|
|
| (۷۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| [[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|بندانگشتی|1148x1148px]]
| |
| {{جعبه اطلاعات مناطق تاریخی | | {{جعبه اطلاعات مناطق تاریخی |
| |نام = دارالفنون | | |نام = امیرخیز (امیره قیز به گویش تبریزی) |
| |نام بومی =
| | |تصویر = امیرخیز2.jpg |
| |زبان مادری =
| | |اندازه تصویر = 300px |
| |تصویر = دارالفنون؛3.jpg | | |عنوان = محله امیرخیز، سنگر اصلی مقاومت ستارخان در انقلاب مشروطه |
| |اندازه تصویر = 290 | | |محل = تبریز، استان آذربایجان شرقی |
| |عنوان = مدرسه دارالفنون نخستین نهاد آموزشی مدرن ایران | | |کشور = ایران |
| |روینقشه= آری
| | |منطقه = شمالغربی تبریز |
| |عرض نقشه =
| | |مختصات = ۳۸°۰۴′۵۵″ شمالی ۴۶°۱۶′۳۲″ شرقی |
| |مختصات =
| | |تاریخ شروع = دوران صفویه و پیش از آن (محله قدیمی) |
| |پارامترهای الگو coord =
| | |تاسیس = نامشخص (از محلههای تاریخی تبریز) |
| |نمایش الگو coord =
| | |کاربری ۱ = محل سکونت و پایگاه اصلی ستارخان و باقرخان در انقلاب مشروطه |
| |فرمت الگو coord =
| | |کاربری تاریخ ۱ = ۱۲۸۷–۱۲۸۸ خورشیدی (دوران مقاومت تبریز) |
| |محل = تهران، شمال شرقی میدان توپخانه سابق، خیابان ناصر خسرو | | |۱ کاربری آزاد ۱نام = رویداد مهم |
| |منطقه = | | |۱ کاربری آزاد ۱ارزش = آخرین سنگر مشروطهخواهان تبریز در برابر قوای دولتی محمدعلی شاه |
| |ارتفاع = | | |۱ کاربری آزاد ۲نام = شخصیتهای مشهور |
| |برچسب شروع = | | |۱ کاربری آزاد ۲ارزش = ستارخان (سردار ملی)، باقرخان (سالار ملی) |
| |تاریخ شروع = | | |۱ کاربری آزاد ۳نام = میراث فرهنگی |
| |شکل = مستطیل با حیاط مرکزی، کلاسها و امکانات آموزشی
| | |۱ کاربری آزاد ۳ارزش = نماد مقاومت آذربایجان و آغاز جنبش مشروطه در تبریز |
| |تاسیس = ۱۲۶۶–۱۲۶۸ ه.ق (۱۲۳۰ ه.ش)
| |
| |ساخته = محمدتقیخان معمارباشی (طراح اولیه) | |
| |ساخته شده برای = آموزش علوم و فنون جدید غربی | |
| |تخریب =
| |
| |بازسازی = ۱۳۰۴ ه.ش (نیکولاس مارکوف روسی)
| |
| |ترمیم = ۱۳۸۸–۱۳۹۸ ه.ش
| |
| |ترمیم به وسیله= وزارت آموزش و پرورش
| |
| |معمار = محمدتقیخان معمارباشی (اولیه)، نیکولاس مارکوف (بازسازی)
| |
| |معماری = سبک اروپایی مدرن (اولیه)، ترکیب با عناصر ایرانی در بازسازی
| |
| |تعداد ملاقات =
| |
| |سال ملاقات =
| |
| |کشور= ایران
| |
| |کاربری ۱ = آموزشی، نظامی، پزشکی، فرهنگی
| |
| |کاربری ۱ نام رسمی = مدرسه دارالفنون
| |
| |کاربری نوع ۱ = بنای تاریخی ملی
| |
| |کاربری معیارهای ۱ = شماره ثبت ۱۷۴۸
| |
| |کاربری تاریخ ۱ = ۱۳۶۷ ه.ش | |
| |از فهرست خارج شدن ۱ تاریخ = | |
| |کاربری ۱ بخشی از = میراث نوسازی قاجاری
| |
| |کاربری شماره ۱ = ۱۷۴۸
| |
| |۱ کاربری آزاد ۱نام = بنیانگذار
| |
| |۱ کاربری آزاد ۱ارزش = میرزا تقیخان امیرکبیر | |
| |۱ کاربری آزاد ۲نام = کاربری کنونی | |
| |۱ کاربری آزاد ۲ارزش = مرکز اسناد آموزش و پرورش، موزه آموزشی، جاذبه گردشگری | |
| |۱ کاربری آزاد ۳نام = امکان بازدید | |
| |۱ کاربری آزاد ۳ارزش = شنبه تا چهارشنبه ۹:۳۰–۱۷، پنجشنبه ۹:۳۰–۱۳، با هماهنگی قبلی | |
| }} | | }} |
