|
|
| (۳۳۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| [[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|وسط|بندانگشتی|991x991px]] | | [[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|بندانگشتی|1148x1148پیکسل]]'''اخوانالمسلمین'''، (الاخوان المسلمون) یک جنبش فراملی اسلامگرا و بزرگترین و سازمانیافتهترین گروه سیاسی اهل سنت در جهان عرب است که در سال ۱۹۲۸ میلادی (۱۳۴۷ قمری) در شهر اسماعیلیه مصر تأسیس شد. این گروه توسط معلمی به نام حسن البنا پایهگذاری شد. اخوانالمسلمین از ابتدا با هدف احیای ارزشهای اسلامی در جامعه و مقاومت در برابر نفوذ فرهنگی و سیاسی غرب شکل گرفت. دیدگاههای این سازمان به تدریج از یک جنبش اصلاحی اجتماعی و آموزشی به یک نیروی سیاسی، نظامی و تشکیلاتی تبدیل شد و در طول دهههای متمادی، مبارزات شدیدی را علیه دولتهای عربی (بهویژه در مصر) تجربه کرد. اخوان توانست با تأسیس شاخههای متعدد در کشورهای مختلف منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، تأثیر عمیقی بر سیاستهای منطقهای بگذارد و در تاریخ خود، از مشارکت در انتخابات و تشکیل دولت تا دوران سرکوب و زیرزمینی شدن را تجربه کرده است. (بریتانیکا، مجلات شاهد، نوگرا) |
| {{جعبه زندگینامه| اندازه جعبه =| عنوان = اکبر (شاهرخ) دانشورکار| نام = | تصویر = ابوالحسن منتظر؛2.jpg| اندازه تصویر = ۲۴۰px| عنوان تصویر = اکبر دانشورکار| زادروز = ۱۳ شهریور ۱۳۴۵| زادگاه = تهران| تاریخ مرگ = | مکان مرگ = |عرض جغرافیایی محل دفن=|طول جغرافیایی محل دفن=|latd=|latm=|lats=|latNS=N|longd=|longm=|longs=|longEW=E| محل زندگی = تهران| ملیت = | نژاد = | تابعیت = | تحصیلات = مهندس عمران| دانشگاه = دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی| پیشه = | سالهای فعالیت = | کارفرما = | نهاد = | نماینده = | شناختهشده برای = فعالان سیاسی، نهادهای حقوق بشری و مردم ایران| نقشهای برجسته = | سبک = | تأثیرگذاران = | تأثیرپذیرفتگان = | شهر خانگی = | تلویزیون = | لقب = | حزب = | جنبش = | مخالفان = نظام جمهوری اسلامی| هیئت = | دین =اسلام | مذهب = | منصب = | مکتب = | آثار = | خویشاوندان سرشناس = | فرزندان = | جوایز = | امضا = | اندازه امضا = | وبگاه = | پانویس =|اتهامها=بغی (قیام مسلحانه علیه نظام)، عصویت در سازمان مجاهدین خلق ایران|مجازات=محکوم به اعدام}}
| | ---- |
| '''ابوالحسن منتظر'''، (متولد ۱۳۳۸، تهران) دارای لیسانس معماری، متأهل و پدر دو فرزند، از فعالان سیاسی با سابقه طولانی است. وی در دوران [[محمدرضا پهلوی]] و دهه ۶۰ شمسی به دلیل فعالیتهای سیاسی چندین بار بازداشت شد. در سال ۱۳۵۶ توسط [[ساواک]] در مشهد دستگیر و شش ماه در زندان وکیلآباد محبوس بود. او پیشتر در دوران سربازی ۴۵ روز بازداشت شده بود. ابوالحسن منتظر در ۱۳ خرداد ۱۳۶۰ توسط [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی|سپاه پاسداران]] بازداشت و به چهار سال و سه ماه حبس محکوم شد و تا مهر ۱۳۶۴ در زندان بود. در خرداد ۱۳۹۷ مجدداً بازداشت و در مهر ۱۳۹۹ توسط دادگاه انقلاب تهران به اتهام اجتماع و تبانی علیه امنیت ملی، تبلیغ علیه نظام و عضویت در [[سازمان مجاهدین خلق ایران|سازمان مجاهدین خلق]] به پنج سال حبس محکوم شد. او در این دوره تحت جراحی قلب باز قرار گرفت و در فروردین ۱۴۰۱ آزاد شد. آخرین دستگیری او در اول دی ۱۴۰۲ در تهران بود که به بند ۲۰۹ [[زندان اوین]] منتقل شد و پس از بازجویی به بند چهار رفت.<ref name=":0">[https://www.tribunezamaneh.com/archives/336639 زندانی سیاسی ابوالحسن منتظر کیست؟ - تریبون زمانه]</ref><ref name=":1">[https://bazdashtshodegan.com/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B3%D9%86-%D9%85%D9%86%D8%AA%D8%B8%D8%B1-4/ زندانی سیاسی، ابوالحسن منتظر به بیمارستان منتقل شد - صدای بازداشتشدگان] 2</ref><ref name=":2">[https://www.hra-news.org/2025/hranews/a-53060/ محرومیت از درمان ابوالحسن منتظر، زندانی سیاسی محکوم به اعدام در زندان اوین ادامه دارد - هرانا]</ref><ref name=":3">[https://humanrightsinir.org/convicted-1184/ محکومیت ۸ متهم سیاسی به اعدام و حبس تعزیری - حقوق بشر در ایران]</ref> | |
|
| |
|
| منتظر در زندان از بیماریهای متعدد قلبی، ریوی، سنگ کلیه، آرتروز، دیابت، پروستات و پسوریازیس رنج میبرد و از درمان محروم بوده است. اعتراض او به کیفیت غذا در اوین منجر به انتقال تنبیهی به قرنطینه واحد سه قزلحصار شد که باعث وخامت حال او، از جمله فشار خون بالا و مشکلات تنفسی گردید. ضرب و شتم هنگام دستگیری، شکستگی قفسه سینه و باز شدن بخیههای جراحی قلب را به دنبال داشت. او به بیمارستان رجایی کرج منتقل شد اما درمان کافی دریافت نکرد.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" />
| | === '''۲. مقدمه''' === |
| | اخوانالمسلمین که گاهی با نام سادهتر «اخوان» نیز شناخته میشود، جنبشی است که به دلیل گستردگی نفوذ، عمر طولانی و نقش محوری در تحولات سیاسی خاورمیانه، از اهمیت مطالعاتی بالایی برخوردار است. این جنبش در سده بیستم، در واکنش به فروپاشی خلافت عثمانی و افزایش نفوذ غرب در منطقه، توسط حسن البنا در مصر پایهگذاری شد. ایده اصلی تأسیس، بازگشت به اسلام اصیل به عنوان راهحلی جامع برای تمام مشکلات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بود. اخوان به عنوان یک جنبش مردمی، به سرعت در میان طبقات مختلف جامعه مصر، به ویژه کارمندان و دانشجویان، گسترش یافت و در دهه ۱۹۴۰ به اوج قدرت و سازماندهی خود رسید. (بریتانیکا، مجلات شاهد) |
|
| |
|
| ابوالحسن منتظر در اردیبهشت ۱۴۰۳ به اتهام بغی (قیام مسلحانه علیه نظام)، اجتماع و تبانی، عضویت در سازمان مجاهدین و تخریب اموال عمومی تفهیم اتهام شد. او همچنین در مهر ۱۴۰۳ توسط شعبه ۲۶ دادگاه انقلاب تهران به اعدام و پنج سال حبس محکوم شد. محاکمه ناعادلانه و مبتنی بر اعترافات اجباری تحت شکنجه بود. خانواده او از وضعیتش بیخبر بوده و پیگیریها بینتیجه مانده است. خانوادههای زندانیان سیاسی محکوم به اعدام، از جمله خانواده ابوالحسن منتظر مقابل زندان اوین تجمع اعتراضی برگزار کردند.<ref name=":1" /><ref name=":6">[https://ir.voanews.com/a/six-political-prisoners-sentenced-to-execution-in-iran/7882512.html صدور احکام اعدام برای ۶ زندانی سیاسی در اوین - صدای آمریکا]</ref><ref name=":4">[https://aftabkaran.com/1403/11/06/%d8%af%d8%b1%d8%ae%d9%88%d8%a7%d8%b3%d8%aa-%d8%a7%d9%82%d8%af%d8%a7%d9%85-%d9%81%d9%88%d8%b1%db%8c-%d8%b9%d9%81%d9%88-%d8%a8%db%8c%d9%86-%d8%a7%d9%84%d9%85%d9%84%d9%84-%d8%a8%d8%b1%d8%a7%db%8c-%d8%b4/ درخواست اقدام فوری عفو بینالملل برای شش زندانی سیاسی در معرض خطر اعدام پس از محاکمه ناعادلانه - آفتابکاران]</ref><ref name=":3" /><ref name=":7">[https://iranhrs.org/%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D9%82%D8%A7%D8%A8%D9%84-%D8%B2/ تجمع خانواده زندانیان سیاسی محکوم به اعدام در مقابل زندان اوین - کانون حقوق بشر ایران] 2</ref>
| | اخوانالمسلمین نه تنها یک سازمان سیاسی، بلکه یک تشکیلات مذهبی، اجتماعی، آموزشی و خیریه محسوب میشد که در طول حیات خود از روشهای مختلفی شامل فعالیتهای پارلمانی، نهادهای مدنی و در مواردی اقدامات خشونتآمیز استفاده کرده است. بررسی تاریخ اخوان نیازمند درک تحولات داخلی، شکافهای فکری (بهویژه پس از سید قطب) و تأثیر آن بر جنبشهای اسلامگرای معاصر در کشورهایی مانند سوریه، اردن، تونس و شاخههای بینالمللی آن است. هدف این مقاله، بررسی بیطرفانه پیدایش، اندیشه و تحولات سیاسی و سازمانی این جنبش تا به امروز است. (زیتون، CFR، نوگرا) |
|
| |
|
