|
|
| (۳۱۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| NOINDEX
| | [[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|بندانگشتی|1148x1148px]] |
| {{جعبه زندگینامه| اندازه جعبه =| عنوان = علی شمخانی| نام = علی شمخانی| تصویر = علی شمخانی؛2.jpg| اندازه تصویر = ۲۰۰px| عنوان تصویر = علی شمخانی| زادروز = ۶ مهر ۱۳۳۴| زادگاه = اهواز، ایران| تاریخ مرگ =| مکان مرگ =|عرض جغرافیایی محل دفن=|طول جغرافیایی محل دفن=|latd=|latm=|lats=|latNS=N|longd=|longm=|longs=|longEW=E| محل زندگی = اهواز (تا ۱۳۵۷)، تهران (از ۱۳۵۷)| ملیت = ایرانی| نژاد = عرب| تابعیت = ایرانی| تحصیلات =| دانشگاه =| پیشه = نظامی، سیاستمدار| سال‌های فعالیت = ۱۳۵۷ - تاکنون| کارفرما =| نهاد = سپاه پاسداران، شورای عالی امنیت ملی| نماینده =| شناخته‌شده برای = فرماندهی سپاه خوزستان، وزارت دفاع، دبیر شورای عالی امنیت ملی| نقش‌های برجسته = دبیر شورای عالی امنیت ملی (۱۳۹۲-۱۴۰۲)| سبک =| تأثیرگذاران = محسن رضایی| تأثیرپذیرفتگان =| شهر خانگی = اهواز| تلویزیون =| لقب =| حزب =| جنبش = انقلاب اسلامی| مخالفان = اپوزیسیون، سازمان‌های حقوق بشری| هیئت =| دین = اسلام| مذهب = شیعه| منصب =| مکتب =| آثار =| خویشاوندان سرشناس =| فرزندان =| جوایز =| امضا =| اندازه امضا =| وبگاه =| پانویس =}} | | {{جعبه اطلاعات سیاستمدار |
| '''علی شمخانی'''، (متولد ۶ مهر ۱۳۳۴، اهواز) عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و مشاور سیاسی [[سید علی خامنه ای|علی خامنه‌ای]] است. شمخانی از دهه ۱۳۵۰ با فعالیت‌های ضد [[محمدرضا پهلوی|رژیم پهلوی]] آغاز به کار کرد و پس از [[انقلاب ضد سلطنتی|انقلاب ضدسلطنتی ۱۳۵۷]] به عضویت [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی|سپاه پاسداران]] درآمد. او در مناصب متعددی از جمله فرماندهی سپاه خوزستان، وزیر دفاع، و دبیر شورای عالی امنیت ملی خدمت کرده است. این بیوگرافی به بررسی سوابق نظامی و سیاسی علی شمخانی، نقشش در سرکوب اعتراضات مردمی، مسئولیت احتمالی در [[سقوط هواپیمای اوکراینی|ساقط کردن پرواز ۷۵۲ اوکراینی]]، و مسائل مرتبط با ثروت خانواده‌اش می‌پردازد. | | | نام = شیخ احمد تربتی |
| | | تصویر = شیخ احمد تربتی؛3.jpg |
| | | شرح تصویر = شیخ احمد تربتی، روزنامه‌نگار و فعال مشروطه |
| | | نام کامل = |
| | | زادروز = ۱۲۵۹ خورشیدی |
| | | شهر تولد = تربت حیدریه |
| | | کشور تولد = |
| | | تاریخ مرگ = ۱۲۸۸ خورشیدی |
| | | شهر مرگ = تبریز |
| | | کشور مرگ = |
| | | تحصیلات = فقه و اصول، حوزه‌های علمیه مشهد و نجف |
| | | دین = |
| | | حزب سیاسی = مشروطه‌خواه، وابسته به انجمن ایالتی تبریز |
| | | سمت = بنیان‌گذار و سردبیر روزنامه روح‌القدس |
| | | فعالیت‌ها = روزنامه‌نگاری مبارز، حمایت از مشروطیت، سرودن دیوان شعر با تخلص «احمد» |
| | |image_size=250پیکسل}} |
| | '''شیخ احمد تربتی'''، (متولد سال ۱۲۵۹، تربت حیدریه – درگذشته ۱۲۸۸ ه. ش، تبریز) روزنامه‌نگار، شاعر، و فعال سیاسی دوره [[جنبش مشروطه ایران]]، بنیان‌گذار روزنامه «روح‌القدس» و اولین شهید روزنامه‌نگار کشور بود. او در تربت حیدریه متولد شد و تحصیلاتش را در حوزه‌های علمیه مشهد و نجف گذراند، اما با اندیشه‌های تجددخواهانه آشنا شد و به تبریز مهاجرت کرد. شیخ احمد تربتی در سال ۱۲۸۵، روزنامه روح‌القدس را تأسیس کرد که با لحن تند و انتقادی، استبداد [[محمد علی شاه|محمدعلی شاه]] و نفوذ خارجی را افشا می‌کرد. در دوره [[استبداد صغیر]] (۱۲۸۷–۱۲۸۸ ش)، او به دلیل فعالیت‌هایش مورد سرکوب قرار گرفت و در سال ۱۲۸۸، در تبریز به قتل رسید. شیخ احمد تربتی با اشعار و مقالاتش، به بیداری افکار عمومی و حمایت از مشروطه کمک کرد، اما به دلیل مخالفت با دربار، قربانی خشونت شد. او از خاندانی مذهبی بود و برادرش، شیخ محمد تربتی، نیز در فعالیت‌های فرهنگی فعال بود. شیخ احمد تربتی با تخلص «احمد» شعرهایی در سبک کلاسیک سرود و در دیوانش از عدالت و آزادی سخن گفت. نقش روزنامه روح‌القدس در افشای جنایات استبداد، او را به نمادی از روزنامه‌نگاری مبارز تبدیل کرد. نقدهای مثبت او را به‌عنوان مبارز مشروطه و شهید رسانه ستایش می‌کنند، اما برخی منابع به تندروی در انتقاداتش اشاره دارند. میراث شیخ احمد تربتی در تاریخ ایران به‌عنوان بنیان‌گذار روزنامه‌نگاری تندرو و شهید مشروطه ماندگار است.<ref name=":0">[https://ensani.ir/file/download/article/20120326171011-3043-120.pdf کتاب «روزنامه‌نگاران مقتول: سلطان‌العلمای خراسانی»، تالف سید محمد صدری طباطبایی]</ref><ref name=":1">[https://www.cgie.org.ir/fa/article/268719/%D8%B1%D9%88%D8%AD-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%AF%D8%B3 روح‌القدوس - مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]</ref><ref name=":2">[https://rch.ac.ir/article/Details/14166 از روزنامه‌های تندرو دوره مشروطه - دانشنامه جهان اسلام]</ref><ref name=":3">[https://www.torbat-h.ir/celebrities/sheykh-ahmad-torbati/ شیخ احمد تربتی، اولین شهید روزنامه‌نگار ایران - تربت شهر من]</ref><ref name=":4">کتاب «تاریخ مشروطه ایران»، تألیف [[احمد کسروی]]</ref> |
|
| |
|
| یکی از جنبه‌های برجسته زندگی شمخانی، حضور فعال او در [[سرکوب در ایران|سرکوب اعتراضات مردمی]] در مقاطع مختلف از جمله [[اعتراضات دی‌ماه ۱۳۹۶|دی ۹۶]]، [[اعتراضات ۱۳۹۸ ایران|آبان ۹۸]]، و [[اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ایران|اعتراضات سراسری ۱۴۰۱]] است. منابع متعدد نشان می‌دهند که او به‌عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی، در تدوین سیاست‌های سرکوب و مدیریت بحران‌ها نقش کلیدی داشته است. سند محرمانه‌ای که در برخی منابع منتشر شده، به‌طور خاص به نقش او در کشتار سال ۹۸ اشاره دارد و او را به‌عنوان یکی از تصمیم‌گیرندگان اصلی معرفی می‌کند. این اقدامات با انتقادات گسترده مواجه شده و شمخانی را به‌عنوان چهره‌ای جنجالی در میان مخالفان رژیم مطرح کرده است.