| '''دارالفنون'''، (تأسیس در سال ۱۲۳۰ ه. ش، تهران) نخستین نهاد آموزشی مدرن ایران، به ابتکار میرزا تقیخان [[امیرکبیر]] در دوره [[ناصرالدین شاه]] قاجار تأسیس شد و نقش کلیدی در انتقال علوم و فنون غربی به ایران ایفا کرد. ایده تأسیس آن پس از سفر امیرکبیر به روسیه در سال ۱۲۶۴ ه.ق شکل گرفت، جایی که مدارس نوین و کارخانههای فنی را مشاهده کرد. ساخت بنا در سال ۱۲۶۶ ه. ق، در شمال شرقی میدان توپخانه تهران آغاز شد و افتتاح رسمی در ۱۳ ربیعالاول ۱۲۶۸ ه.ق (۲۳ آذر ۱۲۳۰ ه. ش) رخ داد، هرچند امیرکبیر پیش از ورود استادان اروپایی به کاشان تبعید شده بود. هدف اصلی، تربیت کادر فنی، نظامی و اداری برای نوسازی کشور بود. | | '''امیرخیز'''، محلهای قدیمی در شمال غربی تبریز، به عنوان سنگر اصلی مقاومت [[ستارخان]] در [[جنبش مشروطه ایران]] شناخته میشود. این محله نماد مقابله با استبداد [[محمد علی شاه|محمدعلی شاه]] بود و در محاصره سنگین قوای دولتی، ستارخان و یارانش ایستادگی کردند. نام امیرخیز ممکن است از طایفهای به رهبری «امیر قیز» گرفته شده باشد، هرچند برخی آن را به دلیل برخاستن ستارخان از این محله میدانند. مردان، جوانان و زنان آذربایجان به سنگرها پیوستند. ستارخان زخمی شد اما آن را پنهان کرد تا پرچم آزادی پایین نیاید. پاسخ تاریخی ستارخان به کنسول روس، که خواستار تسلیم بود، نماد غرور ملی است. امیرخیز با صنایع سنتی مانند قالیبافی و کبریتسازی، و موقعیت جغرافیایی محدود به رودخانهها و دروازه استانبول، نقش کلیدی در نهضت مشروطه ایفا کرد و میراث آن تا پارک اتابک تهران ادامه یافت. میراث امیرخیز، نفی استبداد و اعاده حقوق شهروندی است که امروز نیز الهامبخش است.<ref name=":0">[https://nasrnews.ir/detail/36463/%D8%A7%D9%85%D9%8A%D8%B1%D9%87-%D9%82%D9%8A%D8%B2-%D9%85%D8%AD%D9%84%D9%87-%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D8%AD%D9%84%D9%87-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%AE%DB%8C%D8%B2 "امیره قیز" محله سی، محله سردار ملی در تبریز - نصر نیوز]</ref><ref name=":1">[https://iranfreedom.net/%d8%a7%d9%85%db%8c%d8%b1%d8%ae%db%8c%d8%b2-%d8%aa%d8%a8%d8%b1%db%8c%d8%b2-%d8%b3%d9%86%da%af%d8%b1-%d8%a2%d8%b2%d8%a7%d8%af%db%8c-%d8%a7%db%8c%d8%b1%d8%a7%d9%86/ امیرخیز تبریز سنگر آزادی ایران! - ایران آزادی]</ref><ref name=":2">[https://ishiq.net/m%C9%99qal%C9%99/24906/%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%AD%D9%84%D9%87-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1-%D8%AE%DB%8C%D8%B2-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2-%D8%AA%D8%A7-%D9%BE%D8%A7%D8%B1%DA%A9-%D8%A7%D8%AA%D8%A7%D8%A8%DA%A9-%D8%AA%D9%87%D8%B1.html از محله امیر خیز تبریز تا پارک اتابک تهران - ایشیق]</ref> |
|
| |
|
| دارالفنون با معماری اولیه ۵۰ اتاقه و طراحی محمدتقیخان معمارباشی، شامل کلاسها، آزمایشگاه، چاپخانه، کتابخانه و سالن تئاتر بود. استادان اروپایی به سرپرستی یاکوب ادوارد پولاک (اتریش) استخدام شدند و رشتههایی مانند پیادهنظام، سوارهنظام، توپخانه، مهندسی، پزشکی، جراحی، داروسازی، معدنشناسی، علوم طبیعی، ریاضی، شیمی، فیزیک، تاریخ، جغرافیا، زبانهای فرانسه، انگلیسی و روسی تدریس گردید. نظامت اولیه با رضاقلیخان هدایت بود و دانشآموختگان در ارتش، دیوان و کارخانهها به کار گرفته شدند.