| عفو بینالملل محاکمه را ناعادلانه و خواستار لغو حکم شد. سازمان حقوق بشر ایران و پارلمان فلامان بلژیک احکام را محکوم کردند. ۳۰۹ کارشناس بینالمللی از سازمان ملل خواستار دخالت فوری شدند. همچنین نمایندگان کنگره آمریکا نیز رژیم ایران را محکوم کردند. [[شورای ملی مقاومت ایران]] حکم را محکوم و فراخوان بینالمللی داد.<ref name=":4" /><ref name=":5">[https://iranhr.net/fa/articles/7312/ سازمان حقوق بشر ایران خواستار لغو حکم اعدام شش زندانی سیاسی شد - سازمان حقوق بشر ایران] 1</ref><ref name=":8">[https://news.mojahedin.org/i/%D8%AA%D8%B5%D9%88%DB%8C%D8%A8-%D9%82%D8%B7%D8%B9%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%81%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D9%85-%D9%82%D8%B1%DB%8C%D8%A8-%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%82%D9%88%D8%B9-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B7-%D8%B1%DA%98%DB%8C%D9%85-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%81%D9%84%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%84%DA%98%DB%8C%DA%A9 تصویب قطعنامه فوری «اعدام قریبالوقوع زندانیان سیاسی توسط رژیم ایران» در پارلمان فلامان بلژیک - سازمان مجاهدین خلق]</ref><ref name=":9">[https://www.iranntv.com/947730-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87--%D8%A7%D9%86%D8%AC%D9%85%D9%86-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D9%84%D9%88 نامه انجمن ها و شخصیتهای سیاسی برای جلوگیری از اعدام زندانیان سیاسی توسط رژیم ایران - سیمای آزادی]</ref><ref name=":10">[https://www.radiozamaneh.com/853407 ۳۰۹ کارشناس بینالمللی خواستار دخالت فوری سازمان ملل برای نجات زندانیان سیاسی ایران از موج اعدامها شدند - رادیو زمانه]</ref><ref name=":11">[https://iran-efshagari.com/%D9%85%D8%AD%DA%A9%D9%88%D9%85%DB%8C%D8%AA-%D8%AC%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%AA%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%87-%DB%B6-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%A8%D9%87/ محکومیت جنایتکارانه ۶ زندانی سیاسی به اعدام به اتهام عضویت در سازمان مجاهدین خلق و قیام مسلحانه - ایران افشاگر]</ref>
| | === '''بخش سوم: زمینه پیدایش و دوران تأسیس (۱۹۲۸–۱۹۴۹)''' === |
| | '''۳-۱. بستر تاریخی و شکلگیری''' اخوانالمسلمین در مارس ۱۹۲۸ میلادی (۱۳۴۷ قمری) در شهر اسماعیلیه مصر توسط «حسن البنا»، که در آن زمان یک معلم جوان مدرسه بود، و شش تن از کارگران شرکت کانال سوئز تأسیس شد. شکلگیری این گروه واکنشی مستقیم به دو رویداد مهم تاریخی بود: نخست، سقوط خلافت عثمانی در سال ۱۹۲۴ که خلأیی در رهبری سیاسی جهان اسلام ایجاد کرد؛ و دوم، حضور استعماری بریتانیا در مصر و نفوذ گسترده فرهنگ غربی که از دیدگاه بنیانگذاران، تهدیدی برای هویت اسلامی محسوب میشد. (بریتانیکا، کتاب ریچارد پی. میشل) |
|
| |
|
| == پیشینه و تحصیلات ==
| | حسن البنا بر این باور بود که ضعف جهان اسلام ناشی از دور شدن مسلمانان از اصول اولیه دین است. او شعار معروف «اسلام راهحل است» (الاسلام هو الحل) را مطرح کرد و اسلام را نه صرفاً یک دین عبادی، بلکه یک نظام جامع زندگی (شامل سیاست، اقتصاد و اجتماع) معرفی نمود. (مجلات شاهد، نوگرا) |
|
| |
|
| === تحصیلات و فعالیتها ===
| | '''۳-۲. ساختار سازمانی و گسترش سریع''' اخوانالمسلمین در ابتدا به عنوان یک انجمن خیریه و اصلاحی فعالیت خود را آغاز کرد، اما به سرعت به یک جنبش تودهای تبدیل شد. در سال ۱۹۳۲، حسن البنا مقر اصلی سازمان را به قاهره منتقل کرد. این جنبش با ایجاد شبکهای گسترده از مدارس، مساجد، بیمارستانها و کارخانههای کوچک، توانست پایگاه اجتماعی قدرتمندی در میان طبقات پایین و متوسط شهری ایجاد کند. (کتاب حسن حبنکه، بریتانیکا) |
| ابوالحسن منتظر، متولد ۱۳۳۸ و اهل تهران است. او متأهل بوده و دو فرزند دارد که زندگی خانوادگیاش تحت تأثیر فعالیتهای سیاسی طولانیمدت او قرار گرفته است. آقای منتظر در خانوادهای با پیشینه فرهنگی و اجتماعی رشد یافت که از همان جوانی به مسائل سیاسی و عدالت اجتماعی علاقهمند شد. این پیشینه خانوادگی و اجتماعی، او را به یکی از چهرههای برجسته در میان فعالان سیاسی تبدیل کرد که حتی در شرایط دشوار زندان، روحیه مقاومتی خود را حفظ کرده است.
| |
|
| |
|
| ابوالحسن منتظر تحصیلات خود را در رشته معماری در مقطع لیسانس به پایان رساند و به عنوان یک معمار به صورت آزاد فعالیت حرفهای داشت. دانش او در معماری نهتنها نشاندهنده تواناییهای فنی و خلاقیتش بود، بلکه به طور نمادین با تعهد او به ساختن جامعهای منظم و عادلانه همخوانی داشت. فعالیت حرفهای او به عنوان یک معمار، جایگاه اجتماعی خاصی برایش ایجاد کرد که در کنار فعالیتهای سیاسیاش، او را به فردی تأثیرگذار در حلقههای اجتماعی تبدیل نمود.
| | ساختار اخوان بر اساس نظمی دقیق و سلسلهمراتب فرماندهی بنا شد. در رأس این هرم، «مرشد عام» (راهنمای کل) قرار داشت که دارای اختیارات وسیعی بود. اعضا در حلقههای کوچکتر به نام «اسره» (خانواده) سازماندهی میشدند تا آموزشهای عقیدتی و وفاداری تشکیلاتی را بیاموزند. تا اواخر دهه ۱۹۴۰، تخمین زده میشود که اخوان بیش از ۵۰۰ هزار عضو فعال و هزاران شعبه در سراسر مصر داشت. (کتاب ریچارد پی. میشل، مجلات شاهد) |
|
| |
|
| === پیشینه فعالیت سیاسی ===
| | '''۳-۳. دستگاه ویژه (التنظیم الخاص) و آغاز خشونتها''' یکی از بحثبرانگیزترین ابعاد اخوان در دوران اولیه، تأسیس شاخهای مخفی و نظامی به نام «دستگاه ویژه» (الجهاز الخاص یا التنظیم الخاص) بود. هدف اولیه این شاخه، مبارزه با اشغالگران بریتانیایی و آمادگی برای دفاع از منافع اسلامی بود. اعضای این گروه در جنگ ۱۹۴۸ اعراب و اسرائیل شرکت کردند و نقش فعالی ایفا نمودند. (CFR، نوگرا) |
| فعالیتهای سیاسی ابوالحسن منتظر به دوران پیش از [[انقلاب ضد سلطنتی|انقلاب ضدسلطنتی ۱۳۵۷]] بازمیگردد. او در جوانی به دلیل مشارکت در فعالیتهای سیاسی علیه رژیم پهلوی تحت نظر ساواک قرار گرفت. این فعالیتها شامل توزیع اعلامیهها و سازماندهی جلسات مخفی بود که نشاندهنده تعهد او به مبارزه با دیکتاتوری بود. این پیشینه مقاومتی، او را به یکی از چهرههای شناختهشده در میان فعالان سیاسی قبل و بعد از انقلاب تبدیل کرد و مسیر زندگی او را به سمت مبارزه مداوم با سرکوب سیاسی هدایت نمود.
| |
|
| |
|
| پیشینه خانوادگی، تحصیلات و فعالیتهای اولیه سیاسی آقای منتظر، هویت او را به عنوان یک فعال سیاسی مقاوم شکل داد. او با وجود فشارهای متعدد، از جمله دستگیریهای مکرر و شرایط سخت زندان، به مبارزه برای عدالت و آزادی ادامه داد. این تعهد او را به نمادی از پایداری در برابر سرکوب سیاسی تبدیل کرده و جایگاه ویژهای در تاریخ مبارزات سیاسی ایران برای او رقم زده است.<ref>[https://bazdashtshodegan.com/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D8%AD%DA%A9%D9%88%D9%85-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7/ معرفی زندانی سیاسی محکوم به اعدام ابوالحسن منتظر - صدای بازداشتشدگان] 1</ref><ref name=":0" /><ref name=":5" />
| | با این حال، فعالیتهای دستگاه ویژه به خشونتهای داخلی نیز کشیده شد. در دسامبر ۱۹۴۸، پس از آنکه محمود فهمی نقراشی (نخستوزیر وقت مصر) دستور انحلال اخوانالمسلمین را صادر کرد، توسط یکی از اعضای شاخه نظامی اخوان ترور شد. در واکنش به این رویداد، حسن البنا ترور را محکوم کرد و عبارت معروف «نه برادرند و نه مسلمان» را درباره عاملان ترور به کار برد، اما این برائت مانع از برخورد حکومت نشد. سرانجام در فوریه ۱۹۴۹، حسن البنا توسط مأموران حکومتی ترور شد و سازمان وارد دورهای از بحران رهبری و سرکوب شدید گردید. (کتاب ریچارد پی. میشل، بریتانیکا) |
|
| |
|
| == دستگیریهای اولیه و سابقه زندان == | | === '''بخش چهارم: دوران ناصر، سید قطب و تحولات ایدئولوژیک (۱۹۵۲–۱۹۷۰)''' === |
| | '''۴-۱. انقلاب ۱۹۵۲ و تقابل با جمال عبدالناصر''' با وقوع کودتای «افسران آزاد» در سال ۱۹۵۲ که منجر به سرنگونی نظام پادشاهی در مصر شد، اخوانالمسلمین در ابتدا از این حرکت حمایت کرد و روابط نزدیکی با رهبران کودتا داشت. آنها امیدوار بودند که افسران جوان، قوانین اسلامی را در کشور اجرا کنند. اما پس از به قدرت رسیدن «جمال عبدالناصر»، تضاد عمیقی میان دیدگاه سکولار و ناسیونالیستی ناصر و دیدگاه اسلامگرایانه اخوان پدیدار شد. ناصر خواهان وفاداری مطلق تمام گروهها به دولت بود، در حالی که اخوان استقلال تشکیلاتی خود را حفظ کرد. (بریتانیکا، کتاب ریچارد پی. میشل) |
|
| |
|
| === بازداشت در دوران پهلوی ===
| | این تنشها در سال ۱۹۵۴، پس از یک سوءقصد نافرجام به جان ناصر در میدان المنشیه اسکندریه که به یکی از اعضای اخوان نسبت داده شد، به اوج رسید. ناصر این رویداد را بهانهای برای سرکوب گسترده قرار داد؛ اخوانالمسلمین غیرقانونی اعلام شد، دفاترش سوزانده شد و هزاران نفر از اعضای آن دستگیر، شکنجه یا اعدام شدند. «حسن الهضیبی» که پس از البنا به عنوان دومین مرشد عام انتخاب شده بود، نیز زندانی شد. (کتاب ظهور و سقوط اخوان المسلمین، نوگرا) |
| ابوالحسن منتظر در سال ۱۳۵۶، در سن ۱۹ سالگی، به دلیل فعالیتهای سیاسی علیه رژیم شاهنشاهی توسط ساواک در شهر مشهد دستگیر شد. او به مدت شش ماه در زندان وکیلآباد مشهد محبوس بود. پیش از این، در دوران خدمت سربازی، به دلیل فعالیتهای مشابه توسط رکن ۲ ارتش بازداشت و به مدت ۴۵ روز در بازداشتگاه نگهداری شد. این دستگیریهای اولیه نشاندهنده تعهد او به مبارزه با سرکوب سیاسی در سنین جوانی بود و پایهای برای فعالیتهای بعدی او در برابر رژیمهای سرکوبگر فراهم کرد.