| | == زندگی اولیه و تحصیلات == |
| | شیخ احمد تربتی در سال ۱۲۵۹ ش (۱۲۹۶ ق) در تربت حیدریه، از توابع خراسان، در خانواده‌ای مذهبی متولد شد. پدرش، شیخ محمد تربتی، از علمای محلی بود و برادرش، شیخ محمد تربتی، نیز در فعالیت‌های فرهنگی و مذهبی فعال بود. او از کودکی به علوم دینی علاقه‌مند بود و در محیطی سنتی پرورش یافت، اما با مهاجرت به مشهد، با اندیشه‌های نوین آشنا شد.<ref name=":1" /><ref name=":3" /> |
|
| |
|
| موضوع دیگر، ارتباط علی شمخانی با فاجعه ساقط شدن پرواز ۷۵۲ اوکراینی در دی ۱۳۹۸ است. گزارش‌ها حاکی از آن است که در زمان این حادثه، او به‌عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی، بخشی از ساختار تصمیم‌گیری بوده که به شلیک موشک به هواپیما منجر شد. اگرچه رژیم ایران ابتدا این رویداد را انکار کرد، اما بعدها مسئولیت آن را پذیرفت و آن را خطای انسانی خواند، که این موضوع همچنان محل مناقشه است.
| | === تحصیلات و فعالیت‌های مذهبی === |
| | شیخ احمد تربتی تحصیلات دینی را در حوزه علمیه مشهد آغاز کرد و سپس به نجف رفت و نزد علمای برجسته، مانند [[آخوند ملا محمدکاظم خراسانی|آخوند خراسانی]]، فقه و اصول آموخت. او در نجف با جریان‌های تجددخواه آشنا شد و به تبریز مهاجرت کرد. در تبریز، به تدریس و فعالیت‌های فرهنگی پرداخت و با روشنفکران مشروطه‌خواه، مانند [[سیّدحسن تقی‌زاده|سید حسن تقی‌زاده]]، ارتباط برقرار کرد.<ref name=":0" /><ref name=":2" /> |
|
| |
|
| ثروت خانواده علی شمخانی نیز از دیگر محورهای است که مورد توجه قرار گرفته است. گزارش‌ها از دارایی‌های نجومی شامل املاک لوکس، شرکت‌های کشتیرانی، و معاملات نفتی حکایت دارند که به فرزندان و نزدیکان او نسبت داده می‌شود. اتهاماتی نظیر نقش برادرزاده‌اش در پروژه [[متروپل آبادان]] و توقیف کشتی‌های متعلق به پسرانش در هند، نشان‌دهنده شبکه گسترده‌ای از فساد مالی است که شمخانی در واکنش به آن‌ها، اتهامات را به «ستون پنجم» نسبت داده است.
| | == فعالیت‌های روزنامه‌نگاری == |
| | [[پرونده:روزنامه روح‌القدوس.jpg|جایگزین=روزنامه روح‌القدوس|بندانگشتی|330x330پیکسل|روزنامه روح‌القدوس]] |
|
| |
|
| در نهایت، حمله اسرائیل به منزل علی شمخانی در خرداد ۱۴۰۴ که به شدت زخمی شدن او منجر شد، از دیگر موضوعات مورد بررسی است. این رویداد، که منزل او را که به کاخ تشبیه شده بود هدف قرار داد، پرسش‌هایی درباره دلایل این حمله و نجات معجزه‌آسای او مطرح کرده است. این مقاله بر پایه منابع معتبر و مستند انجام شده و تلاش دارد تا با رویکردی بی‌طرفانه، واقعیت‌های موجود را منعکس کند. | | === تأسیس روزنامه روح‌القدس === |
| | شیخ احمد تربتی در سال ۱۲۸۵، روزنامه «روح‌القدس» را در تبریز تأسیس کرد. این روزنامه با لحن تند و انتقادی، به افشای سیاست‌های استبدادی دربار قاجار، به‌ویژه محمدعلی شاه، و نفوذ خارجی (روسیه و انگلیس) می‌پرداخت. روح‌القدس با چاپ مقالات و کاریکاتورهای سیاسی، به یکی از تأثیرگذارترین نشریات دوره مشروطه تبدیل شد و به بیداری افکار عمومی کمک کرد. تربتی خود سردبیری و نگارش بخش عمده مقالات را بر عهده داشت.<ref name=":1" /><ref name=":3" /> |
|
| |
|
| == زادگاه و آغاز فعالیت‌های سیاسی == | | === ویژگی‌ها و تأثیرات روح‌القدس === |
| علی شمخانی در ۶ مهر ۱۳۳۴ در شهر اهواز، مرکز استان خوزستان، به دنیا آمد. او در خانواده‌ای عرب‌زبان رشد یافت که ریشه‌های فرهنگی و اجتماعی آن با جامعه محلی پیوند داشت. فعالیت‌های سیاسی او از دهه ۱۳۵۰ و در دوران رژیم پهلوی آغاز شد، زمانی که به دلیل مشارکت در جنبش‌های ضد حکومتی توسط [[ساواک]] دستگیر و زندانی شد. این دوره زندان، بستری برای آشنایی او با چهره‌هایی چون [[محسن رضایی]] و غلامعلی رشید فراهم کرد که بعدها به تشکیل گروه چریکی «منصورون» منجر شد. پس از پیروزی انقلاب ضدسلطنتی در سال ۱۳۵۷، شمخانی به سرعت به عضویت سپاه پاسداران درآمد و در سن ۲۴ سالگی به فرماندهی سپاه خوزستان منصوب شد، که نشان‌دهنده جایگاه زودهنگام او در ساختار نظامی جدید بود.<ref>[https://namnak.com/biography-of-ali-shamkhani.p107060 زندگینامه علی شمخانی - نم‌نمک]</ref>
| | روزنامه روح‌القدس به دلیل سبک تند و صریحش در انتقاد از استبداد و فساد درباری، در میان مشروطه‌خواهان محبوبیت یافت. این روزنامه، با انتشار اخبار سرکوب مشروطه‌خواهان و حمایت از مجلس، نقش مهمی در تقویت جنبش مشروطیت ایفا کرد. با این حال، برخی منابع به تندروی تربتی در مقالاتش اشاره دارند که گاه به جنجال منجر شد، اما این سبک او را به چهره‌ای برجسته در روزنامه‌نگاری مبارز تبدیل کرد.<ref name=":0" /><ref name=":2" /><ref name=":4" /> |
|
| |
|
| == سوابق نظامی و سیاسی == | | === محتوای سیاسی و فرهنگی روح‌القدس === |
