|
|
| (۱۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{Infobox holiday | | {{جعبه زندگینامه |
| |holiday_name =شب یلدا | | | اندازه جعبه = |
| |type = باستانی
| | | عنوان =علی موسیو |
| |image = سفره شب یلدا.JPG | | | نام = |
| |imagesize = | | | تصویر = |
| |caption = سفره شب یلدا | | علی موسیو در لباس فدایی.JPG |
| |official_name = شب یلدا
| | | اندازه تصویر = |
| |nickname = شب چله | | | عنوان تصویر =علی موسیو در لباس فدایی |
| |observedby = | | | زادروز = ۱۲۴۵ |
| |litcolor = | | | زادگاه =محله نوبر تبریز |
| |longtype =ملی و باستانی ایرانی | | | تاریخ مرگ = ۱۲۸۹ |
| |significance = طولانی‌ترین شب سال | | | مکان مرگ =تبریز |
| |begins = شامگاه ۳۰ آذر سال خورشیدی | | |عرض جغرافیایی محل دفن= |
| |ends = صبح روز ۱ دی سال خورشیدی | | |طول جغرافیایی محل دفن= |
| |date =شب ۳۰ آذر تا روز ۱ دی سال خورشیدی | | <!-- عرض جغرافیایی به درجه دقیقه و ثانیه و جهت پیش‌فرض شمال--> |
| <!-- Use next three if holiday is the same day of the same week every year --> | | |latd=|latm=|lats=|latNS=N |
| |week_ordinal = <!-- "first", "second", "last", etc. --> | | <!-- طول جغرافیایی به درجه دقیقه و ثانیه و جهت پیش‌فرض غرب--> |
| |weekday = <!-- "Sunday", "Monday", "Friday", etc. --> | | |longd=|longm=|longs=|longEW=E |
| |month = <!-- "January", "February", "December", etc. --> | | | محل زندگی = |
| <!-- Use next three if the date changes in an unusual pattern each year -->
| | | ملیت = |
| |date۲۰۱۹ = <!-- only for days that change each year --> | | | نژاد = |
| |date۲۰۲۰ = <!-- only for days that change each year --> | | | تابعیت =ایرانی |
| |date۲۰۱۴ = <!-- only for days that change each year --> | | | تحصیلات =نامعلوم |
| |celebrations =ملی و باستانی ایرانی | | | دانشگاه = |
| |observances = | | | پیشه =تاجر |
| |relatedto =فرهنگ ایرانی | | | سالهای فعالیت =۱۲۸۵ تا ۱۲۸۹ هجری شمسی |
| | | کارفرما = |
| | | نهاد = |
| | | نماینده = |
| | | شناخته‌شده برای =مردم ایران |
| | | نقش‌های برجسته =رهبر حزب اجتماعیون عامیون ایران ـ رئیس مرکز غیبی تبریز |
| | | سبک =مبارزه سیاسی و مسلحانه |
| | | تأثیرگذاران = |
| | | تأثیرپذیرفتگان =جنپش مشروطه ایران و مردم تبریز و حکومت محمد علی میرزا |
| | | شهر خانگی =تبریز |
| | | تلویزیون = |
| | | لقب =علی موسیو |
| | | حزب =اجتماعیون عامیون ( سوسیال دموکرات) |
| | | جنبش =انقلاب مشروطه ایران |
| | | مخالفان =محمد علی میرزا و حاکمان ضد مشروطه |
| | | هیئت = |
| | | دین =اسلام |
| | | مذهب = |
| | | منصب = |
| | | مکتب = |
| | | آثار = |
| | | خویشاوندان سرشناس = |
| | | جوایز = |
| | | امضا = |
| | | اندازه امضا = |
| | | وبگاه = |
| | | پانویس = |
| }} | | }} |
| '''شب یلدا یا شب چله''' یکی از کهنترین جشن‌های ایرانی است. یلدا به فاصله زمانی میان غروب آفتاب در ۳۰ آذرماه تا طلوع آفتاب در اول دی‌ماه گفته می‌شود. یلدا از واژه‌ای سریانی به معنای تولد و زایش برگرفته شده است. در باور ایرانیان باستان، تاریکی سمبل اهریمن است و از آن‌جایی که در طولانی ترین شب سال، تاریکی اهریمنی دیرمی‌پاید، ایرانیان در این شب گرد هم آمده آتش برافروخته و تاصبح شب زنده‌داری می‌کردند تا تاریکی و ارواح اهریمنی و شیطانی نابود شوند. شب یلدا به جز ایران در کشورهای همسایه ایران مانند افغانستان و تاجیکستان و حتی در هند و کشمیر نیز مرسوم است. این جشن شباهت زیادی با جشن‌های دیگر کشورها به خصوص شب کریسمس مسیحیان دارد و با آن همزمان است. | | '''علی موسیو''' (زاده ۱۲۴۵، درگذشته ۱۲۸۹ خورشیدی) از رهبران [[جنبش مشروطه ایران]] در تبریز و رهبر و بنیانگذار حزب اجتماعیون عامیون (سوسیال دموکرات) ایران، رئیس و بنیانگذار [[مرکز غیبی]] تبریز که نقش کمیته مرکزی حزب اجتماعیون عامیون را داشت. |
|
| |
|
| در دوران معاصر مردم ایران این جشن را با گرد‌همایی فامیل و شب زنده داری و خواندن دیوان حافظ و خوردن خوراکیهای متنوع می‌گذرانند. در این شب مرسوم است که بزرگان فامیل داستانها و متل‌های جالب برای کوجکترها تعریف می‌کنند و آنها را سر ذوق می‌آورند.
