۱۸۸۲ میلادی) |
| زادگاه | سمنان، ایران |
| تاریخ مرگ | شهریور ۱۲۹۸ خورشیدی (۱۹۱۹ میلادی) |
| محل مرگ | سمنان، ایران |
| همسر(ان) | حسینقلی میرزا عمادالسلطنه سالور (ازدواج اول، جدا شد) قوامالحکما (ازدواج دوم) |
| فرزندان | دو فرزند (از دو ازدواج) |
| تحصیلات | تحصیلات اولیه نزد پدر، زبان فرانسه |
| دین | اسلام |
| اطلاعات سیاسی | |
| سمت | مدیر و صاحبامتیاز روزنامه شکوفه
مؤسس و مدیر مدرسه دخترانه مزینیه بازرس امتحانات مدارس دخترانه |
| فعالیتها | روزنامهنگاری زنان، آموزش دختران، ترویج صنایع دستی، تحریم کالاهای خارجی، عضویت در انجمن همت خواتین |
مریم عمید سمنانی، (متولد سال ۱۲۶۱ هـ.ش، سمنان - درگذشته شهریور ۱۲۹۸ هـ.ش، سمنان) ملقب به مزینالسلطنه، یکی از زنان روشنفکر و پیشگام در دوران قاجار و نخستین روزنامهنگار ایرانی بود. او تنها دختر میر سید رضی سمنانی، ملقب به رئیسالاطبا و پزشک قشون ناصرالدین شاه، و خواهر میرزا ابراهیم عمیدالسلطنه، نخستین نماینده سمنان و شاهرود در مجلس شورای ملی، بهشمار میرفت. مریم عمید تحصیلات اولیه خود را نزد پدر فرا گرفت و سپس زبان فرانسه و عکاسی را آموخت. در سن ۱۶ سالگی با حسینقلی میرزا عمادالسلطنه سالور، از شاهزادگان قاجار، ازدواج کرد اما پس از یک سال جدا شد و این تجربه او را به مخالف سرسخت ازدواج زودهنگام و اجباری دختران تبدیل کرد. او هفت سال بعد با قوامالحکما، روشنفکری که مشوق فعالیتهای فرهنگیاش بود، ازدواج کرد اما چند سال پس از آن، همسرش درگذشت و او به تنهایی سرپرستی دو فرزند خود را بر عهده گرفت.
مریم عمید در سال ۱۲۹۱، مدرسه دخترانه مزینیه را با دو شعبه دارالعلم (برای آموزش علوم مانند خواندن، نوشتن، ریاضیات، جغرافیا و زبانهای خارجی) و دارالصنایع (برای آموزش هنرهای دستی مانند قالیبافی، جوراببافی و زردوزی) تأسیس کرد. برای تشویق خانوادهها، در ازای هر دو دانشآموز شهریهپرداز، یک دانشآموز را رایگان ثبتنام میکرد و از والدین تعهد میگرفت که فرزندانشان تا پایان دوره تحصیل را ترک نکنند. او بازرس امتحانات مدارس دخترانه بود و خواستار یکسانسازی برنامه درسی مدارس، تربیت معلمان و بودجه دولتی برای مدارس دخترانه شد.
مریم عمید در سال ۱۲۹۲ ش (۱۹۱۳ میلادی)، نشریه شکوفه را به عنوان دومین نشریه زنان ایران منتشر کرد، پس از تعطیلی هفتهنامه دانش توسط معصومه کحال در سال ۱۲۸۹. شکوفه با تمرکز بر اخلاقیات، ادبیات، بهداشت کودکان، خانهداری، تربیت دختران و تصفیه اخلاق زنان، هر ۱۵ روز یک بار در چهار صفحه منتشر میشد. از سال دوم، رنگ سیاسی-انتقادی گرفت و به مسائل استقلال ملی، مبارزه با نفوذ خارجیان، مشکلات اقتصادی و اجتماعی پرداخت. کاریکاتورهای انتقادی در صفحه آخر، لحن طنزآمیز و اخبار زنان جهان مانند مقایسه زنان اروپایی و ایرانی از ویژگیهای آن بود. مزینالسلطنه یکی از اعضای اصلی انجمن همت خواتین بود که به تحریم کالاهای خارجی و ترویج هنرهای دستی میپرداخت و نقش مؤثری در گسترش آن داشت.