| | == موقعیت جغرافیایی و تاریخچه == |
| | [[پرونده:امیرخیز تبریز1.jpg|جایگزین=عکس فعلی امیرخیز|بندانگشتی|282x282پیکسل|عکس فعلی امیرخیز]] |
| | محله امیرخیز، که در زبان محلی «امیره قیز» نامیده میشود، یکی از محلههای قدیمی تبریز است و در شمال غربی شهر واقع شده. موقعیت آن از شمال به تلخه رود، از جنوب به میدان چای، از غرب به چوستدوزان و میدان چایی، و از شرق به کوی توکلی، مفتح و محله دوه چی محدود میشود. نام آن ممکن است از طایفهای به رهبری «امیر قیز» گرفته شده باشد، هرچند برخی آن را به دلیل برخاستن ستارخان از این محله میدانند. در تاریخ، شش مسجد در این محله ذکر شده که مسجد قصابلار معروفترین آنهاست و اخیراً نوسازی شده. جنوب محله به دروازه استانبول (استانبول قاپوسی) در خیابان فلسطین منتهی میشود. بر اساس کتاب تاریخ جغرافی دارالسلطنه تبریز نوشته نادر میرزا، آب این محله کم بوده و باغات کمی دارد؛ طایفه شالچی لار در آن مسجد و کوی دارند و کدخدای آن محمد خان فرزند آقا فتحعلی بوده. قناتهای اله وردی خان و امیر (امیرجلیل) در آن جریان دارند که آب محله را تأمین میکنند.<ref name=":0" /> |
|
| |
|
| در دوره [[محمد علی شاه|محمدعلی شاه]]، مدرسه با چالشهایی مانند کمبود بودجه و مخالفت درباریان روبرو شد، اما در مشروطه به مرکز روشنفکری تبدیل گردید. پس از تأسیس دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳ ه. ش، دارالفنون به دبیرستان تغییر یافت و در سال ۱۳۱۸، به دانشسرای مقدماتی و سپس تربیت معلم تبدیل شد. ساختمان آن در سال ۱۳۰۴، توسط نیکولاس مارکوف بازسازی شد و در سال ۱۳۶۷، به شماره ۱۷۴۸ در فهرست آثار ملی ثبت گردید. دارالفنون امروزه، به عنوان موزه آموزشی و مرکز اسناد، بازدیدکنندگان را با میراث امیرکبیر آشنا میکند.
