کاربر:Abbas/صفحه تمرین3

اعتراضات ۱۳۹۸ ایران
تاریخ	از ۲۴ آبان ماه ۱۳۹۸
مکان	۱۹۱ شهر ایران
علت‌ها	حذف یارانه بنزین و گران شدن آن
هدف‌ها	کاهش قیمت‌ها-سرنگونی حکومت جمهوری اسلامی ایران
روش‌ها	تظاهرات
طرف‌های درگیری مدنی
مردم ایران حکومت جمهوری اسلامی ایران (نیروهای امنیتی - نیروی ضد شورش - سپاه- بسیج - نیروی انتظامی)
آمار
ده‌ها هزار نفر
تلفات
کشته(ها)	بیش از ۱۵۰۰ نفر
زخمی‌ها	بیش از ۴۰۰۰ نفر
بازداشت‌شده	بیش از ۱۲ هزار نفر

تظاهرات مشهد رویدادی است که در روز ۹ خرداد ۱۳۷۱ شمسی پس از اینکه ماموران استانداری مشهد برای تخریب خانه‌های مردم فقیر در کوی طلاب مشهد اقدام کردند رخ داد. کوی طلاب از مناطق حاشیه نشین مشهد بود که محل زندگی خانواده‌های فقیر و مهاجر بود. در اثر سیاست‌های غارتگرانه‌ی دولت هاشمی رفسنجانی که به نام تعدیل اقتصادی انجام شد میزان تورم در دهه ۷۰ شمسی بسیار بالا رفت و بسیاری از روستاییان و اقشار کم درآمد شهری با از دست دادن دارایی‌هایشان مجبود به حاشیه نشینی شدند. از طرفی عباس واعظ طبسی از تولیت آستان قدس رضوی را به عهده داشت برای گسترش صحن حرم امام هشتم همواره چشم طمع به زمین‌های اطراف حرم داشت که کوی طلاب در مرکز این زمین‌ها قرار داشت.

روز ۹ خرداد ۱۳۷۰ ماموران استانداری از طرف علی جنتی استاندار وقت خراسان که بعدها در دور اول ریاست جمهوری حسن روحانی وزیر ارشاد کابینه‌ی او شد برای تخریب خانه‌های مردم در کوی طلاب گسیل شدند. در اثر پایداری مردم در مقابل ماموران و درگیری بین مردم و شلیک ما‌موران انتظامی یک کودک دانش آموز کشته شد. این واقعه آتش خشم مردم را برانگیخت و تظاهرات عظیمی با پیوستن مردم محله‌های اطراف در مشهد شکل گرفت که طی چند ساعت دو کلانتری ۳ و ۴ مشهد به دست مردم افتاد و سلاح‌های آن مصادره شد. مردم بسیاری از ساختمان‌های دولتی و مراکز انتظامی و فروشگاه‌های متعلق یه آستان قدس را آتش زدند و به طرف استانداری حرکت کردند. شهر عملا از کنترل حکومت خارج شد و به دست مردم افتاد. علی جنتی در هراس از قیام مردم در تلویزیون ظاهر شد و از نیروهای بسیجی و حزب‌اللهی خواست که مردم را سرکوب کنند. در نهایت به دستور خامنه‌ای و تاکید او بر سخت گیری و عدم هرگونه انعطاف با گسیل نیروهای سپاه از تهران و شهرها و استان‌های اطراف قیام مردم مشهد در روز ۱۰ خرداد سرکوب شد. تعدادی از نیروهای امنیتی و مردم در جریان درگیری‌ها کشته شدند. تعداد بسیاری از مردم دستگیر و روانه زندان‌ها شدند. در روزهای بعد ۴ تن از قیام کنندگان اعدام شدند. طبق معمول، جمهوری اسلامی قیام مردم مشهد را به بیگانگان و ضد انقلاب نسبت داد تا دستش برای سرکوب باز باشد درحالیکه بنا به گزارشات مهره‌ها و عوامل جمهوری اسلامی علت قیام مردم فقر و سیاست‌ها چپاولگرانه‌ی دولت و حکومت ولایت فقیه بود و در سال‌های بعد نیز عناصر جمهوری اسلامی به این حقایق اعتراف کردند. از تعداد کشته شدگان و دستگیر شدگان این قیام هیچ‌گاه آمار دقیقی منتشر نشده‌است.