مریم عمید برای ادامه انتشار شکوفه، حتی استکانهای نقره خود را فروخت و تمام داراییاش را صرف کارهای فرهنگی کرد. مزینالسلطنه در شهریور ۱۲۹۸ خورشیدی (۱۹۱۹ میلادی) بر اثر سکته قلبی در سمنان درگذشت و انتشار شکوفه متوقف شد. فعالیتهای او در آموزش و روزنامهنگاری، نقش مهمی در آگاهی زنان و جنبش مشروطه ایران ایفا کرد و میراثی ماندگار برای حضور زنان در عرصههای اجتماعی به جا گذاشت.[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸]
زندگی اولیه و آموزش
مریم عمید سمنانی، ملقب به مزینالسلطنه، در سال ۱۲۶۱ خورشیدی در سمنان متولد شد. او تنها دختر میر سید رضی سمنانی، ملقب به رئیسالاطبا و پزشک قشون ناصرالدین شاه، بود و خواهر میرزا ابراهیم عمیدالسلطنه، نخستین نماینده سمنان و شاهرود در مجلس شورای ملی بهشمار میرفت.[۱]
تحصیلات اولیه او نزد پدرش انجام گرفت و پس از آن، ضمن ادامه تحصیل، زبان فرانسه و عکاسی را فرا گرفت. حضور در خانوادهای تحصیلکرده و باسواد، او را با تحولات اجتماعی و فرهنگی جامعه و جهان آن روزگار آشنا کرد و ذهنی جستجوگر و علاقهمند به علوم جدید برایش ایجاد نمود.[۲]
در دورانی که ناصرالدین شاه از سواد زنان دل خوشی نداشت و برخی همسرانش سواد خود را پنهان میکردند، مریم عمید در چنین فضایی پیشقدم فعالیتهای فرهنگی شد.[۳]
ازدواجها و خانواده
مریم عمید در سن ۱۶ سالگی با حسینقلی میرزا عمادالسلطنه سالور، از شاهزادگان قاجار، ازدواج کرد اما پس از یک سال، به دلیل عدم توافق، از او جدا شد و این تجربه او را به یکی از مخالفان سرسخت ازدواج زودهنگام و اجباری دختران تبدیل کرد.[۴]
او هفت سال بعد، با قوامالحکما، یکی از روشنفکران آن زمان که مشوق کارهای فرهنگیاش بود، ازدواج کرد اما چند سال پس از آن، همسرش درگذشت و او به تنهایی سرپرستی دو فرزندی که از دو ازدواج خود داشت، بر عهده گرفت. آموزش علم و باسواد شدن زنان، دغدغهای بود که هیچگاه او را رها نکرد.[۵]
اطرافیان نقل میکنند که وقتی به او خبر دادند پسرش را در مدرسه فلک کردهاند، به وزارت معارف رفت و به این رسم اعتراض کرد تا جایی که فلک کردن از مدارس حذف شد.[۱]
فعالیتهای آموزشی
تأسیس مدرسه مزینیه
در سال ۱۲۹۱ خورشیدی، مریم عمید مدرسه دخترانه مزینیه را تأسیس کرد. به دلیل شرایط مردسالار و عدم رغبت خانوادهها به آموزش دختران، برای تشویق تحصیل، در مقابل ثبتنام دو دانشآموز شهریهپرداز، یک دانشآموز را رایگان ثبتنام میکرد و از والدین تعهد میگرفت که فرزندانشان تا پایان دوره تحصیل را ترک نکنند.[۶]
مدرسه مزینیه دو شعبه داشت: دارالعلم، که علوم مختلف از خواندن و نوشتن تا ریاضیات، جغرافیا، تاریخ، عربی، فرانسه و هندسه در آن تدریس میشد و شرط قبولی، موفقیت در امتحان وزارت معارف بود؛ این شعبه در کنار باغ آصفالدوله قرار داشت.[۲]
دارالصنایع، که به آموزش هنرهای دستی مانند خیاطی، قالیبافی، جوراببافی، زردوزی و توربافی اختصاص داشت و در محله آبمنگل واقع بود. معلمان این مدارس، تحصیلکرده و از هنرمندان زمان خود بودند؛ برای مثال، رئیس شعبه خیاطی، خانم خانزاده بود که طراحی، نقاشی و خیاطی را در پاریس آموخته بود.[۱]
نقش در آموزش عمومی
مریم عمید بازرس امتحانات کلیه مدارس دخترانه بود و در جلسات امتحان شرکت میکرد. او نخستین کسی بود که خواستار یکسان شدن برنامه درسی مدارس شد و اعتقاد داشت مدارس دخترانه باید دولتی باشند تا وزارت معارف بودجهای برای آنها منظور کند و مدیران زیر بار فشارهای مالی تعطیل نشوند.[۳]