| | == صنایع و ویژگیهای فرهنگی == |
| | از قدیم، صنایع دستی در امیرخیز رونق داشته؛ اقسام قالیهای اعلا بافته میشده که به موزههای دنیا صادر میگردید. کارخانه کبریتسازی در شرق محله، معروفترین در ایران و خاورمیانه بوده و برای مصرف داخلی و صادرات فعال است. کارگاههای جوراببافی نیز در خانهها متعدد بودند. مسجد و حمام قدیمی سردار در خروجی محله به میدان منجم قرار دارد و خانه ستارخان کنار آن بود که روسها پس از تصرف تبریز آن را با دینامیت منفجر کردند.<ref name=":0" /> |
|
| |
|
| دارالفنون در تربیت چهرههایی چون [[میرزا ملکمخان|میرزا ملکم خان]]، عبدالرحیم طالبوف و [[محمدعلی فروغی]] نقش داشت و بر [[جنبش مشروطه ایران|جنبش مشروطه]] تأثیر گذاشت. علل تأسیس آن شامل نیاز به نیروی متخصص برای استقلال فنی، رقابت با قدرتهای اروپایی، و اصلاح نظام اداری بود. تأثیرات آن در گسترش آموزش نوین، چاپ کتابهای علمی، و پایهگذاری دانشگاه تهران ماندگار است.<ref name=":0">[https://tourgardan.com/blog/detail/944/%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D9%87-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%86%D9%88%D9%86#:~:text=%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%85%D8%A7%D9%86%20%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%86%D9%88%D9%86,%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%20%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%B2%DB%8C%D9%86%20%D8%A8%D9%86%D8%A7%DB%8C%20%D9%82%D8%A8%D9%84%DB%8C%20%D8%B4%D8%AF. دارالفنون - تورگردان]</ref><ref name=":1">[https://www.cgie.org.ir/fa/article/245408/%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%86%D9%88%D9%86 دارالفنون - مرکز دائرةالمعاف بزرگ اسلامی]</ref><ref name=":2">[https://blog.faradars.org/%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%86%D9%88%D9%86/ دارالفنون، یادگار امیر کبیر؛ از تأسیس تا تحول آموزش در ایران - فرادرس]</ref><ref name=":3">[https://rch.ac.ir/article/Details?id=8992 دارالفنون - دانشنامه جهان اسلام]</ref><ref name=":4">[https://www.beytoote.com/iran/bastani/school-darul-funun.html آشنایی با مدرسه دارالفنون، نخستین دانشگاه در تاریخ ایران - بیتوته]</ref><ref name=":5">[https://education.scu.ac.ir/article_11145_2048d861f48c869ebef5e365ad2c23d9.pdf مروری بر علل تأسیس، چگونگی شکلگیری و تأثیرات مدرسه دارالفنون - آموزش و پرورش]</ref>
| | == نقش در انقلاب مشروطه و مقاومت ستارخان == |
| | امیرخیز مهمترین سنگر نبرد ستارخان با دشمنان ملت و قوای دولتی بود. در ۱۷ خرداد ۱۲۸۷، این محله در برابر تهاجم سنگین استبداد ایستاد. ستارخان در محاصره، با تنها ۱۷ یار باقیمانده، در برابر رحیم خان و نیروهای دولتی مقاومت کرد و به ترفندهای کنسول روس پاسخ منفی داد. کنسول پیشنهاد کرد بیرق روسیه را بر خانه بزند و تسلیم شود، اما ستارخان پاسخ داد: <blockquote>«من میخواهم هفت دولت به زیر بیرق ایران بیایند، من زیر بیرق بیگانه نمیروم». </blockquote>مردان، جوانان و زنان آذربایجان به سنگرها پیوستند. ستارخان زخمی شد اما آن را پنهان کرد تا پرچم آزادی پایین نیاید. انجمن تبریز با رشادتهای او قدرت گرفت و تلگراف خلع شاه را فرستاد: <blockquote>«شاه موافق مشروطیت قسم خورده اما نقض کرده؛ ملت آذربایجان او را خلع و به کنسولگریها اطلاع دهید». </blockquote>این محله تنها منطقه شمال مهران رود بود که با انقلابیون همراه شد، در حالی که محلههای دیگر مخالف بودند. مسجد ایریلی لر، درب استانبول و ایرانچیلار نقاط کلیدی نبرد بودند.<ref name=":1" /> |
|
| |
|
| == زمینههای تأسیس و علل شکلگیری == | | == ارتباط با پارک اتابک و میراث مشروطه == |
| میرزا تقیخان امیرکبیر پس از سفر به روسیه در سال ۱۲۶۴ ه. ق، ضرورت تأسیس مرکزی برای آموزش علوم جدید را احساس کرد. او در نامه به سفیر ایران در روسیه، از استخدام استادان اروپایی برای تدریس فنون نظامی و فنی سخن گفت. علل اصلی شامل نیاز به کادر متخصص برای کارخانهها، ارتش و دیوان، و جلوگیری از وابستگی به خارجیان بود.