| علی شمخانی در طول دهه‌های پس از انقلاب، مناصب متعددی را در ساختار نظامی و سیاسی ایران بر عهده داشت. او ابتدا به‌عنوان فرمانده نیروی زمینی سپاه در [[جنگ ایران و عراق]] خدمت کرد و نقش مهمی در عملیات‌های نظامی ایفا نمود. در سال ۱۳۶۸، با انتصاب به وزارت سپاه در دولت [[میرحسین موسوی]]، وارد عرصه سیاسی شد. این منصب تا سال ۱۳۷۶ ادامه یافت و پس از آن، او به‌عنوان وزیر دفاع در کابینه‌های [[سید محمد خاتمی|محمد خاتمی]] از ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۴ فعالیت کرد. در این دوره، او بر توسعه توان دفاعی ایران، به‌ویژه نیروی دریایی، تمرکز داشت. از سال ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۲، شمخانی به‌عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی و نماینده خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی در این شورا ایفای نقش کرد، که یکی از کلیدی‌ترین جایگاه‌هایش در تصمیم‌گیری‌های کلان امنیتی بود.<ref>[https://photokade.com/%D8%A8%DB%8C%D9%88%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%B4%D9%85%D8%AE%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1%D8%B4/ بیوگرافی علی شمخانی از سپاه تا ارتش و جنجال فرزندان - فتوکده]</ref>
| | روزنامه روح‌القدس، به دلیل محتوای سیاسی و فرهنگی تندش شهرت داشت. این روزنامه با انتشار مقالات انتقادی علیه استبداد محمدعلی شاه، فساد درباری، و نفوذ خارجی (به‌ویژه روسیه)، به افشای جنایات دربار و حمایت از آرمان‌های مشروطه پرداخت. روح‌القدس همچنین کاریکاتورهایی منتشر می‌کرد که مقامات قاجار را به سخره می‌گرفت. بخش فرهنگی روزنامه شامل اشعار شیخ احمد تربتی با تخلص «احمد» بود که مضامین عدالت و آزادی را ترویج می‌کرد. این محتوا، به‌ویژه در تبریز، به بسیج افکار عمومی علیه استبداد کمک کرد، اما تندروی در برخی مقالات، خشم دربار را برانگیخت.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /> |
|
| |
|
| == نقش در سرکوب اعتراضات مردمی == | | == نقش در انقلاب مشروطیت == |
| | [[پرونده:سید احمد تربتی؛1.jpg|جایگزین=شیخ احمد تربتی به همراه افراد دستگیر شده در واقعه به توپ بستن مجلس|بندانگشتی|شیخ احمد تربتی به همراه افراد دستگیر شده در واقعه به توپ بستن مجلس ]] |
| | در دوره استبداد صغیر (۱۲۸۷–۱۲۸۸ ش)، شیخ احمد تربتی از فعالان برجسته مشروطه‌خواه در تبریز بود. او با انتشار مقالات تند در روزنامه روح‌القدس، سرکوب مشروطه‌خواهان توسط محمدعلی شاه را افشا کرد و به سازماندهی مقاومت در تبریز کمک نمود. تربتی با همکاری انجمن ایالتی تبریز و چهره‌هایی مانند [[ستارخان]]، به ترویج آرمان‌های مشروطه پرداخت.<ref name=":0" /><ref name=":3" /> |
|
| |
|
| === سرکوب اعتراضات دی ۹۶ === | | === همکاری با مشروطه‌خواهان === |
| علی شمخانی به‌عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی، در مدیریت بحران‌های اجتماعی نقش برجسته‌ای داشته است. در جریان [[اعتراضات دی‌ماه ۱۳۹۶]]، که به دلیل گرانی و شرایط اقتصادی آغاز شد، او به‌عنوان یکی از هماهنگ‌کنندگان اصلی سیاست‌های سرکوب شناخته شد. گزارش‌ها حاکی از آن است که او در جلسات امنیتی دستورالعمل‌هایی برای کنترل معترضان صادر کرد، که به کشته شدن چندین نفر منجر شد. این اقدامات نشان‌دهنده رویکرد سخت‌گیرانه او در مواجهه با نارضایتی‌های مردمی بود.<ref>[https://sarkoobgaran.com/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%B4%D9%85%D8%AE%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%B1-%D9%88%D9%82%D8%AA-%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C/ بازخوانی نقش علی شمخانی دبیر وقت شورای امنیت رژیم در سرکوب مردم - سرکوبگران]</ref>
| | شیخ احمد تربتی با روشنفکران مشروطه‌خواه، از جمله سید حسن تقی‌زاده و اعضای انجمن سعادت، ارتباط نزدیکی داشت. او از طریق سخنرانی‌ها و مقالاتش، مردم تبریز را به حمایت از مشروطه و مقاومت در برابر استبداد تشویق کرد. این فعالیت‌ها او را به هدفی برای دربار و نیروهای استبدادی تبدیل کرد، اما روحیه مبارزاتی‌اش را تقویت نمود.<ref name=":1" /><ref name=":4" /> |
|
| |
|
| === کشتار آبان ۹۸ === | | == فعالیت‌های ادبی و شعر == |
| در [[اعتراضات ۱۳۹۸ ایران|اعتراضات سراسری آبان ۹۸]]، که پس از افزایش قیمت بنزین شکل گرفت، شمخانی به‌عنوان یکی از تصمیم‌گیرندگان اصلی مطرح شد. سند محرمانه‌ای که توسط برخی منابع منتشر شده، او را به‌عنوان فردی معرفی می‌کند که در تدوین استراتژی سرکوب نقش داشت. این سند مدعی است که «شمخانی مستقیماً در صدور دستورات سرکوب شرکت داشت»، که نتیجه آن کشته شدن صدها نفر گزارش شده است. این رویداد، انتقادات شدیدی را علیه او به دنبال داشت.<ref name=":0">[https://iran-tc.com/2023/05/23/%D8%B3%D9%86%D8%AF-%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%83%D8%B4%D8%AA%D8%A7%D8%B1-%D9%A9%D9%A8-%D9%88-%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%B4%D9%85%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%89/ سند محرمانه (كشتار ٩٨ و نقش شمخانى) - شورای مدیریت گذار]</ref> | | شیخ احمد تربتی با تخلص «احمد» دیوان شعری در سبک کلاسیک فارسی سرود. اشعار او که اغلب در قالب غزل و قصیده بودند، مضامین عاشقانه، اجتماعی، و سیاسی داشتند. تربتی در شعرهایش به عدالت، آزادی، و مبارزه با استبداد تأکید می‌کرد و از مشروطه‌خواهان ستایش می‌کرد. این اشعار گاه در روزنامه روح‌القدس منتشر می‌شد و به محبوبیت او در محافل ادبی تبریز افزود.<ref name=":1" /><ref name=":3" /> |
|
| |
|
| === اعتراضات پاییز ۱۴۰۱ === | | === تأثیر ادبی === |