روزنامه شکوفه پر از انتقادهای او به وزارت معارف از وضع مدارس دخترانه بود و پیشنهادهایی مانند ایجاد آموزشگاه برای تربیت معلمان و تخصیص بودجه برای مدارس دولتی دخترانه ارائه داد.[۷]
فعالیتهای روزنامهنگاری
انتشار نشریه شکوفه
در سال ۱۲۹۲ خورشیدی (۱۹۱۳ میلادی)، نزدیک به هشت دهه پس از نخستین روزنامه در ایران، مریم عمید نشریه شکوفه را به عنوان نخستین روزنامه زنان منتشر کرد، در حالی که هفتهنامه دانش توسط معصومه کحال در سال ۱۲۸۹ خورشیدی هفتهای یک بار در هشت صفحه با چاپ سربی منتشر میشد و پس از یک سال متوقف گردید.[۴]
روزنامه شکوفه با پیام «باد آمد و بوی عنبر آورد/ بادام، شکوفه بر سر آورد» زیر لوگو منتشر شد. مریم عمید در شماره اول نوشت: هیچ مملکتی پا به دایره تمدن نگذاشت مگر بوسیله روزنامه که افکار را تنقید میکند، زندگانی، تجارت، زراعت و معرفت را نشان میدهد و زنان را از خواب غفلت بیدار مینماید تا از ذلت جهل به عزت علم برسند.[۳]
روزنامه شکوفه در دو سطر زیر عنوان معرفی شد: صاحبه امتیاز و مدیر مسئوله مزینالسلطنه صبیه مرحوم آقا میرزا سید رضی رئیسالاطبا، روزنامهای اخلاقی، ادبی، حفظالصحه اطفال، خانهداری، بچهداری، مسلک مستقیمش تربیت دوشیزگان و تصفیه اخلاق زنان راجع به مدارس نسوان، عجالتاً گاهی دو نمره طبع میشود.[۸]
ویژگیها و محتوای روزنامه شکوفه
روزنامه شکوفه دومین نشریه ویژه زنان پس از هفتهنامه دانش بود که با هدف بیداری توده زنان تأسیس شد و نام آن به خط نسخ با شعری درج گردید. در چهار صفحه با خط نسخ نوشته میشد که از شماره پنجم نستعلیق شد و از سال دوم با حروف سربی چاپ گردید؛ صفحه آخر کاریکاتور مرتبط با موضوع داشت که از سال سوم حذف شد.[۱]
دوره انتشار را به دو قسمت تقسیم میکنند: از شماره اول تا دهم، مقالات بیشتر دربارهٔ تساوی حقوق زن و مرد، توسعه امور فرهنگی زنان، تحصیل دختران، مسائل خانواده، بهداشت و حمله به خرافهپرستی بود.[۵]
از شماره دهم تا پایان، رنگ سیاسی-انتقادی گرفت و بحثهایی مانند استقلال ملی، مبارزه با نفوذ خارجیان، مشکلات اقتصادی، اجتماعی و عقبماندگی جامعه ایران و انتقاد از مسئولان را در دستور کار قرار داد. لحن طنزآمیز، پرداختن به مسائل زنان، تحصیل دختران و مسائل سیاسی روز از ویژگیهای این روزنامه بود.[۴]
هدف روزنامه شکوفه، آشنایی زنان با آثار ادبی، خرافهزدایی، راهنمایی خانهداری و بچهداری و بهبود روحیه زنان بود؛ با گذشت زمان، لحن تندتر شد و به انتقاد از ازدواج زودهنگام دختران، اعتراض به مداخلات ابرقدرتها و تشویق استقلال ملی پرداخت.[۳]
شکوفه اخبار زنان جهان مانند نمایش زنانه در لندن و مقایسه زنان اروپایی با ایرانی را منعکس میکرد که نشاندهنده آگاهی نویسندگان از اوضاع بینالمللی بود.[۲]
یکی از اقدامات مهم مریم عمید مزینالسلطنه، معرفی نامزدهای مورد قبول زنان در انتخابات دوره سوم مجلس شورای ملی بود که عواقبی داشت.[۷]
انتشار روزنامه شکوفه واکنشهای متفاوتی داشت: برخی مدیران مدارس و وزارت معارف حمایت کردند اما عدهای آن را برای تأمین معاش مزینالسلطنه دانستند. او در پاسخ نوشت:
«خوب بود خانمهای عالمه مطالعه میفرمودند و شاگردان را تشویق میکردند تا مثل ما تربیت نشوند.»[۵]
مریم عمید همچنین نوشت:
«سبب عقبماندگیمان از قافله تمدن فقط جهل نسوان است و بس.»[۴]