زمینه

حاشیه نشینی پدیده‌ای بود که گرچه در زمان حکومت پهلوی به‌وجود آمده بود اما بعد از روی کار آمدن جمهوری اسلامی شدت یافت. وقوع جنگ با عراق که با آواره شدن میلیون‌ها نفر از مردم ایران همراه بود یکی از دلایل اصلی حاشیه نشینی در شهرهای بزرگ ایران است. نیاز سالانه به مسکن جدید که در دهه ۵۰ حدود ۲۰۰ هزار بود در دهه ۶۰ به ۳۰۰ هزار رسید و این درحالی بود که با توقف سرمایه‌گذاری دولتی در بخش مسکن و عدم سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، رقم ساخت مسکن جدید که در سال ۱۳۵۷ حدود ۱۶۰هزار بود در میانه دهه ۶۰ به رقم عجیب ۱۱ هزار و ۶۰۰ رسید. کوی طلاب مشهد محله‌ای است که در جوار حرم امام رضا(ع) در محدوده خیابان طبرسی قرار دارد. زمین این محله که عموما سکونت‌گاه افراد فقیر بود در دهه ۳۰ خورشیدی برای اسکان طلاب بی‌بضاعت در نظر گرفته شده بود. در سال‌های بعد برخی از طلبه‌ها سهم خود را به مردم عادی و کم‌درآمد فروخته و از آنجا خارج شده بودند. و این محله که در مرکز مشهد قرار داشت به صورت بزرگترین کلونی حاشیه نشینی در مشهد درآمد. این محله به دلیل مجاورتش با بارگاه امام هشتم شیعیان از همان ابتدای پیروزی انقلاب به خاطر دست اندازی عباس واعظ طبسی برای توسعه حرم، محل مناقشه‌ی اهالی و مسئولان شهری مشهد قرار گرفت. مسئولان شهری از دادن امکانات مورد نیاز اهالی سرباز می‌زدند تا مردم را مجبور به رها کردن خانه و کاشانه‌ی خود کنند.

شروع تظاهرات

استانداری در مقاطع مختلف به بهانه ساخت و سازهای غیر مجاز در محله‌ی کوی طلاب، در صدد تخریب خانه‌های مردم بود. در روز نهم خرداد سال ۱۳۷۱، علی جنتی، استاندار آن زمان خراسان دستور تخریب بخشی از سکونت‌گاه‌های کوی طلاب و دیگر مناطق حاشیه حرم را صادر کرد. بولدوزرها وقتی به انتهای خیابان طبرسی در کوی طلاب رسیدند با مقاومت مردم مواجه شدند. درگیری میان ماموران امنیتی و اهالی کوی طلاب بالا گرفت و در جریان این درگیری یک کودک دانش‌آموز که از مدرسه به سمت خانه‌اش می‌رفت با شلیک ماموران امنیتی کشته شد. مرگ این کودک آتش خشم اهالی کوی طلاب را بیشتر کرد و با پیوستن اهالی دیگر محلات شهر نهایتا در عرض چند ساعت و با تسخیر کلانتری ۳ و ۴ مشهد و مسلح شدن مردم، شهر از کنترل نیروهای امنیتی و انتظامی خارج شد و به دست مردم افتاد.

در جریان این درگیری‌ها چندین بانک و موسسه اقتصادی که وابسته به آستان قدس رضوی بودند به آتش کشیده شد و ساختمان شهرداری و چندین ساختمان دولتی دیگر توسط مردم تخریب شدند. روز بعد و با اعزام گسترده نیروهای امنیتی و سپاه از تهران و استان‌های همجوار قیام کوی طلاب سرکوب شد. در پایان دو روز قیام مشهد، ۶ نیروی امنیتی و ۳ نفر از مردم عادی کشته شدند، ۳۰۰ نفر زندانی شدند و به ارزش آن زمان ریال، ۱۰ میلیارد خسارت به شهر وارد شد و علی جنتی به رغم ارتباط نزدیکش با رییس‌جمهور وقت، اکبر هاشمی رفسنجانی، اندکی بعد، از سمت استانداری خراسان عزل و به تهران فراخواند شد.