| در پاییز ۱۴۰۱، با آغاز اعتراضات سراسری پس از مرگ [[مهسا امینی]]، علی شمخانی به‌عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی، در خط مقدم مدیریت بحران قرار گرفت. منابع گزارش داده‌اند که او در جلسات اضطراری، بر استفاده از نیروی نظامی برای سرکوب معترضان تأکید داشت. این رویکرد، که با کشته شدن ده‌ها نفر همراه بود، انتقادات بین‌المللی را به دنبال داشت و نام او را بار دیگر به‌عنوان یکی از عوامل اصلی سرکوب مطرح کرد.<ref name=":1">[https://old.iranintl.com/%D8%A7%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D9%86/%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%B5%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AA%D8%B1%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%84-%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%81%D8%B3%D8%A7%D8%AF-%D9%81%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D8%A7%D8%A8%D9%82-%D8%B3%D9%BE%D8%A7%D9%87-%D9%BE%D8%A7%D8%B3%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%85%D8%A7%D8%AA-%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%82%D9%87 گزارشی از فساد فرماندهان سابق سپاه پاسداران و مقامات نظام در منطقه آزاد اروند - ایران اینترنشنال]</ref> | | فعالیت‌های ادبی شیخ احمد تربتی، به‌ویژه اشعار سیاسی‌اش، در دوره مشروطیت تأثیرگذار بود. اشعار او در گردهمایی‌های مشروطه‌خواهان خوانده می‌شد و به تقویت روحیه مبارزان کمک می‌کرد. سادگی سبک شعری او در مقایسه با شاعران برجسته قاجار تفاوت داشت، اما ارزش کار او در پیوند شعر با آرمان‌های مشروطه بود. دیوانش پس از مرگش به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی‌اش حفظ شد.<ref name=":0" /><ref name=":2" /> |
|
| |
|
| === نقش در مدیریت اطلاعات و سرکوب === | | == ترور و پایان زندگی == |
| علی شمخانی در کنار سرکوب مستقیم، بر مدیریت اطلاعات و تبلیغات نیز نظارت داشت. گزارش‌ها نشان می‌دهد که او در زمان اعتراضات، بر گسترش پروپاگاندا برای توجیه اقدامات سرکوبگرانه تأکید کرد. این استراتژی شامل پخش اخبار جعلی برای کاهش حمایت عمومی از معترضان بود، که به پیچیدگی بحران افزود.<ref name=":2">[https://iranwire.com/fa/features/47557/ شمخانی، صادقی و آبان ۹۸؛ روایت‌هایی که دیر افشا می‌شوند - ایران وایر]</ref>
| | [[پرونده:سید احمد تربتی؛2.jpg|جایگزین=سید احمد تربتی، سمت راست، پس از دستگیری|بندانگشتی|227x227پیکسل|سید احمد تربتی، سمت راست، پس از دستگیری]] |
| | شیخ احمد تربتی در سال ۱۲۸۸ ش (۱۳۲۷ ق) در تبریز، در جریان استبداد صغیر، توسط نیروهای وابسته به دربار محمدعلی شاه به قتل رسید. او به دلیل مقالات تند روزنامه روح‌القدس علیه استبداد و افشای سرکوب مشروطه‌خواهان، هدف نیروهای درباری قرار گرفت. تربتی در محله‌ای در تبریز دستگیر و پس از شکنجه، اعدام شد. این رویداد او را به اولین شهید روزنامه‌نگار ایران تبدیل کرد.<ref name=":0" /><ref name=":3" /> |
|
| |
|
| === فشارهای بین‌المللی === | | === پیامدهای ترور === |
| سرکوب‌های تحت رهبری علی شمخانی، به‌ویژه در آبان ۹۸ و پاییز ۱۴۰۱، واکنش‌های بین‌المللی را برانگیخت. دادگستر به نقل از سازمان‌های حقوق بشری گزارش داده که «شمخانی به دلیل نقشش در کشتار معترضان، در لیست سیاه قرار گرفته است». این فشارها، او را به یکی از اهداف تحریم‌های غربی تبدیل کرده است.<ref name=":3">[https://spreadingjustice.org/fa/individual-violator/sj36993/ علی شمخانی - دادگستر]</ref>
| | ترور شیخ احمد تربتی واکنش‌های گسترده‌ای در میان مشروطه‌خواهان برانگیخت. مرگ او به تقویت روحیه مقاومت در تبریز و تسریع فتح تهران (۱۲۸۸ ش) کمک کرد. روزنامه روح‌القدس پس از مرگ او به فعالیت ادامه نداد، اما تأثیرش در بیداری افکار عمومی ماندگار شد. برخی منابع به تندروی‌های تربتی به‌عنوان عاملی برای خشم دربار اشاره دارند، اما شهادتش او را به نمادی از مبارزه علیه استبداد تبدیل کرد.<ref name=":1" /><ref name=":4" /> |
|
| |
|
| === همکاری با نهادهای امنیتی === | | == میراث == |
| علی شمخانی در سرکوب اعتراضات، همکاری نزدیکی با نهادهای امنیتی مانند اطلاعات سپاه داشت. او با قرار دادن اطلاعات سپاه پاسداران در دست خامنه‌ای، نفوذ خود را بر سرکوب‌ها افزایش داد. این همکاری، به هماهنگی بیشتر میان نیروهای نظامی و اطلاعاتی برای سرکوب منجر شد، که نمونه بارز آن در آبان ۹۸ دیده می‌شود.<ref name=":4">[https://www.radiozamaneh.com/765863/ شمخانی: مرد کودتاهای خیالی و کسی که «اطلاعات سپاه» را در دست خامنه‌ای گذاشت - رادیو زمانه]</ref>
| | شیخ احمد تربتی با تأسیس روزنامه روح‌القدس، نقش مهمی در توسعه روزنامه‌نگاری مبارز در دوره مشروطیت ایفا کرد. منابع تأکید دارند که روح‌القدس با لحن انتقادی و افشاگرانه، الگویی برای نشریات بعدی، مانند صوراسرافیل، شد. تربتی با مقالاتش به بیداری افکار عمومی و حمایت از آرمان‌های مشروطه کمک کرد و به‌عنوان پیشگام روزنامه‌نگاری تندرو شناخته می‌شود.<ref name=":1" /><ref name=":2" /> |
|
| |
|
| === پیامدهای داخلی === | | === جایگاه در تاریخ ایران === |
| سرکوب‌های تحت نظارت شمخانی، به افزایش شکاف میان مردم و حاکمیت منجر شد. سند منتشرشده به نقل از شاهدان عینی می‌نویسد که علی شمخانی با دستوراتش، اعتماد مردم را از دست داد. این موضوع، نارضایتی‌های داخلی را تشدید کرد و او را به یکی از اهداف اصلی اعتراضات تبدیل نمود.<ref name=":0" />
