کاظم رجوی: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۵۲: | خط ۵۲: | ||
'''کاظم رجوی''' (زادهی ۲۹ بهمن ۱۳۱۲–درگذشته در ۴ اردیبهشت ۱۳۶۹)،در ۲۹ بهمن ماه ۱۳۱۲شمسی در مشهد، به دنیا آمد. کاظم رجوی برادر بزرگتر [[مسعود رجوی]] رهبر سازمان مجاهدین خلق ایران است. کاظم رجوی تحصیلات خود را تا مقطع دیپلم در همین شهر گذراند. کاظم رجوی پس از گرفتن دیپلم به مدت دو سال به معلمی پرداخت و در سال ۱۳۳۳ در کنکور سراسری دانشگاهها در رشته حقوق پذیرفته شد. وی همزمان به مبارزات دکتر محمد مصدق علاقهمند شد و در زمرهی هواداران او درآمد.<ref name=":0" /> کاظم رجوی پس از تألیف اولین کتابش به نام «مقدمهای بر روانشناسی سیاسی ایران» برای ادامه تحصیل راهی فرانسه شد. او در دانشگاههای فرانسه و سوئیس به تحصیل پرداخت و موفق به اخذ شش دکترا در رشتههای مختلف حقوق و علوم سیاسی گشت.<ref name=":1" /> کاظم رجوی در سال ۱۳۵۲رساله خود را در مؤسسه دانشگاهی مطالعات بینالمللی ژنو به پایان رساند. | '''کاظم رجوی''' (زادهی ۲۹ بهمن ۱۳۱۲–درگذشته در ۴ اردیبهشت ۱۳۶۹)،در ۲۹ بهمن ماه ۱۳۱۲شمسی در مشهد، به دنیا آمد. کاظم رجوی برادر بزرگتر [[مسعود رجوی]] رهبر سازمان مجاهدین خلق ایران است. کاظم رجوی تحصیلات خود را تا مقطع دیپلم در همین شهر گذراند. کاظم رجوی پس از گرفتن دیپلم به مدت دو سال به معلمی پرداخت و در سال ۱۳۳۳ در کنکور سراسری دانشگاهها در رشته حقوق پذیرفته شد. وی همزمان به مبارزات دکتر محمد مصدق علاقهمند شد و در زمرهی هواداران او درآمد.<ref name=":0" /> کاظم رجوی پس از تألیف اولین کتابش به نام «مقدمهای بر روانشناسی سیاسی ایران» برای ادامه تحصیل راهی فرانسه شد. او در دانشگاههای فرانسه و سوئیس به تحصیل پرداخت و موفق به اخذ شش دکترا در رشتههای مختلف حقوق و علوم سیاسی گشت.<ref name=":1" /> کاظم رجوی در سال ۱۳۵۲رساله خود را در مؤسسه دانشگاهی مطالعات بینالمللی ژنو به پایان رساند. | ||
پروفسور کاظم رجوی چند روز پس از شنیدن خبر صدور حکم اعدام برای برادرش، هنگامی که کورت والدهایم دبیر کل وقت سازمان ملل متحد به سوئیس آمده بود، وی را متقاعد کرد که از شاه ایران بخواهد از اعدام زندانیان صرف نظر کند. کورت والدهایم دریک تماس تلفنی به کاظم رجوی خبرداد که با شاه تماس گرفته و از او خواسته است حکم اعدام را لغو کند. در همان زمان، دانشجویان در اطراف پیست اسکی شاه در سوئیس، تراکتهایی علیه اعدام زندانیان درایران به درخواست او پخش کرده بودند. | |||
پروفسور کاظم رجوی، یک کارزار بینالمللی فشرده و بزرگ را در جهت لغو حکم اعدام مسعود رجوی به راه انداخت. به دعوت او کمیسیونهای بینالمللی حقوقدانان، شوراها، کلیساها، سازمانهای گوناگون دفاع از حقوقبشر همه وارد شدند و شاه مجبور شد حضور دو وکیل سوئیسی را برای دفاع از اعضای مرکزیت مجاهدین در ایران را بپذیرد. این اقدامات سرانجام منجر به تقلیل حکم اعدام مسعود رجوی به حبس ابد شد.<ref name=":0" /> پروفسور کاظم رجوی در ادامهی فعالیتهای خود درسال ۱۳۵۵ انجمن بینالمللی خانوادههای زندانیان سیاسی ایران را تأسیس کرد.<ref name=":2" /> | |||
پروفسور کاظم رجوی، پس از انقلاب ضدسلطنتی سال ۱۳۵۸ به عنوان سفیر ایران در مقر اروپایی سازمان مللمتحد در ژنو مشغول بکارشد.<ref name=":2" />درسال ۱۳۵۹ کاظم رجوی به عنوان سفیر و رئیس هیئت سیاسی ایران درکشور سنگال و ۷ کشور آفریقای غربی مأمور به کار شد.<ref name=":2" /> با آغاز سرکوب احزاب سیاسی و اعدامهای دههی شصت در یاران، دکتر کاظم رجوی فعالیتهای سیاسی خود علیه جمهوری اسلامی را آغاز کرد. | |||
او در آذرماه سال ۱۳۶۲ به عنوان فرستاده ویژه مسئول شورای ملی مقاومت برای بررسی و طرح قطعنامهیی در مجمع عمومی ملل متحد به نیویورک اعزام شد. در نتیجه تلاشهای کاظم رجوی در مجمع عمومی ملل متحد، موضوع تعیین یک نماینده ویژه برای پیگیری نقض حقوق بشر در ایران مطرح شد. | او در آذرماه سال ۱۳۶۲ به عنوان فرستاده ویژه مسئول شورای ملی مقاومت برای بررسی و طرح قطعنامهیی در مجمع عمومی ملل متحد به نیویورک اعزام شد. در نتیجه تلاشهای کاظم رجوی در مجمع عمومی ملل متحد، موضوع تعیین یک نماینده ویژه برای پیگیری نقض حقوق بشر در ایران مطرح شد. | ||
پروفسور کاظم رجوی، سرانجام در ساعت ۱۱۰۵ روز چهار اردیبهشت ۱۳۶۹در حومهی شهر ژنو در سوئیس، هنگامی که پس از مراجعه به بانک به خانه بازمیگشت توسط تروریستهایی که از طرف رژیم ایران اعزام شده بودند، به ضرب گلوله کشته شد.<ref name=":3" /> | |||
== | == کودکی کاظم رجوی == | ||
[[پرونده:دوران کودکی دکتر کاظم.jpg|جایگزین=دوران کودکی دکتر کاظم.|بندانگشتی|دوران کودکی دکتر کاظم.]] | [[پرونده:دوران کودکی دکتر کاظم.jpg|جایگزین=دوران کودکی دکتر کاظم.|بندانگشتی|دوران کودکی دکتر کاظم.]] | ||
کاظم رجوی در ۲۹ بهمن ۱۳۱۲شمسی در مشهد (مرکز استان خراسان رضوی) به دنیا آمد. خانه پدری کاظم رجوی | کاظم رجوی در ۲۹ بهمن ۱۳۱۲شمسی در مشهد (مرکز استان خراسان رضوی) به دنیا آمد. خانه پدری کاظم رجوی در طبس شهری درجنوب استان خراسان بود.<ref name=":0">[https://www.mojahedin.org/news/137343/%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1-%DA%A9%D8%A7%D8%B8%D9%85-%D8%B1%D8%AC%D9%88%DB%8C-%D8%B4%D9%87%DB%8C%D8%AF-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%A8%D8%B4%D8%B1 سایت سازمان مجاهدین خلق ایران - دکتر کاظم رجوی شهید بزرگ حقوق بشر] [https://www.mojahedin.org/news/137343/دکتر-کاظم-رجوی-شهید-بزرگ-حقوق-بشر]</ref> پدرش حسین رجوی فردی تحصیلکرده و کارمند ادارهی ثبت اسناد بود. مادر او راضیه جلالیان نام داشت و خانهدار بود. کاظم رجوی در خانه پدری سالهای تحصیل خود را تا مقطع دیپلم گذراند. | ||
== تحصیلات کاظم رجوی == | == تحصیلات کاظم رجوی == | ||
[[پرونده:دکتر کاظم رجوی درکنار برادران وخواهرش.jpg|بندانگشتی|دکتر کاظم رجوی درکنار برادران وخواهرش]] | [[پرونده:دکتر کاظم رجوی درکنار برادران وخواهرش.jpg|بندانگشتی|دکتر کاظم رجوی درکنار برادران وخواهرش]] | ||
[[پرونده:دوران دانشجویی دکتر کاظم.jpg|جایگزین=دوران دانشجویی دکتر کاظم.|بندانگشتی|دوران دانشجویی دکتر کاظم.]] | [[پرونده:دوران دانشجویی دکتر کاظم.jpg|جایگزین=دوران دانشجویی دکتر کاظم.|بندانگشتی|دوران دانشجویی دکتر کاظم.]] | ||
کاظم رجوی تحصیلات خود را تا مقطع دیپلم | کاظم رجوی تحصیلات خود را تا مقطع دیپلم در مشهد طی کرد. او پس از گرفتن دیپلم به مدت دو سال در مدارس شهر مشهد معلم بود. . کاظم رجوی درسال ۱۳۳۳ درکنکور سراسری دانشگاهها در رشته حقوق پذیرفته شد.<ref name=":0" /> او در سال ۱۳۳۷ از دانشکده حقوق و علوم سیاسی تهران لیسانس گرفت.<ref name=":1">[https://www.balatarin.com/permlink/2013/4/24/3302769 سالگرد شهادت شهید بزرگ حقوقبشر دکتر كاظم رجوي]</ref> کاظم رجوی پس از ارائه دانشنامهای با نام مقدمهای بر روانشناسی سیاسی، برای ادامه تحصیلات به فرانسه رفت.<ref name=":0" /> سلسلهای از مدارک، محصول تلاشهای تحصیلی و تحقیقاتی کاظم رجوی بود.<ref name=":0" /> | ||
=== تحصیل در سویس و فرانسه === | === تحصیل در سویس و فرانسه === | ||
کاظم رجوی در سال ۱۳۴۰ از دانشکده حقوق و علوم اقتصادی پاریس دکترای | کاظم رجوی در سال ۱۳۴۰ از دانشکده حقوق و علوم اقتصادی پاریس دکترای علوم سیاسی<ref name=":1" /> و درسال ۱۳۴۲ دکترای حقوق عمومی گرفت. او در سال ۱۳۴۳ موفق به قبولی درامتحان دکترای علوم اقتصادی شد. دکتر کاظم رجوی درسال ۱۳۴۴درکنکور استادیاری دانشکده حقوق وعلوم اقتصادی پاریس قبول شده و درسال ۱۳۵۲رساله خود را درمؤسسه دانشگاهی مطالعات بینالمللی ژنو به پایان رساند. | ||
کاظم رجوی دارای شش درجه دکترا در رشتههای حقوق و علوم سیاسی از دانشگاههای فرانسه و سویس | کاظم رجوی مجموعا دارای شش درجه دکترا در رشتههای حقوق و علوم سیاسی از دانشگاههای فرانسه و سویس بود. وی همزمان در دانشگاههای سویس مشغول به تدریس در رشتههای مختلف حقوق وعلوم سیاسی شد.<ref name=":0" /> | ||
== فعالیتهای سیاسی کاظم رجوی == | == فعالیتهای سیاسی کاظم رجوی == | ||
=== کارزار لغو اعدام مسعود رجوی === | === کارزار لغو اعدام مسعود رجوی === | ||
سازمان اطلاعات | ظهر روز اول شهریور، سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک)، طی یکسری تهاجمات که توسط گروههای ضربت این نیرو انجام شد، همه اعضای مرکزیت و بیش از ۹۰٪ اعضای سازمان مجاهدین خلق را دستگیر کرد. مسعود رجوی برادر کوچکتر کاظم رجوی که جوانترین عضو مرکزیت سازمان مجاهدین خلق ایران بود، در شمار دستگیرشدگان بود. مسعود رجوی پس از دستگیری و شکنجه، در دادگاههای عادی و تجدیدنظر قوای مسلح شاه محکوم به اعدام شد. | ||
دکتر کاظم رجوی پس ازشنیدن خبر صدور حکم اعدام برادرش یک | دکتر کاظم رجوی پس ازشنیدن خبر صدور حکم اعدام برادرش یک کارزار بینالمللی بزرگ را برای ممانعت از اجرای حکم اعدام وی آغاز کرد. کاظم رجوی یک تلاش و فعالیت سیاسی و سازماندهی یگسترده بینالمللی برای نجات زندانیان سیاسی را آغاز کرد. | ||
پروفسور کاظم رجوی، چند روز پس از شنیدن خبر صدور حکم اعدام برادرش هنگامی که کورت والدهایم دبیر کل وقت سازمان ملل متحد به سویس آمده بود، وی را قانع کرد که از شاه ایران بخواهد، احکام اعدام را لغو نماید. کورت والدهایم دریک تماس تلفنی به کاظم رجوی خبرداد که با شاه تماس گرفته و از او خواسته که حکم اعدام را لغو کند. همچنین دانشجویان به درخواست او، در اطراف پیست اسکی شاه در سوئیس، تراکتهایی علیه اعدام زندانیان درایران پخش کردند. | |||
[[پرونده:دکتر کاظم رجوی تلاش برای نجات جان برادرش ازاعدام.jpg|بندانگشتی|دکتر کاظم رجوی تلاش برای نجات جان برادرش ازاعدام]] | [[پرونده:دکتر کاظم رجوی تلاش برای نجات جان برادرش ازاعدام.jpg|بندانگشتی|دکتر کاظم رجوی تلاش برای نجات جان برادرش ازاعدام]] | ||
کارزار گستردهی پروفسرو کاظم رجوی برای لغو حکم اعدام برادرش شامل ارسال صدها تلگرام، دادن فراخوان به کمیسیونهای بینالمللی حقوقدانان، شوراها، کلیساها و سازمانهای گوناگون دفاع از حقوقبشر بود که همگی از شاه میخواستند احکام اعدام را متوقف کند. تحت تأثیر این فشارها حکومت شاه پذیرفت که دو وکیل سوئیسی در دادگان مرکزیت سازمان مجاهدین برای دفاع شرکت کنند. | |||
دکتر کاظم رجوی با شرکت در یک مصاحبهی تلویزیونی خطاب به مردم سوئیس گفت:<blockquote>«ده روز است که حکم اعدام برادرم برای بار دوم تأیید شده و قطعیت یافتهاست. ده روز است که بیش از پیش، وقتی زنگ در به صدا در میآید، وقتی تلفن زنگ میزند یا کسی بهسادگی میپرسد «آیا اطلاع داری» دلم فرو میریزد. زیرا فکر میکنم که خبر بد، خبر اعدام، خبر تیرباران، خبر سرنوشت را آوردهاند. دلم بهکار نمیچسبد. کمکم زندگی و زیباییهایش را فراموش کردهام. ای کاش مرا میگرفتند و به جای برادر جوانم زندانی میکردند» </blockquote>سرانجام در اثر فعالیتهای دکتر کاظم رجوی، حکم اعدام مسعود رجوی تبدیل به حبس ابد شد. | |||
دراثر فعالیتهای دکتر کاظم رجوی، حکم اعدام مسعود رجوی تبدیل به حبس ابدبا اعمال شاقه گردید. | دراثر فعالیتهای دکتر کاظم رجوی، حکم اعدام مسعود رجوی تبدیل به حبس ابدبا اعمال شاقه گردید. | ||
درسال ۵۳ یکبار دیگر دکتر کاظم رجوی باخبر شد که همه | درسال ۵۳ یکبار دیگر دکتر کاظم رجوی باخبر شد که همه ملاقاتهای مسعود رجوی را قطع کرده و او را از زندان قصر به اوین یا زندان کمیته مشترک منتقل کردهاند. او این عمل را یک هشدار تلقی کرد و دوباره دست بکار شد. کاظم رجوی از طریق ارگانهای حقوقی شخصیتهای سیاسی، نمایندگان مجلس، افشاگری علیه دستگاه ترور شاه را شروع کرد. چند ماه بعد رژیم ۹ مجاهد و فدایی را در تپههای اوین تیرباران کرد. بعدها معلوم شد که نام مسعود هم توسط ساواک در همین لیست قرار داشته ولی قبل از اجرا حذف شدهاست.<ref name=":0" /> | ||
پروفسور ژان زیگلر، استاد حقوق از سوئیس نایبرئیس کمیته مشورتی شورای حقوقبشر ملل متحد دربارهٔ فعالیتهای دکتر کاظم رجوی برای لغو حکم اعدام مسعود میگوید:<blockquote>«بسیار قبل از اینکه من کاظم را در کمیسیون حقوقبشر و در انستیتو، که در آن همکار هم بودیم، بشناسم، کاظم رجوی قبل از هر چیز برادر مسعود بود؛ و زمانیکه کاظم هنوز در اینجا یک دانشجو بود، من به یاد دارم، و بسیار انگیزاننده بود، که چطور زمانیکه مسعود توسط شاه محکوم به مرگ شد، او زمین و زمان را بسیج کرد. </blockquote><blockquote>کاظم یک استراتژی بسیار دقیق داشت. او دوست من بود. وزیر امور خارجه در آن زمان، که پیر گرابر نام داشت، از همان حزب ما بود، یعنی حزب سوسیالیت. شاه ایران تعطیلات خود را در هتل Soulf reta در سنت موریس میگذراند؛ و کاظم با کمک همه دوستان سوسیالیستش ترتیبی داد که پیر گرابر در سنت موریس در… سوئیس با شاه ملاقات کند، تا از او بخواهد حکم مسعود را تخفیف دهد. </blockquote><blockquote>فکر میکنم این در تاریخچه کنفدراسیون… منحصربهفرد است که یک مشاور فدرال و یک وزیر که در آن زمان رئیس کنفدراسیون (رئیسجمهور سوئیس) بود، نزد یک رئیس کشور دیگر برود تا از او خواهان تخفیف حکم مبارزی از یک کشور خارجی بشود. این سفر پرزیدنت پیر گرابر به سنت موریس به نزد شاه، بواسطه شکیبایی و مبارزه و ظرفیت کاظم شکل گرفت که بهطور شبانهروزی با ما تماس میگرفت، و میگفت بیایید و به من کمک کنید، و ما از همه طرف Seiche رئیس کنفدراسیون سوئیس را انجام دادیم تا اینکه او قانع شد و با رانندهاش سوار خودروی مرسدس بنز خود شد و به سنت موریس رفت، با شاه صحبت کرد، و به شاه گفت که گوش کنید، یک نفر هست که به مرگ محکوم شده و او یک رزمنده آزادی است، و برادر یکی از دوستان ما است که یک استاد قدیمی دانشگاه در ژنو است و پرستیژ زیادی دارد و نام او کاظم رجوی است. ما به نام سوئیس از شما میخواهیم این حکم مرگ را لغو کنید؛ و شاه تسلیم شد و خوشبختانه مسعود از اعدام نجات پیدا کرد. </blockquote><blockquote>ولی این عمیقاً انگیزاننده بود که ببینیم کاظم به یمن درایت خود، و نه اینکه صرفاً از روی برآشفتگی فریاد برآورد و اعتراض کند. او فشار را از همه سو روی رئیس کنفدراسیون سازماندهی کرد، با رئیس کنفدراسیون بحث و جدل کرد، مبارزه مجاهدین را با جزئیات علیه ساواک، و دیکتاتوری شاه، و اینکه هدف مجاهدین چیست را به وی توضیح داد؛ و در نهایت رئیس کنفدراسیون (رئیسجمهور سوئیس) قانع شد و برای گفتگوی شخصی با شاه ایران به سنت موریس رفت. آنجا بود که من فهمیدم کاظم رجوی از چه ساخته شده بود، و نیروی باور نکردنی جنبشی که او شکل داد از کجا نشأت میگرفت. البته از آن نقطه، یک دوستی خللناپذیر نسبت به وی متولد شد.»<ref name=":3">سایت مجاهد- [https://www.mojahedin.org/news/154802/گرامیداشت-شهید-بزرگ-حقوق-بشر-دکتر-کاظم-رجوی گرامیداشت] شهید بزرگ حقوق بشردکتر کاظم رجوی</ref></blockquote> | پروفسور ژان زیگلر، استاد حقوق از سوئیس نایبرئیس کمیته مشورتی شورای حقوقبشر ملل متحد دربارهٔ فعالیتهای دکتر کاظم رجوی برای لغو حکم اعدام مسعود میگوید:<blockquote>«بسیار قبل از اینکه من کاظم را در کمیسیون حقوقبشر و در انستیتو، که در آن همکار هم بودیم، بشناسم، کاظم رجوی قبل از هر چیز برادر مسعود بود؛ و زمانیکه کاظم هنوز در اینجا یک دانشجو بود، من به یاد دارم، و بسیار انگیزاننده بود، که چطور زمانیکه مسعود توسط شاه محکوم به مرگ شد، او زمین و زمان را بسیج کرد. </blockquote><blockquote>کاظم یک استراتژی بسیار دقیق داشت. او دوست من بود. وزیر امور خارجه در آن زمان، که پیر گرابر نام داشت، از همان حزب ما بود، یعنی حزب سوسیالیت. شاه ایران تعطیلات خود را در هتل Soulf reta در سنت موریس میگذراند؛ و کاظم با کمک همه دوستان سوسیالیستش ترتیبی داد که پیر گرابر در سنت موریس در… سوئیس با شاه ملاقات کند، تا از او بخواهد حکم مسعود را تخفیف دهد. </blockquote><blockquote>فکر میکنم این در تاریخچه کنفدراسیون… منحصربهفرد است که یک مشاور فدرال و یک وزیر که در آن زمان رئیس کنفدراسیون (رئیسجمهور سوئیس) بود، نزد یک رئیس کشور دیگر برود تا از او خواهان تخفیف حکم مبارزی از یک کشور خارجی بشود. این سفر پرزیدنت پیر گرابر به سنت موریس به نزد شاه، بواسطه شکیبایی و مبارزه و ظرفیت کاظم شکل گرفت که بهطور شبانهروزی با ما تماس میگرفت، و میگفت بیایید و به من کمک کنید، و ما از همه طرف Seiche رئیس کنفدراسیون سوئیس را انجام دادیم تا اینکه او قانع شد و با رانندهاش سوار خودروی مرسدس بنز خود شد و به سنت موریس رفت، با شاه صحبت کرد، و به شاه گفت که گوش کنید، یک نفر هست که به مرگ محکوم شده و او یک رزمنده آزادی است، و برادر یکی از دوستان ما است که یک استاد قدیمی دانشگاه در ژنو است و پرستیژ زیادی دارد و نام او کاظم رجوی است. ما به نام سوئیس از شما میخواهیم این حکم مرگ را لغو کنید؛ و شاه تسلیم شد و خوشبختانه مسعود از اعدام نجات پیدا کرد. </blockquote><blockquote>ولی این عمیقاً انگیزاننده بود که ببینیم کاظم به یمن درایت خود، و نه اینکه صرفاً از روی برآشفتگی فریاد برآورد و اعتراض کند. او فشار را از همه سو روی رئیس کنفدراسیون سازماندهی کرد، با رئیس کنفدراسیون بحث و جدل کرد، مبارزه مجاهدین را با جزئیات علیه ساواک، و دیکتاتوری شاه، و اینکه هدف مجاهدین چیست را به وی توضیح داد؛ و در نهایت رئیس کنفدراسیون (رئیسجمهور سوئیس) قانع شد و برای گفتگوی شخصی با شاه ایران به سنت موریس رفت. آنجا بود که من فهمیدم کاظم رجوی از چه ساخته شده بود، و نیروی باور نکردنی جنبشی که او شکل داد از کجا نشأت میگرفت. البته از آن نقطه، یک دوستی خللناپذیر نسبت به وی متولد شد.»<ref name=":3">سایت مجاهد- [https://www.mojahedin.org/news/154802/گرامیداشت-شهید-بزرگ-حقوق-بشر-دکتر-کاظم-رجوی گرامیداشت] شهید بزرگ حقوق بشردکتر کاظم رجوی</ref></blockquote> |
نسخهٔ ۶ مارس ۲۰۲۰، ساعت ۱۱:۴۶
کاظم رجوی (زادهی ۲۹ بهمن ۱۳۱۲–درگذشته در ۴ اردیبهشت ۱۳۶۹)،در ۲۹ بهمن ماه ۱۳۱۲شمسی در مشهد، به دنیا آمد. کاظم رجوی برادر بزرگتر مسعود رجوی رهبر سازمان مجاهدین خلق ایران است. کاظم رجوی تحصیلات خود را تا مقطع دیپلم در همین شهر گذراند. کاظم رجوی پس از گرفتن دیپلم به مدت دو سال به معلمی پرداخت و در سال ۱۳۳۳ در کنکور سراسری دانشگاهها در رشته حقوق پذیرفته شد. وی همزمان به مبارزات دکتر محمد مصدق علاقهمند شد و در زمرهی هواداران او درآمد.[۱] کاظم رجوی پس از تألیف اولین کتابش به نام «مقدمهای بر روانشناسی سیاسی ایران» برای ادامه تحصیل راهی فرانسه شد. او در دانشگاههای فرانسه و سوئیس به تحصیل پرداخت و موفق به اخذ شش دکترا در رشتههای مختلف حقوق و علوم سیاسی گشت.[۲] کاظم رجوی در سال ۱۳۵۲رساله خود را در مؤسسه دانشگاهی مطالعات بینالمللی ژنو به پایان رساند.
پروفسور کاظم رجوی چند روز پس از شنیدن خبر صدور حکم اعدام برای برادرش، هنگامی که کورت والدهایم دبیر کل وقت سازمان ملل متحد به سوئیس آمده بود، وی را متقاعد کرد که از شاه ایران بخواهد از اعدام زندانیان صرف نظر کند. کورت والدهایم دریک تماس تلفنی به کاظم رجوی خبرداد که با شاه تماس گرفته و از او خواسته است حکم اعدام را لغو کند. در همان زمان، دانشجویان در اطراف پیست اسکی شاه در سوئیس، تراکتهایی علیه اعدام زندانیان درایران به درخواست او پخش کرده بودند.
پروفسور کاظم رجوی، یک کارزار بینالمللی فشرده و بزرگ را در جهت لغو حکم اعدام مسعود رجوی به راه انداخت. به دعوت او کمیسیونهای بینالمللی حقوقدانان، شوراها، کلیساها، سازمانهای گوناگون دفاع از حقوقبشر همه وارد شدند و شاه مجبور شد حضور دو وکیل سوئیسی را برای دفاع از اعضای مرکزیت مجاهدین در ایران را بپذیرد. این اقدامات سرانجام منجر به تقلیل حکم اعدام مسعود رجوی به حبس ابد شد.[۱] پروفسور کاظم رجوی در ادامهی فعالیتهای خود درسال ۱۳۵۵ انجمن بینالمللی خانوادههای زندانیان سیاسی ایران را تأسیس کرد.[۳]
پروفسور کاظم رجوی، پس از انقلاب ضدسلطنتی سال ۱۳۵۸ به عنوان سفیر ایران در مقر اروپایی سازمان مللمتحد در ژنو مشغول بکارشد.[۳]درسال ۱۳۵۹ کاظم رجوی به عنوان سفیر و رئیس هیئت سیاسی ایران درکشور سنگال و ۷ کشور آفریقای غربی مأمور به کار شد.[۳] با آغاز سرکوب احزاب سیاسی و اعدامهای دههی شصت در یاران، دکتر کاظم رجوی فعالیتهای سیاسی خود علیه جمهوری اسلامی را آغاز کرد.
او در آذرماه سال ۱۳۶۲ به عنوان فرستاده ویژه مسئول شورای ملی مقاومت برای بررسی و طرح قطعنامهیی در مجمع عمومی ملل متحد به نیویورک اعزام شد. در نتیجه تلاشهای کاظم رجوی در مجمع عمومی ملل متحد، موضوع تعیین یک نماینده ویژه برای پیگیری نقض حقوق بشر در ایران مطرح شد.
پروفسور کاظم رجوی، سرانجام در ساعت ۱۱۰۵ روز چهار اردیبهشت ۱۳۶۹در حومهی شهر ژنو در سوئیس، هنگامی که پس از مراجعه به بانک به خانه بازمیگشت توسط تروریستهایی که از طرف رژیم ایران اعزام شده بودند، به ضرب گلوله کشته شد.[۴]
کودکی کاظم رجوی
کاظم رجوی در ۲۹ بهمن ۱۳۱۲شمسی در مشهد (مرکز استان خراسان رضوی) به دنیا آمد. خانه پدری کاظم رجوی در طبس شهری درجنوب استان خراسان بود.[۱] پدرش حسین رجوی فردی تحصیلکرده و کارمند ادارهی ثبت اسناد بود. مادر او راضیه جلالیان نام داشت و خانهدار بود. کاظم رجوی در خانه پدری سالهای تحصیل خود را تا مقطع دیپلم گذراند.
تحصیلات کاظم رجوی
کاظم رجوی تحصیلات خود را تا مقطع دیپلم در مشهد طی کرد. او پس از گرفتن دیپلم به مدت دو سال در مدارس شهر مشهد معلم بود. . کاظم رجوی درسال ۱۳۳۳ درکنکور سراسری دانشگاهها در رشته حقوق پذیرفته شد.[۱] او در سال ۱۳۳۷ از دانشکده حقوق و علوم سیاسی تهران لیسانس گرفت.[۲] کاظم رجوی پس از ارائه دانشنامهای با نام مقدمهای بر روانشناسی سیاسی، برای ادامه تحصیلات به فرانسه رفت.[۱] سلسلهای از مدارک، محصول تلاشهای تحصیلی و تحقیقاتی کاظم رجوی بود.[۱]
تحصیل در سویس و فرانسه
کاظم رجوی در سال ۱۳۴۰ از دانشکده حقوق و علوم اقتصادی پاریس دکترای علوم سیاسی[۲] و درسال ۱۳۴۲ دکترای حقوق عمومی گرفت. او در سال ۱۳۴۳ موفق به قبولی درامتحان دکترای علوم اقتصادی شد. دکتر کاظم رجوی درسال ۱۳۴۴درکنکور استادیاری دانشکده حقوق وعلوم اقتصادی پاریس قبول شده و درسال ۱۳۵۲رساله خود را درمؤسسه دانشگاهی مطالعات بینالمللی ژنو به پایان رساند.
کاظم رجوی مجموعا دارای شش درجه دکترا در رشتههای حقوق و علوم سیاسی از دانشگاههای فرانسه و سویس بود. وی همزمان در دانشگاههای سویس مشغول به تدریس در رشتههای مختلف حقوق وعلوم سیاسی شد.[۱]
فعالیتهای سیاسی کاظم رجوی
کارزار لغو اعدام مسعود رجوی
ظهر روز اول شهریور، سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک)، طی یکسری تهاجمات که توسط گروههای ضربت این نیرو انجام شد، همه اعضای مرکزیت و بیش از ۹۰٪ اعضای سازمان مجاهدین خلق را دستگیر کرد. مسعود رجوی برادر کوچکتر کاظم رجوی که جوانترین عضو مرکزیت سازمان مجاهدین خلق ایران بود، در شمار دستگیرشدگان بود. مسعود رجوی پس از دستگیری و شکنجه، در دادگاههای عادی و تجدیدنظر قوای مسلح شاه محکوم به اعدام شد.
دکتر کاظم رجوی پس ازشنیدن خبر صدور حکم اعدام برادرش یک کارزار بینالمللی بزرگ را برای ممانعت از اجرای حکم اعدام وی آغاز کرد. کاظم رجوی یک تلاش و فعالیت سیاسی و سازماندهی یگسترده بینالمللی برای نجات زندانیان سیاسی را آغاز کرد.
پروفسور کاظم رجوی، چند روز پس از شنیدن خبر صدور حکم اعدام برادرش هنگامی که کورت والدهایم دبیر کل وقت سازمان ملل متحد به سویس آمده بود، وی را قانع کرد که از شاه ایران بخواهد، احکام اعدام را لغو نماید. کورت والدهایم دریک تماس تلفنی به کاظم رجوی خبرداد که با شاه تماس گرفته و از او خواسته که حکم اعدام را لغو کند. همچنین دانشجویان به درخواست او، در اطراف پیست اسکی شاه در سوئیس، تراکتهایی علیه اعدام زندانیان درایران پخش کردند.
کارزار گستردهی پروفسرو کاظم رجوی برای لغو حکم اعدام برادرش شامل ارسال صدها تلگرام، دادن فراخوان به کمیسیونهای بینالمللی حقوقدانان، شوراها، کلیساها و سازمانهای گوناگون دفاع از حقوقبشر بود که همگی از شاه میخواستند احکام اعدام را متوقف کند. تحت تأثیر این فشارها حکومت شاه پذیرفت که دو وکیل سوئیسی در دادگان مرکزیت سازمان مجاهدین برای دفاع شرکت کنند.
دکتر کاظم رجوی با شرکت در یک مصاحبهی تلویزیونی خطاب به مردم سوئیس گفت:
«ده روز است که حکم اعدام برادرم برای بار دوم تأیید شده و قطعیت یافتهاست. ده روز است که بیش از پیش، وقتی زنگ در به صدا در میآید، وقتی تلفن زنگ میزند یا کسی بهسادگی میپرسد «آیا اطلاع داری» دلم فرو میریزد. زیرا فکر میکنم که خبر بد، خبر اعدام، خبر تیرباران، خبر سرنوشت را آوردهاند. دلم بهکار نمیچسبد. کمکم زندگی و زیباییهایش را فراموش کردهام. ای کاش مرا میگرفتند و به جای برادر جوانم زندانی میکردند»
سرانجام در اثر فعالیتهای دکتر کاظم رجوی، حکم اعدام مسعود رجوی تبدیل به حبس ابد شد.
دراثر فعالیتهای دکتر کاظم رجوی، حکم اعدام مسعود رجوی تبدیل به حبس ابدبا اعمال شاقه گردید.
درسال ۵۳ یکبار دیگر دکتر کاظم رجوی باخبر شد که همه ملاقاتهای مسعود رجوی را قطع کرده و او را از زندان قصر به اوین یا زندان کمیته مشترک منتقل کردهاند. او این عمل را یک هشدار تلقی کرد و دوباره دست بکار شد. کاظم رجوی از طریق ارگانهای حقوقی شخصیتهای سیاسی، نمایندگان مجلس، افشاگری علیه دستگاه ترور شاه را شروع کرد. چند ماه بعد رژیم ۹ مجاهد و فدایی را در تپههای اوین تیرباران کرد. بعدها معلوم شد که نام مسعود هم توسط ساواک در همین لیست قرار داشته ولی قبل از اجرا حذف شدهاست.[۱]
پروفسور ژان زیگلر، استاد حقوق از سوئیس نایبرئیس کمیته مشورتی شورای حقوقبشر ملل متحد دربارهٔ فعالیتهای دکتر کاظم رجوی برای لغو حکم اعدام مسعود میگوید:
«بسیار قبل از اینکه من کاظم را در کمیسیون حقوقبشر و در انستیتو، که در آن همکار هم بودیم، بشناسم، کاظم رجوی قبل از هر چیز برادر مسعود بود؛ و زمانیکه کاظم هنوز در اینجا یک دانشجو بود، من به یاد دارم، و بسیار انگیزاننده بود، که چطور زمانیکه مسعود توسط شاه محکوم به مرگ شد، او زمین و زمان را بسیج کرد.
کاظم یک استراتژی بسیار دقیق داشت. او دوست من بود. وزیر امور خارجه در آن زمان، که پیر گرابر نام داشت، از همان حزب ما بود، یعنی حزب سوسیالیت. شاه ایران تعطیلات خود را در هتل Soulf reta در سنت موریس میگذراند؛ و کاظم با کمک همه دوستان سوسیالیستش ترتیبی داد که پیر گرابر در سنت موریس در… سوئیس با شاه ملاقات کند، تا از او بخواهد حکم مسعود را تخفیف دهد.
فکر میکنم این در تاریخچه کنفدراسیون… منحصربهفرد است که یک مشاور فدرال و یک وزیر که در آن زمان رئیس کنفدراسیون (رئیسجمهور سوئیس) بود، نزد یک رئیس کشور دیگر برود تا از او خواهان تخفیف حکم مبارزی از یک کشور خارجی بشود. این سفر پرزیدنت پیر گرابر به سنت موریس به نزد شاه، بواسطه شکیبایی و مبارزه و ظرفیت کاظم شکل گرفت که بهطور شبانهروزی با ما تماس میگرفت، و میگفت بیایید و به من کمک کنید، و ما از همه طرف Seiche رئیس کنفدراسیون سوئیس را انجام دادیم تا اینکه او قانع شد و با رانندهاش سوار خودروی مرسدس بنز خود شد و به سنت موریس رفت، با شاه صحبت کرد، و به شاه گفت که گوش کنید، یک نفر هست که به مرگ محکوم شده و او یک رزمنده آزادی است، و برادر یکی از دوستان ما است که یک استاد قدیمی دانشگاه در ژنو است و پرستیژ زیادی دارد و نام او کاظم رجوی است. ما به نام سوئیس از شما میخواهیم این حکم مرگ را لغو کنید؛ و شاه تسلیم شد و خوشبختانه مسعود از اعدام نجات پیدا کرد.
ولی این عمیقاً انگیزاننده بود که ببینیم کاظم به یمن درایت خود، و نه اینکه صرفاً از روی برآشفتگی فریاد برآورد و اعتراض کند. او فشار را از همه سو روی رئیس کنفدراسیون سازماندهی کرد، با رئیس کنفدراسیون بحث و جدل کرد، مبارزه مجاهدین را با جزئیات علیه ساواک، و دیکتاتوری شاه، و اینکه هدف مجاهدین چیست را به وی توضیح داد؛ و در نهایت رئیس کنفدراسیون (رئیسجمهور سوئیس) قانع شد و برای گفتگوی شخصی با شاه ایران به سنت موریس رفت. آنجا بود که من فهمیدم کاظم رجوی از چه ساخته شده بود، و نیروی باور نکردنی جنبشی که او شکل داد از کجا نشأت میگرفت. البته از آن نقطه، یک دوستی خللناپذیر نسبت به وی متولد شد.»[۴]
تأسیس یک انجمن بینالمللی
دکتر کاظم رجوی درسال ۱۳۵۵درادامه فعالیتهای گسترده خود انجمن بینالمللی خانوادههای زندانیان سیاسی ایران را تأسیس کرد این انجمن با ارسال نامه سر گشاده با ده هزار وهفتصد امضا توانست حکم اعدام مسعود رجوی را از اعدام به حبس ابد با اعمال شاقه تبدیل کند.[۳]
نماینده ایران در دفتر سازمان ملل
دکتر کاظم رجوی همزمان با پیروزی انقلاب به ایران بازگشت. سال ۱۳۵۸ بعنوان سفیر ایران در مقر اروپایی سازمان مللمتحد در ژنو مشغول بکار شد.[۳]
کاظم رجوی سفیر ایران در سنگال
درسال ۱۳۵۹ کاظم رجوی بعنوان سفیر و رئیس هیئت سیاسی ایران درکشور سنگال و ۷کشور آفریقای غربی مأمور مأمور به کار شد اما ده ماه بعد، از این سمت کناره گیری کرد.[۲]
فعالیت علیه نقض حقوق بشر در ایران
دکتر کاظم رجوی در آذرماه سال ۱۳۶۲ به عنوان فرستاده ویژه مسئول شورای ملی مقاومت برای بررسی درمورد طرح قطعنامه یی در مجمع عمومی ملل متّحد به نیویورک اعزام شد. در نتیجه تلاشهای او در مجمع عمومی ملل متحد، موضوع تعیین یک نماینده ویژه برای پیگیری مساٌله نقض حقوق بشر در ایران مطرح گردید و مجمع عمومی، کمیسیون حقوق بشر را موظّف نمود که به نماینده خود ماٌموریت بدهد که منتظر اجلاس سالانه کمیسیون نشود و گزارش موقّت خود را به مجمع عمومی ارسال کند. این امر پایهگذار بسیاری از محکومیتهای رژیم خمینی توسط ارگانهای مختلف ملل متّحد گردید.
ـ در دیماه سال ۱۳۶۳ دکتر کاظم در راٌس هیاٌتی در سی و نهمین اجلاس مجمع عمومی ملل متحد در نیویورک شرکت کرد. در جریان این اجلاس نمایندگان کشورهای مختلف در جریان دیدار هیاٌت مقاومت ایران با آنان، آمادگی شان را برای دادن راٌی مثبت به قطعنامه محکومیت حکومت ایران، به خاطر نقض حقوق بشر در ایران، اعلام کردند. ـ در بهمن ۶۳, به همراه هیاٌتی از مقاومت، در چهل و یکمین اجلاس کمیسیون حقوق بشر ملل متحد، که از تاریخ ۱۵ بهمن تا ۲۴ اسفند همان سال در ژنو برگزار گردید، شرکت نمود. هیاٌت نمایندگی شورای ملی مقاومت ضمن شرکت در جلسات متعدّد کمیسیون، با رئیس کمیسیون حقوق بشر و نمایندگان کشورهای مختلف ملاقات نمود و نقض آشکار حقوق بشر در ایران را برای آنان تشریح کرد. دکتر رجوی در ملاقات با رئیس کمیسیون، خواستِ هیاٌت مقاومت ایران دایر بر تصویب قطعنامه یی در محکومیت حکومت ایران و ارجاع مساٌله نقض حقوق بشر در ایران به مجمع عمومی ملل متحد را به اطلاع وی رساند. در اثر فعالیتهای هیاٌت، چهل و یکمین اجلاس کمیسیون حقوق بشر ملل متحد با صدور قطعنامه یی نقض حقوق بشر در ایران را محکوم کرد.
ـ در دوم اردیبهشت ۱۳۶۴, با دبیر کل سازمان ملل متحد، که برای شرکت در یک کنفرانس به ژنو مسافرت کرده بود، ملاقات و گفتگو کرد. کاظم رجوی، در این دیدار، لیست جانباختگان آزادی را به دبیر کل ملل متّحد داد و ادامه نقض وحشتناک حقوق بشر در ایران را به وی یادآوری کرد.
کمیسیون سوّم مجمع عمومی ملل متحد برای نخستین بار، در اولین هفته ماه دسامبر ۱۹۸۵ (۱۰ تا ۱۷ آذر ۶۴), در چهلمین اجلاس خود برای اولین بار به بحث و بررسی پیرامون نقض حقوق بشر توسط حکومت ایران پرداخت. این بررسی براساس گزارش نماینده ویژه کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد، آقای آندریاس آگیلار، صورت گرفت.
همزمان با ارائه گزارش نماینده ویژه کمیسیون حقوق بشر به کمیسیون سوم مجمع عمومی سازمان ملل، و در ادامه کوششها و اقدامات چهارساله یی که از طرف شورای ملی مقاومت، برای افشای اعدام زندانیان سیاسی توسط حکومت ایران در محافل بینالمللی صورت گرفته بود، دکتر کاظم رجوی، فرستاده ویژه مسئول شورای ملی مقاومت، به نیویورک رفت و در اجلاس کمیسیون سوم مجمع عمومی شرکت کرد. کاظم رجوی طی ملاقات با ۹۳ هیاٌت نمایندگی، ازجمله ۷۳تن از سفیران کشورهای عضو سازمان ملل پیرامون نقض حقوق بشر توسط حکومت ایران با آنان گفتگو کرد و اسناد و مدارکی از جزئیات نقض آشکار حقوق بشر در ایران را در اختیار آنان قرار داد.
دو روز قبل از بررسی قطعنامه مربوط به نقض حقوق بشر در ایران، خانمها مژگان همایونفر و نرگس شایسته و آقای حسین دادخواه، از اسیران شکنجه شده و از بندرسته رژیم خمینی، که به نیویورک اعزام شده بودند، در یک کنفرانس مطبوعاتی در محل سازمان ملل، چگونگی دستگیری و شکنجههای خود را برای بیش از ۵۰خبرنگار تشریح کردند. این شاهدان هم چنین با بیش از ۴۰ هیاٌت نمایندگی دیدار کرده و آنان را از وضع دستگیری خود و شکنجههای متحمّل شده، آگاه کردند.
سرانجام قطعنامه یی در محکوم شناختن نقض آشکار حقوق بشر در ایران، در نیمه شب جمعه ۶ دسامبر ۱۹۸۵ (۱۵ آذر ۱۳۶۴) با اکثریت ۵۳ راٌی موافق به تصویب رسید و بدین سان شورای می مقاومت ایران به پیروزی بزرگی دست یافت. در پی تصویب این قطعنامه، دکتر کاظم طی مصاحبه یی با روزنامه نیویوک تایمز، ازجمله گفت: «ما تاریخ حقوق بشر را با خونهایمان مینویسیم».
تلاشهای دکتر کاظم در زمینه افشای نقض گسترده حقوق بشر در ایران از آن پس نیز ادامه یافت.[۵]
در پانزدهم سال ۱۳۶۴اولین بار درمجمع عمومی ملل متحد حکومت ایران به دلیل نقض حقوق بشر محکوم شد این محکومیت با برگزاری چهلمین اجلاس عمومی متحد درآذرماه ۶۴ همزمان شد.
این محکومیت محصول برگزاری کنفرانسهای مطبوعاتی، شرکت درمجامع سیاسی و ملاقات با هیاتهای نمایندگی کشورهای عضو سازمان ملل متحد توسط هیئت اعزامی سازمان مجاهدین به سرپرستی دکتر کاظم رجوی انجام شد.
حکومت ایران این محکومیت را حاصل کار دکتر کاظم میدانست و از دست کاظم رجوی بشدت گزیده بود در روزنامه کیهان ۲۱ آذر ۱۳۶۴نوشت:
«در دو سال اخیر نمایندهٔ این فرقه در صحنهٔ فعالیتهای خود همدردی جدیدی یافتهاست که سفیر سیار مسعود رجوی در مراکز دیپلماتیک است. کاظم رجوی که چند ماهی است در نیویورک از این دفتر نمایندگی در سازمان ملل به دفتر دیگر و از این میهمانی به میهمانی دیگر میرود و میکوشد حمایت نمایندگان دولتها و محافل امپریالیستی را جلب کند، فعالیت مینماید.»[۶]
ترور کاظم رجوی
در ساعت ۱۱۰۵ روز چهار اردیبهشت ۱۳۶۹، زمانیکه دکتر کاظم رجوی برای مراجعه به بانک ازخانه خارج شده بود، دربازگشت تروریستها کاظم رجوی را بقتل رساندند.
سه سال بعد، سرویسهای مخفی آلمان در تاریخ ۱۴ نوامبر۱۹۹۲ (۲۳ آبان ۱۳۷۱) به فرانسه اطلاع دادند که دو مأمور مخفی رژیم ایران از مرز استراسبورگ عبور کرده و وارد فرانسه شدهاند و نام اصلی این دو محمود سجادیان و علی کمالی است که از طرف قاضی شاتلن در سوئیس در رابطه با قتل یک ایرانی مخالف تحت تعقیب هستند. این دو نفر با هویتهایی بهنام احمد طاهری با پاسپورت ایرانی و محسن شریفی اصفهانی با پاسپورت ایرانی به فرانسه وارد شدند. در تاریخ ۱۵ نوامبر۹۲ فرانسه این دو نفر را دستگیر کرد. در آخرین روزهای سال۱۹۹۳ (دیماه۱۳۷۲) یک هیئت سهنفره ازحکومت ایران از تهران به پاریس رفته و بعد از یک مذاکره در ۸دیماه۷۲ این دو تروریست را با خود به تهران بردند.
۲۹ دسامبر (۸ دی۷۲)، وزارت خارجه فرانسه طی یادداشتی به سوئیس اطلاع داد که بهدلیل منافع عالی کشور فرانسه دو ایرانی به سوئیس مسترد نخواهند شد. سوئیس به این اقدام فرانسه اعتراض کرد و به دادگاه عالی فرانسه برای این نقض حقوق بینالمللی شکایت کرد. دادگاه عالی فرانسه به این درخواست در ۲ آذر۷۳ رسیدگی و اعلام کرد که فرانسه نمیبایست تروریستهای متهم به قتل کاظم رجوی را به ایران میفرستاد.[۴]
آثار کاظم رجوی
دکتر کاظم رجوی درکنار تدریس در دانشگاه مقالات و کتابهایی هم در زمینههای مختلف نوشته که عبارتنداز:
- «تکامل بورژوازی و جنبشهای خلقی در ایران»، شهادتنامه دکترای علوم سیاسی، دانشگاه پاریس، ۱۹۶۰ ۲ـ «اساسنامه و مقررات استخدام دولتی در ایران»، شهادتنامه دکترای حقوق عمومی، دانشگاه پاریس، ۱۹۶۲
- «وضعیت اپوزیسیون در قانون اساسی در جمهوری پنجم فرانسه»، مقاله در مجله فرانسوی «پسفردا»، شماره۷۸، نوامبر۱۹۶۵
- «تجدید نظر در تئوری دولت» شهادتنامه دکترای مؤسسه دانشگاهی مطالعات بینالمللی ژنو، ۱۹۶۹
- «دیالکتیک در تاریخ و در طبیعت» متن دو کنفرانس در «مرکز مطالعات مردمی برای سوسیالیسم»، پاریس، ۱۹۷۶
- «انقلاب ایران و مجاهدین»، پاریس، ۱۹۸۳
- «دولت در ایران» در کتاب مؤسسه دانشگاهی مطالعات توسعه اقتصادی ژنو با عنوان «فضاهای سلطان».[۴]
منابع
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ ۱٫۵ ۱٫۶ ۱٫۷ سایت سازمان مجاهدین خلق ایران - دکتر کاظم رجوی شهید بزرگ حقوق بشر [۱]
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ سالگرد شهادت شهید بزرگ حقوقبشر دکتر كاظم رجوي
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ ۳٫۴ سایت مجاهد- برادر کوچک - برای خلق حماسهای بزرگ
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ سایت مجاهد- گرامیداشت شهید بزرگ حقوق بشردکتر کاظم رجوی
- ↑ سایت همبستگی ملی -مقاله دکتر کاظم رجوی شهید بزرگ حقوق بشر نویسنده عبدالعلی معصومی [۲]
- ↑ سایت مجاهد - نخستین محکومیت رژیم آخوندی به دلیل نقض مستمر حقوق بشر درمجمع عمومی سازمان ملل [۳]