| |
|
| |
|
| === دستگیری و زندان در دوران جمهوری اسلامی ===
| | '''۴-۲. ظهور سید قطب و پارادایم «جاهلیت مدرن»''' در دوران حبس و فشار شدید زندانهای ناصر، تحول فکری عظیمی در بخشی از بدنه اخوان رخ داد که نماد آن «سید قطب»، نویسنده و نظریهپرداز برجسته این گروه بود. قطب در کتاب معروف خود «نشانههای راه» (معالم فی الطریق)، قرائتی رادیکالتر از اسلام سیاسی ارائه داد. او مفهوم «جاهلیت» را احیا کرد و استدلال نمود که جوامع مسلمان کنونی (از جمله مصر تحت حکومت ناصر) به دلیل عدم اجرای احکام شریعت، در وضعیت جاهلیت به سر میبرند و مسلمان واقعی نیستند. (زیتون، کتاب کریستین تروال) |
| پس از انقلاب ۱۳۵۷، ابوالحسن منتظر در تاریخ ۱۳ خرداد ۱۳۶۰ توسط نیروهای سپاه پاسداران دستگیر شد. این دستگیری به دلیل فعالیتهای او در ارتباط با گروههای مخالف رژیم جمهوری اسلامی، بهویژه سازمان مجاهدین خلق، صورت گرفت. او به اتهامات سیاسی به چهار سال و سه ماه حبس محکوم شد و تا مهر ۱۳۶۴ در زندان وکیلآباد مشهد زندانی بود. شرایط سخت زندان، از جمله کمبود امکانات، فشارهای روانی و بازجوییهای شدید، تأثیرات عمیقی بر سلامت جسمی و روحی او گذاشت، اما او همچنان به مقاومت ادامه داد و روحیه خود را حفظ کرد.
| |
|
| |
|
| === بازداشت و زندان در سال ۱۳۹۷ ===
| | سید قطب مفهوم «حاکمیت» را مختص خداوند دانست و هرگونه قانونگذاری بشری را شرک تلقی کرد. این اندیشهها زمینه را برای تکفیر (کافر دانستن) حاکمان مسلمان و جواز قیام مسلحانه (جهاد) علیه حکومتهای داخلی فراهم کرد. هرچند رهبری سنتی اخوان (مانند الهضیبی) با انتشار کتاب «دعاة لا قضاة» (دعوتکنندگان نه قضاوتکنندگان) تلاش کرد از تندرویهای قطب فاصله بگیرد و بر روش اصلاحی تأکید کند، اما اندیشههای قطب موجب انشعابهای فکری عمیق شد و الهامبخش بسیاری از گروههای جهادی رادیکال در دهههای بعد گردید. سید قطب نهایتاً در سال ۱۹۶۶ توسط حکومت ناصر اعدام شد. (زیتون، بریتانیکا، کتاب بنیادگرایی اسلامی) |
| در خرداد ۱۳۹۷، آقای منتظر بار دیگر توسط نیروهای امنیتی دستگیر شد. اتهامات او شامل اجتماع و تبانی علیه امنیت ملی، تبلیغ علیه نظام و ارتباط با سازمان مجاهدین خلق بود. در مهر ۱۳۹۹، شعبهای از دادگاه انقلاب تهران او را به پنج سال حبس محکوم کرد. او این دوره را در زندان رجاییشهر کرج گذراند و در این مدت به دلیل مشکلات قلبی تحت عمل جراحی قلب باز قرار گرفت. این جراحی نشاندهنده وخامت وضعیت سلامتی او بود که در شرایط زندان تشدید شده بود. او در فروردین ۱۴۰۱ با استفاده از بخشنامه عفو آزاد شد، اما این آزادی موقتی بود و دوباره در سال ۱۴۰۲ بازداشت شد.
| |
|
| |
|
| تکرار دستگیریها و حبسهای طولانیمدت تأثیرات عمیقی بر زندگی شخصی و خانوادگی ابوالحسن منتظر گذاشت. او در این دورهها با فشارهای روانی و جسمی متعددی مواجه شد، از جمله جدایی از خانواده، محدودیتهای ارتباطی و شرایط سخت زندان. با این حال، این تجربیات او را به نمادی از مقاومت در برابر سرکوب سیاسی تبدیل کرد و جایگاه او را در میان فعالان سیاسی تقویت نمود. این مقاومت نشاندهنده عزم او برای ادامه مبارزه حتی در شرایط دشوار بود.
| | '''۴-۳. دوره انور سادات و بازگشت به جامعه''' پس از مرگ ناصر در سال ۱۹۷۰، انور سادات به ریاست جمهوری رسید. سادات برای مقابله با نفوذ چپگراها و ناصریستها، سیاست مصالحه با اسلامگراها را در پیش گرفت. او زندانیان اخوان را آزاد کرد و به رهبری تبعیدی اجازه بازگشت داد. در این دوره، اخوانالمسلمین تحت رهبری «عمر التلمسانی» (مرشد سوم) استراتژی پرهیز از خشونت و تمرکز بر فعالیتهای اجتماعی، دانشجویی و سندیکایی را اتخاذ کرد. آنها رسماً خشونت را نفی کردند، هرچند گروههای تندرو منشعب از اخوان (مانند الجهاد اسلامی که متأثر از قطب بودند) راه خشونت را ادامه دادند و نهایتاً سادات را در سال ۱۹۸۱ ترور کردند. با این حال، بدنه اصلی اخوان در این ترور مشارکت نداشت و بر مشی مسالمتآمیز خود باقی ماند. (مجلات شاهد، CFR، نوگرا) |
|
| |
|
| حبسهای مکرر و شرایط سخت زندان تأثیرات منفی قابلتوجهی بر سلامت جسمانی آقای منتظر گذاشت. او در این دورهها با بیماریهای متعددی مواجه شد که به دلیل عدم دسترسی به درمان مناسب تشدید شدند. این شرایط نهتنها سلامت او را به خطر انداخت، بلکه به عنوان ابزاری برای فشار بیشتر بر او استفاده شد. با این حال، او با روحیه مقاوم خود به مبارزه ادامه داد.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" />
| | === '''بخش پنجم: از مبارک تا بهار عربی و تجربه حکومت (۱۹۸۱–۲۰۱۳)''' === |
| | '''۵-۱. دوران حسنی مبارک: مشارکت محدود و نفوذ اجتماعی''' در دوران سیساله حکومت «حسنی مبارک»، اخوانالمسلمین سیاست «مشارکت بدون سلطه» را در پیش گرفت. اگرچه فعالیت رسمی حزب ممنوع بود، اما اعضای اخوان به عنوان نامزدهای مستقل در انتخابات پارلمانی شرکت میکردند و موفق شدند نفوذ خود را در اتحادیههای صنفی (پزشکان، مهندسان و وکلا) و دانشگاهها گسترش دهند. نقطه اوج این استراتژی در انتخابات پارلمانی سال ۲۰۰۵ بود که نامزدهای وابسته به اخوان توانستند ۸۸ کرسی (حدود ۲۰ درصد پارلمان) را کسب کنند و به بزرگترین بلوک اپوزیسیون تبدیل شوند. در این دوره، اخوان با ارائه خدمات اجتماعی گسترده به طبقات محروم، خلأ ناتوانی دولت را پر کرد و پایگاه رأی خود را تحکیم بخشید. (بریتانیکا، مجلات شاهد، CFR) |
|
| |
|
| == آخرین دستگیری و بلاتکلیفی ==
| | '''۵-۲. انقلاب ۲۰۱۱ و صعود به قدرت''' با آغاز اعتراضات ژانویه ۲۰۱۱ در مصر (بهار عربی)، رهبری اخوان ابتدا با احتیاط برخورد کرد و دیرتر از جوانان انقلابی به میدان تحریر پیوست، اما به دلیل تشکیلات منسجم خود، به سرعت توانست نبض تحولات سیاسی پس از سقوط مبارک را در دست بگیرد. پس از انقلاب، اخوانالمسلمین حزب «آزادی و عدالت» (حزب الحریة و العدالة) را تأسیس کرد. در اولین انتخابات پارلمانی دموکراتیک، این حزب توانست اکثریت کرسیها را به دست آورد. (نوگرا، بریتانیکا) |
|
| |
|
| === دستگیری در دی ۱۴۰۲ ===
| | در انتخابات ریاستجمهوری سال ۲۰۱۲، «محمد مرسی»، از رهبران ارشد اخوان، به عنوان نامزد حزب معرفی شد و با پیروزی در رقابت با احمد شفیق (نخستوزیر سابق)، به عنوان اولین رئیسجمهور غیرنظامی و منتخب دموکراتیک مصر سوگند یاد کرد. این پیروزی، اوج موفقیت تاریخی اخوان پس از هشت دهه فعالیت بود. (زیتون، نوگرا) |
| در تاریخ اول دی ۱۴۰۲، ابوالحسن منتظر بار دیگر توسط نیروهای امنیتی در تهران بازداشت شد و به بند ۲۰۹ زندان اوین، تحت نظارت [[وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی|وزارت اطلاعات]]، منتقل گردید. این بند به دلیل شرایط سخت، بازجوییهای طولانی و فشارهای روانی شناخته میشود. منتظر در این دوره از دسترسی به وکیل، تماس منظم با خانواده و حتی امکانات اولیه محروم بود، که نقض آشکار حقوق اولیه زندانیان مطابق با استانداردهای بینالمللی حقوق بشر است. بازجوییها شامل فشارهای شدید برای اخذ اعترافات اجباری بود که بعداً در دادگاه علیه او استفاده شد.
| |
|
| |
|
| === انتقال به بند چهار و ادامه بلاتکلیفی ===
| | '''۵-۳. دوران ریاستجمهوری مرسی و سقوط (۲۰۱۳)''' دوران ریاستجمهوری محمد مرسی بسیار کوتاه و پرتنش بود. او با چالشهای عظیمی از جمله اقتصاد در حال فروپاشی، مقاومت نهادهای باقیمانده از رژیم سابق (دولت پنهان) و بیاعتمادی سکولارها و لیبرالها مواجه شد. صدور بیانیهای در نوامبر ۲۰۱۲ که اختیارات قضایی رئیسجمهور را فراتر از نظارت دادگاهها قرار میداد، منجر به اعتراضات گسترده شد و مخالفان او را به تلاش برای «اخوانیسازی» (Ikhwanization) دولت متهم کردند. (بریتانیکا، زیتون) |
| پس از بازجوییهای طولانی و طاقتفرسا، ابوالحسن منتظر به بند چهار زندان اوین منتقل شد. این انتقال در حالی رخ داد که او همچنان از دسترسی به خدمات پزشکی و حقوقی محروم بود. بازپرس پرونده، علیزاده، با استناد به تبصره ماده ۴۸ آیین دادرسی کیفری، از پذیرش وکلای انتخابی او خودداری کرد و تنها اتهامات کلی مرتبط با سازمان مجاهدین خلق را مطرح نمود. این محدودیتها نشاندهنده فقدان شفافیت در پروسه قضایی و نقض حق دفاع او بود. این وضعیت بلاتکلیفی او را تشدید کرد و فشار روانی زیادی بر او وارد نمود.