| | شیخ احمد تربتی به‌عنوان اولین شهید روزنامه‌نگار ایران، در تاریخ مشروطه جایگاه ویژه‌ای دارد. شهادت او الهام‌بخش مبارزان مشروطه، به‌ویژه در تبریز، بود و به تقویت جنبش مشروطیت کمک کرد. دیوان شعر او با تخلص «احمد»، که مضامین عدالت و آزادی را دربرداشت، نیز به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی‌اش باقی ماند. با وجود انتقادات به تندروی در مقالاتش، تربتی به‌عنوان نمادی از شجاعت و مبارزه علیه استبداد در تاریخ ایران ماندگار است.<ref name=":0" /><ref name=":3" /><ref name=":4" /> |
| | |
| == ارتباط با ساقط شدن پرواز ۷۵۲ اوکراینی ==
| |
| | |
| === زمینه‌های حادثه ===
| |
| در شامگاه ۱۸ دی ۱۳۹۸، پرواز ۷۵۲ اوکراینی توسط پدافند هوایی رژیم ایران ساقط شد که منجر به کشته شدن تمامی ۱۷۶ سرنشین آن شد. در آن زمان، شمخانی به‌عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی، بخشی از ساختار تصمیم‌گیری در شرایط بحرانی بود که این رویداد رخ داد. گزارش‌ها نشان می‌دهند که تنش‌های منطقه‌ای با آمریکا، به‌ویژه پس از ترور [[قاسم سلیمانی]]، شرایطی را ایجاد کرد که خطای انسانی به این فاجعه منجر شد.<ref name=":5">[https://www.radiofarda.com/a/31645146.html مسببان اصلی شلیک به پرواز ۷۵۲ چه کسانی بودند؟ - رادیو فردا] 2</ref> | |
| | |
| === مسئولیت و واکنش‌ها ===
| |
| اگرچه رژیم ایران ابتدا مسئولیت این حادثه را انکار کرد، اما پس از فشارهای بین‌المللی، آن را «خطای انسانی» اعلام کرد. برخی منابع، از جمله صدای آمریکا، به نقش شمخانی در مدیریت بحران اشاره کرده‌اند و مدعی‌اند که او در عدم شفافیت اولیه دخیل بوده است. این موضوع، اعتبار او را در عرصه بین‌المللی تحت‌الشعاع قرار داد.<ref name=":6">[https://ir.voanews.com/a/irans-shamkhani-about-to-resign-after-failing-to-control-the-protests/6841313.html سرگیجه در دستگاه‌های امنیتی جمهوری اسلامی در میانه اعتراضات سراسری - صدای آمریکا]</ref>
| |
| | |
| === تحقیقات و تبعات بین‌المللی ===
| |
| پس از پذیرش مسئولیت توسط رژیم ایران، تحقیقات بین‌المللی از سوی اوکراین و کانادا آغاز شد که علی شمخانی را به‌عنوان یکی از مقامات مسئول در زنجیره فرماندهی مورد سؤال قرار داد. گزارش‌ها حاکی از آن است که عدم شفافیت اولیه از سوی شورای عالی امنیت ملی، که علی شمخانی هدایت آن را بر عهده داشت، به پیچیدگی‌های حقوقی این پرونده افزوده است. این موضوع، تحریم‌های جدیدی علیه او و دیگر مقامات را به دنبال داشت.<ref name=":5" />
| |
| | |
| == ثروت و اتهامات فساد مالی ==
| |
| | |
| === دارایی‌های نجومی خانواده ===
| |
| علی شمخانی و خانواده‌اش به داشتن ثروت هنگفتی متهم شده‌اند که از منابع عمومی ایران تأمین شده است. گزارش‌ها از مالکیت املاک لوکس در تهران و مناطق آزاد، از جمله منطقه اروند، حکایت دارند. سایت اپک تایمز به نقل از منابع غیررسمی اعلام کرده که خانواده‌ی علی شمخانی با استفاده از موقعیت او، به امپراتوری اقتصادی دست یافته‌اند. این دارایی‌ها شامل شرکت‌های کشتیرانی و معاملات نفتی است که به فرزندان و نزدیکان او نسبت داده می‌شود.<ref>[https://persianepochtimes.com/corruption-in-the-ali-shamkhani-family-from-astronomical-properties-to-arms-trading-and-oil-sales/ ابعاد فساد در خانواده علی شمخانی، از املاک نجومی تا تجارت اسلحه و فروش نفت - اپک تایمز]</ref>
| |
| | |
| === نقش در پروژه‌های جنجالی ===
| |
| یکی از اتهامات مطرح‌شده، ارتباط برادرزاده شمخانی با پروژه متروپل آبادان است که به دلیل ساخت‌وساز غیراستاندارد فرو ریخت و ده‌ها کشته بر جای گذاشت. همچنین، توقیف کشتی‌های متعلق به پسرانش در هند به دلیل تحریم‌ها، بحث‌هایی درباره فعالیت‌های تجاری غیرقانونی او برانگیخت. شمخانی این اتهامات را به «ستون پنجم» نسبت داده و هرگونه ارتباط را رد کرده است.<ref name=":7">[https://www.rfi.fr/fa/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86/20220220-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%B4%D9%85%D8%AE%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D9%81%D8%B4%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D9%88%D9%82%DB%8C%D9%81-%DA%A9%D8%B4%D8%AA%DB%8C-%D9%BE%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D9%86%D8%AF-%D8%B1%D8%A7-%D8%A8%D9%87-%D8%B3%D8%AA%D9%88%D9%86-%D9%BE%D9%86%D8%AC%D9%85-%D9%86%D8%B3%D8%A8%D8%AA-%D8%AF%D8%A7%D8%AF علی شمخانی افشای ماجرای توقیف کشتی پسرانش در هند را به «ستون‌پنجم» نسبت داد - آر.اف.ای]</ref>
| |
| | |
| === واکنش‌ها و دفاعیه‌ها ===
| |
| انتشار گزارش‌هایی درباره فساد خانواده شمخانی، واکنش‌های متفاوتی را در پی داشت. سایت ریوداد۲۴، که وابسته به رسانه‌های حکومتی است، به نقل از افکار عمومی نوشته که «ثروت افسانه‌ای خانواده شمخانی زیر ذره‌بین قرار گرفته است». شمخانی در مقابل، این اتهامات را به تبلیغات دشمن نسبت داد و مدعی شد که هدفش تخریب جایگاه اوست.<ref>[https://www.rouydad24.ir/fa/news/185103/%D8%AB%D8%B1%D9%88%D8%AA-%D8%A7%D9%81%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%B1-%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D8%A7%D9%85%D9%86%DB%8C%D8%AA-%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%B2%DB%8C%D8%B1-%D8%B0%D8%B1%D9%87-%D8%A8%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D9%81%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D8%B9%D9%85%D9%88%D9%85%DB%8C-%D9%85%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D8%A7%D8%B4%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%B4%D9%85%D8%AE%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA ثروت افسانه‌ای خانواده دبیر شورای عالی امنیت ملی زیر ذره بین افکار عمومی! - رویداد۲۴]</ref>