| | امیرخیز آخرین سنگر مشروطه در برابر استبداد محمدعلی شاه بود که مجلس را در ۲ تیر ۱۲۷۸ به توپ بست. ستارخان و [[باقر خان|باقرخان]] در برابر فساد دربار قاجار، سلطه بیگانگان و غارت منابع ایستادند. نهضت تحت تأثیر روشنگران مانند میرزا فتحعلی آخوندزاده و [[عبدالرحیم طالبوف تبریزی]] بود. مطالبات [[انجمن ایالتی تبریز]] شامل تثبیت وزارتخانهها، رفع نواقص قانون اساسی و ممنوعیت شاهزادگان از وزارت بود. پس از پیروزی نسبی، سرداران به تهران رفتند اما در پارک اتابک خانهنشین شدند و توطئههای روس و انگلیس آنها را خلع سلاح کرد. میراث امیرخیز، نفی استبداد و اعاده حقوق شهروندی است که امروز نیز الهامبخش است.<ref name=":2" /> |
| | |
| === آغاز ساخت و چالشهای اولیه ===
| |
| ساخت دارالفنون در سال ۱۲۶۶ ه. ق، در زمینی به مساحت ۱۸۴۰۰ متر مربع در شمال شرقی میدان توپخانه آغاز شد. محمدتقیخان معمارباشی طراحی اولیه را انجام داد و بنا با ۵۰ اتاق، حیاط مرکزی و امکانات آموزشی ساخته شد. مخالفت درباریان و کمبود بودجه چالشهایی ایجاد کرد، اما امیرکبیر با جدیت این پروژه را پیش برد.<ref name=":0" /><ref name=":2" />
| |
| | |
| == افتتاح و ساختار آموزشی ==
| |
| مدرسه دارالفنون در ۱۳ ربیعالاول ۱۲۶۸ ه.ق (۲۳ آذر ۱۲۳۰ ه. ش) افتتاح شد، اما امیرکبیر دو روز پیش به کاشان تبعید گردید. نخستین گروه استادان اروپایی (۷ نفر از اتریش) به سرپرستی یاکوب ادوارد پولاک در ۹ ربیعالاول وارد تهران شدند و با ۴۲ دانشآموز آغاز به کار کردند. تعداد استادان به ۴۰ نفر رسید و دانشآموختگان در ارتش و دیوان به کار گرفته شدند.
| |
| | |
| === رشتههای آموزشی و نظام تحصیلی ===
| |
| رشتههای آموزشی شامل پیادهنظام، سوارهنظام، توپخانه و معدن، مهندسی، پزشکی و جراحی، داروسازی، علوم طبیعی، ریاضی، شیمی، فیزیک، تاریخ، جغرافیا، و زبانهای فرانسه، انگلیسی و روسی بود. نظام تحصیلی رایگان و شبانهروزی بود و دانشآموزان از طبقات مختلف انتخاب میشدند. چاپخانه، آزمایشگاه و کتابخانه بخشی از امکانات بودند.<ref name=":1" /><ref name=":3" />
| |
| | |
| == مدیریت و استادان برجسته ==
| |
| نظامت و مدیریت اولیه با رضاقلیخان هدایت بود و پس از او، علیقلی میرزا اعتضادالسلطنه مدیریت کرد. در دورههای بعدی، مدیران ایرانی مانند محمدحسنخان اعتمادالسلطنه و میرزا ملکم خان نظارت داشتند. مدیریت بر اساس مقررات امیرکبیر، بر کیفیت آموزشی تمرکز داشت.
| |
| | |
| استادان اروپایی مانند یاکوب پولاک (پزشکی)، آگوست کرژیژ (توپخانه)، فرانسوا کارلیان (پیادهنظام)، و نیکولا (نقاشی) نقش کلیدی داشتند. استادان ایرانی مانند میرزا زکیخان و میرزا کاظم نظامالاطباء نیز تدریس کردند. پولاک کتابهای پزشکی ترجمه کرد و بیمارستان آموزشی تأسیس نمود.<ref name=":2" /><ref name=":4" />
| |
| | |
| == تحولات تاریخی و چالشها ==
| |
| پس از برکناری امیرکبیر در سال ۱۲۶۸ ه. ق، مدرسه دارالفنون با کاهش بودجه و مخالفت درباریان روبرو شد. تعداد دانشآموزان کم گردید و برخی رشتهها تعطیل شد. با این حال، مدرسه تا دوره مشروطه به فعالیت ادامه داد و در تربیت روشنفکران نقش داشت.
| |
| | |
| === نقش در جنبش مشروطه ===
| |
| در دوره [[استبداد صغیر]]، دارالفنون به مرکز تجمع مشروطهخواهان تبدیل شد. دانشآموختگان مانند میرزا ملکم خان و عبدالرحیم طالبوف در تدوین قوانین مشروطه مشارکت کردند. مدرسه دارالفنون در این دوره، چاپخانهاش را برای انتشار روزنامههای مشروطه فعال کرد.