| | علی موسیو فرزند حاج محمد باقر تبریزی از بازرگانان تبریز یود. به واسطه سفر به استامبول، اتریش و فرانسه از پیشرفت‌های کشورهای اروپایی آگاه شد. به زبان فرانسه و همچنین تاریخ انقلاب کبیر فرانسه آگاه بود و به همین واسطه به علی موسیو معروف شد. در شروع [[جنبش مشروطه ایران|انقلاب مشروطه]] با انقلابیون قفقاز و حزب اجتماعیون عامیون آنجا آشنا شده و مرام آنها را پذیرفت. پس از بازگشت به تبریز جمعیت اجتماعیون عامیون را در تبریز با تعدادی از هم‌فکرانش بنیان گذاشت.<ref name=":0" /> <ref name=":1" /> |
|
| |
|
| در شب یلدا خوارکیهای متنوعی تناول می‌شود. از جمله آجیل که اغلب شیرین است و در آن از باسلوق و میوه‌های خشک نیز استفاده می‌شود. همچنین میوه‌هایی مانند انار، هندوانه، خرمالو و به و همینطور انواع شیرینی‌ها. | | علی موسیو همچنین [[مرکز غیبی]] که یک انجمن مخفی بود را تشکیل داد که امور [[جنبش مشروطه ایران|مشروطه]] را در تبریز و آذربایجان اداره می‌کرد و در حقیقت سررشته کارها در دست این مرکز بود. [[مرکز غیبی]] با تربیت نیروهایی به نام مجاهد وظیفه نگاهبانی از دستاوردهای [[جنبش مشروطه ایران|انقلاب مشروطه]] را در تبریز بر عهده داشت. در جریان حمله و هجوم نیروهای استبداد [[محمد علی شاه|محمدعلی‌شاه]] به تبریز تدبیر علی موسیو برای تربیت دسته‌های مجاهد و سازماندهی [[تشکیلات]] منظم آن کارگر افتاد و توانست در مقابل نیروهای دولتی مقاومت کرده و [[جنبش مشروطه ایران|مشروطه]] را که از تمام ایران برچیده شده بود را با مقاومت نزدیک به یک‌ساله، دوباره به ایران بازگرداند و قوای دولتی را شکست دهد و زمینه پیروزی و [[فتح تهران]] توسط نیروهای [[جنبش مشروطه ایران|مشروطه]] را فراهم کند. |
|
| |
|
| در سالهای اخیر شب یلدا با چالشهایی همراه بوده است. از آنجا که جمهوری اسلامی از ابتدای روی کار آمدن با سنتها و آیین‌های باستانی ایرانی مخالفت داشته و همواره در صدد از بین بردن آنها بوده است، در سال ۱۴۰۲ تصمیم شورای عالی انقلاب فرهنگی جمهوری اسلامی مبنی بر نامگذاری شب یلدا و چهارشنبه سوری به روز «ترویج فرهنگ میهمانی و پیوند با خویشان» و «روز تکریم همسایگان» خبرساز شد. این تغییر نام دو آیین مهم و اصلی ایرانی باعث موضع‌گیری بسیاری از فعالان حوزه فرهنگ علیه این تصمیم شورای عالی انقلاب فرهنگی شد. | | در جریان مقاومت تبریز در مقابل نیروهای دولتی که تنها عده کمی از مجاهدان به همراه [[ستارخان]] باقی مانده بودند علی موسیو نیز در کنار [[ستارخان]] در کوی امیر‌خیز می‌جنگید. |
|
| |
|
| چالش بعدی و مهمی که در سالهای اخیر آیین شب یلدا را بسیار تحت تاثیر قرار داده است گرانی و تورم افسار گسیخته به خصوص گرانی خوراکی‌ها و مواد غذایی است. بنا بر برآوردهای ارائه شده از سوی رسانه‌های مختلف یک دور همی ساده ۴ نفره شب یلدا همراه با شام یک و نیم میلیون تومان خرج دارد و خانواده‌های کم درآمد که اکثریت جامعه اران را تشکیل می‌دهند توان تامین این بودجه را ندارند.
| | علی موسیو در سال ۱۲۸۹ خورشیدی و پیش از ورود نیروهای اشغالگر روس به تبریز درگذشت. سه پسر او در جریان [[جنبش مشروطه ایران|انقلاب مشروطه]] کشته شدند. حسین و قدیر پسران ۱۸ و ۱۶ ساله علی موسیو در روز عاشورای ۱۲۹۰ شمسی(۱۳۳۰قمری) توسط قوای روس به دار آویخته شدند.<ref>کتاب علی موسیو رهبر مرکز غیبی تبریز ـ نوشته صمد سرداری نیا</ref> |
|
| |
|
| == مقدمه == | | == زندگی نامه == |
| شب یلدا یا چله یکی از کهنترین جشن های ایرانی است. یلدا به فاصله زمانی میان غروب آفتاب در ۳۰ آذر ماه (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول دی ماه (نخستین روز زمستان) گفته می‌شود.
| | کربلایی علی، فرزند حاج محمدباقر تبریزی از بازرگانان محترم، آگاه و با فرهنگ تبریز بود که درمحله نوبر این شهر زاده شد. او تنها فرزند خانواده‌اش بود و مانند پدر تجارت را پیشه خود قرار داد. او از بازرگانان روشنفکر و مبارز آذربایجان بود. کارش ترخیص کالا از گمرک بود. علی موسیو سفرکرده و با تجربه بود و به زبان‌های فارسی، عربی و فرانسه تسلط کامل داشت. به خاطر تسلطش به زبان فرانسه به او «موسیو» می‌گفتند. به‌واسطه مسافرت‌هایی که به اتریش، قفقاز و استانبول کرده بود، شناخت خوبی از اروپا و بالاخص [[انقلاب کبیر فرانسه]] داشت و با زیر و بم این انقلاب به خوبی آشنا بود. مشاهده اروپا و پیشرفت‌های آن سبب شده بود که همواره آرزومند ترقی ایران باشد. او کارخانه چینی‌سازی در تبریز تاسیس کرد و قصد توسعه این صنعت را در این شهر داشت.<ref name=":0">[https://ensani.ir/fa/article/126222/%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%88-%DB%8C%DA%A9-%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8%DB%8C-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF علی موسیو؛ یک انقلابی بزرگ - پرتال جامع علوم انسانی]</ref> <ref name=":1">علی موسیو رهبر مرکز غیبی تبریز ـ صمد سرداری نیا ـ صفحه ۱۰</ref> |
|
| |
|
| در تقویم ایرانیان، جشن های بسیاری دیده می شود که یکی از مهم ترین ها شب یلدا است؛ چندین هزار سال است که ایرانیان آخرین شب پاییز را که یلدا نام دارد و بلندترین و تاریک ترین شب سال لقب گرفته است تا سپیده دم و زایش اولین اشعه های آفتاب، بیدار می مانند و در کنار اعضای خانواده و فامیل و دوستان خود به بزم و شادی می گذرانند. از گذشته‌های دور، ایرانیان شب یلدا را تا سپیده صبح در گرد آتش، به جشن و پایکوبی می‌گذراندند.<ref name=":0">[https://arahonar.com/%D9%87%D9%85%D9%87-%DA%86%DB%8C%D8%B2-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%B4%D8%A8-%DB%8C%D9%84%D8%AF%D8%A7/ همه چیز درباره شب یلدا - آرا هنر]</ref> | | == فعالیت سیاسی == |
| | در سالهای قبل از [[صدور فرمان مشروطیت]] در ایران، حزبی با نام [[اجتماعیون عامیون]] (سوسیال دموکرات) متشکل از ایرانیان مسلمان در قفقاز تشکیل شد. موسس این حزب دکتر نریمان نریمانف پزشکی اصالتا ایرانی از اهالی تفلیس بود. علی موسیو درسفرهای خود به قفقاز با انقلابیون آنجا از جمله نریمان نریمانف دیدار کرده و با آنها مشورت می‌کرد. هم زمان با شروع [[جنبش مشروطه ایران|انقلاب مشروطه]] و [[صدورفرمان مشروطیت]] در سال ۱۲۸۵ خورشیدی توسط [[مظفرالدین شاه]] علی موسیو به همراه تعدادی از هم‌فکران خود کمیته اجتماعیون عامیون ایران (سوسیال دموکرات) را در تبریز پایه‌ریزی کرد. علی موسیو همچنین کمیته‌ای به نام مرکز غیبی را که در واقع نقش کمیته مرکزی حزب [[اجتماعیون عامیون]] ایران را داشت، متشکل از تعدادی از روشنفکران و افراد با صلاحیت تشکیل داد. این مرکزهمان‌طور که از اسم آن پیداست کاملا مخفی و با رعایت دقیق اصول مخفی‌کاری اداره می‌شد. اعضای آن عبارت بودند علی موسیو، حاج رسول صدقیانی، حاج علی دوافروش، یوسف خزدوز، حاج علی نقی گنجه، میرعلی اکبر سراج، حکاک باشی و غیره. |
|
| |
|
| == تاریخچه شب یلدا ==
| | بسیاری ازمورخان و متخصصان تاریخ مشروطه این عمل علی موسیو را یک شاهکار سیاسی نظامی می‌دانند. |
| [[پرونده:نگاره‌ای از شب یلدا در ایران باستان.JPG|جایگزین=شب یلدا در ایران باستان|بندانگشتی|436x436پیکسل|نگاره‌ای از جشن شب یلدا در ایران باستان]]
| |
| یلدا از واژه ای سریانی به معنای تولد و زایش برگرفته شده است. در باور ایرانیان باستان، تاریکی سمبل اهریمن است و از آن جایی که در طولانی ترین شب سال، تاریکی اهریمنی دیر می پاید، این شب در نظر ایرانیان منحوس و بدقدم بوده و چون فرا می رسید، آتش روشن می کردند تا تاریکی و ارواح اهریمنی و شیطانی بگریزند و نابود شوند. هم چنین مردم گرد هم جمع می شدند و تمام شب را با نوشیدن و خوردن می گذراندند و به شادی و پایکوبی و گفتگو می پرداختند.<ref name=":0" />
| |
|
| |
|
| تاریخچه دقیق جشن شب یلدا مشخص نیست اما بسیاری از باستان شناسان هفت هزار سال پیش را برای تاریخ شب یلدا مطرح کرده اند. تاریخ ثبت شده شب یلدا به 500 سال پیش از میلاد برمیگردد و تاریخ وارد شدن آن به تقویم رسمی ایرانیان باستان به زمان داریوش یکم مربوط می شود تقویمی که شامل گاه شماری مصری ها و بابلی ها است.