| |
| | |
| === شبکه‌های اقتصادی ===
| |
| شبکه اقتصادی شمخانی فراتر از ایران گسترش یافته و شامل معاملات نفتی و تجارت اسلحه است. گزارش ایران آزادی به فعالیت‌های تجاری فرزندان او در خارج از کشور اشاره دارد و آن را نتیجه سوءاستفاده از منصب پدر می‌داند. این شبکه، که به امپراتوری ثروت تعبیر شده، یکی از نقاط ضعف اصلی او در برابر انتقادات محسوب می‌شود.<ref>[https://iranfreedom.net/%d8%b9%d9%84%db%8c-%d8%b4%d9%85%d8%ae%d8%a7%d9%86%db%8c-%d8%a7%d8%b2-%d8%b4%d8%a7%da%af%d8%b1%d8%af-%d8%af%d9%88%da%86%d8%b1%d8%ae%d9%87%d8%b3%d8%a7%d8%b2%db%8c-%d8%aa%d8%a7-%d9%85%d8%a7/ علی شمخانی از شاگرد دوچرخه‌سازی تا مافیای نفت و امپراتوری ثروت - ایران آزادی]</ref>
| |
| | |
| === پرونده‌های قضایی و بین‌المللی ===
| |
| فعالیت‌های اقتصادی خانواده شمخانی به سطح بین‌المللی کشیده شده است. توقیف کشتی‌های متعلق به پسرانش در هند، که به دلیل نقض تحریم‌ها رخ داد، به بررسی‌های قضایی منجر شد.آر.اف. ای گزارش داده که:<blockquote>«این ماجرا، شبکه مالی شمخانی را زیر ذره‌بین نهادهای بین‌المللی قرار داده است»<ref name=":7" /> </blockquote>
| |
| | |
| === اتهامات در منطقه آزاد اروند ===
| |
| گزارش برخی منابع از فساد فرماندهان سابق سپاه، از جمله شمخانی، در منطقه آزاد اروند پرده برداشته است. این منطقه به‌عنوان مرکز فعالیت‌های اقتصادی غیرشفاف شناخته می‌شود، و شمخانی به دلیل نقشش در واگذاری املاک به نزدیکانش مورد انتقاد قرار گرفته است.<ref name=":1" />
| |
| | |
| == حمله اسرائیل و پیامدهای آن ==
| |
| | |
| === جزئیات حمله ===
| |
| در خرداد ۱۴۰۴، در جریان [[حمله ۱۳ژوئن اسرائیل به ایران|حمله اسرائیل به ایران]]، منزلی متعلق به علی شمخانی در تهران هدف حمله هوایی اسرائیل قرار گرفت. این ساختمان، که به کاخ تشبیه شده بود، به دلیل دارایی‌های لوکس و وسعتش جلب توجه کرده بود. گزارش‌ها حاکی از آن است که شمخانی در این حمله زخمی شد، اما جان سالم به در برد. این رویداد به‌عنوان پاسخی به اقدامات نظامی رژیم ایران در منطقه تفسیر شده است.<ref name=":8">[https://farsikhabar.com/%DA%86%D9%87-%DA%A9%D8%B3%DB%8C-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%B4%D9%85%D8%AE%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B1%D8%A7-%D9%86%D8%AC%D8%A7%D8%AA-%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D8%9F-%D9%88-%DA%86%D8%B1%D8%A7-%D8%A7%D9%88-%D9%85/ چه کسی علی شمخانی را نجات داد؟ و چرا او مانند سلامی کشته نشد؟ - فارسی خبر]</ref>
| |
| | |
| === شایعات و تحلیل‌ها ===
| |
| پس از این حمله، شایعاتی درباره نجات معجزه‌آسای او و نقش محافظانش مطرح شد. برخی منابع مدعی‌اند که «کسی او را نجات داد»، اما جزئیات مشخصی ارائه نشده است. این موضوع، همراه با سؤالاتی درباره چرایی هدف قرار گرفتن منزل او، به بحث‌های گسترده در رسانه‌ها دامن زده است.<ref name=":8" />
| |
| | |
| === بررسی سیاسی حمله ===
| |
| حمله اسرائیل به منزل شمخانی، به‌عنوان بخشی از استراتژی نظامی علیه مقامات ارشد ایران تفسیر شده است. این رویداد، که در بحبوحه تنش‌های منطقه‌ای رخ داد، پرسش‌هایی درباره هدف‌گیری دقیق اسرائیل و اطلاعات آن‌ها از دارایی‌های شمخانی مطرح کرده است.<ref name=":1" />
| |
| | |
| == بررسی جایگاه و تأثیرات سیاسی ==
| |
| | |
| === نفوذ در ساختار قدرت ===
| |
| علی شمخانی از دهه ۱۳۶۰ به‌عنوان یکی از چهره‌های تأثیرگذار در ساختار نظامی و امنیتی ایران شناخته شده است. حضور او در مناصب کلیدی مانند وزارت دفاع و دبیر شورای عالی امنیت ملی، او را به یکی از حلقه‌های نزدیک به رهبر جمهوری اسلامی تبدیل کرد. این نفوذ، به‌ویژه در زمان بحران‌ها، او را به بازیگری اصلی در سیاست‌گذاری‌های امنیتی تبدیل کرده است.<ref>[https://www.radiofarda.com/a/f9-washingtonpost-ignatius-shamkhani-iran/26683516.html «شمخانی چه نقش سیاسی در ایران دارد» - رادیو فردا]</ref>
| |
| | |
| === انزوای سیاسی پس از اعتراضات ===
| |
| با وجود جایگاه بلندپایه شمخانی، اعتراضات گسترده و افشاگری‌ها درباره نقش او در سرکوب و فساد، به کاهش اعتبار سیاسی او منجر شده است. گزارش صدای آمریکا به نقل از منابع داخلی اشاره دارد که «شمخانی پس از ناتوانی در کنترل اعتراضات، در معرض استعفاست»، که نشان‌دهنده فشارهای داخلی بر اوست.<ref name=":6" /> | |
| | |
| === تأثیر بر سیاست امنیتی ===
| |
| شمخانی با تکیه بر جایگاهش در شورای عالی امنیت ملی، سیاست‌های امنیتی ایران را در برابر تهدیدات خارجی و داخلی شکل داد. گزارش‌ها نشان می‌دهد که او «اطلاعات سپاه را به دست رهبر داد»، که این اقدام، نفوذ او را در ساختار اطلاعاتی تقویت کرد، اما در عین حال او را به هدف انتقادات داخلی و خارجی تبدیل نمود.<ref name=":4" />
| |
| | |
| === چالش‌های پیش رو ===