قیمت اشتراک روزنامه شکوفه در تهران هشت قران، ششماهه دو قران، تکنمره صد دینار، شهرستانها هشت قران و خارجه شش فرانک بود؛ هر ۱۵ روز چاپ میشد اما با جنگ جهانی اول، نامنظم گردید و تا مرگ مزینالسلطنه (شش سال) ادامه یافت.[۳]
عضویت در انجمن همت خواتین
مریم عمید مزینالسلطنه یکی از اعضای اصلی انجمن همت خواتین، متشکل از فعالان حقوق زنان، بود که به ترویج کالاهای داخلی، فراگیری هنرهای دستی توسط زنان و کسب تربیت، علم و هنر میپرداخت.[۲]
انجمن توسط مدیران مدارس دخترانه به ریاست نورالدجی تأسیس شد و مریم عمید نقش مؤثری در معرفی و گسترش فعالیتهای آن داشت. یکی از اهداف، تحریم اجناس خارجی و منع واردات بود؛ تحریم منسوجات خارجی قرار شد تمام مدارس دخترانه از پارچههای ایرانی استفاده کنند و متخلف اخراج شود؛ ظرف یک ماه نزدیک به پنج هزار نفر پیوستند.[۶]
از شماره دهم شکوفه، روزنامه ارگان انجمن شد و مسائل استقلال ملی و مبارزه با خارجیان را بحث کرد. مریم عمید فعالیتها و سخنرانیهای انجمن را در شکوفه انعکاس میداد و نقش بسزایی در گسترش تفکر آن داشت.[۱]
دیدگاهها و تلاشهای فرهنگی
مریم عمید زن روشنفکری بود که فعالیتهای اجتماعیاش او را به چهرهای مبارز در دوره مشروطه تبدیل کرد. او در راه توسعه و ادامه انتشار روزنامه، از هیچ کوششی دریغ نکرد؛ حتی تمام استکانهای نقره خود را فروخت تا مخارج چاپ شکوفه را بپردازد و تمام اموال و دارایی خود را صرف کارهای اجتماعی و فرهنگی کرد.[۳]
او در کنار مقالات برای آموزش زنان، پیامهایی برای مردان داشت و آنها را به احترام به زنان تشویق میکرد و زن و مرد را در زندگی همراه یکدیگر میدید. مبارزه با خرافات و عقاید عقبافتاده در میان زنان از مباحث مهم بود؛ وضعیت زنان اروپا را مطرح کرد و آن را راه آگاهی زنان ایران دانست.[۸]
شکوفه بیشتر در مدارس دخترانه میان مدیران، آموزگاران و دانشآموزان انتشار مییافت و تأثیر مستقیم آن در زنان انکارناپذیر بود.[۱]
مرگ و میراث
مریم عمید مزینالسلطنه در شهریور ۱۲۹۸ خورشیدی (۱۹۱۹ میلادی)، در سفری به زادگاهش سمنان، بر اثر سکته قلبی درگذشت. با مرگ او، انتشار شکوفه متوقف شد.[۵]
با مرگ مزینالسلطنه، نه تنها از حضور زنان در عرصههای اجتماعی کم نشد بلکه اقدامات ماندگارش شروعی برای حضور زنان دیگر شد که از اندرونیها بیرون آمدند و در عرصههای مختلف خود را نشان دادند تا نامشان ماندگار بماند.[۲]
منابع
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ ۱٫۵ ۱٫۶ مریم عمید اولین زن روزنامهنگار ایرانی - کارخانهدار
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ ۲٫۵ مریم عمید؛ زنی از عهد قجری که تأثیر بسزایی در فرهنگسازی ایران داشت! - تاریخ ما
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ ۳٫۴ ۳٫۵ ۳٫۶ مزین السلطنه؛ زنی که برای انتشار روزنامه اش، استکانهای نقره خود را فروخت - ایران وایر
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ ۴٫۴ مریم عمید سمنانی ملقب به مزینالسلطنه - خبرنگاری جرم نیست
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ ۵٫۴ زنان تأثیرگذار ایرانی: مزینالسلطنه - ایران وایر انگلیسی
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ مریم عمید، مزینالسلطنهی ایران - خبرگزاری زن
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ جریدۀ فریده؛ نگاهی به کارنامۀ نخستین روزنامهنگار زن ایرانی - عصر ایران
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ خبرنگارانی که نامشان ماندگار شد - تبیان