| | === فعالیت در انقلاب مشروطه === |
| | [[پرونده:حاج علی دوا فروش.JPG|جایگزین=حاج علی دوا فروش (دوا چی) مرکز غیبی تبریز |بندانگشتی|350x350پیکسل|حاج علی دوا فروش از رهبران جنبش مشروطه و مرکز غیبی در تبریز و هم رزم علی موسیو]] |
| | پس از [[صدور فرمان مشروطه]] موجی از شادی سراسر ایران را فرا گرفت و مردم در شهرهای مختلف جشن گرفتند. در تهران سران مشروطه از [[صدور فرمان مشروطیت]] راضی شده و تلاش‌های خود را به فعالیت‌های سیاسی محدود کردند ولی در تبریز در اثر وجود انقلابیونی مانند علی موسیو و با ابتکار حزب [[اجتماعیون عامیون]] و [[مرکز غیبی]]، انجمن ایالتی تشکیل شد. این انجمن ابتدا برای تعیین نمایندگان مجلس شورا ایجاد شد اما در ادامه رشته کارها را رها نکرد و اداره امور شهر تبریز و آذربایجان را در دست گرفت. |
|
| |
|
| همچنین مشخص نیست واژه یلدا چطور و چه زمانی وارد زبان فارسی شده است. این گونه از تاریخ بر آمده است که مسیحیان اولیه که در روم زندگی می کردند دچار سختی های فراوانی بودند در همان حال عده ای از آنها تصمیم به مهاجرت به ایران میگیرند و به خاطر نزدیک بودن فرهنگ ها این واژه سریانی به زبان فارسی راه پیدا می کند.<ref>[https://namnak.com/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%A2%D8%AF%D8%A7%D8%A8-%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%85-%D8%B4%D8%A8-%DB%8C%D9%84%D8%AF%D8%A7.p179 تاریخچه شب چله و آداب و رسوم شب یلدا در ایران - نمناک]</ref>
| | در سلسله مراتب حزبی پس از اعضای [[مرکزغیبی]] و کمیته مرکزی، روسای حوزه‌ها بودند که هر کدام ۱۱ عضو در زیر دست خود داشتند. این اعضا تا مدت‌ها برای اینکه شناخته نشوند در تاریکی با یکدیگر ملاقات کرده و دستورات حزبی را از سرپرست خود دریافت کرده و بدون کم و کاست اجرا می‌کردند. |
|
| |
|
| به طور کلی، در ایران باستان برای هر مراسم و سرور آیینی، سفره ای خاص می گستردند که در آن علاوه بر آلات و ادوات نیایش همچون عطردان، آتشدان، بخوردان و غیره، محصولات خوردنی فصل و خوراک های گوناگون هم می گذاشتند و هر آنچه از میوه تازه فصل که امکان داشت و میوه های خشک در این سفره یافت می شد.
| | از مهمترین کارهای اعضای حوزه‌ها درگیری و مقابله با ظلم و بیداگری‌های فراش‌باشی‌ها و فراشان حکومتی و فئودال‌ها بود. در تبریز با توجه به تجربیات خونین گذشته و عدم اعتماد به قول‌های عوامل و سردمداران دولت و همچنین بیدادگری‌های [[محمد علی شاه|محمدعلی میرزای ولیعهد]] [[مرکز غیبی]] به رهبری علی موسیو دست به تشکیل دسته‌های مسلح به نام [[مجاهدین خلق ایران|مجاهد]] زد تا از دستاوردهای [[جنبش مشروطه ایران|انقلاب مشروطه]] پاسداری کند. [[ستارخان]] سردار ملی از زمره این مجاهدان بود که تحت رهبری علی موسیو بعدها به رهبرملی قیام تبریز در برابر [[محمد علی شاه|محمدعلی شاه]] تبدیل شد. |
|
| |
|
| ایرانیان باستان با این اعتقاد که سپیده دم شب یلدا با دمیدن خورشید، روزها طولانی‌تر می شوند و تابش نور ایزدی جهان را فرا می گیرد، آخرین شب پاییز و اول زمستان را شب زایش مهر یا زایش خورشید نامیدند و از آن زمان تاکنون، برای آن جشن بزرگی بر پا می شود و به همین دلیل، در آیین زرتشتی، به دهمین ماه سال، دی، به معنای دادار و آفریننده می گفتند که در واقع، ماه تولد خورشید بود.
| | [[مرکز غیبی]] در هر محله‌ای از شهر تبریز یک مرکز آموزش برای مجاهدان برپا کرد و همه روزه عصرها جوانان و مردان، تحت سرپرستی افرادی که در کار سپاهی‌گری سررشته و سابقه داشتند آموزش نظامی می‌دیدند. [[مرکز غیبی]] در راه پیشبرد [[انقلاب]] بسیار سختگیر بود و از کوچکترین خلاف و بی‌نظمی چشم پوشی نمی‌کرد. [[مرکز غیبی]] به رهبری علی موسیو نفوذ معنوی بسیاری بین مردم داشت. [[مرکزغیبی]] با هوشیاری، اقدامات [[محمد علی شاه|محمدعلی میرزا]] و اطرافیان او را زیر نظرداشت. رشته کارهای انجمن تبریز و کنترل [[جنبش مشروطه ایران|جنبش مشروطه]] در آذربایجان در دست این مرکز بود. |
|
| |
|
| ابوریحان بیرونی جشن یلدا را میلاد اکبر می نامد که منظور از آن میلاد خورشید است. در کتاب آثار الباقیه ابوریحان بیرونی از روز اول دی ماه، تحت عنوان خور یاد شده است و در کتاب قانون مسعودی نسخه موزه بریتانیا که در لندن موجود است، این روز، خُره روز نام گرفته است و در بعضی منابع دیگر خرم روز نامیده می شود. فردوسی هم در شاهنامه، یلدا و خور روز را به هوشنگ از شاهان پیشدادی ایران نسبت داده است.<ref name=":0" />
| | ایوانف نویسنده کتاب [[جنبش مشروطه ایران|انقلاب مشروطیت ایران]] درباره اقدامات [[مرکز غیبی]] نوشته: <blockquote>«به علاوه، شورایی به نام شورای مخفی هم به وجود آمد که پول و ذخایر گندم سرمایه‌داران را مصادره و بین فقرا تقسیم می‌کرد. املاک شاه و خانواده‌ی او در آذربایجان مصادره گردید»</blockquote> |
| [[پرونده:شب یلدا در افغانستان.JPG|جایگزین=شب یلدا در افغانستان|بندانگشتی|355x355پیکسل|جشن شب یلدا در افغانستان]] | | [[پرونده:علی موسیو و پسرانش حسن و حاجی خان.JPG|جایگزین=علی موسیو و فرزندانش انقلاب مشروطه در تبریز|بندانگشتی|300x300پیکسل|علی موسیو به همراه پسرانش حسن (راست) و حاجی‌خان (چپ)]] |
| | انقلابیون پس از استقرار حکومت خود در تبریز، با فرستادن دسته‌های مسلح فدائیان به شهرهای دیگر آذربایجان در اندک مدتی بسیاری از شهرها و نواحی را از دست مرتجعان و عمال حکومت آزاد کردند. شهرهای مراغه، مرند، سلماس و غیره و همچنین جاده جلفا به تبریز از مرتجعین پاک شد و به دست انقلابیون افتاد. |
|
| |
|
| == چله ==
| | در دوره‌ای علی موسیو قدرتمندترین مرد تبریز بود ولی هیچ‌گاه گامی برخلاف اصول مشروطیت برنداشت و با جدیت مواظب رفتار [[مجاهدین]] بود. نفوذ او به حدی بود که حتی [[حاجی مخبرالسلطنه]]، والی آذربایجان نیز از او حساب می‌برد. |
| کلمه چلّه هم مخفف واژه چهل و صرفاً نشان دهنده گذشت یک دوره زمانی معین (و نه الزاماً چهل روز) است.
| |
|
| |
|
| ایرانیان باستان با استفاده از تجربیات و توانایی هایی که داشتند، فعالیت های خود را با گردش خورشید و تغییر فصول و بلندی و کوتاهی روز و شب و حرکت و قرار ستارگان تنظیم می کردند.
| | خانه علی موسیو بارها در جریان [[جنگ‌های تبریز]] ازطرف نیروهای استبداد غارت و تخریب شد. سه فرزند او به نام‌های حاجی خان، حسن و قدیر در جریان [[جنبش مشروطه ایران|انقلاب مشروطه]] جان باختند. حاجی خان که درزمان حمله نیروهای روس سرکلانتر شهربانی تبریزبود در جریان درگیری‌های سال ۱۲۹۰خورشیدی با روسها از تبریز خارج شده و در نزدیکی همدان جان باخت. حسن ۱۸ ساله و قدیر۱۶ ساله در روز عاشورای ۱۲۹۰ خورشیدی (۱۳۳۰ هجری قمری) به دست قوای روس به دار آویخته شدند. |
|
| |
|
| چله بزرگ از اولین روز دی ماه که خرم روز نام دارد، تا دهم بهمن ماه که جشن سده است، محاسبه می شود و در این ایام شدت سرما بیشتر است، سپس چله کوچک فرا می رسد که از دهم بهمن ماه تا بیستم اسفند ماه به طول می انجامد و در این ایام کم کم از شدت سرما کاسته می شود.<ref name=":0" />
| | == مرگ علی موسیو == |
| | | علی موسیو قبل از ورود سربازان روس به تبریز به مرگ عادی جان باخت. پیش از مرگ به اشخاصی که دور او جمع شده بودند گفت: <blockquote>«من عمرم تمام شده، می‌میرم ولی شما ای فدائیان دلیر و ای هم مسلکان عزیر، نگذارید آتش [[انقلاب]] خاموش شود. آزادی و مهد آن آذربایجان را فراموش نکنید تا مشروطیت و آزادی در تمام ایران دوام پیدا کند، خدا توفیق شماها باشد.»</blockquote> |
| == شب چله در حوزه ایران بزرگ == | |
| در خراسان بزرگ تا کشمیر شب چله بزرگ مورد تکریم بوده‌است. بخصوص در افغانستان، بخش‌هایی از پاکستان و شمال هند و کشمیر به شب یلدا شب «چله کلان» می‌گویند. بخصوص در میان تاجیکان شب چله کلان (بزرگ) با آیین‌هایی همراه است. این آیین‌ها شباهت زیادی به آیین‌های شب چله ایرانی دارد.
| |
| | |
| در مزار شریف، همه ساله با نزدیک شدن به آخرین و طولانی‌ترین شب از فصل پاییز که چله بزرگ نام دارد، مردم فرهنگ دوست ولایت بلخ در شمال افغانستان با آداب و رسوم خاص خود به استقبال این شب می‌روند.<ref name=":1">[https://www.tabnak.ir/fa/tags/1818/1/%D8%B4%D8%A8-%DB%8C%D9%84%D8%AF%D8%A7 در مورد شب یلدا در ویکی تابناک بیشتر بخوانید - تابناک]</ref>
| |
| [[پرونده:شب یلدا در کهکیلویه و بویر احمد.JPG|جایگزین=شب یلدا در بین اقوام ایرانی|بندانگشتی|جشن شب یلدا در کهکیلویه و بویر احمد]]
| |
| | |
| == شباهت یلدا با جشن‌های دیگر اقوام ==
| |
| جشن انقلاب زمستانی در بین دیگر اقوام باستان نیز رایج بوده‌است. در روم باستان و همزمان با ترویج مسیحیت، پرستش سول اینویکتوس (خورشید شکست ناپذیر) ایزد پاگان رومی بسیار شایع بود و رومیان میلاد او را در زمان انقلاب زمستانی جشن می‌گرفتند. سول اینویکتوس در آیین میتراییسم رومی نیز نقشی ویژه داشت و حتی میتراس (معادل یونانی میترا ایزد باستان ایرانی) لقب خورشید شکست ناپذیر را داشت.
| |
| | |
| محققان معتقدند که مسیحیت غربی چارچوب اصلی خود را که به این دین پایداری و شکل بخشیده به مذاهب پیش از مسیحیت روم باستان از جمله میتراییسم مدیون است و برای نمونه تقویم کلیساها، بسیاری از بقایای مراسم و جشن‌های پیش از مسیحیت بخصوص کریسمس را در خود نگاه داشته‌است و کریسمس به عنوان آمیزه‌ای از جشن‌های ساتورنالیا و زایش میترا است در روم باستان در قرن چهارم میلادی با رسمی شدن آیین مسیحیت و به فرمان کنستانتین به عنوان زادروز رسمی مسیح در نظر گرفته شد.
| |
| | |
| جشن تولد میترا تنها آئینی نیست که به مسیحیت راه پیدا کرده‌است. میان سنت‌های مسیحیان و آئین میتراییسم شباهت‌های زیادی وجود دارد. امروزه تمام مسیحیانی که تولد عیسی مسیح را جشن میگیرند، هنوز هم در روز جشن شومینه و شمع‌هایشان را روشن نگاه می‌دارند، درخت کریسمس را با چراغ‌های کوچک نورانی تزئین می‌کنند، شب زنده داری می‌کنند و غذا‌های مخصوص و ویژه می‌خورند؛ به دید و بازدید یکدیگر می‌روند و این مناسبت را در کنار دوستان و اقوامشان جشن میگیرند؛ درست نظیر همان سنتی که ایرانیان باستان در شب یلدا برگزار می‌کردند. کریسمس و یلدا تنها نمونه‌ای از بسیاری از باورها، آداب و رسوم، نمادها، داستانها و افسانه‌های مشترکی هستند که مردم ملل مختلف و مذاهب مختلف را به هم پیوند می‌زنند.<ref name=":1" />
| |
| | |
| == خوراکیهای شب یلدا ==
| |
| [[پرونده:آجیل شب یلدا.JPG|جایگزین=آجیل شب یلدا|بندانگشتی|331x331پیکسل|آجیل شب یلدا]]
| |
| در شب یلدا میوه‌ها و خوراکیهای متنوعی استفاده می‌شود. از جمله میوه‌هایی که در شب یلدا مصرف می‌شود می‌توان هندوانه، انار، به، خرمالو و انواع میوه‌های خشک شده را نام برد. همچنین آجیل نیز جزو تنقلات سفره شب یلداست. آجیل شب یلدا اغلب طعم شیرینی دارد و شامل پسته، بادام، فندق، گردو هم می‌شود.
| |
| | |
| با توجه به اینکه هندوانه میوه ای خنک و تابستانی است اما از جمله میوه‌های اصلی شب یلداست. در باور ایرانیان هنداوانه یادآور گرمای تابستان و حرارت خورشید است و بر این باور بودند که اگر مقداری هندوانه در شب یلدا خورده شود، در سراسر زمستان، سرما و بیماری بر افراد غلبه نخواهد کرد. <ref name=":0" />
| |
| | |
| == شب یلدا در دوران معاصر ==
| |
| جشن چله یا جشن یلدا، امروزه هم، با گرد هم آمدن و شب نشینی اعضای خانواده و فامیل برگزار می شود. آیین این شب، تناول انواع آجیل مخصوص، انار، هندوانه و شیرینی و میوه های متنوع است که همه جنبه نمادین دارند و نشان فراوانی، برکت، تندرستی و شادکامی هستند.
| |
| | |
| در این شب تفأل به دیوان حافظ شیرازی مرسوم است و بزرگان جمع با داستان سرایی و متل‌گویی، کوچک تر‌ها را بر سر ذوق می آورند و با حکایت هایی از گذشتگان آشنا می کنند. <ref name=":0" />
| |
| | |
| == تغییر نام شب یلدا و چهارشنبه سوری در تقویم ایران ==
| |
| [[پرونده:مراسم شب یلدا در دوران معاصر.JPG|جایگزین=شب یلدا در ایران معاصر|بندانگشتی|344x344پیکسل|تصویری از شب یلدا در خانواده ایرانی در دوران معاصر]] | |
| بر اساس تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی جمهوری اسلامی از سال ۱۴۰۳ در تقویم رسمی، آخرین شب پاییز، (شب یلدا) و سه‌شنبه آخر سال، (چهارشنبه سوری) به «روز ترویج فرهنگ میهمانی و پیوند با خویشان» و «روز تکریم همسایگان» تغییر نام پیدا کردند.
| |
| | |
| برخی از رسانه‌های ایران چنین تصمیمی را به عنوان «حذف» نام‌های شب یلدا و چهارشنبه سوری توصیف کردند.
| |
| | |
| عباس میرزاحسینی، سخنگوی شورای عالی انقلاب فرهنگی، روز یکشنبه ۲۱ آبان ۱۴۰۲ در توجیه این اقدام و برای کمرنگ کردن آثار منفی آن به خبرگزاری ایسنا گفت: «متناسب با فرهنگ و سنت‌های ایرانی اسلامی که در شب یلدا مرسوم بوده، «روز ترویج میهمانی و پیوند با خویشان» نیز به نام این روز اضافه شده» است.
| |
| | |
| او افزود این نام جدید نه تنها تفاوت ماهوی با آداب و رسوم این شب ندارد، بلکه بر هویت ملی و فرهنگ تمدن ایرانی اسلامی تاکید دارد.
| |
| | |
| این مقام جمهوری اسلامی درباره تغییر نام مناسبت «چهارشنبه‌سوری» نیز گفت: «با نظر کارشناسان و صاحب‌نظران کارگروه‌های تخصصی در شورای فرهنگ عمومی برای توجه به هویت ایرانی برای نخستین بار این روز با نام «روز تکریم همسایگان» به تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران اضافه شده است که این نامگذاری مقوم فرهنگ‌های ایرانی اسلامی است.»
| |
| | |
| بسیاری از مردم در شبکههای اجتماعی به این تغییر نام‌ها واکنش نشان دادند و عنوان کردند که جمهوری اسلامی در صدد نابودی فرهنگ کهن ایران است و حتی دلشان می‌خواهد نام ایران را هم تغییر دهند.
| |
| | |
| یکی از کاربران فضای مجازی گفت مردم نام‌های درست را می‌گویند و به فرزندانمان هم همان‌ها را یاد می‌دهیم.
| |
| | |
| جمهوری اسلامی از ابتدای تاسیس خود موافق مناسبت‌های باستانی و فرهنگی ایرانیان چون نوروز، سیزده‌بدر، شب یلدا یا چهارشنبه‌سوری نبوده، اما نتوانسته بود آنها را به طور کلی از تقویم حذف کند.
| |
| | |
| در نوروز ۱۴۰۲ نیز، در حالی که هر سال مردم در روز سیزدهم فروردین، برای برگزاری مراسم «سیزده بدر» به پارک‌ها، تفرجگاه‌ها و دیگر مناطق سرسبز رفته بودند، جمهوری اسلامی به بهانه ماه رمضان ممنوعیت‌هایی را برای ورود مردم به پارک‌ها وضع کرد.
| |
| | |
| همچنین چهارشنبه سوری در سالهای اخیر به ویژه سال گذشته به عرصه‌ای برای اعلام مخالفت مردم با جمهوری اسلامی تبدیل شده است.
| |
| | |
| پیشتر احمد خاتمی، امام جمعه موقت تهران گفته بود که جمهوری اسلامی خواستار «نوروز اسلامی» است. او همچنین گفته که جشن‌های چهارشنبه سوری «از اقدامات نابخردانه است».<ref>[https://www.iranintl.com/202311122742 نام «چهارشنبه سوری» و «شب یلدا» در تقویم ایران تغییر کرد - ایران اینترنشنال]</ref>
| |
| | |
| == واکنش‌ها به تغییر نام شب یلدا و چهارشنبه‌سوری در تقویم ایران ==
| |
| اقدام جمهوری اسلامی برای تغییر نام شب یلدا و چهارشنبه سوردی در شبکههای اجتماعی بازتاب گسترده‌ای یافته و بسیاری از کاربران، آن را گام دیگر جمهوری اسلامی در راستای "ایران‌ستیزی" و نشانه‌ای از "دشمنی جمهوری اسلامی با هویت ملی و باستانی ایران" ارزیابی کرده‌اند.
| |
| | |
| تورج دریایی، استاد تاریخ ایران باستان در دانشگاه اروین کالیفرنیا در پستی در شبکه ایکس با اشاره به "دیرینه" بودن این سنتها تغیر نام آنها را "نابخردی محض" عنوان کرد.
| |
| | |
| ژیلا بنی‌یعقوب، روزنامه‌نگار و فعال حقوق زنان خطاب به مقام‌های جمهوری اسلامی نوشت: «آفرین! شب یلدا و چهارشنبه‌سوری را هم به زمانی مشخص برای مبارزه تبدیل کردید. هیچ کس ممکن نبود چنین فراخوان گسترده‌ای بدهد که حتی عنوان یلدا و چهارشنبه‌سوری از این پس خودش مبارزه تلقی می‌شود. صبر کنید ببینید امسال هر کلمه یلدا و چهارشنبه‌سوری چگونه طنین مخالفت خواهد بود.»
| |
| | |
| پدرام سلطانی، عضو و نائب رئیس سابق اتاق بازرگانی ایران در شبکه ایکس نوشت: «"رسمشان" را نگه داشتیم و ناکام شدید، "اسمشان" را هم نگه خواهیم داشت…»
| |
| | |
| مازیار خسروی، روزنامه‌نگار با اشاره به تغییر نام برخی از شهرها پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ و بی‌اعتنایی مردم به این اقدام جمهوری اسلامی نوشت: «حالا پس از ۴ دهه شورای انقلاب فرهنگی نام‌های تازه شب‌یلدا و چهارشنبه‌سوری مصوب کرده. این یعنی از گردش روزگار هیچ نیاموخته‌اند...»
| |
| | |
| احسان بداغی، روزنامه‌نگار می‌نویسد: «کاش کمپینی راه می‌افتاد برای انتشار صورت مذاکرات جلسه‌ای که در آن شورای عالی انقلاب فرهنگی، تصمیم گرفت نام شب یلدا را به "روز ترویج فرهنگ میهمانی و پیوند با خویشان" و چهارشنبه‌سوری را به "روز تکریم همسایه" تغییر دهد. مطمئنم خواندنی و مفرح است.»
| |
| | |
| اردشیر امیرارجمند، مشاور پیشین میرحسین موسوی در رابطه با این اقدام جمهوری اسلامی نوشت: «تغییر نام آیین‌های باستانی شب یلدا و چهارشنبه‌سوری از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی (که در واقع شورای عالی جهل و اوهام است) قیام علیه فرهنگ ایران و ایرانی است و نشانه‌ای دیگر از بن‌بست همه‌جانبه نظام استبدادی حاکم و فاصله عمیق آن است با مردم و فرهنگ‌شان.»
| |
| | |
| شمار دیگری از کاربران نیز با اشاره به اقدام‌های پیشین و بی‌نتیجه جمهوری اسلامی در تغییر نام شماری از مناسبت‌ها و آیین‌های باستانی نوشتند که این بار نیز مردم ایران به این نام‌های جدید بی‌اعتنایی خواهند کرد و این مناسبت‌ها و آیین‌ها را با نام‌های اصیل‌شان برگزار می‌کنند. <ref>[https://www.dw.com/fa-ir/%D9%88%D8%A7%DA%A9%D9%86%D8%B4%D9%87%D8%A7-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1-%D9%86%D8%A7%D9%85-%D8%B4%D8%A8-%DB%8C%D9%84%D8%AF%D8%A7-%D9%88-%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D8%B4%D9%86%D8%A8%D9%87%D8%B3%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D9%82%D9%88%DB%8C%D9%85-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86/a-67385428 واکنش‌ها به تغییر نام شب یلدا و چهارشنبه‌سوری در تقویم ایران - دویچه وله]</ref>
| |
| | |
| == گرانی خوراکی‌ها در آستانه شب یلدا ==
| |
| روزنامه حکومتی آرمان چهارشنبه ۲۲ آذر۱۴۰۲ در آستانه شب یلدا و گرانی سرسام‌آور خوراکی‌ها نوشت: شب چله این روزها حسابی سوت و کور است. فعالان بازار می‌گویند که قدرت خرید مردم به‌شدت کاهش یافته و درآمد بسیاری از خانوارها جوابگوی هزینه‌های بالای یلدای سال نیست.
| |
| [[پرونده:هزینه شب یلدا در ۱۴۰۲.JPG|جایگزین=گرانی خوراکیهای شب یلدا در ۱۴۰۲|بندانگشتی|350x350پیکسل|جدول قیمت خوراکیهای شب یلدا در سال ۱۴۰۲]]
| |
| یک دورهمی ساده ۴نفره این روزها بیش از یک میلیون تومان تمام می‌شود، در حالی‌که دستمزد روزانه یک کارگر رسمی حدود ۲۵۰هزار تومان است.
| |
| | |
| همچنین سازمان برنامه و بودجه رژیم اعلام کرد با افزایش نرخ ارز کالاهای اساسی که اخیراً صورت گرفت، تورم به میزان ۱۳ و نیم درصد افزایش خواهد یافت.<ref>[https://news.mojahedin.org/i/%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%85-%D8%A2%D9%88%D8%B1-%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%A7%DA%A9%DB%8C-%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%B4%D8%A8-%DB%8C%D9%84%D8%AF%D8%A7 گرانی سرسام‌آور خوراکی‌ها در آستانه شب یلدا - سایت سازمان مجاهدین خلق ایران]</ref>
| |
| | |
| خبرگزاری «ایلنا» در گزارشی از بازار شب یلدا نوشت «با گشتی در بازار، قیمت‌های گوناگون انواع میوه؛ شیرینی و آجیل را مشاهده می‌کنیم که شهروندان فقط نظاره‌گر هستند و به گفته فروشندگان بازار، بیشتر مردم فقط قیمت میگیرند و خرید نمی‌کنند.»
| |
| | |
| ایلنا همچنین به آمار سازمان صنعت و معدن و تجارت اشاره کرده که نشان دهنده افزایش ۳۰ درصدی متوسط قیمت کالاها از ابتدای سال تاکنون است. افزایشی که در برخی اقلام به ۶۰ درصد نیز رسیده است.<ref>[https://ir.voanews.com/a/media-reports-on-the-eve-of-the-longest-night-of-the-year-yalday-of-longing-and-high-prices/7396027.html گزارش رسانه‌ها در آستانه بلندترین شب سال؛ «یلدای» حسرت و گرانی - صدای آمریکا]</ref>
| |
| | |
| هزینه‌های نجومی مواد غذایی سبب میلیونی شدن سفره شب چله شده و برای بسیاری از خانوارها در ایران دیگر امکان میزبانی برای شب‌نشینی یلدا وجود ندارد.
| |
| | |
| دولت قیمت‌های رسمی آجیل و انواع میوه و شیرینی را اعلام کرده اما حتی تهیه چند قلم مختصر از اقلامی با قیمت رسمی نیز برای یک خانوار سه چهار نفره هزینه‌ای بیش از یک سوم دستمزد ماهانه یک کارگر یا بازنشسته تأمین اجتماعی را شامل می‌شود.
| |
| | |
| غلامرضا خدامی رئیس اتحادیه آجیل‌فروشان درباره هزینه آجیل در روزهای منتهی به شب چله گفت که «قیمت آجیل ویژه شب یلدا با بهترین کیفیت ۴۸۰ هزار تومان است که شامل پسته اکبری ممتاز، مغز گردو، بادام هندی، مغز فندق، انجیر، توت و باسلوق است.»
| |
| | |
| اسدالله کارگر، رئیس اتحادیه فروشندگان میوه و تره‌بار نیز با ارائه آماری از قیمت‌های رسمی برای انار، هندوانه و خرمالو به عنوان سه میوه پرتقاضا برای شب چله گفت: «قیمت انار تا ۲۷ آذرماه در سه سطح کف قیمت، سقف قیمت و قیمت ممتاز به ترتیب ۲۰، ۳۰ و ۵۵ هزار تومان است. قیمت هندوانه ۱۰، ۱۵ و ۲۲ هزار تومان و قیمت خرمالو ۲۵، ۴۰ و ۶۰ هزار تومان است.»
| |
| | |
| علی بهره‌مند رئیس اتحادیه قنادان، شیرینی فروشان و کافه قنادی تهران هم قیمت هر کیلوگرم شیرینی تر و خامه‌ای را بین ۱۴۰ تا ۱۸۵ هزار تومان، شیرینی دانمارکی، زبان و پاپیونی را بین ۱۲۰ تا ۱۶۰ هزار تومان اعلام کرده است.
| |
| [[پرونده:خرید میوه شب یلدا.JPG|جایگزین=گرانی میوه برای شب یلدا|بندانگشتی|336x336پیکسل|خرید میوه شب یلدا در ایران ]]
| |
| خرید یک کیلو آجیل مخصوص یلدا ۴۸۰ هزار تومان، یک کیلو شیرینی ۱۸۰ هزار تومان، دو کیلو انار ۱۰۰ هزار تومان، دو کیلو پرتقال حدود ۸۰ هزار تومان، دو کیلو خرمالو ۸۰ هزار تومان و یک هندوانه سه کیلویی حدود ۶۰ هزار تومان می‌شود که در مجموع حدود یک میلیون تومان می‌شود. همچنین تهیه یک وعده چلو مرغ برای وعده شام شب یلدا برای خانواده چهار نفره حداقل ۵۰۰ هزار تومان هزینه در بر دارد.
| |
| | |
| به بیان دیگر با در نظر گرفتن قیمت‌های رسمی و دستوری دولت، یک خانواده چهار نفره برای داشتن یک سفره حداقلی یلدا و یک وعده شام دست‌کم یک و نیم میلیون تومان هزینه خواهد کرد. این رقم با دستمزدهای هشت میلیون تومانی خانوارهای کارگری و بازنشسته هیچ ارتباطی ندارد چرا که غالب خانوارها اقلام و کالاهای مورد نیاز را با قیمت‌هایی بیش از قیمت‌های رسمی و دستوری خریداری می‌کنند.
| |
| | |
| قیمت‌های نجومی مواد خوراکی بدون شک فرهنگ شب‌نشینی فامیلی شب چله در ایران را دستخوش تغییرات گسترده‌ای کرده و بسیاری از خانوارها دیگر امکان میزبانی بستگان و فامیل در شب یلدا به دلیل هزینه‌های چند میلیون تومانی یک مهمانی ساده را ندارند!<ref>[https://kayhan.london/1402/09/28/338023/ شب چله با هزینه‌های میلیونی؛ جمهوری اسلامی شب‌نشینی یلدا را هم از مردم می‌گیرد - کیهان لندن]</ref>
| |
|
| |
|
| == منابع == | | == منابع == |
علی موسیو
|
|---|
 علی موسیو در لباس فدایی |
| زادروز | ۱۲۴۵
محله نوبر تبریز |
|---|
| درگذشت | ۱۲۸۹
تبریز |
|---|
| تابعیت | ایرانی |
|---|
| تحصیلات | نامعلوم |
|---|
| پیشه | تاجر |
|---|
| سالهای فعالیت | ۱۲۸۵ تا ۱۲۸۹ هجری شمسی |
|---|
| شناخته‌شده برای | مردم ایران |
|---|
| نقش‌های برجسته | رهبر حزب اجتماعیون عامیون ایران ـ رئیس مرکز غیبی تبریز |
|---|
| سبک | مبارزه سیاسی و مسلحانه |
|---|
| تأثیرپذیرفتگان | جنپش مشروطه ایران و مردم تبریز و حکومت محمد علی میرزا |
|---|
| شهر خانگی | تبریز |
|---|
| لقب | علی موسیو |
|---|
| حزب سیاسی | اجتماعیون عامیون ( سوسیال دموکرات) |
|---|
| جنبش | انقلاب مشروطه ایران |
|---|
| مخالفان | محمد علی میرزا و حاکمان ضد مشروطه |
|---|
| دین | اسلام |
|---|
علی موسیو (زاده ۱۲۴۵، درگذشته ۱۲۸۹ خورشیدی) از رهبران جنبش مشروطه ایران در تبریز و رهبر و بنیانگذار حزب اجتماعیون عامیون (سوسیال دموکرات) ایران، رئیس و بنیانگذار مرکز غیبی تبریز که نقش کمیته مرکزی حزب اجتماعیون عامیون را داشت.
علی موسیو فرزند حاج محمد باقر تبریزی از بازرگانان تبریز یود. به واسطه سفر به استامبول، اتریش و فرانسه از پیشرفت‌های کشورهای اروپایی آگاه شد. به زبان فرانسه و همچنین تاریخ انقلاب کبیر فرانسه آگاه بود و به همین واسطه به علی موسیو معروف شد. در شروع انقلاب مشروطه با انقلابیون قفقاز و حزب اجتماعیون عامیون آنجا آشنا شده و مرام آنها را پذیرفت. پس از بازگشت به تبریز جمعیت اجتماعیون عامیون را در تبریز با تعدادی از هم‌فکرانش بنیان گذاشت.[۱] [۲]
علی موسیو همچنین مرکز غیبی که یک انجمن مخفی بود را تشکیل داد که امور مشروطه را در تبریز و آذربایجان اداره می‌کرد و در حقیقت سررشته کارها در دست این مرکز بود. مرکز غیبی با تربیت نیروهایی به نام مجاهد وظیفه نگاهبانی از دستاوردهای انقلاب مشروطه را در تبریز بر عهده داشت. در جریان حمله و هجوم نیروهای استبداد محمدعلی‌شاه به تبریز تدبیر علی موسیو برای تربیت دسته‌های مجاهد و سازماندهی تشکیلات منظم آن کارگر افتاد و توانست در مقابل نیروهای دولتی مقاومت کرده و مشروطه را که از تمام ایران برچیده شده بود را با مقاومت نزدیک به یک‌ساله، دوباره به ایران بازگرداند و قوای دولتی را شکست دهد و زمینه پیروزی و فتح تهران توسط نیروهای مشروطه را فراهم کند.
در جریان مقاومت تبریز در مقابل نیروهای دولتی که تنها عده کمی از مجاهدان به همراه ستارخان باقی مانده بودند علی موسیو نیز در کنار ستارخان در کوی امیر‌خیز می‌جنگید.
علی موسیو در سال ۱۲۸۹ خورشیدی و پیش از ورود نیروهای اشغالگر روس به تبریز درگذشت. سه پسر او در جریان انقلاب مشروطه کشته شدند. حسین و قدیر پسران ۱۸ و ۱۶ ساله علی موسیو در روز عاشورای ۱۲۹۰ شمسی(۱۳۳۰قمری) توسط قوای روس به دار آویخته شدند.[۳]
زندگی نامه
کربلایی علی، فرزند حاج محمدباقر تبریزی از بازرگانان محترم، آگاه و با فرهنگ تبریز بود که درمحله نوبر این شهر زاده شد. او تنها فرزند خانواده‌اش بود و مانند پدر تجارت را پیشه خود قرار داد. او از بازرگانان روشنفکر و مبارز آذربایجان بود. کارش ترخیص کالا از گمرک بود. علی موسیو سفرکرده و با تجربه بود و به زبان‌های فارسی، عربی و فرانسه تسلط کامل داشت. به خاطر تسلطش به زبان فرانسه به او «موسیو» می‌گفتند. به‌واسطه مسافرت‌هایی که به اتریش، قفقاز و استانبول کرده بود، شناخت خوبی از اروپا و بالاخص انقلاب کبیر فرانسه داشت و با زیر و بم این انقلاب به خوبی آشنا بود. مشاهده اروپا و پیشرفت‌های آن سبب شده بود که همواره آرزومند ترقی ایران باشد. او کارخانه چینی‌سازی در تبریز تاسیس کرد و قصد توسعه این صنعت را در این شهر داشت.[۱] [۲]
فعالیت سیاسی
در سالهای قبل از صدور فرمان مشروطیت در ایران، حزبی با نام اجتماعیون عامیون (سوسیال دموکرات) متشکل از ایرانیان مسلمان در قفقاز تشکیل شد. موسس این حزب دکتر نریمان نریمانف پزشکی اصالتا ایرانی از اهالی تفلیس بود. علی موسیو درسفرهای خود به قفقاز با انقلابیون آنجا از جمله نریمان نریمانف دیدار کرده و با آنها مشورت می‌کرد. هم زمان با شروع انقلاب مشروطه و صدورفرمان مشروطیت در سال ۱۲۸۵ خورشیدی توسط مظفرالدین شاه علی موسیو به همراه تعدادی از هم‌فکران خود کمیته اجتماعیون عامیون ایران (سوسیال دموکرات) را در تبریز پایه‌ریزی کرد. علی موسیو همچنین کمیته‌ای به نام مرکز غیبی را که در واقع نقش کمیته مرکزی حزب اجتماعیون عامیون ایران را داشت، متشکل از تعدادی از روشنفکران و افراد با صلاحیت تشکیل داد. این مرکزهمان‌طور که از اسم آن پیداست کاملا مخفی و با رعایت دقیق اصول مخفی‌کاری اداره می‌شد. اعضای آن عبارت بودند علی موسیو، حاج رسول صدقیانی، حاج علی دوافروش، یوسف خزدوز، حاج علی نقی گنجه، میرعلی اکبر سراج، حکاک باشی و غیره.
بسیاری ازمورخان و متخصصان تاریخ مشروطه این عمل علی موسیو را یک شاهکار سیاسی نظامی می‌دانند.
فعالیت در انقلاب مشروطه
حاج علی دوا فروش از رهبران جنبش مشروطه و مرکز غیبی در تبریز و هم رزم علی موسیو
پس از صدور فرمان مشروطه موجی از شادی سراسر ایران را فرا گرفت و مردم در شهرهای مختلف جشن گرفتند. در تهران سران مشروطه از صدور فرمان مشروطیت راضی شده و تلاش‌های خود را به فعالیت‌های سیاسی محدود کردند ولی در تبریز در اثر وجود انقلابیونی مانند علی موسیو و با ابتکار حزب اجتماعیون عامیون و مرکز غیبی، انجمن ایالتی تشکیل شد. این انجمن ابتدا برای تعیین نمایندگان مجلس شورا ایجاد شد اما در ادامه رشته کارها را رها نکرد و اداره امور شهر تبریز و آذربایجان را در دست گرفت.
در سلسله مراتب حزبی پس از اعضای مرکزغیبی و کمیته مرکزی، روسای حوزه‌ها بودند که هر کدام ۱۱ عضو در زیر دست خود داشتند. این اعضا تا مدت‌ها برای اینکه شناخته نشوند در تاریکی با یکدیگر ملاقات کرده و دستورات حزبی را از سرپرست خود دریافت کرده و بدون کم و کاست اجرا می‌کردند.
از مهمترین کارهای اعضای حوزه‌ها درگیری و مقابله با ظلم و بیداگری‌های فراش‌باشی‌ها و فراشان حکومتی و فئودال‌ها بود. در تبریز با توجه به تجربیات خونین گذشته و عدم اعتماد به قول‌های عوامل و سردمداران دولت و همچنین بیدادگری‌های محمدعلی میرزای ولیعهد مرکز غیبی به رهبری علی موسیو دست به تشکیل دسته‌های مسلح به نام مجاهد زد تا از دستاوردهای انقلاب مشروطه پاسداری کند. ستارخان سردار ملی از زمره این مجاهدان بود که تحت رهبری علی موسیو بعدها به رهبرملی قیام تبریز در برابر محمدعلی شاه تبدیل شد.
مرکز غیبی در هر محله‌ای از شهر تبریز یک مرکز آموزش برای مجاهدان برپا کرد و همه روزه عصرها جوانان و مردان، تحت سرپرستی افرادی که در کار سپاهی‌گری سررشته و سابقه داشتند آموزش نظامی می‌دیدند. مرکز غیبی در راه پیشبرد انقلاب بسیار سختگیر بود و از کوچکترین خلاف و بی‌نظمی چشم پوشی نمی‌کرد. مرکز غیبی به رهبری علی موسیو نفوذ معنوی بسیاری بین مردم داشت. مرکزغیبی با هوشیاری، اقدامات محمدعلی میرزا و اطرافیان او را زیر نظرداشت. رشته کارهای انجمن تبریز و کنترل جنبش مشروطه در آذربایجان در دست این مرکز بود.
ایوانف نویسنده کتاب انقلاب مشروطیت ایران درباره اقدامات مرکز غیبی نوشته:
«به علاوه، شورایی به نام شورای مخفی هم به وجود آمد که پول و ذخایر گندم سرمایه‌داران را مصادره و بین فقرا تقسیم می‌کرد. املاک شاه و خانواده‌ی او در آذربایجان مصادره گردید»
علی موسیو به همراه پسرانش حسن (راست) و حاجی‌خان (چپ)
انقلابیون پس از استقرار حکومت خود در تبریز، با فرستادن دسته‌های مسلح فدائیان به شهرهای دیگر آذربایجان در اندک مدتی بسیاری از شهرها و نواحی را از دست مرتجعان و عمال حکومت آزاد کردند. شهرهای مراغه، مرند، سلماس و غیره و همچنین جاده جلفا به تبریز از مرتجعین پاک شد و به دست انقلابیون افتاد.
در دوره‌ای علی موسیو قدرتمندترین مرد تبریز بود ولی هیچ‌گاه گامی برخلاف اصول مشروطیت برنداشت و با جدیت مواظب رفتار مجاهدین بود. نفوذ او به حدی بود که حتی حاجی مخبرالسلطنه، والی آذربایجان نیز از او حساب می‌برد.
خانه علی موسیو بارها در جریان جنگ‌های تبریز ازطرف نیروهای استبداد غارت و تخریب شد. سه فرزند او به نام‌های حاجی خان، حسن و قدیر در جریان انقلاب مشروطه جان باختند. حاجی خان که درزمان حمله نیروهای روس سرکلانتر شهربانی تبریزبود در جریان درگیری‌های سال ۱۲۹۰خورشیدی با روسها از تبریز خارج شده و در نزدیکی همدان جان باخت. حسن ۱۸ ساله و قدیر۱۶ ساله در روز عاشورای ۱۲۹۰ خورشیدی (۱۳۳۰ هجری قمری) به دست قوای روس به دار آویخته شدند.
مرگ علی موسیو
علی موسیو قبل از ورود سربازان روس به تبریز به مرگ عادی جان باخت. پیش از مرگ به اشخاصی که دور او جمع شده بودند گفت:
«من عمرم تمام شده، می‌میرم ولی شما ای فدائیان دلیر و ای هم مسلکان عزیر، نگذارید آتش انقلاب خاموش شود. آزادی و مهد آن آذربایجان را فراموش نکنید تا مشروطیت و آزادی در تمام ایران دوام پیدا کند، خدا توفیق شماها باشد.»
منابع
