|
|
خط ۷۴: |
خط ۷۴: |
| == حوزه علمیه قم == | | == حوزه علمیه قم == |
| '''حوزه علمیه قم''' یکی از حوزههای علمیه شیعیان است، که در شهر قم قرار دارد. این حوزه در قرن اخیر بدست عبدالکریم حائری یزدی در سال ۱۳۰۱ شمسی سر و سامان گرفت. | | '''حوزه علمیه قم''' یکی از حوزههای علمیه شیعیان است، که در شهر قم قرار دارد. این حوزه در قرن اخیر بدست عبدالکریم حائری یزدی در سال ۱۳۰۱ شمسی سر و سامان گرفت. |
|
| |
| مکتب و حوزهٔ حدیثی قم (در کنار کوفه و بغداد) یکی از سه حوزهٔ حدیثی کهن جهان تشیع بود.
| |
|
| |
| حوزهٔ علمیهٔ قم مقدس، با تلاشهای میرزا محمد فیض قمی، محمد تقی بافقی یزدی، مهدی پایین شهری قمی، میرزا محمد ارباب قمی<sup><sup>[''نیازمند منبع'']</sup></sup>، محمد رضا شریعتمدار ساوجی <sup><sup>[''نیازمند منبع'']</sup></sup> و چند تن دیگر و در نهایت با استقرار عبدالکریم حائری یزدی (معروف به مجدد حوزهٔ قم) در این شهر، جانی دوباره گرفت. این راه توسط مراجع ثلاث قم (صدر، خوانساری، حجت)، سید حسین طباطبائی بروجردی و سپس مراجع چهارگانهٔ قم در عصر انقلاب ۵۷ (شریعتمداری، مرعشی، گلپایگانی، خمینی) ادامه پیدا کرد و تا عصر حاضر نیز برقرار است. حوزهٔ علمیهٔ قم، امروزه پر طلبهترین و پر مَرجع تقلیدترین حوزهٔ علمیه تشیع است.
| |
|
| |
| حوزههای علمیهٔ قم و ری در طول تاریخشان مرتبط بوده اند.
| |
|
| |
|
| == تاریخچه == | | == تاریخچه == |
| شهر قم در سال ۲۳ هـ. ق در آخرین سال زندگی عمر به دست اعراب اشغال شد. <ref>بلاذری، فتوح البلدان، ص ۳۸۴؛ تاریخ قدیم قم، ص ۲۵</ref>و طبق نظر بعضی از نویسندگان، آغاز تشیع در میان مردم قم به تاریخ پس از ورود «اشعریها» به قم (سال ۸۳ هـ. ق) برمیگردد. | | شهر قم در سال ۲۳ هـ. ق در آخرین سال زندگی عمر به دست اعراب اشغال شد. <ref>بلاذری، فتوح البلدان، ص ۳۸۴؛ تاریخ قدیم قم، ص ۲۵</ref>و طبق نظر بعضی از نویسندگان، آغاز تشیع در میان مردم قم به تاریخ پس از ورود «اشعریها» به قم (سال ۸۳ هـ. ق) برمیگردد. |
|
| |
|
| یکی از فرزندان «مالک بن عامر اشعری» عبدالله نام داشت و عبدالله پسری به نام «سعد» داشت، سعد دارای دوازده پسر بود و آنها از راویان جعفر صادق، امام ششم شیعیان درکوفه بودند و فرزندان و نوادگان آنها بیش از صد نفر جزو راویان حدیث از دیگر امامان شیعه بودند که پنج نفر از پسران سعد در زمان حجاج همزمان با شکست عبدالرحمان بن محمد بن اشعث، در برابر سپاه حجاج، وارد قم شدند و نقش به سزایی در گسترش تشیع در قم ایفا نمودند. <ref>خمتوی، یاقوت، معجم البلدان، واژه قم.</ref>شیخ محمد رازی مینویسد: «اغلب مورخین قم نوشتهاند قم با ورود «اشعریها» دگرگون شده و مرکز علما و محدثان و راویان و فقها گردید…».<ref>تاریخ قدیم قم، ص ۲۷۸.</ref>
| | در نیمهٔ دوّم قرن اوّل زمینه برای پیریزی حوزه علمیه در قم به وجود آمد.<blockquote>در زمان قیام ابومسلم خراسانی قم پایگاه شیعه امامیه شد… و برای نخستین بار مکتب امامیه، توسط اعراب اشعری در قم افتتاح گردید که فقه شیعه بهطور رسمی در آن تدریس میشد.<ref>اقتباس از گنجینه، آثار قم، ص ۸۹؛ تتمة المنتهی، ص ۲۳۸.</ref></blockquote>در قرنهای پنجم و ششم (در دوره سلجوقیان) قم، مرکزی بزرگ برای فقهای شیعه بوده و عدّهای برای تحصیل به این شهر میآمدند. |
| | |
| در نیمهٔ دوّم قرن اوّل زمینه برای پیریزی حوزه علمیه در قم به وجود آمد و امامان اهل بیت شیعیان از چنین حوزهای خبر میدادند. | |
| | |
| حوزه علمیهٔ قم در سالهای بعدی رو به تکامل گذاشت، عباس فیض مینویسد:<blockquote>در زمان قیام ابومسلم خراسانی قم پایگاه شیعه امامیه شد… و برای نخستین بار مکتب امامیه، توسط اعراب اشعری در قم افتتاح گردید که فقه شیعه بهطور رسمی در آن تدریس میشد؛ که از این مکتب استادان بلندآوازهای مثل «دیلمی» برخاستند که متوکل (دهمین خلیفه عباسی) او را معلم فرزندان خود نمود که در اثر تربیت شیعی یکی از فرزندانش و به خاطر جسارتی که به فاطمه زهرا نموده بود او را کشت.<ref>اقتباس از گنجینه، آثار قم، ص ۸۹؛ تتمة المنتهی، ص ۲۳۸.</ref></blockquote><blockquote>«ورود علی بن موسی، امام هشتم شیعیان در سال ۲۰۰ هجری به قم، و استقبال مردم از او بیانگر وجود زمینههای مناسب برای اشاعه فرهنگ تشیع و فقه آل محمد و به تبع آن پدیدار شدن حوزه علمیهٔ شیعی و پررونق بودهاست. سید ابن طاوس مینویسد: «خانهای که رضا در آن جا میهمان شد در زمان حاضر (قرن هفتم) مدرسهای است که محل بحث طلّاب میباشد.»<ref>فرحة الغری، ص ۱۰۵.</ref></blockquote>در سال ۲۰۱ هـ. ق به دنبال ورود علی بن موسی به خراسان، فاطمه معصومه، دختر موسی بن جعفر (کاظم) از مدینه به سوی خراسان حرکت کرد و در راه در اثر خوردن سم درگذشت و در شهر قم به خاک سپرده شد. ورود فاطمه معصومه به قم، و مرقد او، و سپس ورود امامزادگان بسیار به قم، موجب تحولات تازه در گسترش تشیع گردید، و در کنار آن نقش به سزایی در تحکیم و گسترش حوزه علمیه و رفت و آمد و ارتباط علما و راویان و شاگردان برجستهٔ جعفر بن محمد (صادق)، موسی بن جعفر (کاظم) و علی بن موسی (رضا) داشت.
| |
|
| |
|
| در قرنهای پنجم و ششم (در دوره سلجوقیان) قم، مرکزی بزرگ برای فقهای شیعه بوده و عدّهای برای تحصیل به این شهر میآمدند و مدارس دایری داشت. شیخ عبدالجلیل رازی وضع علمی قم را در قرن ششم اینگونه می تویسد:<blockquote>مدارس دینی قم، دارای وسایل کافی و علما و مدرسان و مفسران بزرگ میباشد و کتابخانههایی پر از کتب فرقههای مختلف در آن وجود دارد. مدارسی مانند سعد صلت، اثیر الملک، زین الدین، ظهیرالدین و… پر رونق بودند.<ref>کتاب النقض، عبدالجلیل بن ابی الفتح، ص ۱۶۴</ref><ref>تاریخ مذهبی قم، علیاصغر فقیهی، قم، چ حکمت، ص ۱۶۷.</ref></blockquote>حوزه علمیه قم در دوره صفویه مورد توجه همگان مخصوصاً دولتمردان شیعه مذهب آنزمان قرار گرفت و مدارس آباد گردید و مدارس دیگر از نو بنا گردید و علمای بزرگ شیعی چون ملا صدرا، ملا محسن فیض، علامه لاهیجی، شیخ بهائی در آن جا مشغول تحصیل و تدریس شدند. <ref>تاریخ مذهبی قم، ص ۱۳۱.</ref>قم در آن عصر، دارای حوزه علمیّه فعال، مدارس و طلاب بسیار بوده، و علوم مختلف اسلامی تحصیل و تدریس میشد. مدرسه فیضیه یکی از آثار دوره صفویه میباشد.
| | حوزه علمیه قم در دوره صفویه مورد توجه همگان مخصوصاً دولتمردان شیعه مذهب آنزمان قرار گرفت و مدارس آباد گردید و مدارس دیگر از نو بنا گردید و کسانی مثل ملا صدرا، ملا محسن فیض، ملا لاهیجی، شیخ بهائی در آن جا مشغول تحصیل و تدریس شدند. <ref>تاریخ مذهبی قم، ص ۱۳۱.</ref>قم در آن عصر، دارای حوزه علمیّه فعال، مدارس و طلاب بسیار بوده، ومدرسه فیضیه یکی از آثار دوره صفویه میباشد. |
|
| |
|
| در عصر قاجاریه هم علمای بزرگی در حوزهٔ علمیه قم به تحصیل و تدریس اشتغال داشتند و در این سالها حوزه علمیه وارد مرحله تازهای از حیات خود شد. | | در عصر قاجاریه هم علمای بزرگی در حوزهٔ علمیه قم به تحصیل و تدریس اشتغال داشتند و در این سالها حوزه علمیه وارد مرحله تازهای از حیات خود شد. |
|
| |
|
| حوزه علمیه همچنان در نوسانات مختلف ادامه حیات میداد ولی دارای تشکل و انسجامی نبود. با ورود حاج شیخ عبدالکریم حائری حوزه آن چنان تجدید حیات شد که او را «مؤسس حوزه علمیهٔ قم» نامیدند. | | حوزه علمیه همچنان در نوسانات مختلف ادامه حیات میداد ولی دارای تشکل و انسجامی نبود. |
|
| |
|
| بعد از مرگ حائری، با ورود بروجردی به قم و بر اثر توجهات ایشان رونق کامل یافت، و در اندک زمانی دارای تحولات عظیم گردید. مدارس، کتابخانهها، درس و بحثها، نشریات، و علوم مختلف اسلامی در سطح عمیق و گستردهای فعال شد و در زمان تصدی ایشان عده علمای ساکن در قم بالغ بر شش هزار نفر شد. | | بعد از مرگ حائری، با ورود بروجردی به قم رونق یافت، و در اندک زمانی دارای مدارس، کتابخانهها، درس و بحثها، نشریات، و علوم مختلف فقه تدریس می شد. درزمان وی عده آخ،نرها در قم بالغ بر شش هزار نفر شد. |
|
| |
|
| پس از پیروزی انقلاب، حوزه گسترش چشمگیری یافت. هم اکنون بالغ بر چهل هزار نفر از طلاب ایرانی و خارجی در آن به درس و بحث مشغول هستند. | | پس از پیروزی انقلاب، حوزه گسترش چشمگیری یافت. هم اکنون بالغ بر چهل هزار نفر از طلاب ایرانی و خارجی در آن به درس و بحث مشغول هستند. |