| |
|
| |
|
| === بیخبری و فشار بر خانواده ===
| | نارضایتی عمومی در ۳۰ ژوئن ۲۰۱۳ به تظاهرات میلیونی منجر شد. ارتش مصر به فرماندهی عبدالفتاح السیسی، پس از یک ضربالاجل ۴۸ ساعته، در ۳ ژوئیه ۲۰۱۳ محمد مرسی را برکنار و بازداشت کرد. هواداران اخوان در میدانهای «رابعه عدویه» و «النهضه» تحصن کردند که این تجمعات در اوت ۲۰۱۳ با خشونت شدید نیروهای امنیتی سرکوب شد و صدها کشته بر جای گذاشت (کشتار رابعه). پس از آن، دولت موقت اخوانالمسلمین را یک «سازمان تروریستی» اعلام کرد، داراییهای آن را مصادره نمود و فعالیتهای آن را کاملاً ممنوع ساخت. (CFR، شعوبنا، بریتانیکا) |
| خانواده منتظر از زمان دستگیری در دی ۱۴۰۲ با بیخبری مداوم مواجه بودهاند. تلاشهای مکرر آنها برای کسب اطلاعات از طریق مراجع قضایی بینتیجه ماند و مقامات از ارائه هرگونه اطلاعات دقیق درباره وضعیت او خودداری کردند. این بیخبری فشار روانی شدیدی بر خانواده وارد کرده و بخشی از الگوی سرکوب سیستماتیک علیه زندانیان سیاسی و خانوادههایشان محسوب میشود. این وضعیت برای دیگر خانوادههای زندانیان سیاسی محکوم به اعدام نیز مشابه بوده و نشاندهنده سیاستهای سرکوبگرانه گستردهتر است.
| |
|
| |
|
| خانواده منتظر بارها با مراجعه به مراجع قضایی و زندان اوین سعی در پیگیری وضعیت او داشتند، اما با موانع متعددی از جمله عدم پاسخگویی مقامات و محدودیتهای قانونی مواجه شدند. تبصره ماده ۴۸ آیین دادرسی کیفری به مقامات اجازه داد تا وکلای انتخابی را رد کنند، که این امر پیگیری قانونی را برای خانواده دشوار کرد. این موانع نشاندهنده نقض حقوق خانوادهها برای دسترسی به اطلاعات و حمایت از عزیزانشان است.
| | === '''بخش ششم: وضعیت کنونی، پراکندگی جهانی و میراث فکری''' === |
| | '''۶-۱. سرکوب پس از ۲۰۱۳ و اعلام گروه تروریستی''' پس از کودتای ۲۰۱۳ و برکناری محمد مرسی، اخوانالمسلمین در مصر وارد تاریکترین دوره سرکوب خود شد. دولت جدید مصر به رهبری عبدالفتاح السیسی، اخوان را به عنوان '''سازمان تروریستی''' اعلام کرد. این سرکوب شامل اعدام یا حبس طولانیمدت هزاران نفر از رهبران و اعضای آن، مصادره اموال و املاک سازمانهای خیریه و بستن دفاتر مرکزی بود. از سال ۲۰۱۳ به بعد، اخوان عملاً فعالیتهای خود را در داخل مصر به صورت مخفی و زیرزمینی ادامه میدهد. این سرکوب همچنین باعث ایجاد شکافهایی در میان رهبران خارج از مصر شد که بر سر نحوه مواجهه با حکومت جدید و روشهای مبارزه اختلاف داشتند. (CFR، نوگرا) |
|
| |
|
| بلاتکلیفی طولانیمدت، همراه با محرومیت از حقوق اولیه، تأثیرات منفی شدیدی بر روحیه و سلامت روانی منتظر گذاشت. این شرایط به عنوان بخشی از استراتژی فشار روانی برای تضعیف زندانیان سیاسی طراحی شده بود. با این حال، گزارشها نشان میدهند که آقای منتظر همچنان مقاومت خود را حفظ کرده و به مبارزه برای حقوق خود ادامه داده است.<ref name=":3" /><ref name=":12">[https://iranfreedom.net/%d8%af%d8%b3%d8%aa%da%af%d8%a7%d9%87-%d9%82%d8%b6%d8%a7%db%8c%db%8c-%d8%ae%d8%a7%d9%85%d9%86%d9%87%d8%a7%db%8c-%db%b6%d8%b2%d9%86%d8%af%d8%a7%d9%86%db%8c-%d8%b3%db%8c%d8%a7%d8%b3%db%8c-%d8%b1/ دستگاه قضایی خامنهای ۶ زندانی سیاسی را به اعدام محکوم کرد! - ایران آزادی]</ref>
| | '''۶-۲. اخوان فراملی و شاخههای منطقهای''' اخوانالمسلمین نه تنها یک جنبش مصری، بلکه یک سازمان فراملی با شعبهها و جنبشهای همسو در تقریباً تمام کشورهای عربی است. این شاخهها از نظر ساختاری و سیاسی استقلال نسبی دارند، اما از نظر ایدئولوژیک به آموزههای حسن البنا پایبند هستند. از مهمترین این شاخهها میتوان به موارد زیر اشاره کرد: (کتاب ظهور و سقوط اخوان المسلمین، زیتون) |
|
| |
|
| == وضعیت زندان، شکنجه و محرومیتها ==
| | * '''اردن و تونس:''' جنبش اخوان در اردن به عنوان یک نیروی سیاسی قانونی و ریشهدار باقی مانده است. در تونس، حزب '''النهضه''' به رهبری «راشد الغنوشی» که الهامگرفته از اخوان است، پس از بهار عربی به قدرت رسید و سپس در تحولات بعدی کنار رفت، اما همچنان یک نیروی اصلی محسوب میشود. (زیتون) |
| | * '''فلسطین (حماس):''' جنبش مقاومت اسلامی، '''حماس'''، در غزه و کرانه باختری، که در سال ۱۹۸۷ تأسیس شد، به عنوان شاخه مستقیم اخوانالمسلمین در فلسطین شناخته میشود و از ایدئولوژیهای اولیه اخوان تغذیه میکند. (CFR، بریتانیکا) |
| | * '''سوریه و دیگر مناطق:''' اخوان سوریه یکی از اصلیترین نیروهای اپوزیسیون در برابر حکومت بشار اسد است. نفوذ اخوان همچنین در کشورهای دیگری مانند کویت، سودان و یمن نیز محسوس است. (کتاب ریچارد پی. میشل) |
|
| |
|
| === زندان و شکنجه ===
| | '''۶-۳. میراث فکری و تقسیمبندیهای ایدئولوژیک''' تاریخ فکری اخوانالمسلمین را میتوان به سه رویکرد اصلی تقسیم کرد که در تعامل و تقابل با یکدیگرند: (شعوبنا، زیتون) |
| ابوالحسن منتظر در بند ۲۰۹ زندان اوین تحت بازجوییهای شدید و شرایط غیرانسانی قرار گرفت. این بند به دلیل فقدان امکانات اولیه مانند گرمایش کافی در زمستان، انزوای طولانیمدت و فشارهای روانی شناخته میشود. او در سلولی سرد و بدون امکانات اولیه نگهداری شد که این شرایط سلامت جسمی و روانی او را به شدت تحت تأثیر قرار داد. این وضعیت نقض استانداردهای بینالمللی حقوق بشر در مورد شرایط زندان است و به عنوان ابزاری برای فشار بر زندانیان سیاسی استفاده میشود.
| |
|
| |
|
| او در جریان دستگیری در دی ۱۴۰۲، منتظر مورد ضرب و شتم شدید قرار گرفت که منجر به آسیبهای جدی جسمانی شد. بخیههای جراحی قلب باز او، که از دوره حبس قبلی باقی مانده بود، باز شد و قفسه سینهاش دچار شکستگی گردید. این آسیبها به حدی شدید بود که بخشی از ریه او هنگام تنفس از قفسه سینه بیرون میزد، که نشانهای از وخامت وضعیت جسمانی اوست. این شکنجهها نقض آشکار کنوانسیونهای بینالمللی علیه شکنجه و رفتارهای غیرانسانی است.
| | * '''اصلاحیون (Reformists):''' این گروه بر فعالیتهای اجتماعی، آموزشی و مشارکت در چارچوب قانون اساسی تأکید دارند (مانند استراتژی عمر التلمسانی). |
| | * '''قطبیون (Qutbists):''' این شاخه متأثر از اندیشههای سید قطب، دیدگاهی رادیکال دارند و به مفهوم «حاکمیت خدا» (الحاکمیة) و «جهاد هجومی» علیه دولتهای نامسلمان یا «جاهلی» اعتقاد دارند. |
| | * '''میانهروها:''' این گروه تلاش میکنند تعادلی میان ایدئولوژیهای اسلامگرایانه و پذیرش نظام دموکراتیک برقرار کنند (مانند برخی از رهبران حزب النهضه تونس). (شعوبنا) |
|
| |
|
| === انتقال تنبیهی به قزلحصار ===
| | ــــــــــــــــــــــــــــــ |
| در پی اعتراض ابوالحسن منتظر به کیفیت پایین غذا و تبعیض در توزیع آن در زندان اوین، او با خشونت مأموران مواجه شد و به بخش قرنطینه واحد سه [[زندان قزلحصار|زندان قزلحصار]] منتقل گردید. این انتقال تنبیهی، شرایط سخت قرنطینه، از جمله نبود امکانات بهداشتی و تشدید بیماریهای او، باعث وخامت حالش شد. فشار خون او به ۱۸٫۵ رسید و مشکلات تنفسی و قلبی او تشدید شد. زندان قزلحصار به عنوان محل اجرای احکام اعدام شناخته میشود، که این انتقال را به اقدامی تهدیدآمیز تبدیل کرد. این اقدام به منظور ارعاب و تنبیه زندانیان سیاسی انجام شد.
| |
|
| |
|
| مقامات زندان در تلاش بودند تا آقای منتظر و دیگر زندانیان سیاسی محکوم به اعدام را به طور دائم از اوین به قزلحصار منتقل کنند. این اقدام به منظور افزایش فشار روانی و آمادهسازی برای اجرای احکام اعدام تلقی شده است. سازمانهای حقوق بشری این انتقال را محکوم کرده و آن را بخشی از استراتژی سرکوب زندانیان سیاسی دانستهاند. این تلاشها نشاندهنده استفاده از انتقال زندان به عنوان ابزاری برای فشار بیشتر است.
| | ==== '''ب. منابع کتابی (استفاده شده در متن):''' ==== |
|
| |
|
| === فشارهای روانی و تأثیرات شکنجه ===
| | # '''اخوان المسلمین: تاریخ، ایدئولوژی و مبارزات''' |
| علاوه بر شکنجه جسمی، منتظر با فشارهای روانی متعددی در زندان مواجه بود. انزوای طولانیمدت، محرومیت از تماس با خانواده، تهدیدات مکرر مقامات زندان و عدم اطمینان از آینده، بخشی از این فشارها بود. این شرایط به منظور تضعیف روحیه او و دیگر زندانیان سیاسی طراحی شده بود، اما گزارشها حاکی از مقاومت او در برابر این فشارها است. این مقاومت نشاندهنده روحیه قوی او در برابر سرکوب است.