| |
| | |
| === بازسازی و تغییر کاربری ===
| |
| در سال ۱۳۰۴ ه. ش، ساختمان دارافنون توسط نیکولاس مارکوف روسی بازسازی شد و به سبک اروپایی درآمد. پس از تأسیس دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳، دارالفنون به دبیرستان تبدیل گردید. در سال ۱۳۱۸، به دانشسرای مقدماتی و سپس مرکز تربیت معلم تغییر یافت.<ref name=":0" /><ref name=":2" /><ref name=":3" />
| |
| | |
| == معماری و امکانات ==
| |
| بنای دارالفنون با ۵۰ اتاق، حیاط مرکزی، کلاسها، آزمایشگاه، چاپخانه، کتابخانه، سالن تئاتر و غذاخوری طراحی شد. محمدتقیخان معمارباشی طراح اولیه بود و در بازسازی سال ۱۳۰۴، امکانات مدرن اضافه گردید.
| |
| | |
| ==== ثبت ملی و وضعیت فعلی ====
| |
| دارالفنون در سال ۱۳۶۷، به شماره ۱۷۴۸ در فهرست آثار ملی ثبت شد. از سال ۱۳۷۸، به عنوان مرکز اسناد آموزش و پرورش عمل میکند و بازدید عمومی دارد.<ref name=":4" /><ref name=":5" />
| |
| | |
| == دانشآموختگان برجسته و نقش اجتماعی ==
| |
| نخستین دانشآموختگان دارالفنون در سال ۱۲۷۰ ه. ق، فارغالتحصیل شدند و به عنوان افسران ارتش، پزشکان و مهندسان به کار گرفته گردیدند. چهرههایی چون میرزا ملکم خان (از دانشآموختگان اولیه) در دیپلماسی و روشنفکری نقش داشتند و ایدههای مشروطه را ترویج دادند. این نسل، پایهگذار کادر فنی مدرن ایران بود.
| |
| | |
| === تأثیر بر روشنفکری قاجار ===
| |
| دانشآموختگان مانند عبدالرحیم طالبوف و میرزا آقاخان نوری در جنبشهای فکری شرکت کردند و کتابهایی دربارهٔ علوم جدید نوشتند. دارالفنون به عنوان پلی بین سنت و مدرنیته، روشنفکران را با مفاهیم دموکراسی و علم غربی آشنا کرد.<ref name=":1" /><ref name=":2" />
| |
| | |
| == چالشهای مالی و اداری ==
| |
| مدرسه دارالفنون از ابتدا با کمبود بودجه روبرو بود و هزینه استادان اروپایی (۵۰۰۰ تومان سالانه) از خزانه عمومی تأمین میشد. [[ناصرالدین شاه]] گاهی حمایت میکرد، اما برکناری امیرکبیر بودجه را کاهش داد. در سال ۱۲۷۲ ه. ق، بودجه به ۳۰۰۰ تومان رسید و برخی رشتهها محدود گردید. در دوره [[مظفرالدین شاه]]، بودجه افزایش یافت و دارالفنون به عنوان الگویی برای مدارس دیگر عمل کرد. چالشهای اداری شامل مقاومت علما و درباریان بود که آموزش غربی را تهدیدی برای سنت میدانستند.<ref name=":3" /><ref name=":4" />
| |
| | |
| == نقش در چاپ و انتشار دانش ==
| |
| چاپخانه دارالفنون در سال ۱۲۶۸ ه.ق تأسیس شد و کتابهای درسی مانند «کتاب اصول طب» و «هندسه اقلیدس» را چاپ کرد. کتابخانه با ۲۰۰۰ جلد کتاب اروپایی و عربی، منبع اصلی دانشآموزان بود. این امکانات، انتشار دانش نوین را تسریع کرد.