| |
| با افزایش فشارهای بین‌المللی و داخلی، جایگاه شمخانی در معرض تهدید قرار گرفته است. منابع مانند ایران وایر اشاره دارند که «او در میانه اعتراضات سراسری دچار سرگیجه سیاسی شده»، که می‌تواند به کاهش نفوذ او در آینده منجر شود.<ref name=":2" />
| |
| | |
| === نقش در کودتاهای خیالی ===
| |
| شمخانی به دلیل مدیریت بحران‌ها، به «مرد کودتاهای خیالی» معروف شده است. او با ایجاد سناریوهای امنیتی، به تثبیت قدرت خامنه‌ای کمک کرد، که این رویکرد، او را به ابزاری در دست نهادهای بالا دستی تبدیل نمود.<ref name=":4" />
| |
| | |
| === تأثیر بر روابط خارجی ===
| |
| نقش شمخانی در سیاست خارجی، به‌ویژه در تنش با اسرائیل و آمریکا، قابل توجه است. حمله اسرائیل به منزل او، که به زخمی شدنش منجر شد، نشان‌دهنده جایگاه او به‌عنوان هدفی استراتژیک است. این رویداد، روابط رژیم ایران با غرب را بیش از پیش پیچیده کرده است.<ref name=":2" />
| |
| | |
| == بررسی جایگاه اجتماعی و تاریخی ==
| |
| | |
| === دیدگاه‌ها و انتقادات ===
| |
| علی شمخانی به‌عنوان چهره‌ای جنجالی، در میان مخالفان رژیم به «پاسدار تروریست» شهرت یافته است. منتقدان او را به دلیل نقش در سرکوب و فساد محکوم می‌کنند، در حالی که حامیانش او را مدیری کارآمد در زمان بحران‌ها می‌دانند. این دوگانگی، جایگاه او را در تاریخ معاصر ایران پیچیده کرده است.<ref name=":2" />
| |
| | |
| === میراث و آینده ===
| |
| میراث شمخانی به احتمال زیاد با حوادثی مانند ساقط شدن پرواز ۷۵۲ و سرکوب اعتراضات گره خورده است. با وجود زخمی شدن در حمله اسرائیل، آینده سیاسی او به شدت به تحولات داخلی و بین‌المللی بستگی دارد، که هنوز نامعلوم است.<ref name=":8" />
| |
| | |
| === جایگاه در میان حامیان و مخالفان ===
| |
| شمخانی در میان حامیان رژیم به‌عنوان مدیری قاطع شناخته می‌شود، اما مخالفان او را «مردی با دستان خونین» توصیف می‌کنند. این دوگانگی، او را به شخصیتی بحث‌برانگیز در تاریخ معاصر ایران تبدیل کرده است.<ref name=":3" />
| |
| | |
| === میراث احتمالی ===
| |
| میراث احتمالی شمخانی ممکن است با حوادثی مانند سرکوب اعتراضات و فساد مالی گره بخورد. با این حال، بقای او پس از حمله اسرائیل، پرسش‌هایی درباره امنیت شخصی و حمایت‌های پشت پرده او مطرح کرده است، که هنوز بدون پاسخ مانده است.<ref name=":8" />
| |
|
| |
|
| == منابع == | | == منابع == |
شیخ احمد تربتی شیخ احمد تربتی، روزنامه‌نگار و فعال مشروطه |
| شناسنامه |
|---|
| زادروز | ۱۲۵۹ خورشیدی |
|---|
| زادگاه | تربت حیدریه، |
|---|
| تاریخ مرگ | ۱۲۸۸ خورشیدی |
|---|
| محل مرگ | تبریز، |
|---|
| تحصیلات | فقه و اصول، حوزه‌های علمیه مشهد و نجف |
|---|
| اطلاعات سیاسی |
|---|
| حزب سیاسی | مشروطه‌خواه، وابسته به انجمن ایالتی تبریز |
|---|
| سمت | بنیان‌گذار و سردبیر روزنامه روح‌القدس |
|---|
| فعالیت‌ها | روزنامه‌نگاری مبارز، حمایت از مشروطیت، سرودن دیوان شعر با تخلص «احمد» |
|---|
|
شیخ احمد تربتی، (متولد سال ۱۲۵۹، تربت حیدریه – درگذشته ۱۲۸۸ ه. ش، تبریز) روزنامه‌نگار، شاعر، و فعال سیاسی دوره جنبش مشروطه ایران، بنیان‌گذار روزنامه «روح‌القدس» و اولین شهید روزنامه‌نگار کشور بود. او در تربت حیدریه متولد شد و تحصیلاتش را در حوزه‌های علمیه مشهد و نجف گذراند، اما با اندیشه‌های تجددخواهانه آشنا شد و به تبریز مهاجرت کرد. شیخ احمد تربتی در سال ۱۲۸۵، روزنامه روح‌القدس را تأسیس کرد که با لحن تند و انتقادی، استبداد محمدعلی شاه و نفوذ خارجی را افشا می‌کرد. در دوره استبداد صغیر (۱۲۸۷–۱۲۸۸ ش)، او به دلیل فعالیت‌هایش مورد سرکوب قرار گرفت و در سال ۱۲۸۸، در تبریز به قتل رسید. شیخ احمد تربتی با اشعار و مقالاتش، به بیداری افکار عمومی و حمایت از مشروطه کمک کرد، اما به دلیل مخالفت با دربار، قربانی خشونت شد. او از خاندانی مذهبی بود و برادرش، شیخ محمد تربتی، نیز در فعالیت‌های فرهنگی فعال بود. شیخ احمد تربتی با تخلص «احمد» شعرهایی در سبک کلاسیک سرود و در دیوانش از عدالت و آزادی سخن گفت. نقش روزنامه روح‌القدس در افشای جنایات استبداد، او را به نمادی از روزنامه‌نگاری مبارز تبدیل کرد. نقدهای مثبت او را به‌عنوان مبارز مشروطه و شهید رسانه ستایش می‌کنند، اما برخی منابع به تندروی در انتقاداتش اشاره دارند. میراث شیخ احمد تربتی در تاریخ ایران به‌عنوان بنیان‌گذار روزنامه‌نگاری تندرو و شهید مشروطه ماندگار است.[۱][۲][۳][۴][۵]
زندگی اولیه و تحصیلات
شیخ احمد تربتی در سال ۱۲۵۹ ش (۱۲۹۶ ق) در تربت حیدریه، از توابع خراسان، در خانواده‌ای مذهبی متولد شد. پدرش، شیخ محمد تربتی، از علمای محلی بود و برادرش، شیخ محمد تربتی، نیز در فعالیت‌های فرهنگی و مذهبی فعال بود. او از کودکی به علوم دینی علاقه‌مند بود و در محیطی سنتی پرورش یافت، اما با مهاجرت به مشهد، با اندیشه‌های نوین آشنا شد.[۲][۴]
تحصیلات و فعالیت‌های مذهبی
شیخ احمد تربتی تحصیلات دینی را در حوزه علمیه مشهد آغاز کرد و سپس به نجف رفت و نزد علمای برجسته، مانند آخوند خراسانی، فقه و اصول آموخت. او در نجف با جریان‌های تجددخواه آشنا شد و به تبریز مهاجرت کرد. در تبریز، به تدریس و فعالیت‌های فرهنگی پرداخت و با روشنفکران مشروطه‌خواه، مانند سید حسن تقی‌زاده، ارتباط برقرار کرد.[۱][۳]
فعالیت‌های روزنامه‌نگاری
تأسیس روزنامه روح‌القدس