| | #* نویسنده: ریچارد پی. میشل (Richard P. Mitchell) |
| | # '''ظهور و سقوط اخوان المسلمین''' |
| | #* نویسنده: حسن حبنکه المیدانی |
| | # '''بنیادگرایی اسلامی: ریشههای ایدئولوژیک و سیاسی اخوان المسلمین''' |
| | #* نویسنده: کریستین تروال (Christine Trendel) |
|
| |
|
| شکنجههای جسمی و روانی، همراه با شرایط غیرانسانی زندان، تأثیرات منفی شدیدی بر سلامت جسمی و روانی ابوالحسن منتظر گذاشت. آسیبهای جسمانی مانند شکستگی قفسه سینه و مشکلات تنفسی، همراه با فشارهای روانی ناشی از انزوا و بیخبری، وضعیت او را وخیمتر کرد. این شرایط به عنوان بخشی از استراتژی سرکوب برای تضعیف زندانیان سیاسی استفاده شد.<ref name=":4" /><ref name=":1" /><ref>[https://iranhr.net/fa/articles/7475/ تلاش حکومت برای انتقال زندانیان سیاسی محکوم به اعدام از اوین به قزلحصار - سازمان حقوق بشر ایران] 2</ref><ref name=":2" />
| | == منابع: == |
| | |
| == مسائل بهداشتی و اعتصاب غذا ==
| |
| | |
| === بیماریهای وخیم و محرومیت از درمان ===
| |
| ابوالحسن منتظر از بیماریهای متعددی از جمله مشکلات قلبی، ریوی، سنگ کلیه، آرتروز، اختلالات مجاری ادراری، دیابت، پروستات و پسوریازیس رنج میبرد. این بیماریها نیاز به مراقبتهای پزشکی فوری و مداوم دارند، اما او به طور مداوم از دسترسی به درمان محروم بوده است. وضعیت قفسه سینه و ریه او به دلیل شکستگی و عدم درمان همچنان وخیم است و نیاز به جراحی مجدد دارد. این شرایط سلامت او را به شدت به خطر انداخته است.
| |
| | |
| در دوران حبس قبلی در سال ۱۴۰۰، ابوالحسن منتظر پس از عمل جراحی قلب باز به [[زندان گوهردشت]] تبعید شد. در آبان همان سال، به دلیل وخامت حال قلبی به بیمارستان منتقل شد، اما در شرایط غیرانسانی با پاهایی زنجیرشده به تخت بستری شد و بدون درمان کافی به زندان بازگشت. در پاییز ۱۴۰۲ نیز اعزام به بیمارستان بدون نتیجه بود و اخیراً در بیمارستان رجایی کرج نیز درمان کافی دریافت نکرد. کارشکنی مقامات زندان در اعزام او به مراکز درمانی ادامه دارد و این محرومیت به تشدید بیماریهای او منجر شده است.
| |
| | |
| محرومیت مداوم از درمان پزشکی نهتنها سلامت جسمی منتظر را به خطر انداخته، بلکه به عنوان ابزاری برای فشار روانی بر او و دیگر زندانیان سیاسی استفاده شده است. این محرومیتها نقض آشکار استانداردهای بینالمللی حقوق بشر، از جمله حق دسترسی به مراقبتهای پزشکی، است و از سوی سازمانهای حقوق بشری به شدت محکوم شده است. عدم درمان مناسب به تشدید بیماریهای مزمن او منجر شده و زندگی او را در معرض خطر جدی قرار داده است.<ref name=":0" /><ref name=":2" />
| |
| | |
| === اعتراض و اعتصاب ===
| |
| اعتراض منتظر به کیفیت پایین غذا و تبعیض در توزیع آن در زندان اوین به نوعی اعتصاب تلقی شد. این اعتراض به دلیل شرایط غیرانسانی زندان و بیتوجهی به نیازهای اولیه زندانیان بود. در نتیجه این اقدام، او با خشونت مأموران مواجه شد و به قرنطینه واحد سه قزلحصار منتقل گردید. این انتقال تنبیهی باعث تشدید بیماریهای او و افزایش فشارهای روانی شد، اما نشاندهنده روحیه مقاوم او در برابر سرکوب بود. این اعتراض همچنین توجه دیگر زندانیان را به شرایط غیرانسانی زندان جلب کرد.
| |
| | |
| اعتصاب و اعتراضات منتظر، اگرچه منجر به اقدامات تنبیهی مانند انتقال به قزلحصار شد، اما نشاندهنده روحیه مقاوم او در برابر سرکوب بود. این اقدامات او نهتنها توجه دیگر زندانیان را به شرایط زندان جلب کرد، بلکه باعث شد سازمانهای حقوق بشری به وضعیت او و دیگر زندانیان سیاسی توجه بیشتری نشان دهند. این مقاومت به عنوان بخشی از مبارزه گستردهتر برای حقوق زندانیان سیاسی در ایران تلقی میشود.
| |
| | |
| ===== تأثیر مقاومت بر دیگر زندانیان و جنبشهای حقوق بشری =====
| |
| مقاومت ابوالحسن منتظر در برابر شرایط غیرانسانی زندان، بهویژه اعتراض او به کیفیت غذا و تبعیض در زندان اوین، الهامبخش دیگر زندانیان سیاسی بوده است. این اقدامات نهتنها توجه دیگر زندانیان را به نقض حقوقشان جلب کرد، بلکه به افزایش آگاهی در میان فعالان حقوق بشر در ایران و خارج از آن کمک نمود. گزارشهای سازمانهای حقوق بشری نشان میدهد که اعتراضات او به برجسته شدن شرایط زندانهای ایران در سطح بینالمللی کمک کرده و فشار بر مقامات برای پاسخگویی را افزایش داده است. مقاومت منتظر به عنوان بخشی از جنبش گستردهتر زندانیان سیاسی برای دفاع از حقوق بشر در ایران تلقی میشود و به دیگر زندانیان انگیزه داده تا در برابر سرکوب مقاومت کنند. این تأثیرگذاری نشاندهنده نقش او به عنوان یک چهره مقاوم در مبارزه برای عدالت است.<ref name=":1" /><ref name=":13">[https://www.iranintl.com/202412068563 زندانیان سیاسی محکوم به اعدام: دادخواهی ما دعوتی است به ایستادن در برابر حکم اعدام - ایران اینترنشنال]</ref>
| |
| | |
| == پروسه دادگاهی و اتهامات ==
| |
| | |
| === تفهیم اتهام و روند دادگاه ===
| |
| در اردیبهشت ۱۴۰۳، ابوالحسن منتظر در شعبه پنجم بازپرسی دادسرای عمومی و انقلاب تهران به اتهامات متعددی تفهیم اتهام شد. این اتهامات شامل بغی از طریق عضویت در گروههای مخالف نظام، اجتماع و تبانی به قصد برهم زدن امنیت کشور، عضویت در سازمان مجاهدین خلق و تخریب اموال عمومی بود. این اتهامات عمدتاً بر اساس فعالیتهای سیاسی او و بدون ارائه مدارک معتبر مطرح شدهاند. فقدان شواهد مشخص و استفاده از اتهامات کلی، نشاندهنده سیاسی بودن این پرونده است.
| |
| | |
| جلسه دادگاه منتظر در اواسط مهر ۱۴۰۳ در شعبه ۲۶ دادگاه انقلاب تهران به ریاست قاضی [[ایمان افشاری]] برگزار شد. این دادگاه او را به اتهام بغی به اعدام و برای اتهام اجتماع و تبانی به پنج سال حبس تعزیری محکوم کرد. روند دادرسی به شدت ناعادلانه بود، زیرا او از دسترسی به وکیل انتخابی محروم شد و اتهامات بر اساس اعترافات اجباری تحت شکنجه مطرح شدند. این روند نقض آشکار حق محاکمه عادلانه و استانداردهای بینالمللی حقوق بشر است.<ref name=":1" /><ref name=":6" />
| |
| | |
| ابوالحسن منتظر و همپروندهایهایش اتهامات مربوط به حمل سلاح را رد کردند، اما دادگاه بدون توجه به دفاعیات آنها و بدون ارائه شواهد معتبر، حکم اعدام صادر کرد. سازمان عفو بینالملل این محاکمه را ناعادلانه و همراه با نقض حقوق اولیه مانند دسترسی به وکیل، محاکمه علنی و فرصت دفاع مناسب دانسته است. اعترافات اجباری تحت شکنجه، پایه اصلی این احکام بود که نقض کنوانسیونهای بینالمللی حقوق بشر است.
| |
| | |
| حکم اعدام و حبس تعزیری نهتنها آقای منتظر، بلکه خانواده و نزدیکان او را تحت فشار شدید روانی قرار داد. محرومیت از وکیل انتخابی و عدم شفافیت در پروسه قضایی، این پرونده را به نمونهای از سرکوب قضایی علیه فعالان سیاسی تبدیل کرد. این احکام به عنوان ابزاری برای ارعاب دیگر فعالان سیاسی نیز مورد استفاده قرار گرفته است. این وضعیت نشاندهنده استفاده از سیستم قضایی به عنوان ابزاری برای سرکوب سیاسی است.
| |
| | |
| === واکنش زندانیان به احکام ===
| |
| ابوالحسن منتظر و دیگر زندانیان سیاسی محکوم به اعدام در بیانیهای اعلام کردند که احکام صادرشده ناعادلانه است و خواستار حمایت جامعه جهانی برای لغو این احکام شدند. آنها تأکید کردند که این احکام بخشی از تلاش رژیم برای سرکوب مخالفان سیاسی است و از جامعه بینالمللی خواستند تا برای دفاع از حقوق بشر اقدام کنند. این بیانیه نشاندهنده روحیه مقاوم آنها در برابر سرکوب است.<ref name=":4" /><ref name=":13" />
| |
| | |
| == تجمع اعتراضی خانواده و بیخبری ==
| |
| خانوادههای زندانیان سیاسی محکوم به اعدام، از جمله خانواده منتظر، چندین بار در مقابل زندان اوین تجمع اعتراضی برگزار کردند. این تجمعات با هدف اعتراض به شرایط غیرانسانی زندان، محرومیتهای درمانی، احکام اعدام و بیخبری از وضعیت زندانیان برگزار شد. خانوادهها خواستار آزادی فوری عزیزانشان و توقف اجرای احکام شدند. این تجمعات نشاندهنده همبستگی خانوادهها در برابر سرکوب و تلاش آنها برای جلب توجه عمومی به وضعیت زندانیان بود.
| |
| | |
| خانواده منتظر از زمان دستگیری در دی ۱۴۰۲ با بیخبری مداوم مواجه بودهاند. پیگیریهای مکرر آنها از طریق مراجع قضایی بینتیجه مانده و مقامات از ارائه اطلاعات دقیق درباره وضعیت او خودداری کردهاند. این بیخبری فشار روانی شدیدی بر خانواده وارد کرده و بخشی از استراتژی سرکوب سیستماتیک علیه زندانیان سیاسی و خانوادههایشان است. این وضعیت برای دیگر خانوادههای زندانیان سیاسی نیز مشابه بوده و نشاندهنده الگوی گستردهتری از سرکوب است.