| |
| | |
| چاپخانه در دوره مشروطه، روزنامههایی مانند «قانون» را چاپ کرد و به جنبش مشروطه کمک نمود. این نقش، دارالفنون را به مرکز فرهنگی تبدیل کرد.<ref name=":0" /><ref name=":5" />
| |
| | |
| == بازسازی و حفظ میراث ==
| |
| [[پرونده:دارالفنون؛1.jpg|جایگزین=نمای ورودی مدرسه دارالفنون|بندانگشتی|260x260پیکسل|نمای ورودی مدرسه دارالفنون]]
| |
| در سال ۱۳۰۴ ه. ش، نیکولاس مارکوف ساختمان را بازسازی کرد و امکانات الکتریکی و گرمایشی اضافه شد. در سال ۱۳۴۰، به عنوان دانشسرای عالی عمل کرد و بعدها به مرکز تربیت معلم تبدیل گردید. ثبت در ۱۳۶۷ ه.ش به حفظ بنا کمک کرد و مرمتهای بعدی، آن را به موزه تبدیل نمود. چالشهای فعلی شامل فرسودگی و کمبود بودجه حفاظتی است.<ref name=":2" /><ref name=":4" />
| |
| | |
| == تأثیرات بلندمدت بر جامعه ایران ==
| |
| مدرسه دارالفنون الگویی برای مدارس رشدیه و علوی شد و آموزش نوین را به شهرهای دیگر برد. تأثیر آن در تربیت پزشکان و مهندسان، به استقلال فنی ایران کمک کرد.
| |
| | |
| دانشآموختگان در انقلاب مشروطه و نهضت ملی نقش داشتند و مفاهیم حقوق و [[آزادی]] را ترویج دادند. دارالفنون به عنوان نماد پیشرفت، بر هویت ملی تأثیر گذاشت.
| |
| | |
| امروزه، دارالفنون منبع الهام برای آموزش عالی ایران است و در برنامههای درسی تاریخ آموزش گنجانده شده. بازدیدکنندگان از کلاسهای بازسازیشده، با تاریخ نوسازی آشنا میشوند.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":3" />
| |
| | |
| == تأثیرات و میراث ==
| |
| دارالفنون فارغالتحصیلانی چون محمدعلی فروغی، [[احمد کسروی]]، و ناصرالدین شاه (به عنوان دانشآموز افتخاری) تربیت کرد که در سیاست، علم و ادبیات نقش داشتند.
| |
| | |
| مدرسه دارالفنون پایهگذار آموزش عالی، چاپ کتابهای علمی، و تأسیس دانشگاه تهران بود. تأثیرات آن در گسترش سواد فنی، پزشکی مدرن و مهندسی ماندگار است.
| |
| | |
| دارالفنون نماد نوسازی قاجاری و گذار به مدرنیته است و به عنوان جاذبه گردشگری، تاریخ آموزش ایران را روایت میکند.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" />
| |
|
| |
|
| == منابع == | | == منابع == |
| امیرخیز (امیره قیز به گویش تبریزی)
|
|
محله امیرخیز، سنگر اصلی مقاومت ستارخان در انقلاب مشروطه
|
| موقعیت:
|
تبریز، استان آذربایجان شرقی
|
| منطقه:
|
شمالغربی تبریز
|
| تاسیس شده:
|
نامشخص (از محلههای تاریخی تبریز)
|
| ثبت شده در:
|
۱۲۸۷–۱۲۸۸ خورشیدی (دوران مقاومت تبریز)
|
امیرخیز، محلهای قدیمی در شمال غربی تبریز، به عنوان سنگر اصلی مقاومت ستارخان در جنبش مشروطه ایران شناخته میشود. این محله نماد مقابله با استبداد محمدعلی شاه بود و در محاصره سنگین قوای دولتی، ستارخان و یارانش ایستادگی کردند. نام امیرخیز ممکن است از طایفهای به رهبری «امیر قیز» گرفته شده باشد، هرچند برخی آن را به دلیل برخاستن ستارخان از این محله میدانند. مردان، جوانان و زنان آذربایجان به سنگرها پیوستند. ستارخان زخمی شد اما آن را پنهان کرد تا پرچم آزادی پایین نیاید. پاسخ تاریخی ستارخان به کنسول روس، که خواستار تسلیم بود، نماد غرور ملی است. امیرخیز با صنایع سنتی مانند قالیبافی و کبریتسازی، و موقعیت جغرافیایی محدود به رودخانهها و دروازه استانبول، نقش کلیدی در نهضت مشروطه ایفا کرد و میراث آن تا پارک اتابک تهران ادامه یافت. میراث امیرخیز، نفی استبداد و اعاده حقوق شهروندی است که امروز نیز الهامبخش است.[۱][۲][۳]