این ناآرامی در روایت حکومت، به «ضدانقلاب» نسبت داده شد و دادگاه انقلاب مشهد چهار نفر را به اتهاماتی چون «ایجاد رعب و وحشت و سلب آزادی و امنیت مردم و تخریب اموال دولتی» به اعدام محکوم کرد و ۱۱ روز پس از شورش، این چهارنفر اعدام شدند.

تظاهرات حوالی نیمه شب ۹ خرداد به پایان رسید ولی تا نزدیک صبح صدای تیراندازی‌های متقابل از قسمتهای مختلف شهر مشهد به گوش می رسید. دهها اتوبوس و خودرو ارگان‌های امنیتی، در خیابان‌ها و پارکینگ‌های دولتی در حال سوختن بود و دود انبوه غلیظ آتش سوزی‌ها سراسر شهر را پوشانده بود. برخی از اماکن دولتی و مراکز انتظامی، که در جریان این خیزش عظیم مردمی تخریب یا به آتش کشیده شد، عبارتند از:

ـ شعبۀ مرکزی بانک ملّت

ـ ساختمان ادارۀ کلّ دارایی

ـ ساختمان «تبلیغات اسلامی»

ـ ساختمان اجرای احکام دادگستری (که کلیه‌ی پرونده های آن در آتش سوخت)

ـ تعاونی آستان قدس و پاساژ مرکزی قدس، وابسته به آستان قدس

ـ دو جایگاه پمپ بنزین در خیابان عشرت آباد و کوی طلّاب

ـ کلیه‌ی شعب بانک واقع در خیابانهای راه آهن، چهار طبقه، دروازه طلایی، «شهدا» و طبرسی؛

ـ تعدادی سینما در خیابان ارک.

روزنامه‌ی «جمهوری اسلامی» ۱۲خرداد، تعداد ساختمانهای تخریب شده و به آتش کشیده شد‌ه‌ي این تظاهرات را حدود صد ساختمان برآورد کرده و نوشته بود که این آتش سوزی‌ها «چهرۀ شهر را دگرگون» کرد.

روایت علی جنتی از واقعه

علی جنتی، سال‌بعد در گفت‌و‌گو با وب‌سایت خبری «انتخاب»، علت این قیام‌ و شورش مردم مشهد را فقر وحاشیه نشینی عنوان کرد و نه دخالت گروهک‌ها و ضد انقلاب. او در سخنان خود پیرامون واقعه قیام مردم مشهد گفت که بر اثر شلیک نیروهای امنیتی ۲ دانش آموز کشته شدند. او هم‌چنین اذعان می‌کند که نیروهای بسیجی و حزب‌الله به دستور او برای مقابله با قیام حاشیه‌نشینان مشهد وارد عمل می‌شوند و البته بخشی از مردم معترض را نیز «اراذل و اوباش» می‌خواند:

«مردم همین‌طور به حرکت خود ادامه دادند و در مسیر، برخی از اراذل و اوباش هم به آنان پیوستند، این جمعیت در طول مسیر مغازه‌های مردم را غارت کردند. بعد هم به یک پاسگاه نیروی انتظامی حمله کردند. مأموران نیروی انتظامی از فرط رعب و وحشت، تسلیم شدند. جمعیت سپس به سمت مرکز شهر یعنی میدان شهدا آمدند و اداره کل دادگستری را هم به تسخیر خود درآوردند. حتی یک قسمت اداره دادگستری را آتش زدند. ساعت حدودا هفت یا هفت و سی دقیقه شب بود، نیروی انتظامی هم خود را باخته بود، سپاه و ارتش هم در آن فاصله به این‌ راحتی نمی‌توانستند نیرو جمع کند. نهایتا اوایل شب بود که به صداوسیما رفتم و اعلام کردم عده‌ای در حال تخریب شهر هستند، از نیروهای بسیجی و حزب‌الله خواستم که وارد شوند و جلوی این اوباش را بگیرند. بعد از این اعلام، مردم به مرکز تجمع رفتند. حدود ٨٠٠ نفر از تجمع‌کنندگان را دستگیر کردند و به استانداری آوردند. چشمان آنها را بستند و بعدا به زندان منتقل کردند.»