| |
| | |
| خانواده منتظر با موانع قانونی متعددی، از جمله عدم پذیرش وکلا و محدودیتهای تبصره ماده ۴۸ آیین دادرسی کیفری، مواجه شدند. این موانع مانع از دسترسی آنها به اطلاعات دقیق درباره پرونده و وضعیت او شد و نشاندهنده نقض حقوق خانوادهها برای دسترسی به اطلاعات و حمایت از عزیزانشان است. این محدودیتها بخشی از استراتژی برای منزوی کردن زندانیان و خانوادههایشان بود.
| |
| | |
| === تأثیر تجمعات بر آگاهی عمومی ===
| |
| تجمعات اعتراضی خانوادهها در مقابل زندان اوین توجه رسانهها و سازمانهای حقوق بشری را به وضعیت زندانیان سیاسی جلب کرد. این تجمعات نهتنها صدای خانوادهها را به گوش جامعه رساند، بلکه به عنوان نمادی از مقاومت در برابر سرکوب سیاسی تلقی شد. این اقدامات خانوادهها به افزایش فشار بر مقامات برای پاسخگویی کمک کرد، اگرچه تاکنون نتایج ملموسی نداشته است.
| |
| | |
| ==== تأثیرات روانی و اجتماعی بر خانواده ====
| |
| بیخبری مداوم از وضعیت ابوالحسن منتظر و محدودیتهای اعمالشده بر خانوادهاش، فشارهای روانی و اجتماعی قابلتوجهی بر آنها وارد کرده است. این وضعیت نهتنها باعث اضطراب و افسردگی در میان اعضای خانواده شده، بلکه روابط اجتماعی آنها را نیز تحت تأثیر قرار داده است. عدم دسترسی به اطلاعات، همراه با ترس از عواقب پیگیریهای قضایی، خانواده را در انزوای اجتماعی قرار داده است. همچنین، هزینههای مالی ناشی از پیگیریهای مکرر و سفر به مراجع قضایی، بار اقتصادی سنگینی بر دوش خانواده گذاشته است. این فشارها بخشی از استراتژی سرکوب سیستماتیک رژیم برای تضعیف روحیه خانوادههای زندانیان سیاسی است، که نهتنها منتظر، بلکه دیگر زندانیان سیاسی محکوم به اعدام را نیز هدف قرار داده است. این شرایط، همبستگی خانوادهها را در برابر سرکوب تقویت کرده، اما در عین حال آنها را با چالشهای عاطفی و اجتماعی متعددی مواجه کرده است.<ref name=":7" /><ref name=":3" /><ref name=":12" />
| |
| | |
| == واکنشهای بینالمللی و حقوق بشری ==
| |
| | |
| === بیانیه عفو بینالملل ===
| |
| سازمان عفو بینالملل در بیانیهای فوری خواستار لغو حکم اعدام ابوالحسن منتظر و پنج زندانی سیاسی دیگر شد. این سازمان محاکمه را ناعادلانه و مبتنی بر اعترافات اجباری تحت شکنجه دانست و از جامعه جهانی خواست تا برای آزادی فوری این زندانیان اقدام کنند. عفو بینالملل همچنین به شرایط غیرانسانی زندان، محرومیت از درمان و نقض حقوق اولیه زندانیان اشاره کرد و خواستار تحقیقات بینالمللی در این زمینه شد.
| |
| | |
| === موضع سازمان حقوق بشر ایران ===
| |
| سازمان حقوق بشر ایران صدور احکام اعدام برای منتظر و دیگر زندانیان را محکوم کرد و از سازمان ملل و جامعه جهانی خواست تا برای توقف این احکام فشار بیاورند. این سازمان تأکید کرد که این احکام بخشی از سیاست سرکوب سیستماتیک علیه مخالفان سیاسی است و خواستار تحقیقات بینالمللی در این زمینه شد. این سازمان همچنین به شرایط غیرانسانی زندان و شکنجههای گزارششده اشاره کرد.
| |
| | |
| === قطعنامه پارلمان فلامان بلژیک ===
| |
| پارلمان فلامان بلژیک در قطعنامهای فوری، اعدام قریبالوقوع زندانیان سیاسی از جمله ابوالحسن منتظر را محکوم کرد. این قطعنامه خواستار توقف فوری اجرای احکام و آزادی زندانیان شد و از دولت بلژیک خواست تا در سطح بینالمللی برای فشار بر رژیم ایران اقدام کند. این اقدام نشاندهنده توجه بینالمللی به وضعیت حقوق بشر در ایران و تلاش برای جلوگیری از اعدامهاست.
| |
| | |
| === نامه کارشناسان بینالمللی ===
| |
| ۳۰۹ کارشناس بینالمللی در نامهای به سازمان ملل خواستار دخالت فوری برای نجات جان زندانیان سیاسی از جمله منتظر شدند. آنها به موج اعدامها در ایران اشاره کردند و این احکام را نقض آشکار حقوق بشر دانستند. این نامه بر لزوم اقدام فوری جامعه جهانی برای جلوگیری از اجرای احکام تأکید داشت و خواستار فشار دیپلماتیک بر رژیم ایران شد.
| |
| | |
| === موضع نمایندگان کنگره آمریکا ===
| |
| استیو کوهن و تام مککلینتاک، نمایندگان کنگره آمریکا، رفتار رژیم ایران با زندانیان سیاسی از جمله ابوالحسن منتظر را محکوم کردند. آنها از جامعه جهانی خواستند تا با اعمال فشار، از اجرای احکام اعدام جلوگیری کنند و بر لزوم رعایت حقوق بشر و توقف سرکوب سیاسی تأکید کردند. این موضعگیری نشاندهنده حمایت بینالمللی از زندانیان سیاسی ایران و تلاش برای جلب توجه جهانی به این موضوع است.
| |
| | |
| === واکنشهای گسترده جهانی ===
| |
| علاوه بر اقدامات ذکرشده، سازمانها و شخصیتهای بینالمللی متعددی به وضعیت منتظر و دیگر زندانیان سیاسی واکنش نشان دادهاند. این واکنشها شامل بیانیههای محکومیت، درخواستهای علنی برای توقف احکام اعدام و فشار بر نهادهای بینالمللی برای مداخله است. این حمایتها نشاندهنده نگرانی جهانی از وضعیت حقوق بشر در ایران و تلاش برای جلوگیری از اجرای احکام اعدام است.
| |
| | |
| رسانههای بینالمللی نقش مهمی در اطلاعرسانی درباره وضعیت آقای منتظر و دیگر زندانیان سیاسی داشتند. گزارشهای این رسانهها به جلب توجه جهانی به [[نقض حقوق بشر در ایران]] کمک کرد و فشار بر رژیم ایران را افزایش داد. این پوشش رسانهای به عنوان ابزاری برای حمایت از زندانیان سیاسی و خانوادههایشان عمل کرد.
| |
| | |
| ==== نقض حقوق بشر از منظر قوانین بینالمللی ====
| |
| پرونده ابوالحسن منتظر نمونهای آشکار از نقض تعهدات ایران تحت کنوانسیونهای بینالمللی حقوق بشر، از جمله کنوانسیون منع شکنجه و رفتارهای غیرانسانی (CAT) و [[اعلامیه جهانی حقوق بشر]] است. محرومیت از دسترسی به وکیل، استفاده از اعترافات اجباری تحت شکنجه، و شرایط غیرانسانی زندان اوین و قزلحصار، همگی نقض مواد ۷ و ۱۰ اعلامیه جهانی حقوق بشر (حق محاکمه عادلانه و منع شکنجه) و ماده ۲ کنوانسیون منع شکنجه هستند. ایران به عنوان عضو سازمان ملل متحد به رعایت این استانداردها متعهد است، اما احکام اعدام و سرکوب قضایی علیه منتظر و دیگر زندانیان سیاسی نشاندهنده بیتوجهی به این تعهدات است. سازمانهای حقوق بشری خواستار تحقیقات بینالمللی و اعمال تحریمهای هدفمند علیه مقامات مسئول این نقضها شدهاند.
| |
| | |
| === واکنشهای داخلی ===
| |
| در داخل ایران، فعالان مدنی، وکلا و گروههای حقوق بشری به صدور حکم اعدام برای ابوالحسن منتظر و دیگر زندانیان سیاسی واکنش نشان دادهاند. برخی وکلای حقوق بشری، با وجود محدودیتهای قانونی مانند تبصره ماده ۴۸، تلاش کردند تا با انتشار بیانیههایی خواستار توقف اجرای احکام شوند. گروههای مدنی در شبکههای اجتماعی کمپینهایی برای آگاهیرسانی درباره وضعیت منتظر راهاندازی کردند، اما این اقدامات با [[سرکوب در ایران|سرکوب]] و تهدید مقامات مواجه شد. فعالان حقوق بشر در ایران این احکام را بخشی از تلاش رژیم برای ارعاب مخالفان سیاسی دانسته و خواستار حمایت جامعه جهانی شدند. این واکنشها، هرچند محدود به دلیل فضای سرکوب، نشاندهنده همبستگی داخلی با زندانیان سیاسی و تلاش برای جلب توجه به نقض حقوق بشر در ایران است.<ref name=":4" /><ref name=":5" /><ref name=":8" /><ref name=":10" /><ref name=":9" /><ref name=":13" /><ref name=":6" /><ref name=":7" />
| |
| | |
| == اطلاعیه شورای ملی مقاومت ==
| |
| [[شورای ملی مقاومت ایران]] با صدور اطلاعیهای، حکم اعدام ابوالحسن منتظر و پنج زندانی سیاسی هوادار مجاهدین خلق دیگر را به شدت محکوم کرد و از جامعه بینالمللی خواست تا برای نجات جان این زندانیان اقدام فوری انجام دهد. در این اطلاعیه آمده است:<blockquote>«قضاییه جلادان ۶ زندانی سیاسی، ابوالحسن منتظر، [[پویا قبادی]]، [[وحید بنی عامریان|وحید بنیعامریان]]، [[بابک علیپور|بابک علیپور]]، [[اکبر (شاهرخ) دانشورکار|علیاکبر دانشور]] کار و [[سید محمد تقوی سنگدهی|محمد تقوی]] را پس از ماهها بازجویی و شکنجه به اتهام «عضویت در سازمان مجاهدین خلق ایران»، «اجتماع و تبانی برضد امنیت»، «قیام مسلحانه در برابر حکومت»، «تشکیل دسته یا جمعیت با هدف برهم زدن امنیت کشور»، «تخریب اموال عمومی با استفاده از سلاح لانچر»، به اعدام محکوم کرد. این احکام جنایتکارانه توسط قاضی جنایتکار ایمان افشاری رئیس بیدادگاه ضدانقلاب شعبه ۲۶ تهران صادر شد. همین بیدادگاه مجتبی و علی تقوی برادران محمد تقوی را به زندان و تبعید محکوم کرد.
| |
| | |
| ابوالحسن منتظر ۶۵ ساله، لیسانسیه معماری از زندانیان سیاسی دهه ۶۰ است و در سالهای ۹۷ و ۹۹ نیز چند بار دستگیر و زندانی شده است. وی آخرین بار در دی ۱۴۰۲ دستگیرشده و از بیماریهای قلبی، ریوی، کلیه و آرتروز رنج میبرد.
| |
| | |
| پویا قبادی ۳۲ ساله، مهندس برق در اسفند ۱۴۰۲دستگیر شد. او قبلاً نیز دو بار دستگیرشده است.