موقعیت جغرافیایی و تاریخچه
محله امیرخیز، که در زبان محلی «امیره قیز» نامیده میشود، یکی از محلههای قدیمی تبریز است و در شمال غربی شهر واقع شده. موقعیت آن از شمال به تلخه رود، از جنوب به میدان چای، از غرب به چوستدوزان و میدان چایی، و از شرق به کوی توکلی، مفتح و محله دوه چی محدود میشود. نام آن ممکن است از طایفهای به رهبری «امیر قیز» گرفته شده باشد، هرچند برخی آن را به دلیل برخاستن ستارخان از این محله میدانند. در تاریخ، شش مسجد در این محله ذکر شده که مسجد قصابلار معروفترین آنهاست و اخیراً نوسازی شده. جنوب محله به دروازه استانبول (استانبول قاپوسی) در خیابان فلسطین منتهی میشود. بر اساس کتاب تاریخ جغرافی دارالسلطنه تبریز نوشته نادر میرزا، آب این محله کم بوده و باغات کمی دارد؛ طایفه شالچی لار در آن مسجد و کوی دارند و کدخدای آن محمد خان فرزند آقا فتحعلی بوده. قناتهای اله وردی خان و امیر (امیرجلیل) در آن جریان دارند که آب محله را تأمین میکنند.[۱]
صنایع و ویژگیهای فرهنگی
از قدیم، صنایع دستی در امیرخیز رونق داشته؛ اقسام قالیهای اعلا بافته میشده که به موزههای دنیا صادر میگردید. کارخانه کبریتسازی در شرق محله، معروفترین در ایران و خاورمیانه بوده و برای مصرف داخلی و صادرات فعال است. کارگاههای جوراببافی نیز در خانهها متعدد بودند. مسجد و حمام قدیمی سردار در خروجی محله به میدان منجم قرار دارد و خانه ستارخان کنار آن بود که روسها پس از تصرف تبریز آن را با دینامیت منفجر کردند.[۱]
نقش در انقلاب مشروطه و مقاومت ستارخان
امیرخیز مهمترین سنگر نبرد ستارخان با دشمنان ملت و قوای دولتی بود. در ۱۷ خرداد ۱۲۸۷، این محله در برابر تهاجم سنگین استبداد ایستاد. ستارخان در محاصره، با تنها ۱۷ یار باقیمانده، در برابر رحیم خان و نیروهای دولتی مقاومت کرد و به ترفندهای کنسول روس پاسخ منفی داد. کنسول پیشنهاد کرد بیرق روسیه را بر خانه بزند و تسلیم شود، اما ستارخان پاسخ داد:
«من میخواهم هفت دولت به زیر بیرق ایران بیایند، من زیر بیرق بیگانه نمیروم».
مردان، جوانان و زنان آذربایجان به سنگرها پیوستند. ستارخان زخمی شد اما آن را پنهان کرد تا پرچم آزادی پایین نیاید. انجمن تبریز با رشادتهای او قدرت گرفت و تلگراف خلع شاه را فرستاد:
«شاه موافق مشروطیت قسم خورده اما نقض کرده؛ ملت آذربایجان او را خلع و به کنسولگریها اطلاع دهید».
این محله تنها منطقه شمال مهران رود بود که با انقلابیون همراه شد، در حالی که محلههای دیگر مخالف بودند. مسجد ایریلی لر، درب استانبول و ایرانچیلار نقاط کلیدی نبرد بودند.[۲]
ارتباط با پارک اتابک و میراث مشروطه
امیرخیز آخرین سنگر مشروطه در برابر استبداد محمدعلی شاه بود که مجلس را در ۲ تیر ۱۲۷۸ به توپ بست. ستارخان و باقرخان در برابر فساد دربار قاجار، سلطه بیگانگان و غارت منابع ایستادند. نهضت تحت تأثیر روشنگران مانند میرزا فتحعلی آخوندزاده و عبدالرحیم طالبوف تبریزی بود. مطالبات انجمن ایالتی تبریز شامل تثبیت وزارتخانهها، رفع نواقص قانون اساسی و ممنوعیت شاهزادگان از وزارت بود. پس از پیروزی نسبی، سرداران به تهران رفتند اما در پارک اتابک خانهنشین شدند و توطئههای روس و انگلیس آنها را خلع سلاح کرد. میراث امیرخیز، نفی استبداد و اعاده حقوق شهروندی است که امروز نیز الهامبخش است.[۳]
منابع
