نمایش مبدأ برای انجمن

'''انجمن'''، یکی از پرکاربردترین اصطلاحات در [[انقلاب مشروطه]] (۱۲۸۵ش) بود و به هرگونه تشکل سیاسی ـ اجتماعی اطلاق می‌شد که با هدف حمایت از مشروطه و ساماندهی فعالیت‌های مردمی شکل می‌گرفت. انجمن‌ها در اشکال مختلف پدیدار شدند: انجمن‌های مخفی (پنهانی)، انجمن‌های ملّی (علنی)، و انجمن‌های ایالتی و ولایتی (با پشتوانهٔ قانون). [[احمد کسروی]] در ''تاریخ مشروطه ایران'' (۱۳۲۵ش) می‌نویسد: «انجمن‌ها ستون استوار مشروطه بودند.» پژوهشگرانی چون آدمیت، ناطق و آبراهامیان، انجمن‌ها را نخستین تجربهٔ مشارکت سازمان‌یافتهٔ مردم در سیاست ایران دانسته‌اند.
==پیشینه==
واژهٔ «انجمن» در فارسی پیش‌تر به معنای گردهمایی و محفل بود. در دورهٔ قاجار، انجمن‌های ادبی و خیریه نیز وجود داشت. اما در مشروطه، این واژه معنایی به‌طور کامل سیاسی پیدا کرد و به نمادی از مشارکت جمعی در جنبش آزادی‌خواهی بدل شد (آدمیت، ''فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت''، ۱۳۵۶).
==انواع انجمن‌ها در مشروطه==
#'''انجمن‌های مخفی''': پیش از صدور فرمان مشروطه، پنهانی فعالیت می‌کردند؛ مانند انجمن آذربایجان در تهران و تبریز.
#'''انجمن‌های ملّی''': پس از پیروزی مشروطه، به‌صورت علنی در شهرها شکل گرفتند و در بسیج مردم و پشتیبانی از مجلس نقش داشتند.
#'''انجمن‌های ایالتی و ولایتی''': بر اساس قانون اساسی، برای ادارهٔ امور محلی تشکیل شدند؛ نمونهٔ برجسته، انجمن ایالتی تبریز بود که نقشی محوری در مقاومت علیه استبداد صغیر داشت.
==وظایف و فعالیت‌ها==
*پشتیبانی از مجلس شورای ملی و هماهنگی با آن.
*بسیج مردم برای اعتراض‌ها، مقاومت‌ها و دفاع مسلحانه.
*ادارهٔ امور شهری و امنیت محلات.
*نشر [[شب‌نامه|شب‌نامه‌]]<nowiki/>ها، بیانیه‌ها و مقالات سیاسی.
به روایت کسروی، انجمن‌ها در تبریز «مانند مجلس دوم» عمل می‌کردند و در نبود ارتباط مستقیم با پایتخت، تصمیمات سیاسی بزرگی می‌گرفتند (''تاریخ هیجده‌ساله آذربایجان''، ۱۳۲۳).
==اهمیت تاریخی==
*'''کسروی''': انجمن‌ها را «پایه‌های استواری که مشروطه بر آن ایستاد» می‌داند (۱۳۲۵).
*'''آدمیت''': آنها را نخستین تجربهٔ سازمان‌های مدنی مدرن در ایران معرفی می‌کند (۱۳۵۶).
*'''هما ناطق''': انجمن‌ها را پل میان روشنفکران و مردم عادی می‌خواند (''ایرانیان و اندیشه تجدد''، ۱۳۷۷).
*'''آبراهامیان''': آنها را نمونهٔ بسیج اجتماعی در یک انقلاب مدرن می‌داند (''ایران بین دو انقلاب''، ۱۳۷۷).
*'''آجودانی''': تأکید می‌کند که مفهوم انجمن آمیزه‌ای از سنت شورایی اسلامی و نهاد مدنی مدرن بود (''مشروطه ایرانی''، ۱۳۷۷).
==جمع‌بندی==
«انجمن» در مشروطه مفهومی چندلایه بود که از محفل پنهانی گرفته تا نهاد مدنی قانونی را دربرمی‌گرفت. این تشکل‌ها بستر اصلی مشارکت سیاسی مردم و عامل حیاتی در حفظ و پیشبرد مشروطه بودند. تجربهٔ انجمن‌ها را می‌توان آغازگر سنت نهادهای مدنی و مردمی در تاریخ معاصر ایران دانست.
==منابع==
*کسروی، احمد. ''تاریخ هیجده‌سالهٔ آذربایجان''. تهران: امیرکبیر، ۱۳۲۳ش.
*کسروی، احمد. ''تاریخ مشروطهٔ ایران''. تهران: امیرکبیر، ۱۳۲۵ش.
*آدمیت، فریدون. ''فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت''. تهران: پیام، ۱۳۵۶.
*ناطق، هما. ''ایرانیان و اندیشهٔ تجدد''. تهران: طرح نو، ۱۳۷۷.
*آبراهامیان، یرواند. ''ایران بین دو انقلاب''. ترجمهٔ احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی. تهران: نشر نی، ۱۳۷۷.
*آجودانی، ماشاءالله. ''مشروطه ایرانی''. تهران: اختران، ۱۳۷۷.