| |
| | |
| وحید بنی عامریان، ۳۲ ساله، فوقلیسانس مدیریت در دی ۱۴۰۲ دستگیر شد. او از سال ۹۶ در چند نوبت دستگیری جمعاً چهار سال زندانی بوده است.
| |
| | |
| بابک علیپور ۳۳ ساله، لیسانسیه حقوق در دی ۱۴۰۲ دستگیر شد. او پیش از این در آبان ۹۷، در رشت دستگیر و ۴ سال در زندان بود.
| |
| | |
| علیاکبر دانشور کار ۵۷ ساله مهندس عمران در دی ۱۴۰۲دستگیر شد.
| |
| | |
| محمد تقوی ۵۸ ساله از زندانیان سیاسی دهه ۶۰ و ۷۰ است. پیش از این نیز او در سال ۱۳۹۹ دستگیر و سه سال به اتهام ارتباط با سازمان مجاهدین در زندان بهسر برده بود.
| |
| | |
| مجتبی و علی تقوی صرفاً بهخاطر اینکه برادران محمد تقوی هستند به زندان و تبعید محکوم شدهاند.
| |
| | |
| [[سید علی خامنه ای|خامنهای]] جنایتکار بیهوده تلاش میکند با اعدام فرزندان مردم ایران مانع از قیام خلق و سرنگونی نظام منحوس [[رژیم ولایت فقیه|ولایت فقیه]] شود. اما جوانان شورشگر زمین را در زیرپایش به لرزه درخواهند آورد.
| |
| | |
| مقاومت ایران شورای امنیت، کمیسرعالی و شورای حقوقبشر و دیگر ارگانهای ذیربط ملل متحد و همچنین اتحادیه اروپا و کشورهای عضو را به اقدام فوری برای نجات جان این زندانیان و آزادی عموم زندانیان سیاسی فرامیخواند.
| |
| | |
| '''دبیرخانه شورای ملی مقاومت ایران'''
| |
| | |
| '''۱۰ آذر۱۴۰۳ (۳۰نوامبر۲۰۲۴)»'''<ref name=":11" /></blockquote>
| |
| | |
| == لیست منابع ==
| |
اخوانالمسلمین، (الاخوان المسلمون) یک جنبش فراملی اسلامگرا و بزرگترین و سازمانیافتهترین گروه سیاسی اهل سنت در جهان عرب است که در سال ۱۹۲۸ میلادی (۱۳۴۷ قمری) در شهر اسماعیلیه مصر تأسیس شد. این گروه توسط معلمی به نام حسن البنا پایهگذاری شد. اخوانالمسلمین از ابتدا با هدف احیای ارزشهای اسلامی در جامعه و مقاومت در برابر نفوذ فرهنگی و سیاسی غرب شکل گرفت. دیدگاههای این سازمان به تدریج از یک جنبش اصلاحی اجتماعی و آموزشی به یک نیروی سیاسی، نظامی و تشکیلاتی تبدیل شد و در طول دهههای متمادی، مبارزات شدیدی را علیه دولتهای عربی (بهویژه در مصر) تجربه کرد. اخوان توانست با تأسیس شاخههای متعدد در کشورهای مختلف منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، تأثیر عمیقی بر سیاستهای منطقهای بگذارد و در تاریخ خود، از مشارکت در انتخابات و تشکیل دولت تا دوران سرکوب و زیرزمینی شدن را تجربه کرده است. (بریتانیکا، مجلات شاهد، نوگرا)
۲. مقدمه
اخوانالمسلمین که گاهی با نام سادهتر «اخوان» نیز شناخته میشود، جنبشی است که به دلیل گستردگی نفوذ، عمر طولانی و نقش محوری در تحولات سیاسی خاورمیانه، از اهمیت مطالعاتی بالایی برخوردار است. این جنبش در سده بیستم، در واکنش به فروپاشی خلافت عثمانی و افزایش نفوذ غرب در منطقه، توسط حسن البنا در مصر پایهگذاری شد. ایده اصلی تأسیس، بازگشت به اسلام اصیل به عنوان راهحلی جامع برای تمام مشکلات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بود. اخوان به عنوان یک جنبش مردمی، به سرعت در میان طبقات مختلف جامعه مصر، به ویژه کارمندان و دانشجویان، گسترش یافت و در دهه ۱۹۴۰ به اوج قدرت و سازماندهی خود رسید. (بریتانیکا، مجلات شاهد)
اخوانالمسلمین نه تنها یک سازمان سیاسی، بلکه یک تشکیلات مذهبی، اجتماعی، آموزشی و خیریه محسوب میشد که در طول حیات خود از روشهای مختلفی شامل فعالیتهای پارلمانی، نهادهای مدنی و در مواردی اقدامات خشونتآمیز استفاده کرده است. بررسی تاریخ اخوان نیازمند درک تحولات داخلی، شکافهای فکری (بهویژه پس از سید قطب) و تأثیر آن بر جنبشهای اسلامگرای معاصر در کشورهایی مانند سوریه، اردن، تونس و شاخههای بینالمللی آن است. هدف این مقاله، بررسی بیطرفانه پیدایش، اندیشه و تحولات سیاسی و سازمانی این جنبش تا به امروز است. (زیتون، CFR، نوگرا)
بخش سوم: زمینه پیدایش و دوران تأسیس (۱۹۲۸–۱۹۴۹)
۳-۱. بستر تاریخی و شکلگیری اخوانالمسلمین در مارس ۱۹۲۸ میلادی (۱۳۴۷ قمری) در شهر اسماعیلیه مصر توسط «حسن البنا»، که در آن زمان یک معلم جوان مدرسه بود، و شش تن از کارگران شرکت کانال سوئز تأسیس شد. شکلگیری این گروه واکنشی مستقیم به دو رویداد مهم تاریخی بود: نخست، سقوط خلافت عثمانی در سال ۱۹۲۴ که خلأیی در رهبری سیاسی جهان اسلام ایجاد کرد؛ و دوم، حضور استعماری بریتانیا در مصر و نفوذ گسترده فرهنگ غربی که از دیدگاه بنیانگذاران، تهدیدی برای هویت اسلامی محسوب میشد. (بریتانیکا، کتاب ریچارد پی. میشل)
حسن البنا بر این باور بود که ضعف جهان اسلام ناشی از دور شدن مسلمانان از اصول اولیه دین است. او شعار معروف «اسلام راهحل است» (الاسلام هو الحل) را مطرح کرد و اسلام را نه صرفاً یک دین عبادی، بلکه یک نظام جامع زندگی (شامل سیاست، اقتصاد و اجتماع) معرفی نمود. (مجلات شاهد، نوگرا)
۳-۲. ساختار سازمانی و گسترش سریع اخوانالمسلمین در ابتدا به عنوان یک انجمن خیریه و اصلاحی فعالیت خود را آغاز کرد، اما به سرعت به یک جنبش تودهای تبدیل شد. در سال ۱۹۳۲، حسن البنا مقر اصلی سازمان را به قاهره منتقل کرد. این جنبش با ایجاد شبکهای گسترده از مدارس، مساجد، بیمارستانها و کارخانههای کوچک، توانست پایگاه اجتماعی قدرتمندی در میان طبقات پایین و متوسط شهری ایجاد کند. (کتاب حسن حبنکه، بریتانیکا)
ساختار اخوان بر اساس نظمی دقیق و سلسلهمراتب فرماندهی بنا شد. در رأس این هرم، «مرشد عام» (راهنمای کل) قرار داشت که دارای اختیارات وسیعی بود. اعضا در حلقههای کوچکتر به نام «اسره» (خانواده) سازماندهی میشدند تا آموزشهای عقیدتی و وفاداری تشکیلاتی را بیاموزند. تا اواخر دهه ۱۹۴۰، تخمین زده میشود که اخوان بیش از ۵۰۰ هزار عضو فعال و هزاران شعبه در سراسر مصر داشت. (کتاب ریچارد پی. میشل، مجلات شاهد)
۳-۳. دستگاه ویژه (التنظیم الخاص) و آغاز خشونتها یکی از بحثبرانگیزترین ابعاد اخوان در دوران اولیه، تأسیس شاخهای مخفی و نظامی به نام «دستگاه ویژه» (الجهاز الخاص یا التنظیم الخاص) بود. هدف اولیه این شاخه، مبارزه با اشغالگران بریتانیایی و آمادگی برای دفاع از منافع اسلامی بود. اعضای این گروه در جنگ ۱۹۴۸ اعراب و اسرائیل شرکت کردند و نقش فعالی ایفا نمودند. (CFR، نوگرا)
با این حال، فعالیتهای دستگاه ویژه به خشونتهای داخلی نیز کشیده شد. در دسامبر ۱۹۴۸، پس از آنکه محمود فهمی نقراشی (نخستوزیر وقت مصر) دستور انحلال اخوانالمسلمین را صادر کرد، توسط یکی از اعضای شاخه نظامی اخوان ترور شد. در واکنش به این رویداد، حسن البنا ترور را محکوم کرد و عبارت معروف «نه برادرند و نه مسلمان» را درباره عاملان ترور به کار برد، اما این برائت مانع از برخورد حکومت نشد. سرانجام در فوریه ۱۹۴۹، حسن البنا توسط مأموران حکومتی ترور شد و سازمان وارد دورهای از بحران رهبری و سرکوب شدید گردید. (کتاب ریچارد پی. میشل، بریتانیکا)
بخش چهارم: دوران ناصر، سید قطب و تحولات ایدئولوژیک (۱۹۵۲–۱۹۷۰)
۴-۱. انقلاب ۱۹۵۲ و تقابل با جمال عبدالناصر با وقوع کودتای «افسران آزاد» در سال ۱۹۵۲ که منجر به سرنگونی نظام پادشاهی در مصر شد، اخوانالمسلمین در ابتدا از این حرکت حمایت کرد و روابط نزدیکی با رهبران کودتا داشت. آنها امیدوار بودند که افسران جوان، قوانین اسلامی را در کشور اجرا کنند. اما پس از به قدرت رسیدن «جمال عبدالناصر»، تضاد عمیقی میان دیدگاه سکولار و ناسیونالیستی ناصر و دیدگاه اسلامگرایانه اخوان پدیدار شد. ناصر خواهان وفاداری مطلق تمام گروهها به دولت بود، در حالی که اخوان استقلال تشکیلاتی خود را حفظ کرد. (بریتانیکا، کتاب ریچارد پی. میشل)
این تنشها در سال ۱۹۵۴، پس از یک سوءقصد نافرجام به جان ناصر در میدان المنشیه اسکندریه که به یکی از اعضای اخوان نسبت داده شد، به اوج رسید. ناصر این رویداد را بهانهای برای سرکوب گسترده قرار داد؛ اخوانالمسلمین غیرقانونی اعلام شد، دفاترش سوزانده شد و هزاران نفر از اعضای آن دستگیر، شکنجه یا اعدام شدند. «حسن الهضیبی» که پس از البنا به عنوان دومین مرشد عام انتخاب شده بود، نیز زندانی شد. (کتاب ظهور و سقوط اخوان المسلمین، نوگرا)