سرانجام تظاهرات مشهد

قیام مشهد در دو روز سرکوب شد. در آن زمان نیروهای کمکی از شهرهای دیگر روانه مشهد شدند و سپاه پاسداران نیز نقش مستقیمی در سرکوب معترضان داشت.

دادگاه انقلاب مشهد نیز چهارتن را به اعدام محکوم کرد. مجازات مرگ این چهار متهم تنها ۱۱ روز پس از شورش‌ها و بدون طی مراحل متعارف قانونی اجرا شد.

نتیجه «دستور سختگیری» خامنه‌ای، ۱۰ روز بعد خود را در اعلامیه دادگاه انقلاب مشهد نشان داد: «به موجب احکام صادره از دادگاه‌های انقلاب اسلامی مشهد و تایید و تنفیذ دیوان‌عالی کشور، ۴ تن از عوامل اصلی غائله اخیر مشهد سحرگاه دیروز به دار مجازات آویخته شدند.»

دستگیری، محاکمه،صدور حکم اولیه، درخواست تجدید‌نظر، تایید حکم و تنفیذ آن که رویه مرسوم محاکمات در ایران (حتی در دادگاه انقلاب) است در نتیجه فشار رهبر ایران کنار گذاشته می‌شود و تنها ظرف ۹ روز ۴ نفر از معترضان با طناب دار اعدام می‌شوند.

افراد اعدام شده ۴ نفر به نام‌های جواد گنج‌خانلو، غلامحسین پورشیرزاد، علی صادقی و حمید جاوید بودند که بنا به اعلامیه دادگاه انقلاب مشهد جرمشان آتش زدن قرآن، آتش زدن سازمان تبلیغات اسلامی و تخریب ادارات دولتی بود. دادستان وقت مشهد نیز در توضیح این احکام مدعی شده بود که معترضان با «اسلام، قرآن و انقلاب اسلامی ضدیت داشته‌اند».

واکنش‌ها

نمایندگان مجلس شورای اسلامی ۱۱ خرداد ۱۳۷۱ در صحن علنی مجلس به «تحرکات ضدانقلاب» اعتراض کردند و فقر و حاشیه‌نشینی را علت این شورش‌ها عنوان نکردند.

علی جنتی در گفت‌و‌گو با انتخاب تصریح کرد که در گزارشی که فلاحیان از این اتفاق تهیه کرد، تأکید شده بود که هیچ‌کدام از بازداشتی‌ها وابستگی گروهی و گروهکی ندارند. حتی در بین آنها از خانواده شهید و جانبازان هم بودند. بیشتر مشکلات اقتصادی و اجتماعی باعث این اتفاق شد.

سعید امامی، متهم اصلی پرونده قتل‌های زنجیره‌ای و از معاونان وزارت اطلاعات نیز ۱۳۷۵ در مورد قیام مشهد گفته بود: «بعضی اعتراضات اعتراضاتی است که باید بپذیریم.»

علی جنتی در انتهای گفت‌و‌گو با سایت انتخاب مدعی شد که پیش‌بینی قیام‌های بیشتری را نیز کرده بود:

«همان زمان هم پیش‌بینی می‌کردم این امر در سایر مناطق هم که مشکلات مشابهی دارد، تکرار شود که اتفاق هم افتاد؛ در اکبرآباد تهران و اراک هم چنین اتفاقی رخ داد. الان هم مشکل حاشیه‌نشینی مشکلی جدی‌ برای دولت است.»

در طی سال‌های آتی ریاست‌جمهوری هاشمی رفسنجانی نیز قیام‌های مشابهی در قزوین (مرداد ۱۳۷۳) و اسلام‌شهر (فروردین ۱۳۷۴) روی دادند. در خاطرات هاشمی رفسنجانی به تاریخ ۱۰ خرداد ۱۳۷۱ این چنین آمده است:

«به دفترم آمدم. اوضاع مشهد را پرسیدم. گفتند دیشب شرارت تا ساعت یک ونیم بعد از نیمه شب ادامه داشته و با دخالت سپاه تمام شده و جمعی را بازداشت کرده‌اند. خرابی‌های زیادی بار آورده‌اند. در جلسه هیأت دولت، وقت زیادی صرف مسأله مشهد و کیفیت برخورد با آن به منظور جلوگیری از تکرار این گونه حوادث شد. رهبری هم امروز با احضار وزرای مربوط، دستور سخت گیری داده‌اند.»

روز ۱۰خرداد، آقای مسعود رجوی، مسئول شورای ملی مقاومت، در یک پیام رادیویی به مردم قهرمان مشهد درود فرستاد و گفت:

«خشم و خروش مردم به ستوه آمدۀ ایران، که بنیاد ستم و سرکوب حکومت پلید آخوندی را در شهرهای سراسر ایران به لرزه افکنده است، این بار از خراسان و از شهر مقدّس مشهد شعله کشیده و بقایای رژیم خمینی را فرا می گیرد. همزمان با خیمه شب بازیهای آخوندی در سالمرگ دجّال ضدّبشر، مردم قهرمان مشهد که از ستم و سرکوب بی حدّ و حَصر رژیم و محدودیتها و فشارهای فزایندۀ آن به جان آمده اند، مشت محکمی بر دهان آخوندهای یاوه گو کوبیدند؛ مردمی که سالهاست در حکومت منحوس خمینی از ابتدایی ترین مایحتاج زندگی و کمترین مسکن و سرپناهی محرومند و اکنون اراده کرده اند تا در پیوند با فرزندان مجاهد و رزم¬آور خود در ارتش آزادی، بنیاد ستم و سرکوب آخوندی را براندازند. عکس العملهای هراس آلود سردمداران رژیم، نمایشها و فغان و فریاد چماقداران و اوباش حزب اللّهی، که در خیابانهای مشهد علیه مردم این شهر و مجاهدین زوزه سر می دهند، تنها و تنها، نشاندهندۀ عجز و درماندگی سردمداران رژیم پوسیدۀ خمینی در قبال اوجگیری اعتراضات مردم ایران است».

روز ۲۰ خرداد نیز آقای رجوی در رابطه با اعدام شماری از شرکت کنندگان در تظاهرات بزرگ مشهد که رادیو جمهوری اسلامی خبر آن را اعلام کرد، طی یک پیام رادیویی، به مردم مشهد و شهیدان تظاهرات ۹خرداد آن شهر درود فرستاد و اعلام کرد:

«سرانجام رفسنجانی و خامنه ای و دیگر دژخیمان پسمانده از خمینی، که پس از تظاهرات قهرمانان‌ی مردم مشهد به دست و پا افتاده و با دستگیری بیش از سه هزار تن از مردم مشهد به تدارک اعدام و کشتار تظاهرکنندگان برخاستند... در آستانه‌ی عید قربان خبر اعدام و به دارآویختن مردم محروم و به جان آمده یی را به مردم ایران دادند که قبلاً سرپناه آنان را بر سرشان خراب کرده و کودکانشان را در زیر آوار به قتل رسانده بودند. امّا این دژخیمان، که یکبار دیگر فضیحت افسانه پردازی دربار‌ه‌ی میانه روی و اصلاح و استحاله‌‌ی آن‌ها برملا شده، آتش انتقام ارتش آزادیبخش ملی و مقاومت انقلابی برآمده از این خلق به پاخاسته را دربرابر خود دارند که رژیم لرزان و غرقه در بحران آخوندی را در تمامیّت خود سرنگون و نابود خواهدکرد».