شیخ احمد تربتی در سال ۱۲۸۵، روزنامه «روح‌القدس» را در تبریز تأسیس کرد. این روزنامه با لحن تند و انتقادی، به افشای سیاست‌های استبدادی دربار قاجار، به‌ویژه محمدعلی شاه، و نفوذ خارجی (روسیه و انگلیس) می‌پرداخت. روح‌القدس با چاپ مقالات و کاریکاتورهای سیاسی، به یکی از تأثیرگذارترین نشریات دوره مشروطه تبدیل شد و به بیداری افکار عمومی کمک کرد. تربتی خود سردبیری و نگارش بخش عمده مقالات را بر عهده داشت.[۲][۴]
ویژگی‌ها و تأثیرات روح‌القدس
روزنامه روح‌القدس به دلیل سبک تند و صریحش در انتقاد از استبداد و فساد درباری، در میان مشروطه‌خواهان محبوبیت یافت. این روزنامه، با انتشار اخبار سرکوب مشروطه‌خواهان و حمایت از مجلس، نقش مهمی در تقویت جنبش مشروطیت ایفا کرد. با این حال، برخی منابع به تندروی تربتی در مقالاتش اشاره دارند که گاه به جنجال منجر شد، اما این سبک او را به چهره‌ای برجسته در روزنامه‌نگاری مبارز تبدیل کرد.[۱][۳][۵]
محتوای سیاسی و فرهنگی روح‌القدس
روزنامه روح‌القدس، به دلیل محتوای سیاسی و فرهنگی تندش شهرت داشت. این روزنامه با انتشار مقالات انتقادی علیه استبداد محمدعلی شاه، فساد درباری، و نفوذ خارجی (به‌ویژه روسیه)، به افشای جنایات دربار و حمایت از آرمان‌های مشروطه پرداخت. روح‌القدس همچنین کاریکاتورهایی منتشر می‌کرد که مقامات قاجار را به سخره می‌گرفت. بخش فرهنگی روزنامه شامل اشعار شیخ احمد تربتی با تخلص «احمد» بود که مضامین عدالت و آزادی را ترویج می‌کرد. این محتوا، به‌ویژه در تبریز، به بسیج افکار عمومی علیه استبداد کمک کرد، اما تندروی در برخی مقالات، خشم دربار را برانگیخت.[۱][۲][۳]
نقش در انقلاب مشروطیت
شیخ احمد تربتی به همراه افراد دستگیر شده در واقعه به توپ بستن مجلس
در دوره استبداد صغیر (۱۲۸۷–۱۲۸۸ ش)، شیخ احمد تربتی از فعالان برجسته مشروطه‌خواه در تبریز بود. او با انتشار مقالات تند در روزنامه روح‌القدس، سرکوب مشروطه‌خواهان توسط محمدعلی شاه را افشا کرد و به سازماندهی مقاومت در تبریز کمک نمود. تربتی با همکاری انجمن ایالتی تبریز و چهره‌هایی مانند ستارخان، به ترویج آرمان‌های مشروطه پرداخت.[۱][۴]
همکاری با مشروطه‌خواهان
شیخ احمد تربتی با روشنفکران مشروطه‌خواه، از جمله سید حسن تقی‌زاده و اعضای انجمن سعادت، ارتباط نزدیکی داشت. او از طریق سخنرانی‌ها و مقالاتش، مردم تبریز را به حمایت از مشروطه و مقاومت در برابر استبداد تشویق کرد. این فعالیت‌ها او را به هدفی برای دربار و نیروهای استبدادی تبدیل کرد، اما روحیه مبارزاتی‌اش را تقویت نمود.[۲][۵]
فعالیت‌های ادبی و شعر
شیخ احمد تربتی با تخلص «احمد» دیوان شعری در سبک کلاسیک فارسی سرود. اشعار او که اغلب در قالب غزل و قصیده بودند، مضامین عاشقانه، اجتماعی، و سیاسی داشتند. تربتی در شعرهایش به عدالت، آزادی، و مبارزه با استبداد تأکید می‌کرد و از مشروطه‌خواهان ستایش می‌کرد. این اشعار گاه در روزنامه روح‌القدس منتشر می‌شد و به محبوبیت او در محافل ادبی تبریز افزود.[۲][۴]
تأثیر ادبی
فعالیت‌های ادبی شیخ احمد تربتی، به‌ویژه اشعار سیاسی‌اش، در دوره مشروطیت تأثیرگذار بود. اشعار او در گردهمایی‌های مشروطه‌خواهان خوانده می‌شد و به تقویت روحیه مبارزان کمک می‌کرد. سادگی سبک شعری او در مقایسه با شاعران برجسته قاجار تفاوت داشت، اما ارزش کار او در پیوند شعر با آرمان‌های مشروطه بود. دیوانش پس از مرگش به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی‌اش حفظ شد.[۱][۳]
ترور و پایان زندگی
سید احمد تربتی، سمت راست، پس از دستگیری
شیخ احمد تربتی در سال ۱۲۸۸ ش (۱۳۲۷ ق) در تبریز، در جریان استبداد صغیر، توسط نیروهای وابسته به دربار محمدعلی شاه به قتل رسید. او به دلیل مقالات تند روزنامه روح‌القدس علیه استبداد و افشای سرکوب مشروطه‌خواهان، هدف نیروهای درباری قرار گرفت. تربتی در محله‌ای در تبریز دستگیر و پس از شکنجه، اعدام شد. این رویداد او را به اولین شهید روزنامه‌نگار ایران تبدیل کرد.[۱][۴]
پیامدهای ترور
ترور شیخ احمد تربتی واکنش‌های گسترده‌ای در میان مشروطه‌خواهان برانگیخت. مرگ او به تقویت روحیه مقاومت در تبریز و تسریع فتح تهران (۱۲۸۸ ش) کمک کرد. روزنامه روح‌القدس پس از مرگ او به فعالیت ادامه نداد، اما تأثیرش در بیداری افکار عمومی ماندگار شد. برخی منابع به تندروی‌های تربتی به‌عنوان عاملی برای خشم دربار اشاره دارند، اما شهادتش او را به نمادی از مبارزه علیه استبداد تبدیل کرد.[۲][۵]
میراث
شیخ احمد تربتی با تأسیس روزنامه روح‌القدس، نقش مهمی در توسعه روزنامه‌نگاری مبارز در دوره مشروطیت ایفا کرد. منابع تأکید دارند که روح‌القدس با لحن انتقادی و افشاگرانه، الگویی برای نشریات بعدی، مانند صوراسرافیل، شد. تربتی با مقالاتش به بیداری افکار عمومی و حمایت از آرمان‌های مشروطه کمک کرد و به‌عنوان پیشگام روزنامه‌نگاری تندرو شناخته می‌شود.[۲][۳]
جایگاه در تاریخ ایران
شیخ احمد تربتی به‌عنوان اولین شهید روزنامه‌نگار ایران، در تاریخ مشروطه جایگاه ویژه‌ای دارد. شهادت او الهام‌بخش مبارزان مشروطه، به‌ویژه در تبریز، بود و به تقویت جنبش مشروطیت کمک کرد. دیوان شعر او با تخلص «احمد»، که مضامین عدالت و آزادی را دربرداشت، نیز به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی‌اش باقی ماند. با وجود انتقادات به تندروی در مقالاتش، تربتی به‌عنوان نمادی از شجاعت و مبارزه علیه استبداد در تاریخ ایران ماندگار است.[۱][۴][۵]
منابع