۴-۲. ظهور سید قطب و پارادایم «جاهلیت مدرن» در دوران حبس و فشار شدید زندانهای ناصر، تحول فکری عظیمی در بخشی از بدنه اخوان رخ داد که نماد آن «سید قطب»، نویسنده و نظریهپرداز برجسته این گروه بود. قطب در کتاب معروف خود «نشانههای راه» (معالم فی الطریق)، قرائتی رادیکالتر از اسلام سیاسی ارائه داد. او مفهوم «جاهلیت» را احیا کرد و استدلال نمود که جوامع مسلمان کنونی (از جمله مصر تحت حکومت ناصر) به دلیل عدم اجرای احکام شریعت، در وضعیت جاهلیت به سر میبرند و مسلمان واقعی نیستند. (زیتون، کتاب کریستین تروال)
سید قطب مفهوم «حاکمیت» را مختص خداوند دانست و هرگونه قانونگذاری بشری را شرک تلقی کرد. این اندیشهها زمینه را برای تکفیر (کافر دانستن) حاکمان مسلمان و جواز قیام مسلحانه (جهاد) علیه حکومتهای داخلی فراهم کرد. هرچند رهبری سنتی اخوان (مانند الهضیبی) با انتشار کتاب «دعاة لا قضاة» (دعوتکنندگان نه قضاوتکنندگان) تلاش کرد از تندرویهای قطب فاصله بگیرد و بر روش اصلاحی تأکید کند، اما اندیشههای قطب موجب انشعابهای فکری عمیق شد و الهامبخش بسیاری از گروههای جهادی رادیکال در دهههای بعد گردید. سید قطب نهایتاً در سال ۱۹۶۶ توسط حکومت ناصر اعدام شد. (زیتون، بریتانیکا، کتاب بنیادگرایی اسلامی)
۴-۳. دوره انور سادات و بازگشت به جامعه پس از مرگ ناصر در سال ۱۹۷۰، انور سادات به ریاست جمهوری رسید. سادات برای مقابله با نفوذ چپگراها و ناصریستها، سیاست مصالحه با اسلامگراها را در پیش گرفت. او زندانیان اخوان را آزاد کرد و به رهبری تبعیدی اجازه بازگشت داد. در این دوره، اخوانالمسلمین تحت رهبری «عمر التلمسانی» (مرشد سوم) استراتژی پرهیز از خشونت و تمرکز بر فعالیتهای اجتماعی، دانشجویی و سندیکایی را اتخاذ کرد. آنها رسماً خشونت را نفی کردند، هرچند گروههای تندرو منشعب از اخوان (مانند الجهاد اسلامی که متأثر از قطب بودند) راه خشونت را ادامه دادند و نهایتاً سادات را در سال ۱۹۸۱ ترور کردند. با این حال، بدنه اصلی اخوان در این ترور مشارکت نداشت و بر مشی مسالمتآمیز خود باقی ماند. (مجلات شاهد، CFR، نوگرا)
بخش پنجم: از مبارک تا بهار عربی و تجربه حکومت (۱۹۸۱–۲۰۱۳)
۵-۱. دوران حسنی مبارک: مشارکت محدود و نفوذ اجتماعی در دوران سیساله حکومت «حسنی مبارک»، اخوانالمسلمین سیاست «مشارکت بدون سلطه» را در پیش گرفت. اگرچه فعالیت رسمی حزب ممنوع بود، اما اعضای اخوان به عنوان نامزدهای مستقل در انتخابات پارلمانی شرکت میکردند و موفق شدند نفوذ خود را در اتحادیههای صنفی (پزشکان، مهندسان و وکلا) و دانشگاهها گسترش دهند. نقطه اوج این استراتژی در انتخابات پارلمانی سال ۲۰۰۵ بود که نامزدهای وابسته به اخوان توانستند ۸۸ کرسی (حدود ۲۰ درصد پارلمان) را کسب کنند و به بزرگترین بلوک اپوزیسیون تبدیل شوند. در این دوره، اخوان با ارائه خدمات اجتماعی گسترده به طبقات محروم، خلأ ناتوانی دولت را پر کرد و پایگاه رأی خود را تحکیم بخشید. (بریتانیکا، مجلات شاهد، CFR)
۵-۲. انقلاب ۲۰۱۱ و صعود به قدرت با آغاز اعتراضات ژانویه ۲۰۱۱ در مصر (بهار عربی)، رهبری اخوان ابتدا با احتیاط برخورد کرد و دیرتر از جوانان انقلابی به میدان تحریر پیوست، اما به دلیل تشکیلات منسجم خود، به سرعت توانست نبض تحولات سیاسی پس از سقوط مبارک را در دست بگیرد. پس از انقلاب، اخوانالمسلمین حزب «آزادی و عدالت» (حزب الحریة و العدالة) را تأسیس کرد. در اولین انتخابات پارلمانی دموکراتیک، این حزب توانست اکثریت کرسیها را به دست آورد. (نوگرا، بریتانیکا)
در انتخابات ریاستجمهوری سال ۲۰۱۲، «محمد مرسی»، از رهبران ارشد اخوان، به عنوان نامزد حزب معرفی شد و با پیروزی در رقابت با احمد شفیق (نخستوزیر سابق)، به عنوان اولین رئیسجمهور غیرنظامی و منتخب دموکراتیک مصر سوگند یاد کرد. این پیروزی، اوج موفقیت تاریخی اخوان پس از هشت دهه فعالیت بود. (زیتون، نوگرا)
۵-۳. دوران ریاستجمهوری مرسی و سقوط (۲۰۱۳) دوران ریاستجمهوری محمد مرسی بسیار کوتاه و پرتنش بود. او با چالشهای عظیمی از جمله اقتصاد در حال فروپاشی، مقاومت نهادهای باقیمانده از رژیم سابق (دولت پنهان) و بیاعتمادی سکولارها و لیبرالها مواجه شد. صدور بیانیهای در نوامبر ۲۰۱۲ که اختیارات قضایی رئیسجمهور را فراتر از نظارت دادگاهها قرار میداد، منجر به اعتراضات گسترده شد و مخالفان او را به تلاش برای «اخوانیسازی» (Ikhwanization) دولت متهم کردند. (بریتانیکا، زیتون)
نارضایتی عمومی در ۳۰ ژوئن ۲۰۱۳ به تظاهرات میلیونی منجر شد. ارتش مصر به فرماندهی عبدالفتاح السیسی، پس از یک ضربالاجل ۴۸ ساعته، در ۳ ژوئیه ۲۰۱۳ محمد مرسی را برکنار و بازداشت کرد. هواداران اخوان در میدانهای «رابعه عدویه» و «النهضه» تحصن کردند که این تجمعات در اوت ۲۰۱۳ با خشونت شدید نیروهای امنیتی سرکوب شد و صدها کشته بر جای گذاشت (کشتار رابعه). پس از آن، دولت موقت اخوانالمسلمین را یک «سازمان تروریستی» اعلام کرد، داراییهای آن را مصادره نمود و فعالیتهای آن را کاملاً ممنوع ساخت. (CFR، شعوبنا، بریتانیکا)
بخش ششم: وضعیت کنونی، پراکندگی جهانی و میراث فکری
۶-۱. سرکوب پس از ۲۰۱۳ و اعلام گروه تروریستی پس از کودتای ۲۰۱۳ و برکناری محمد مرسی، اخوانالمسلمین در مصر وارد تاریکترین دوره سرکوب خود شد. دولت جدید مصر به رهبری عبدالفتاح السیسی، اخوان را به عنوان سازمان تروریستی اعلام کرد. این سرکوب شامل اعدام یا حبس طولانیمدت هزاران نفر از رهبران و اعضای آن، مصادره اموال و املاک سازمانهای خیریه و بستن دفاتر مرکزی بود. از سال ۲۰۱۳ به بعد، اخوان عملاً فعالیتهای خود را در داخل مصر به صورت مخفی و زیرزمینی ادامه میدهد. این سرکوب همچنین باعث ایجاد شکافهایی در میان رهبران خارج از مصر شد که بر سر نحوه مواجهه با حکومت جدید و روشهای مبارزه اختلاف داشتند. (CFR، نوگرا)
۶-۲. اخوان فراملی و شاخههای منطقهای اخوانالمسلمین نه تنها یک جنبش مصری، بلکه یک سازمان فراملی با شعبهها و جنبشهای همسو در تقریباً تمام کشورهای عربی است. این شاخهها از نظر ساختاری و سیاسی استقلال نسبی دارند، اما از نظر ایدئولوژیک به آموزههای حسن البنا پایبند هستند. از مهمترین این شاخهها میتوان به موارد زیر اشاره کرد: (کتاب ظهور و سقوط اخوان المسلمین، زیتون)
- اردن و تونس: جنبش اخوان در اردن به عنوان یک نیروی سیاسی قانونی و ریشهدار باقی مانده است. در تونس، حزب النهضه به رهبری «راشد الغنوشی» که الهامگرفته از اخوان است، پس از بهار عربی به قدرت رسید و سپس در تحولات بعدی کنار رفت، اما همچنان یک نیروی اصلی محسوب میشود. (زیتون)
- فلسطین (حماس): جنبش مقاومت اسلامی، حماس، در غزه و کرانه باختری، که در سال ۱۹۸۷ تأسیس شد، به عنوان شاخه مستقیم اخوانالمسلمین در فلسطین شناخته میشود و از ایدئولوژیهای اولیه اخوان تغذیه میکند. (CFR، بریتانیکا)
- سوریه و دیگر مناطق: اخوان سوریه یکی از اصلیترین نیروهای اپوزیسیون در برابر حکومت بشار اسد است. نفوذ اخوان همچنین در کشورهای دیگری مانند کویت، سودان و یمن نیز محسوس است. (کتاب ریچارد پی. میشل)
۶-۳. میراث فکری و تقسیمبندیهای ایدئولوژیک تاریخ فکری اخوانالمسلمین را میتوان به سه رویکرد اصلی تقسیم کرد که در تعامل و تقابل با یکدیگرند: (شعوبنا، زیتون)
- اصلاحیون (Reformists): این گروه بر فعالیتهای اجتماعی، آموزشی و مشارکت در چارچوب قانون اساسی تأکید دارند (مانند استراتژی عمر التلمسانی).
- قطبیون (Qutbists): این شاخه متأثر از اندیشههای سید قطب، دیدگاهی رادیکال دارند و به مفهوم «حاکمیت خدا» (الحاکمیة) و «جهاد هجومی» علیه دولتهای نامسلمان یا «جاهلی» اعتقاد دارند.
- میانهروها: این گروه تلاش میکنند تعادلی میان ایدئولوژیهای اسلامگرایانه و پذیرش نظام دموکراتیک برقرار کنند (مانند برخی از رهبران حزب النهضه تونس). (شعوبنا)
ــــــــــــــــــــــــــــــ
ب. منابع کتابی (استفاده شده در متن):
- اخوان المسلمین: تاریخ، ایدئولوژی و مبارزات
- نویسنده: ریچارد پی. میشل (Richard P. Mitchell)
- ظهور و سقوط اخوان المسلمین
- نویسنده: حسن حبنکه المیدانی
- بنیادگرایی اسلامی: ریشههای ایدئولوژیک و سیاسی اخوان المسلمین
- نویسنده: کریستین تروال (Christine Trendel)
منابع:
